Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 11, 14 March 1868 — Page 1

Page PDF (1.75 MB)

KA NUPEPA KUOKOA
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 11. HONOLULU, MARAKI 14, 1868. NA HELU A PAU 328.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

 

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

 

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

He Kanikau Aloha no S. P. Koko.

He kanikau—e, He kanikau—la,
He kanikau aloha no S. P. Koko,
O Koko oe i Maunalu, Elua ke kino hookahi ke aka,
O ke aka maalo i ke ahiahi,
I ka welona a ka la pau ka hele ana,
E maka hio aku ana au i ke ahi lele o Kamaile,
Ke lama ku la i ka ili o ke kanaka,
Ko inoa e kuu pua laha ole ua hala,
Kuu kane mai ka papa kahulihuli o Wailuku,
Mai ka wai hoau a ka malihini,
Mai na lehu i Mokupane,
Nani wale ia pua e hehia mai la e ke anu,
E loku ia mai la e ka ua i ka nahele,
Hele a luhi maule ia e noho nei,
Eia la i ka iwi hilo ke aloha e loku nei,
Auwe kuu kane—e, Kuu kane mai ka ua puolo lehua,
O na lehua o Makaulele i kui pauku ia me ka hala,
I lei heenalu no kuu kane i ke kai o Huia,
Ke hui nei au me ka nui me ka lehulehu o
kaua,
O oe ka makou lei nui e noho nei,
O ke aloha o ka u, me ka minamina ia oe,
Kuu kane mai ka makani Uluaunui o Hilo,
Homa Hilo i ka ua Apuakea,
He ua Apuakea hehi i ka moana,
Hehi iho la i ke kai o Piihonua,
Nawaliwali Hilo pepe i ka lehua,
Ololo kahi maha lehua o Panaewa,
Haoeoe ka hala me ka ohia,
Kou inoa e kuu aloha i hala e aku nei;
E i aku nei paha oe i ka lai o Hanakahi,
Mai na lai elua a ke Kaao,
Aloha Ohele i ka malu o ka ulu,
Aloha ia wahi a kaua e noho ai,
Ua noho aloha ia e kaua ka Puulena,
O ia makani halihali ala lu i ke
kai o Punahoa,
 Mai ka ua lu lehua iluna o ka laau,
Hoolaau mai ana ke aloha maeele i kuu kino,
Hoopahaohao mai ana oe i ka pili a kaua,
Auwe! Auwe ! Auwe kuu kane e.
Kuu kane mai ka ua kualau i ka moana,
Nana aku i ka nalu o Kapoai,
Auau aku i ka wai o Waihalulu,
Aloha ino o oili kiakahi Kauwiki i ka malie,
I hele hookahi aku la aohe lua,
A Kukuiluania kuu kane,
Nana aku i ka nani o ka aina,
O ke oni haaheo ae a ka lae o Leleiwi,
E u hui ana e like me Makahanaloa,
Huna na maka o kuu kane la nalo loa,
E i aku nei paha i ke ao makani o Hamakua,
E hooipo ana me Lilinoe ka wahine noho kuahiwi,
E aahu ana i kona kapa o ka hau,
Kuu kane mai ka aina haaheo o Kohala,
Oia aina kuleana ole a kaua i noho ai,
I hoomanawanui aku ai i ka leo o na Haku,
Ilaila oe la haalele mai i kau mau hana,
Puu kou hoolai ana mai maluna o Hiilawe
lio a me Anemanu,
Ka hele ana e lohe i ka leo o ka makua haiola,
I ka hai mai iluna o ka awai o Kalahikiola,
Aloha la, Aloha e, Aloha ia halepule a kuu
kane e hele ai,
