Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 13, 28 March 1868 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

HUNAHUNA HUIKAU

 

HE KAUKAUALII KE KULANA. Ma ka la 2 o Maraki nei, ma Ladana, ua hoohanohano ia o Baroni Rotakiila, ka Iudaro waiwai loa o ka homua nei, ma ke kauana iaia ma ke kulana o ka poe kankau alii. He loaa no ka hoi ke kulana alii i ka poe waiwai.

 

HUAKAI MAKAIKAI GEREMANIA. Ua hele aku ke Keiki Alii Napoliona i ka makaikai i ka aina o Geremania, a o kana huakai i hele aku la, aole no he mau mea pili Aupuni kekahi.

 

KA PERESIDENA KIPI. Ma ka la 4 o Maraki, hiki ae o Jeff Davis ma ke kulanakauhale o Nu Olina, a i ka wa ani i maolo ae ai ma kekahi Hotele, huro ae ia kekahi Puali Kinai Ahi e akoakoa ana malaila. I kona hoea ana ae mamua o na Hale Oihana o Generala Hanakoka, ua hemo wale ko lakou mau papale, a meleia ae la kekahi mele kaulani “Bonny Blue Flag.” Ke kau la ka lia o loaa paha auanei ka haunaole ina ia po.

 

I HOOKAHI LILO ANA I KUPA MAU LOA AKU. Ma ka la 23 o Feberuari, ua hooholo o Perusia I kuikahi like me ka Ripubalika Nui o ke Komohana, oia o Amerika Huipuia. A eia kowano o ia  kuikahi, ina e holo aku kekahi haole mai Perusia aku a hiki i Amerika Huipuia, a hoohiki i kupa Amerkia, alaila, aoke iho la e lilo ua kanaka la i kanaka Perusia, nia wale no a haalele ia i kona noho kupa ana no Amerika. Aole pela na Aupuni e ae o Europa. Ina no e holo kekahi haole i Amerika, a hookupa i kanaka Amerika, a i kona wa e hoi hou ai i kona nina iho, lilo hou no i makaainana no ia aupuni, me ka paa no nae o kela inoa, “he kupa Amerika.” Ua mahalo loa ia kela hana naauano a ke Kuhina Nui o Perusia, oia o Bisimaka. E lilo ana kana hana nuauao i ala no na aupuni nui e ne o Europa e hahai ai.

 

PAU KA NOHO KUHINA ANA. Un waiho mai o Earl Derby, ke Kuhina Nui o Eneleni, i kona noho ana Kuhina. No kona omaimai ni pahe ke kumu o kona waiho ana mai. Ua hookohuia o Disiraeli I Kuhina Nui, i pani no kela hakahaka. O keia Kuhina hou, he haole ia no ka papa haahaa, aka, mamuli wale no o kona naauao a me ke akamai, ua alake ne oia a kau ana i ka pane poo o ka hanohano. Nolaila, e hoomanao, he he mana ka naauao.

 

KE HOI MAI NEI. Ke huli hoi mai nei ke Generala Makuke mai kana huakai i hele aku nei i Wasinetona, e paipai i ke Kuikahi Pnanai Like mawaena o kakou nei a me kona aupuni, aka, he mau pomaikai paha kana e hoi mai nei nole paha.

 

PII KE KAI O KA RUKINI. Ma ke kulanakauhale o Sana Peteroboro, ma ke la 23 o Feberuari, ua lono ia ae, ua noi aku ka Adimarala Rukini e holo ana ma na kai o Helene, e hai pono mai ke Suletana i ka mea nan i hai aku ku leno i ke kokua ana o kekahi moku Rusini i na kanaka Kerete hoohaunaele, a ua paiia kein lono ma ke hupepa. Ua pane mai ke Suletana, aohe ana kumu hoino pili nupuni no ia ano, na ka nupepa wale iho no.

 

KA MOI O PERUSIA. Ua hoolaha ae hoi ka nupepa Liberte, ua owalaia oa Moi nei e kona lio iho, a ua haule a eha loa,

 

MA KA LA 4 o Maraki, ma ke kulanakauhale o Rikemena, ua hooholo iho ka Aha Elele he olelo hooholo, e hoopono ana i ka hoopiiia ana o ka Peresidena Ioanekana. He 55 i ne, he 33 i hole.

