Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 12, 21 March 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau. HELU 64. No KA NOHO AIU ANA 0 LIUOLIHO MALUNA 0 KE AI?PUNI,A UA KAPAIA 0 KAMKHAMRHA 11. 0 Keopuolani no ke Alii Wahine i honlele mua i ka iehulehu o na kane a lawe ae oia i hookahi kane hoao mare | nana, oia hoi o Ulumeheihei Honpilikane. j 1 kn holo ana o ka Moi Liholiho ma | Maui a hiki i o Oahu, a kaapuni ia Oa» j hu, a noho ma Waialua, ma Honolulu a | n>a Waikiki; hoomaopopo loa o Keopu- j olani i ke Akua. Holo aku la oia i Ka- J uni, a holo pu no hoi me U. Honpilikane*j a me ko laua mau aialo, no ka makaikai } a me ke kalai laau ala no ko laua moku ; o HooikaikK, a ua launa pu oia me na ! mision(«ri o Kauai, oia hoi o Mr. Samu- « ela Wini, a ine Mr. R?»ugete. laia no | nae e noho ona ma Oahu, u» launa pinepine no oia me Rev H. Binamu, a u» { maopopo kona ano Kristiano. I ka (imlama o Aperila 11, 1823, ua ; hiki mai kekahi Kahunapule niōi Ttthili < mai, no ka Ahahui M«sionari o Beritania, ! oia o Rev. Mr. Eleiti, a me kekahi poe j haipule no Tahiti mai, oia hoi o Kaau- | moku, lie wohine kane ole, o Kaua kane j

a me Kaua-wahine, o Akok-kane o Ak<>-le-wahine, he j>oe lakou a |»au ua hoolilo in » poe hoahnnnu no ka Ekalesta o T.iUa la»c ae o Keopuolani ia lakou i rnau kumu nana. I ka lilo ana o keia mau kun»u iaia, ahiila. na keia mau kun»u i a«» maoli i ka ike pnlapala a me ka heluhulu ; a o ka lakou oihana nui, o ke jano haipule maoli i ke Akua, a o ka pu|le ohana i ke kakahiaka a me ke nhiahi, [a o ka pule 110 hoi i ka ai ana, a me ka pule anain:i mo na ohua aialo. Ua lilo 0 Kaua-kane i kahuna pule no Keopuolani. o ua lilo o Kaauamoku a mē Klt)aWuhine i'inau kumu hoipule na na wahijne a me ke Alti Keopuolnui. A ike hoi |o Keopuoliini i ka oiaio o kn olelo a ke j Akua, alaila, o kona n»nu aialo a me ko j Hoapili no hoi kai hoomalu i ka raim. I ka malama o Munki 23, 18-23, ua 1 make o Kahekiii Keeaumoku ke alii nimoku o Maui, a ua hooholo ka Moi a me na Kuhina, e hlo o Ulumeheihei Hoapili i Alii Aimnku 110 Maui. I ka malama o Aper»!a la 27 o ia makahiki nn, un hiki mai na inisionari liou, »>i.i na kokua mua i» na mision»ri o ka Ahaliui Misio»ari o Bosetona ma Ainerika. A o na Misionari i hoouua ia mai, oia no o Rev. VV. Rikeke, Rtv. C. Suaka, Rev. A, Bihopa. i ... |Mr. Levi KamaUni he Puuku waiwai, a |o Mr. Rumiti, he Puuku Pni Palap.ila. |lla lawe o Keopuolani elua ana mau kujinu, o Ilikeke a ine Suatn, a ua lilo laua i mnu kumu nana. I ka Imlo ana hoi o Koopuolaui a me Hoapili e noho i uiau alii no Maui a me na inokupuni e pih ana, a ua lawe pu aku uo hoi oia i kana mnu kumu misionari. I ka hiki ana ma L-'ihaina, ua hoonoho aku oia i kann uiau kumu ma Halehuki kekahi mau Hnlenlii, n u:i auhnu koke aku no oia i na'lii e kuknlu i lnn;:'i pule, a mahope ua kukuluiu ka halepule. Ua hoolohe na'lii a me ko lakou inau aialo a me na makaainana no hoi He nui loa na'lii e noho ana ma Lahaina ia mnnawa, oia hoi o Peleuli me Kawelookalani, o Kaukuna Kahekili, o Kekikipaa ma, Knhouokalnni ina, Keohohiua ma, Keoua ena, Pualinui mu, Kololou ma lioi, Hnehae mn, Kalaikoa ma, Kailihakuma ma no hoi, a lehulehu wale. Ile nui loa no na'lii a me na kaukaualii hoi e noho ana mai Mala a hiki ma kela pea i Waianuukole, o na pua'lii no hoi a me na mnkaainana. 