E kuka ai hoi me na hoa o ia aina malihini,
Aloha kahiu kaulana o Kohala,
Kahi hoi akuu kane e luana ai,
E kuka ai hoi me na ilikeokeo o Mareka,
E hoolai ai hoi me na hoa uhaiaholo o na
aina nei.
Aloha na maka i ka nana ana mai,
Aloha ka leo i ka pane ana mai e "Aloha oe,"
Aloha ke kula o Haena e hiki aku ai i Makona,
Aloha na makani paio i ka uka o Puuhue,
Aloha o Kaholeiwai, ilaila ka huikau a na makani,
A ke Kona hoi me ka Naulu,
A kau ka naulu hao ka makani Apaapaa,
He makani lawe waa ia no Kohala waho,
Hao ka makani la o ke Kaumuku,
He makani kuehu lepo ia no Kawaihae,
Elua hoi makani o Kekaha,
He Olauniu me ka Pili-a,
Aloha wale ia makani he Waileia,
Oia makani nana i halihali mai kuu aloha,
Auwe! Auwe kuu kane kuu lei hoi.
Kuu kane mai ka wai o wai a Kanonoula,
Oia wai huna e ke kapa i ka uka o Pili,
Aloha wale ke
kula o Lihue e waiho nei,
He ihona lai ana a hiki i Ahuwahine,
Iho aku o ka olu o Ihuanu,
Hoomaha aku ke kino wailua i Hinakahua,
I ka wai makaikai a ka malihini i Kapaau,
Auwe kuu ka—ne, kuu aloha pau ole e noho nei,
O ka'u ukana nui no ia e noho nei o ko leo,
I ko pane ana mai "Homai ka wati
E nana aku au ua kokoke mai kou manawa,"
O ka hora 7 ia o ka la 26 o Ianuari,
O ka hora ia i haalele ai ka uhane i ka hoa pili o ke kino,
O ke kaula Dala a ke aloha ua moku iho nei,
O ka wati gula a kuu manao ua naha iho nei,
Auwe kuu minamina, kuu aloha pau ole he kane.
Kuu kane mai ka wai au o Kapanaia,
Mai ka ia hoolaukanaka o ua aina nei,
Aloha ia wahi a ke kane e hele ai,
Aloha ka piina ikiki o Painahala,
Hoomaha aku i ka malu hale o Huailua,
Elua no maua me kuu aloha,
I hele palanehe ole iho nei la nalowale,
E i aku nei paha i ka ehu kai o Pololu,
Oia kai aloha huli papu i ka makani.
Nani wale kuu ike ana'ku i kuu aloha,
E i aku nei paha i na moku o Makaukiu,
E au ana i ke kai o na pali hulaana,
E makaikai ana paha i ka wai o Kawaikapu,
I ke aweawe mai a ka wai o Kamaloumi i na pali,
He mau pali aloha ia no ke kupa o ia wahi,
Na ke kamaaina aukai o Nahunapalai,
Alai ia mai nei au i ike ole aku i kuu aloha.
Aia paha oe iluna o Kupehau,
E nana ana i ka maikai o ka aina,
I ke ku kilakiia a Hakinua i ke kula o Paihaaloa,
I ka oili pulelo a ka lae o Kauhola i ke kai,
O ka hoaiai a ka nalu o Maliu i ka makani,
Ua kuhi au e maliu mai ana oe i ka leo,
I ka leo ualo a ko aloha o ka wahene—la.
Aloha no ke kane ka hoa pili,
Ka hoa ohumu o ka po me ke ao,
Ka hoa haihai olelo o na la pilikia,
Auwe kuu kane—e, Kuu kane ho—i.
E kanikau ana au i kuu kane a hiki i ka lua,
Ia Kawahalauahi kuu kane—e.
Ua pau, ke hoi nei au i ka luuluu i ke aloha kane. Mrs. HONOLULU.
Niulii, Kohala Akau, Mar. 5, 1868.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA S. M. KAMAKAU. HELU 63.