 

MA BALATIMOA. hoi, i ka la 5 iho no, ua akoakoa ae he anaina nui ma kekahi Hale Keaka i ka pno o ka la 4 e kokua ana i ka Peresidena. Ua hele a pili na kanaka o ka hale. Ua noho pu mai no ka Meia, a ua hooholoia kakahi mau olelo hooholo.

 

MA KAROLINA HEMA, ua hooholo iho ka Aha Elele o kela mokuaina, he olelo hooholo e haawi aku ana na makaainana lokahi o ka manao i ke aloha Generala Kalani, ia Gen, E. M. Stanton, a me ka Ahaolelo Nui.

 

NO INIA HIKINA. He 25 mau Ahahui Misionari Hoole Pope e hana nei ma Inia, ke malama nei lakou i na misionari 550. O ka lilo no ka makahiki hoolahi e lulu in nei no na hana Euanelio, he $1,250,000. Ke hoolilo nei ke  Aupuni o Inia he $3,500,000  OI NE NO KA HOONANUAO ANA. Ma Inia i lilo in Beritania, ke hui pu ia o Bama a me Kilona, he 190 paha na misionari kanaka iho, a he 1550 na halepule, a he 100,000 paha na keikikane a me na kaikamahine e honono ia nei ma ka pono Kristiano.

 

PUALI KOA BERITANIA NO INIA. Ua hoike ae kekahi nupepa, ke hoolilo nei o Beritania, he $85 000.000 i ka makahiki no ka malama ana i na koa he 250,000. O ke koena aku o ka Emepern Beritania, ke lilo nei he $75,000,000 no ka malama ana i na koa 120,000; a ke hoolilo ia nei no na aumoku kaua, he 210,000,000 i ka makahiki.

 

O KA UKU NO ko Hon. Balinagame (Burlingame) hele ana i Elele Kuhina no ke Aupuni o Iapana, e hana kuikahi me na Aupuni nui o ka honua nei, he $40,000 no ka makahiki.

HE EWALU mau nupepa ma Amerika Huipuia e hooponoponoia nei e na negero. He loaa no ka hoi ka hana naauao ia lakou la. E mau ka noho aua kuapaa loaa ole.

Ke uku nei ka mokuaina o Nu loka i kona mau kahunapule, he $5,000,000 i ka makahiki.

 

KATE LEE NO IAPANA. Ke lonolono wale nei makou, e holo ana keia kuna i ke aupuni o lapana, iloko o ka malama e hiki mai nei. He hauna nui paha kana e holo nei ilaila, aole paha.

 

KA LUNA HOOPONOPONO, - - L. H. KULIKA.

KA HPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI.

POE HAKU MANAO NO KE KUOKOA.

C.J. Laiana, (Lyons.)     S.M. Kamakau.

Rev. M. Kuaea,     Rev. C.B. Anelu (Andrews.)

Rev. L. Laiana     D. Malo,

(Lyons)     (Lokoino.)

 

HOIKE O KE KULANUIO

LAHAINALUNA.

 

E hoike ia ana ke Kulanui ma Lahainaluna i na la 5 a me ka 6 o Mei, oia ka Poalua a me ka Poakolu. Ma ka Poaha, Mei 7, e haiolelo ana na haumana ioa ka luakini ma Wainee.

Ke noi nei makou I na inakamaka a pau e hele mai, a e hookipa alohaia no lakou, e like mae na makahiki i hala. S.E. BIHOPA.

 

KA NUPEPA KUOKOA.

HONOLULU, MARAKI 28, 1868.

 

Ka Olelo Hawaii ma Lahainaluna.

Ua kau nui na maka o ka poe naauao o keia Pae Aina ia Lahainaluna, no ka mea, malaila i wehe in a puka i na kanaka ui o keia lahui e komo aku iloko o na alanui kiekie o ka ike ma ka lakou olelo ponoi. A o ke kula hookai wale no ia o na kula kiekie i wehe akea ia no na keiki a ka lehulehu.