0 ke ano o Lnhaina, o ka noho ana o na'lii, na kaukaunlii, na mnka hanohano a me na makaainana, aole kekahi kanuka hooknhi i hoomaopopo i ka olelo a ke Akua u>a Lahuina, a ma Maui a puni n me na mokupuni e pili ana. O na halawai i ike nui ma na aha kannka a me na ua anaina lehulehu, o ka inu rnma, ona, hula, loku, papuhene, uiue, hookamakama a me na hana lenlea he nui loa, oia no na hale kula a ke diaboloe no nui loa ana ma L.ihaina a me Maui a puni. 1 ka hiki anu o Keopuolnui a me na kumu misionari a me na kumu hoi mai Burab<»ra mai, akahi no a makilikili ae ka ike 'oiaio a me ka lohe ana i ka olelo a ke Akua. O D.»viJa Malo ma ka poe i ao mua ma Hnwaii,nole nae lakou i hoomnopopo nui i ka olelo ;» ke Akua, o ka oua, ka hula a me ke olioii kana mau hnna nui. O ka iilo ana o Keopuolani i alii haipuie a manaoio hoi i ke Akua, ua haalele koke na'lii o Lahaiun i ka rama, «i ua lilo pu lakou i poe hooikaika i ke Akua. O Kau-a ke kahuna o nn oiulo alii, a o Kaaumoku ma hoi na kunui halawai a inn'lii wahine ; a ua heie nui na'lii a me | na makaainaiia i ka halawai pule ma Hapehuki. Aole no noi o kana mai ka nui o na'ln a ine na kanaka i huli nui i ka hooikaika, i ka haipule io ana a me ka mihi ioana hoi i ka hewa. O ka hooikanui ana hoi kekahi i ke ao palapala a roe |ka ike heluhelu. | O kekahi poe i hooikaika loa i ka ike ; heluhelo n ine ka hoio mua ana o ka ike, i !oia no o Davida Malo, Daniela ii, Oneo,| ja me kekahi poe e se o ia inau la ; a o |ke kaikamahiue Alii iNahien.ena a me kona aialo, a me ke keiki Alu Kauikeaoiuli « me kuna aialo, oiai oia ma Lihaina - kahi i noho ai me kona poe nana i ma- , lama, oia o Kaikioewa, Kahouokalani, a o Kapololu ke kahu i ke alo, ma Halakaa i Lahaina kahi i hanaiia'i o Kauikeaouh ia manawa. j ! Aole i hala na malama eha o ko Keo |puolani ma noho ana ma Lahaina, mai

ka hni oni rnai Oahu mai, ua f«»oh!.i oīa » ka mai, a ua kauoha la kn Moi ho ma Oahu. a mc na alu no hoi a pau e hoio i Lahaina no ka inai o Keopuul,»Jni. A nui loa iho la kona piitki;i a ano nawaliwali no hoi, hul» ae la oia a kulu iho la na waimaka i ke aloha i na keiki makuaolei a honi ae la i ka ihu o kuna mau keiki. Huli ae la hoi oia e nana ia KaUnimoku a me Hoapiii, a kauoha ae ;la, "E Hueu-—e, E Ulunieheihei—e, E huli olua i ka pono o ke Akun. a e malama, a e pule i ke Akua, n e liloolua i |mau kanaka maikai. B*lllo olua i mau Imakua no kuu mou keiki.'* (0 ka ktiki, ;0 ka Mo< Lihuiiho Kamehameiia | Kauikenouii a me HariHt»i Naliienaena). E nana ika mnnao o Kalanimoku i kukala ai nia Honuakaha, i ka imlamn. o Mei 1525, a penei kekahi innu olulo: : >f Kauoha rnai kuu waliine o Kenpuolani, e huli au i ka pono, a e malaina au i ke ! Akua." | Ika manawa i nawaliwuli loa ;ii o Ke;opuolannwa b:ipet:zo ilio kana uiau kainuna pule iaia, oia hoi o Mr. Binamu a ime Mr. Suaka, a ua knp-aia kona inoa o : Hariata Kenpuolani. oka hua mua ke;ia o ko ke Akua Ekalesia ma ka Pae Aina o Ilawaii nei. Ua Jilo mu.i k;i puohokela o na'Lii kapu o Hawaii nei. Aolt* i hala ka la liookahi inia ma ka lionua nei, ua kii mai kona Akua e liapai aku iaia. a ai pu ma kana ekalesia ma ka lani. | Ikaia 16 o Se'patem?ib i 1323, ua ma;ke ilio la o 11. Keopuolani ma Kaiuaokijha i Lahaina, i ke 45 o koua «nau makajhiki. I ka make ana o llniiuta Keopuoj!ani, manao iho la'lii a me na makaaiuana e kaakumakena, a e hnna iioolnLihila la lakou iho no ka make ana o Keopuolani e iike me ka mea mau. !*aue mai hoi o Hoapili, 4, Eia ke kauolia ake 'Lii, Aohe mnepuu, aohe kaa kumakena, Ua | haawi oia i ke Akua." ! " Ua manaoip no hoi, ina ;io!e o Kalanij moku e lohe pono i na olelo a Keopuo|lani, aiaila, o Kalanimoku no paha ke'iii | nana e iioaia ke kumakena a me na hana paumaele hilahiia, oiai oia no ke alii i hana uhaulm, a ua huipuia ka rama me ua wai uwaawa e ae, a hooliainu aku la |i ka poe uwe kumakena. | Ua inake o Keopuolani me naau i pi|ha i ka uhune o ke Akua j a o kana mau |hana a me kona mau manao, lie Knstiano. Ua kauoha no hoi oia i kana mau keiki e huli i ka pono, a e malama iioi i ke Akua. I ka make ana o Htlriat i Keopuolani, haalele aku la o Kaheiheimalia Kaniu i kana kane ia Kanuha i Hawaii, a lawe hoao ae la ia Uiuineheihei i kane m;»re |nana,aua kapaia ko laua mnu inoa o : Hoapili-kane u:e Hoapili-waliine. [Ua inanaoia ko iaua inooleio, aka,o kuu piiikia paha.j j Aole i pau.