NO KA NOHO ALII ANA O LIHOLIHO
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA

O KAMEHAMEHA II.

I ka eiwa a me ka umi paha o na makahiki o Keopuolani, ua holo mai o Kamehameha I ma i ke kaua ma Maui me Kalanikupule ke keiki a Kahekili, a ua hoouka ke kaua nui ma Iao i Wailuku, a ua auhee o Kalanikupule ma me na'lii a pau o Maui ia Kamehameha ; a o Keopuolani kekahi i auhee me Kekuiapowa kona makuahine, maluna o na pali kuninihi ka haawe ana o kona makuahine, a mai make laua, a e ole ka ikaika o ke kahu i ka haawe pakele ai ko laua ola. A hiki o Keopuolani ma i Olowalu, a launa pu hoi me Kalola kona kupunawahine, a ua holo aku lakou i Molokai, a noho lakou ma Kalamaula, a ua pilikia o Kalola i ka mai, me ka manao nae e holo i Oahu e hui pu me ke kaikunane, aka, ua hiki e aku ka elele kaohi a Kamehameha, aole e holo i Oahu.
            Ua noho iho o Kalola me na kaikamahine a me ka moopuna, a hiki wale i ka pae una o Kamehameha i Kaunakakai, a halawai pu me Kalola ma. Malaila hoi o Kamehameha i noho ai a make o Kalola, alaila, lawe ia aku la o Keopuolani i Hawaii na Kamehameha e malama, a me Kekuiapoiwa ma, Kalaniakua ma, Kahakuhaakoi ma, a ua kapaia o Wahinepio. Ma Keauhou, i Kona Akau kahi i hanaiia'i o Keopuolani a hiki i ka wa i lilo ai i kaikamahine nui.
            I ka manawa i holo mai ai o Kamehameha i ke kaua i Oahu me Kalanikupule, oia ke kaua i Nuuanu, i ka malama o Feberuari a me Ma raki, o ka makahiki 1785. O Kekuiapoiwa kekahi i holo pu mai, a o Keopuolani no hoi kekahi, oia ka loaa ana iaia o ka inoa Keopuolani, mai kekahi alii mai o Oahu, no ka mea, o Kalanikauikaalaneo no kona inoa.
            Ma Waikiki kona wahi i hoao ai me Kamehameha, aole nae i lawe o Kamehameha i wahine mare maoli nana, a i hoa moe nona, aka, o ko Kamehameha manaoio maoli, o ka hoomau ia o ka malama ia ana o ka ohana Moi o ke Aupuni.
            Ma Hilo, i ka makahiki 1787, ua hanau oia i kana keiki makahiapo, oia hoi o Liholiho; a o ka lua o ke keiki, ua hanauia ma Wailupe, he mumuku ; a o ke kolu o na keiki, ua hanauia ma Keauhou i Kona Akau, oia hoi o Kauikeaouli Kamehameha III , i ka la 17 o Maraki, o ka makahiki 1814 ; a o ka eha o kana mau keiki, he kaikamahine, o Hariata Nahienaena, i ka A. D. 1815.
            He alii makee i ka malama keiki o Keopuolani, a  no ke aumeume a me ka makee o na'lii e hanai, a e malama i na keiki alii, a no ka lawe ponoi o Kamehameha I., i ke keiki makahiapo nana ponoi e hanai, a na ka wahine ponoi i ke alo o Kamehameha, oia o Kaahumanu, a ua lilo oia i kahu nui no ke ke keiki makahiapo oia hoi o Kalani Kua Liholiho; a o ke keiki hope loa, he kaikamahine o Nahienaena ka inoa, ua aua no oia nana no e hanai a me kona poe kahu ponoi, aole ola i ae aku i ke koi a na'lii e lilo ia lakou ka hanai. He alii aloha i na keiki me ka uwe, ina e kaawale na keiki, aole o kana mai ka uwe me ke kaakumakena.
            O ke kaikaina o kona makuahine, oia no o Kekuiapoiwa, Kalanikauiokikilo, a o Kalamakua kekahi inoa. He alii wahine kapu loa keia, a he alii pio no hoi, a ua like oia me ke Akua, ua moe na'lii a me na kanaka a pau imua ona. He'lii niaupio o Kekuiapoiwa, a he hookae hoi ia Kamehameha I, a he hoole no hoi aole he alii, a he hookae ia Keopuolani i ka moe ia Kamehameha I. Ua oleloia oia no ke kumu o kona make ana, a nolaila kona ai ana i ke kino o Kalaipahoa, ua make oia ma Honuakaha i ka makahiki 1808. O Kalola kona makuahine, a o Kamehameha Nui kona makuakane, ua lilo oia i alii pio. He alii makee loa keia i ke kapu, a o na kapu akua a me na kapu heiau, ua hina imua ona, a o na heiau, ua pii wale ia e ia.