I keia wa, ua iini nui loa keia lahuikanaka e loaa ka Olelo Enelani. Ke imi nei na makua i na kumukula no ia olelo; a ke hoouna nei lakou i na keiki i na kula o ia ano. Aole paha he au e like me keia no ka ikaika loa o ka manao o kanaka Hawaii e loaa ka olelo Enelani.
Ua hopohopo iki na makamaka o Lahainaluna o hio loa ia kula ma ka aoao o ka Olelo Enelani, a hoonel; ia na haumana i ka ike ma ka olelo o ka aina makuahine. Aole no hoi i hikilele ka manao o kanaka ma keia mea me ke kumu ole e hopohopo ai. Ua ake makou maanei e hoike aku i kekahi mau kumu e ko kanaka manao ana pela.

             I. I keia wa, ke ao ia la ma Lahainaluna na Kumu-mua o ka ike ma ka olelo Enelani. O na Kumumua o ka Palapalaaina, Helunaau, a pela aku, oia kekahi mau mea e ao ia nei ma kela kula. Aole o makou hoowahawaha i na Kumumua o ka ike, aka, kei i nei makou, aole o Lahainaluna kahi e no ia‘i na Kumumua. Ua manao ia, o ka poe i komo ilaila, he poe i hoomakaukau mua ia ma na kula e ae o ke Aupuni. Aole i  hana ia o Lahainaluna i Kula no i ka A, E, I, o na mea naauno; aka, ua kukulu ia ua kula nui nei i mea alaki aku i ka poe i hoomakaukau mua ia, iloko o na ike hohonu. Ma ke ao ia ana o na mea makamua o ka ike ua hoohaahaa ia ke kulana kiekie o Lahainaluna.

 

II. Ina  e hoolilo ia ka olelo Enelani ma Lahainaluna i mea oi ne mamua o ka olelo Hawaii, he mea ia e kukua ana i ka hoopio i ka olelo ponoi o ka aina. Inn e mau aku ka Lahuikanaka Hawaii ma ke ano Aupuni, o ka OLELO HAWAII kekahi mea e pomo ai. Ua hoopaa kela a me keia o na Lahui o ke ao nei i kona olelo iho. O ka Lahui Enelani a me Amerika, he hookahi no laua, a hookai a laua olelo. Ma kela lahui a me keia lahui o na aupuni o Europa, ua paaokoa no kela nina keia aina i kona olelo iho. Ua ao ia no na olelo nui o ka aina, o ka olelo no ia o ke Aupuni.

E like me ko makou malama ana i ka oihana Hawaii i pili io i ke ano Hawaii, pelu makou e koi neie malama ia ka olelo Hawaii. O kekahi koo no in e kokua ana i ka hoomau aku i ka Lahui ma kona ano Hawaii ponoi. Ina e hookahuli ia ka olelo o ke kahuli aku no ia o ka Lahui. Pele ko makou manao.

Aole makon i makemake e papa i ke ao ana o na keiki Hawaii i na olelo haole. Aole o makou makameke e hoohaiki i ka  ike o na keiki o keia aina ma ka olelo Enelani, me na palapala o na aina e. Ke i nei makou e wehe like i ka puka o ka ike no na keiki o keia aupuni, a e ae ia, a e kokua ia no hoi kela mea keia mea ma ka imi ana i ka naauao, ina he ake nui ko keia lahui e ike i ka olelo Enelani, i ka olelo Farani paha a me na olelo e ae, he iini maika ia, a he pono ke kokua ia. Aka, aole he pono ke kapae ia ka olelokupa o ka aina, a pau ae ia, ma kona wahi ka olelo malihini. O ka olelo makuahine o ka aina ka mua, a mahope ae na olelo e.