            O Kekuiapoiwa, o Kalola ka makuahine, a o Kalanikupuapaikalaninui Keaoua ka makuakane. He hoowahawaha me ka hookae maloko o ka naau, a ua hoopuka no i na huaolelo hookae ma Hilo penei : "He Keawe ! He Keawe !! He Keawe aweawe poi." Ua pili keia olelo hookae a Kekuaiapoiwa i na'lii o Hawaii, a ua hilinai nui oia i na'lii o Maui a me o Oahu, aia malaila kona kiekie, a e hoowahawaha ana oia i kona pili me na 'lii o Hawaii. Kupanaha no hoi ka manao o na'lii, ka hoowahawaha aku hoi i kekahi poe alii o lakou. Aole no i like ko Keopuolani manao me ko kona mau makuahine ka hookae i na'lii. Ua ike ia no oia he alii wahine aloha i kana mau keiki a me kana mau kane, a i na'lii no hoi me na makaainana. Aole no he mau alii a mau makaainana hoi i make no kona mau kapu alii.
            O ke kumu o ka ainoa, o Keopuolani no, a ua kokua na makuahine a me na makuakane a me na'lii mahope o ia manao maikai. He mea kupanaha no hoi ia Keopuolani ka hoopau ana i kona kapu alii a me ke kapu o kana mau keiki. O Keopuolani no ka mea nana i hoainoa ia Kanikeaouli i ka la i kukalaia'i a i hoonohoia ai hoi o Liholiho Kamehameha II ma ka Noho'Lii o ke Aupuni Hawaii. O Keopuolani no ka mea i hoainoa aku i ka Moi Liholiho, a i hahao ae i ka lima ma ka waha e ainoa, aka, no ka hoolohe ana o Liholiho i na olelo kauoha a Kekuaokalani, "E malama i ke kapu Alii a me ke kapu Akua. Aohe alii aia i ku i ke Aupuni, a he ulia wale no ka make o ke alii aia." Ua hooko ia no paha ia olelo, oiai aole i oni paa ko Liholiho noho Aupuni ana ; o ka manao o na'lii i makemake i ka ainoa kai ko, aka, aole nae i oni paa ko lakou pomaikai, ua hoopuehu ia lakou a ua pau i ka nalowale. O Keopuolani no ke kumu o ke kaua ainoa, o laua pu nae hoi me Ulumeheihei Hoapili kane kai kii ia Kekuaokalani ma Kaawaloa, a oia no hoi kai waimaka helelei imua o Liholiho kona keiki, a o Keopuolani no hoi ka i kena aku ia Kalanimoku e kii e kaua ia Kekuaokalani, a oia ke kaua ainoa ma Kuamoo.
            Ina paha o U. Hoapili wale no ke kii ia Kekuaokalani, ina aole e kaua ma Kuamoo; ina nae paha ua mokuahana ke Aupuni, a lilo la ka Moi Liholiho ia Kekuaokalani, a huli nui na'lii mahope o Kekuaokalani, a luku ia paha o Kalanimoku ma. O Kaahumanu ma ka poe nana i hoainoa i ke Alii Liholiho, no ka mea, he makee alii kona a me na kapu akua, oiai aole oia i manao ua haalele ke alii nona na kapu alii a me na kapu akua. A o ko lakou malama ana i na kapu, he mau lala no Ulumaheikana.
            O Keopuolani a me na keiki i loaa mai loko mai ona, oia ka na'lii a me na makaainana e manaoio aku ai, he'kua, he ahi, he wela, he papaa ; aole ia he olelo hoopilimeaai wale na na kanaka, ua pili ia olelo mai ka po mai, a mai na kupuna mai. I kona haalele ana i ke kapu alii a me ke kapu akua, a ua lawe oia i ke ano hoohaahaa, a ua komo wale na'lii a me na makaainana, a ua ai pu me ia. He kupanaha ka hana a ke Akua!
            O Keopuolani no ke alii wahine nana i hookipa mua i na Mi sionari i hiki mua mai i Hawaii nei, a hookipa mua ia ma kona Halealii ma Oneo, ma Kailua i Hawaii. A oia no hoi ke alii i haawi mua i kana mau keiki e ao i ka Palapala. A i ke ono o na makahiki o Kauikeaouli, a i ka eha makahiki hoi o Nahienaena. He mea kupanaha ka haawi ana mai i keia alii ka hua maikai e hooulu ai i ka hua o ka malamalama ma Hawaii nei. Aole no oia i kakali i ka haawi ana i kana mau keiki i ke ao Palapala. I ka makahiki mua no i hiki mua mai ai na misionari, i ka A. D. 1820, oia no ka makahiki i ao ia ai o Kauikeaouli a me Nahienaena i ka palapala. Iloko no hoi o ia makahiki, ua lohe o Keopuolani i ka olelo a na misionari ma ka waha o ka poe mahele olelo, oia hoi Toma Hopu ma, no ka mea aohe i maopopo ka olelo Hawaii i na misionari ia wa, aka, ua ao no o Kauikeaouli ma ka olelo Beritania, a pela no kekahi poe i ao pu me ke keiki alii. Ua hoomaopopo loa o Keopuolani i ka olelo ao a na Misionari; aohe pono o ka lawe nui aua o na alii i na haiawahine he lehulehu a me na haiakane he lehulehu, he mea hewa nui ia imua o ke Akua ; i hookahi kane a i hookahi wahine ka pono, a e hooao paa loa ia laua imua o ke Akua, ma ka mare ana. Aohe alii i hoomaopopo i ka oiaio o ia mau olelo, a ua hele na'lii a pau ma ka lealea, ona a me ka haluku ana iloko o na mea haumia.
(Aole i pau.)

HE MOOLELO
—NO—
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA.

I laweia mailoko mai o na kaao kahiko o
Hawaii nei.
HELU 12.

KA HOOMAKAUKAU ANA O HAMANALAU E HOI A
PAE HOU MA HALAWA I MOLOKOI.

I ka pau ana aku o Kauluhuaikahapapa ma i ka hoi, "olelo aku ia o Hamanalau i ke aikane," e hoomakaukau paha i wahi o no makou e hoi ai, ae aku la o Luukia. " Ae, e hoomakaukau no, o ka hoolaleia ae la no a o na kanaka e ho-a mai i ka imu. A i ka mo-a ana o ke o o lakou. Olelo mai la o Luukia ia Hamanalau, e uhaele kaua i kela hale i na makua o kaua." "Ae," wahi a Hamanalau. O ko laua hele no ia a hiki, olelo aku la i na makua. "I hele mai nei maua ia oe, ua mo-a ka ai o ke o oia nei e hoi ai i Oahu, a no kuu aloha i kuu aikane, nolaila au i hele mai nei ia olua, e holo pu ana no makou i Oahu i ikeia aku hoi ia pae aina." Kulou iho la na makua ilalo a hoohelelei iho la i ka waimaka ; a e-a ae la i luna, a i mai la haalele oe ia maua e a, aole, e hele wale ae no hoi i ka huakai makaikai, a malie no hoi o loaa aku kahi a-pela kane ma Oahu, loaa hoi ka ia nei kane, a loaa hoi ka'u, hookahi ka maua noho pu ana i ka la-i o Waialua i ke ehu kai o lalo. Ae mai la no na makua, "o hele me ko aikane, ma kana wahi e hele ai malaila aku no oe, ma kana olelo mai, he ae wale no kau, oia ka mau olelo ia oe e ka maua kaikamahine, ua pau ou-haele."
            A i ka ike maopopo ole o ko Hamanalau manao, a lohe pepeiao iki la hoi, e hoolaau ana ke aikane ana e hele pu i Oahu, a i ka lohe ana o Hamanalau i ke kamailio ana o Luukia me na makua, a kahi no a maopopo ae kona manao, a he mea olioli loa ia nona, a me ka hoihoi nui loa. A i ka pau ana o ka olelo ana, ua hoi aku la o Hamanalau ma i ko laua hale e hiamoe ai, a kakahiaka ae, e hoi mai ai, oiai ke hoomakaukau nei na kanaka hoe waa, i loa i ke ao ae, a o ka holo no ia o lakou. I ke ao ana ae, he la malie ia a he makani maikai no hoi, e ai ai ke ko, a ka poe hookele. Ua uluaoa mai ke kahakai no ka nui mai o na maka aloha no ka hoi ana o Hamanalau i Oahu, a me ka holo pu ana kekahi o Luukia. Nolaila, ua nui mai na maka aloha i ke awa kau waa. He nana io aku no i ka poe uwe no Luukia a me ka kakou pua iuiu, he mea hoi kau a ike aku la hoi i kela rose o ke kakahiaka, e mohala maikai mai la, a manao ae la hoi e kii e ako, i lei kahiko no ka hoi ana la hoi ia Oahu nui maka-ewaewa, he ole loa no. Ua makaukau ka holo moana ana, he hoe ka i ka hope o ka waa, ke kulu ia ke oe. Eia na ohua o luna o ka waa o lakou nei: 1 O Hamanalau 2 Kaukanaikipokii 3 Kuili 4 Kuhilani (na kanaka no i ohumu ai,) 5 Luukia, a me kona mau hoahele elua, he kane no a he wahine.
            Ia lakou nei e holo ae ana ma ia moana, ke nana mai la o Hamanalau i ke one loa o Kahului, a me ka waiho lahalaha aku a Wailuku, a me Waihee, a me Kahakuloa, ke hele ae la ko lakou nei waa ma ka moana o Pailolo, a ke hoea ae la mamua mai o ka ihu o ko lakou nei waa ka lae o Puuohoku, a me ka mokupuni o Mokuhooniki, a ke kaalo ae la ma kela aoao o ka lae, a i ka ike ana o Hamanalau i ke awawa maikai o Halawa, a ke ninau ae la keia. A ke hai ia mai la e na hookele, o Halawa keia, o ka lae o Kauhuhu, o ke one o Kamaalaea kela, o ke one o Kaawili keia, o ka pali o Puupa, a me ke oinaina pali o Hikiaupea, o Halawaiki, o ka lae o Hinalenale aku, o ka wailele o Moaula, a ma ko Hamanalau makemake e ike ia aina, na koi koke aku i na hookele e pae malaila, ae mai no lakou, a o ka pae aku la no ia o ka kakou kamalei hiwahiwa ma ia aina nui wale o na inoa o na makani a kakou i ike ae nei ia Kuapakaa.