O Lahainaluna kahi e pono ai ka olelo Hawaii. Malaia e ao ia ai; malaila e hoolomo ia ai na mea naauao o ma aina e iloko o ka olelo Hawaii, a lilo ia mau ike i hooilina paa loa no na keiki a pau o keia Lahui ma ko lakou olelo ponoi. E like me ka mahi ana o ke kanaka i kona kihapai a maikai, pela no e hiki ai i na kahu o ka olelo Lahui.A ke i nei makou, o na kumu a me na haumana o Lahainaluna kekai poe kahu o ka olelo o ka Lahui Hawaii. He pono ia lakou ke mahi aku i keia kihapai a nani kamahao. Ina nae e lilo ko lakou Manawa ma ke no ana i ka namu i ka olelo e, alaila, o ka nele no ia o ka olelo Hawaii.

 

III. O kekahi hua o ke ao nui ia ana o ka olelo Enelani ma Lahainaluna, oia no ka hooneleia o keia Lahui i kanaka naauao. E hele wale no ke keiki i Lahainaluna a pau na makahiki eha i ke ao ia ma ka olelo haole, e loaa iki ana no kahi namu haole, aka, o ke kulana kiekieo ka ike e like me Kuaea, Kamakau, Kekela, Kauwahi Kalama a me kekahi poe e ae , aole e loaa ana i ke keiki o Lahainaluna i ao ia ka hapa nui o kona manawa kula ma ka olelo haole. Ina he eha makahiki a ke keiki e hele ai i ke kula, ua aho e haawi oia i kona Manawa a pau mamuli o ka imi ana i ka ike iloko o ka olelo i kamaaina mua iaia. Ina he umi a he iwakalua paha makahiki o ke keiki e hele ai i ke kula, he maikai ke ao ia ma ka olelo haole.

O kekahi keia o ko makou manao no ke ao nui ana i ka olelo Enelani ma Lahainaluna.

 

No ka Halawai o ka Ahahui Euanelio

O ka Pae Aina.

 

E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka Pae Aina i ka la mua o June, i ka hora 11 o ke kakahiaka.

Ua hooholoia hoi, i ka la 15 o Mei e pauai ka makahiki Misionari o kakou. Ia la e pani ai ka Buke a kai Puuku o ka Papa Hawaii, Nolaila, o na Kahu Ekalesia, ina mekemake ana oukou e hoikeia na dala o oukou iliko o ka Hoike Makahiki o ka Papa Hawaii i keia makahiki, e wiki mai i na dala; mai kali a hiki mai ka malama o Iune.

 

No ka Hoomana Pope ma Sepania

 

E houluulu ana makou malalo o keia Poo i kekahi mau mea a makou i ike ai iloko o na nupepa mai Amerika mai, o keia mau hepedoma iho nei.

Ma Sepania, ma ka mokuaina o Jae, he 360,000 na kanaka, a he 300,000 a keu ka mea ike ole i ka helohelo palapala, a he aneane 400 kanaka i powaia ia i kela makahiki keia makahiki, a he 350 a keu na mea i pepehiia a make i ka makahiki hookahi.

Ma Sepania okoa, he 15,613,536 kanaka, iI ka helu ana iloko o ka 1857, a he 12,543,169 o lakou i loaa ole ka heluhelu palapala.

I ka Manawa o Lutera, ka Manawa o ka “Hoomaemae ana,” o Sepania kekahi o ma aina ikaika o ka honua nei. Aka, ia Manawa, ua hole loa ia ka Hoomalamama ana,a nolaila ua ku maile ka naauao a me ka ike malaila; ma Enelani nae a ma Geremania a ma Holani, ua ae ia ka heluhelu ana o ka Baibala, a ua pii ae lakou ma ke ike a me ka ikaika. Aloha ino o Sepania! No kona hole ana i ka malamalama, a ae aku i ka Pope, haule oia i hope.

O na Kuhina o Sepania o keia Manawa, he poe hooko wale aku no i na makemake o na Kahuna Pope. O kai Moi wahine, he wahine i kaulana no kona mau hewa, He aie nui a kaumaha launaole ko ke aupuni; aole no paha hiki e hookaa, no nui loa. Ua kau kanawi ia ma nupepa, aole ehoolaha nui aku no kela mea keia mea. Aole nui na kula ao, a he hemahema. He ilihune na kanaka. Ua olelo mai na mea ia makaikai ilaila, ua ikeia aa mahiai ma Sepania e palau ana me ke kumu o kekahi laau – aohe he oo-palau-hao!