KA NOHO ANA O HAMANALAU MA HALAWA
I MOLOKAI, A ME KA HOAIKANE ANA O
KAUKANAPOKII ME KAILI.

I ka pae ana aku o ka kakou mau kamalei

hiwahiwa ma ka aina lae loihi o Molokai, he mea pihoihoi no hoi i na kamaaina o Halawa i ka ike ana mai i keia waa malihi i kau aku ma ke one o Kamaalaea, he mea mau io no ka lehulehu ana mai o na poe kamaaina. A i ka ike ana mai i kela poe noa hoi i hele mai mai na aina Hikina mai, he mea e ka pihoihoi o lakou, e alakai ana na kamaaina ia lakou i Kauhale, o Kaili he keiki kane kanaka maikai oia no na la opiopio, e like pu la no hoi me Kaukanapokii. A i ka ike ana mai ona ia Kaukanapokii, o ka miki mai la no ia i aikane, a i hale kipa no ke ao o ka noho ana aku, o ka hele aku ia no ia a hiki i kauhale, kaka mai ana ka wahie o ka imu o ka puaa, ka imu o ka ilio, na waiwai Hawaii nei no hoi a pau, puholo ka moa, hele ka lawaia opihi, ka upena o-io iho no o kahaone, he manawa ole ia i ka poe kamaaina, aohe no i liuliu iho, o ka makaukau mai la no ia o na mea a pau, a o ka hele aku la no ia o ke aikane a Kaukanapokii i kahi o na makua, e alakai aku i ka poe kane o ka waa malihini mai i ka hale o mua, a o Hamanalau me na wahine e ae, a me na wahine kamaaina i ka hale lakou e ai ai. A i ka pau ana o ka paina ana, ua akoakoa na poe makua, a me na makamaka o Kaili ma kekahi hale nui. A ninau mai la o Kaili i ko Kaukanapokii moolelo mai ka mua mai a hiki i keia wa a lakou e olelo nei. Ua pane aku no o Kaukanapokii mai ka mua mai, e like me na olelo i pau aenei ia kakou, a he mea hou no ia i ko lakou lohe ana, a he mea olioli no hoi ia ia lakou ma kahi hiki ke olioli ia, a he mea kaumaha no hoi ma kahi hiki ke kaumahaia, e like me ko kakou ike ana iho nei i keia moolelo, he mau la ko lakou noho ana malaila. "A i kekahi manawa a lakou e noho ana malaila, hoala mai la he aha-hula lealea na Kamoku k. a me Kaluanou w. he mau keiki kupa a kamaaina hoi no Halawa. I ka makaukau ana, koi mai o Kaili ia Kaukanapokii e hele i ka nana hula, ae aku no hoi ka kakou kamalei ; i hele aku ka hana, ua makaukau na mea a pau, e hula ana e kilu ana, e oli ana no hoi ka poe lea i ke oli. A ma ko Kaukanapokii wahi ano kilokilo iki paha i loaa mai mai na kupuna e-epa o laua. Ninau aku la i ke aikane, he wahine maikai hoi kela hele a loloa ka lauoho, ae mai no hoi o Kaili, ae, o koonei wahine maikai kela, aia ae no kana kane ke noho ae la ma kela aoao, he mau keiki papa ia no keia aina." Ae aku no o Kaukanapokii, ae he wahine no, he ane kupua nae, o Ka-makaula ole nana e ike.
            A i ko Kaukanapokii hoomaopopo ana'ku, pane hou mai o Kaili; mahea kau wahi i ike ai he wahine kupua kela, e nana aku no hoi paha i kona mau helehelena, aole o ka helehelena nei o ke kanaka, me he mea la o kekahi poe o ka ohana o Kilioe ma la, a oia iho la no na helehelena o kela, wahine e noho mai la la, e nana aku oe, a ina aenei e oni mai a lalau ae i ke oho a eawele i ke poo oia no ia. Aole i liuliu iho ka laua nei noho ana, e oni ano e mai ana kela me he mea la ua loaa i ke nahu, ke hawele la na lima mao a maanei, a kaei ae la i ke oho ona i ke poo, a o ka hoi aku la no ia i ka hale o laua. A na ka wahine hoi i hoi i ka hale, he hoi wale aku no hoi ka ke kane mahope, a o ka poe hula no, noho iho la no lakou i ka ahahula. I ka hoi ana aku a ke kane mahope, e hoowiliwili ana no ua wahine iloko o ka hale ua hele ae la ka opu a hiki malama ua mea he noi, a ninau aku la ke kane, hai mai la kela. Ka ! hele ka hoi a lilio ko'u pepeiao, manene ke poo, maeele kuu kino, i ka olelo a kela mau keiki, o Kaili ae nei no hoi o kakou, a he keiki malihini mai nei, o ka waa i kau mai ai i keia mau la iho nei la. A heaha ka laua olelo, wahi a Kamoku, "heaha mai ka hoi kau, e nana mai paha oe i kuu opu ia ua hele a hikimalama," wahi a Kaluanou. A pehea auanei ka pono, e hele aku paha kaua e luai aku au. I lawa no ia laua nei a luai aku e kahe aku ana ka wai, a me na ano holoholona no a pau o loko o ka wai a kakou e ike nei. I nana aku ka hana o ua alii kane, he kumakena maoli ua me he weliweli, a me he mea la a o Opuhalakoa maoli la no.
            O kahi a ua wahine nei i luai ai aio no ke waiho la i keia manawa, ia luai ana no, hohonu ia wahi, me he waipuilani la ka hohonu, a na ia ikaika o ka wai i kololio aku i hohonu ai ka muliwai o Halawa, a ku aku ke aka-i a koa-ka i kai o ka lae o Kauhuhu, a me ka lae o Halaumoo, pania aku ka lua oia ka-e-a-e-a, o ka lepo hoi a keia kupua o lakou. I hoi mai ka hana o Kauhuhu he mano ia no Molokai, ua paa hoi kona hale, he manawa ole hoi ia i na keiki o ke ka i ke ka ia ana, a me ka lawe ana kekahi poe a kukulu o Kahiki, ina ua paa loa ia wahi, aole he wahi awa e hookomo mai ai ka waa. I ka pau ana ae o ka luai ana o ua o Kaluanou, ua hele mai la a wiwi loa, a o kona mai no ia a hiki i kona wa i make ai, a ma kahi ana i luai ai, malaila no kona hale noho a hiki i keia la. A maopopo ae la ia Kamoku, he wahine e-epa ka keia.