Ua papaya ka heluhelu ana I ka Palapala Hemoiele malaila a hiki i keia la. Aka, ke pai malu ia nei ka Baibala, a ke heluhelu ia nei e kekahi poe. Ua hoomauia ka Inekuisetora ma Sepania i keia Manawa, a ke hoopaipai ia nei na mea heluhelu Baibala, ina e loaa i na makai hopuia. Ke hooikaika loa nei na Kahuna Pope e kinai i keia malamalama, aole nae hiki. He mau haneri kanaka i huli i ka Pono maoli ma ka heluhelu ana i ka Baibala Hemolele wale no.

Ina holo keia hana i hoomakaia malaila, aole ne e nele ka ikaika hou ana o ia aupuni, no ka mea, o ka malamalama a me ka naauano ka mea, e pomaikai ai la Lahui.

E pule kakou no na hoahaipule o kakou e hoomaau ia nei ma Sepania. A e makaala kakou i ole e pio ka malamalama iwaema o kakou ma Hawaii nei.

 

NO WM. RAGSDALE. – Kaumaha makou i ka hoolaha ana, ua pupule loa o Bila Auwana, (Wm. Ragsdale) a ua laweia i ka Hale Pupule i ka la Poakahi iho nei. Aloha ino ka hoa iloko o nei hana ka hoolaha nupepa iloko o na makahiki i hala. O ka Unuhi olelo no hoi ia no ke Aupuni no na makahiki ekolu i hala iho nei. He kanaka akami no o Bila ma ka unuhi ana, ua mahaloia no hoi no kona makaukau ma ke kakau manao ana. Iloko o na makahiki ekolu ana i noho Hpe Luna Hooponopono ai no ka Kuokoa, malalo o Wini, ua hoohiki kela nole e inu i na wai ona, a i ka wa ana i malama ai i kela hoohiki ua holo na kana mau hana, a ua mahaloia no e na makamaka he nui wale. Aka, mahope mai, i kona komoana iloko o na hana aupuni, ua lawelawe hou oia i ke kiaha hooponipuni, e like me ka mea i hana nui ia e kekahi mau Luna aupuni he nui wale, a mai laila mai hoomaka kona hoi hou ana i ke kiolepo ana i pale aku ai.

Me ke kaumaha maoli no ko makou hoolaha ana i keia pilikia lua ole ona i loohia‘i. Aka aohe pono ia makou e noho maile, me ke ao ole ana i ka hanauna hou no nei mea he uhauha a me ka auwana ana mai na kanawai o ke Akua aku. Eia no iwaena o kakou kekahi mau mea i ahola nui ia, e hahai ana ma ia alanui hookahi.

 

OWAI O IWIHILO? – Aia malako e ke Au Okoa e ka pule i hala, na olelo pane kuhihewa a kela inoa, no kekahi o na hunahuna huikau i hoolahaia ma keia pepa i kahi mau pule i hala. Aka no kona huna i kona inoa ponoi, oiai he mea pili kino kekahi ana i hoopuka ai, ma kona ano kuhikui puuone a makaula paha; a no ko makou manao he makehewa ka haawi ana i na momi maikai imua o na puaa e eku ana i o a ia nei e like me ia la i uka o Kalaepohaku, nolaila, ke waiho pu nei makou aia ike maka ia aku ia.

 

NU HOU KULOKO.

 

Oahu.

 

 E piha u mai ana ko kakou kulanakauhale i na laau lako hale mai na aina e mai, a nolaila e pau loa ae ana paha ka uhi ana i na wahi mauu pulu wai.

 

PAI HEWA. – Ma ke pepa aku nei o ka pule i heo, ua oleloia, he 33 kapuai, ka loa o ka mokuahi “Papohaku;” aole oia ka oiaio, he 33 kapuai ka loa o ka ihu elepani ona.

 

NA OKOHOLA O KEIA KIKINA. – Ke hooku iki mai nei kekahi mau wahi okohola kakaikahi loa, ma ke awa o Honolulu nei, a ke kalewa holo mai nei no hoi kekahi mawaho. No kahi kikina iki no paha o keia, uuku no hoi na wahi moku i komo mai.

 

KE HOOLI AIKA NEI. – Ke hooiliia nei ka moku kalepa Amerika Syren i ka aila o na wahi okohola i ku mai, a ina e komo ae i ka aila a me na waiwai Hawaii e ne, alaila o kona huli hoi no ia ma kana kuamoo i holo mai nei.

 

            HE WAHI KUNA HAWAII HOU, - Ua hoolana ia iho nei ka kua o na wahi moku kuna e kapiliia ana i kai o Ainahou e Poka ma, a eia ke liuliuia nei, e hoolala ana na kia a me na mea e pili ana no kona makaukau, e palau aku i na ale o ke kai. Baraunu Luna Wili ki o Pele ka ona nona keia wahi moku hou.

 

MAKE I KA OPIUMA. -  I ka Poalima aku nei i hala, kuu aku la ka kuhi o kekahi pake nona ka inoa Ahipaa, ma ka lawe ana i ka opiuma i mea e hoomake koke ai ia ia. O lona wahi i noho ai ma Honolulu nei, ma na huina o Alanui Alii a me Maunakea.

 

HE MOKU LAWE PAAKAI. – Ua ike aku makou i keia mau kakahiaka aku nei i hala, e hooiliia ana ke kiakolu Bernice i ka Paakai o Puuloa mai, a o kana ukana ia e lawe hele aku ai i ka akau, i miko ko laila mau ia i ka paakai Hawaii. Ke piha ua mokula, aneame i kauahi o ka olo o Puuloa.

 

NA BUKE MALUNA O “PAPOHAKU.” – Eia maluna o ka moku-halo Papohaku, he waihona buke nui, i hoouluuluia nona na dala i hooliloia aku i ke kuai ana mai, i hiki aku i ke kanakolu tausani dala, oia na buke o kela a me keia ano, a nolaila, ke hoihoi aku la na keiki Iapana ia mau waiwai palapala i mau mea na ko laua lahui e nana ai.

 

HE HALE NUI HOU. – Ke kukuluia nei ma Pakaka, he hale laau nui hoa no Kimo Pakaka, i hale e hoahu ai i na waiwai o kela a me keia ano e hoahuia aku ai. Ua maikai no ka hoolako e ia ana o kela hale papaa, oiai, aia no i kahi a ka moku e pili mai ai a he i-ka wale ia ie no iloko o ua hale la. He hale laau wale no keia mai luna a hala i lalo, aka huukahi wale no nae hale i lalo. 

 

I LUNA O KA MOKU-HAO PAPOHAKU. – Ma ka Poaono aku nei i hala, ua holo aku ka Moiwahine Emma Kaleleonalani i luna o ka mokuahi hao nona kela inoa, a ua kuhikuhi ia na wahi a pau ana i makemake ai. Hookahi hora o kona hoho ana maluna o ka moku. Ua ukaliia kana huakai e ke Kuhina no ko na Aina e.

 

HE PAINA HANOHANO. – I ka Poalua iho nei, ua konoia mai e ka Moiwahine Kaleleonalani, ke kapena o Papohaku, ka Hope Kanikela Amerika, ke Kuhina o lo na aina e a me kana wahine, ke Kiaaina o Oahu a me Hon. D. Kalakaua e hele aku e luana pu ma kona paina awakea ia la, a ua hooloia pela.

 

PIAPA FATUHIVA. – Ua paiia iho ma Honolulu nei e ka Papa Hawaii, he 2,000 mau Fatuhiva, oia na bukealakai mua ma ka ike, e like me ko kakou mau piapa i ka wa naaupo. Ma ka holo ana aku o ka Hokuao i laweia aku ai ia mau buke, oiai e ao ia aku ana na kanaka Nuuhiva ma keia buke mua, a maamaa iho, alaila he buke hou ae. E holo ana no ko lakou ike e like me kakou o Hawaii nei.