KA HOI LOA ANA O HAMANALAU MA I OAHU NEI, A PAE AE LA MA KAHANA.

I lawa no a hoi ua wahine nei i ka hale, o ke kena mai la no ko Kaukanapokii ia Kaili, e u-hoi kaua, ae mai la no kela. O na lima o na wawae, o na lima o na wawae e ake ana e hiki i ka hale, "e au kaua" wahi a Kaukanapokii. I lawa no ia laua nei a hiki i ka hale, o ka hoeu aku la no ia ia Hamanalau ma. E ! ina kakou, o ka hoomakaukau ae la no ia o na waa o lakou, a o ka hoi iho la no ia. O lakou no a pau mai Maui mai, a elua hoi o Halawa mai, oia no o Kaili, a me kona wahi kanaka lawelawe, oia hoi o Kuau. I lawa no ia lakou a kaa pono ae ma ka lae o Hinalenale e kaa pono ae ana malalo mai o Puaahaunui, i ikea i ka milo ana a ke au mahope o lakou nei, e hukia aku ana ka waa o lakou nei, lilo i ka lepo i ka moana kai lilo loa. Ke pioloke mai nei na ohua o luna o ka waa i ka uwe i ka make. Aole o Kaukanapokii hopohopo mai, aole no hoi he hopohopo mai o na hookele. Ke lawe la ke au o ka luai o ua wahine lauoho loloa nei a kahi no hoi i halu-la, wale iho ai no hoi. Ua malie kakou, aole nae he wahi ikea aina ia aku, eia paha kakou i ka lewa loa. Ke nana pono ae la na hookele i na hoku o ka aina, i na hoku o ka lewa, a maopopo ia laua na hoku o ka aina, e hooiho pono ae ana laua i ka ihu o ka waa i ke komohana hema, e pa mai ana ka makani malualua mahope iho, hookahi no ihu o ka waa, i ikea i ka hoea ana ae o ka lae o Mokapu a me Kualoa. Ke hoopaapaa nei na hookele, Oahu oe keia, aia ae ka lae o Mokapu, maluna o kakou, aia ae ka lae o Kaoio malalo o kakou. Ka kekahi hoi, o Molokai, a pela lakou e olelo mau ai, a hamama pono mai la ke kowa o Nuuanu, a oioi poho loa ae la na lae elua, a kuono ae la o Kahana i hope. Ninau ae la na hookele, mahea kakou e pae ai. I mai la o Hamanalau, ma kekahi aina i kapaia o Kahana, malaila kakou e pae ai, a mauka kakou e hele ai, a o ka poe no hoi ma ka waa, makai no hoi lakou, aia no ka pae ana i Waialua. Ae mai la na hookele. I keia hoi ana mai nae a Hamanalau, ua lawe pu mai oia he mau hua kamani no Halawa mai a kanuia i Waialua, ua ulu i kekahi manawa, a he mau makahiki ua pau i ke oki ia e ka poe kaua o na lii i ka wa kahiko. Nolaila, ua kapaia kekahi aina o Waialua o Kamani, ke Kamani a Hamanalau, a no ke kolohe ia ua ulu ole ke kamani i keia manawa. I ka pae ana aku o lakou nei ma Kahana, ua pau aku la na kanaka a me na wahine i ka heenalu, oiai, ua pa maikai mai la ka makani heenalu o Kahana, oia hoi ka makani ahiu. Kakaikahi wale no ka poe i koe, aka, he ole loa hoi ko keia manawa. Ua moe lakou nei ma ka hale o kekahi kamaaina oia hoi o Uluhoaloha ke kaikamahine a Kamoealani k. me Kipapaohelani w. he kaikamahine maikai no hoi keia no ia wahi, a he mea mau no ia ka hookipa malihini ana. I kekahi la ae, oia ko lakou la i manao ai e hele, aka no ke ka-ua ana mai a kamaaina e noho a kekahi mau la ae alaila hele. Nolaila, ua ae aku lakou nei, a o ka noho ino la no ia malaila, aole nae i liuliu loa. Aka, e waiho paha kakou i ka kakou kamalei hiwahiwa e noho malaila e walea ai i ka heenalu, a e hoi hou ae paha kakou i hope o ka kakou moolelo, a e nana ae kakou ia Hawea.

KE ALA ANA AE O HAWEA MAI KA HIAMOE ANA A ME KA IHO ANA ILALO O WAIALUA.

Ia Hawea no i ala ae ai mai kona hoopaani ana me na kini uhane o ka aina moe uhane, i nana ae ka hana, aohe hoi o ka wa kupono nei o ke ala ana ae, eia ka la i kiekiena. Alaila, hoomanao ae la keia i ka moopuna ana, a na ka waimaka no i helelei mai, ke haaloulou la keia i kana ukana nui he aloha, a ma ka mao ana ae. Nolaila, kupu mai la ko ia nei manao e iho ilalo o Waialua e ike ai, a e hoomaewa pu ae ai me na keiki no ka lilo malu ana o Hamanalau ma i ka lawe ia i Hawaii, a me ka hoi uhane ana mai o Hamanalau ia po ihe, ua make nae, a ma ia ano i lana nui ae ai ko Hawea manao e iho ilalo o Waialua, i nana mai ka hana o na keiki, o Hawea keia e iho aku nei. I kahi e no keia opea na lima i ke kua, papio iho la keia ilalo, a uwe aku la me ka leo kaukau me ka uwe-helu ana i na moopuna. A i ka ike ana mai o na keiki, heaha la hoi keia mea hoolele hauli hoi a Hawea. Ke uwe kepakepa mai la no kela a hiki i ka hale e noho like mai ana no na haia kane a me na haia wahine, a me na keik, alii no hoi