 

HANA AKAMI A KA HAWAII. – Ua waiho mai o Kimo Olo (Jas. Auld) ma ke ano hoikeike, he lau ipu pu ua kolikoliia a lahilahi, a kaulaiia a maloo, a ua hooluuia he mau wai hooluu uliuli a hakeakea ulaula, opiia me na waea, a i ka nana aku, ua kohu loa no e like me ka na haole mau pua lole e kakau mai nei ma kauhale kuai. Alaa wale no ka hoi ka loaa wale o ka pua la, oi i nui ka akamai e Hawaii a koe iho ia mau wahi mea e lilo aku ai na wahi moni.

 

MAKE O ELENA E. LAIMANA. – Ma ke kulanakauhale o Kikako, mokuaina o Ilinoe, Amerika Huipuia, i ka la 15 o Ianuari i hala, make iho la o Ellena E. Laimana maloko o ka hale o kona kaikunane hanau mua, Dr. H. M. Laimana, i ka iwakaluakumamaha o na makahiki o kona ola ana ma keia honua. He kaikamahine oia na Rev. D. B. Laimana a me Laimana wahine o Hilo, a he hua hoi na Hawaii nei, nolaila, o kona make ana ma ka aina malihini o na makua, a kaawale loa aku hoi mai kona ohana aku, he makuakane, makuahine a mau kaikunane, ua lilo ia i mea kaumaha loa no kona mau makua a me na kaikunane maanei, O ke kaumaha a me ka luuluu ke loaa ia kakou, aka, aia no he wahi no lakou e hui hou aku ai ma kela ao, a e olioli pu iloko o ka Haku. No ka hikiwawe loa o kona mai ai ake o ka ai ana iloko o na pule ekolu ua make koke oia. He elua wale no paha makahiki i hala ae nei, haalele oia i keia mau mokupuni. O kona make ana, he kumu hoikeike ia no ka noho ana maluhia, hauoli a me ka lanakila o ka poe pono.

Ike iho makou i keia mau la iho nei, e holoke mai ana na kanaka kepa luina o ke kaona nei, he aneane nui paha no ka hana, eia la ke kai huakai nui nei ka hele ana ma o a maanei.

 

REV. A. O. POREPE NO KAUMAKAPILI. – Ua kahea iho nei ka ekalesia o Kaumakapili ia Rev. A. O. Porepe o Molokai e hoi mai e noho kahu no lakou, ma kahi o Rev. L. Kamika i waiho mai no kona onawaliwali. Ua ae mai o Mr. Porepe i ke noi, aole no kona, hoowahawaha ia Molokai aka no ka ikaika loa o keia poe i ke koi. Ke kali ia nei nae o ka ae a me ka hoole mai o ka Ahuhi Lunakahiko o Maui.

 

LA HANAU O KA MOI O PERUSIA. – O ka la 22 iho nei o Maraki i hala, oia ka la hanau o ka Moi o Perusia, Uilama I. Ua hoohanohanoia kela la, ma ke kau ana ae o na hae o kela a me keia mau Luna Aupuni o na aina e a me ka pahu hae o ke Poo Aupuni ma Pouwina a ma Honolulo Hale Hou, Ua hiki ka nui o na makahiki o ua Alii nei i ke 71, no ka mea i ka la 22 o Maraki 1797 kona hanau ana, a i ka makahiki 1861, kona kau ana i ka noho alii.

 

MAU KEIKI IAPANA. – Ma ka Poakahi iho nei, ua komo mai na keiki Iapana o luna o ka moku hao “Papohaku,” maloko o ko makou nei hale oihan , a ua haawi wale aku makou i kekahi mau buke i paiia ma Hawaii nei, i mau mea na laua e hoi aku ai, a hoike aku i ko laua aupuni. Ia la hookahi no, ua holo a ku launa e makaikai i ke Kulanui o Kapunahou, a malia paha aole no laua e hoopoina ana i na mea a laua i ike iho nei ma ke aupuni Hawaii. A hoomanao ae i ka wa a laua e hiki aku ai i ko laua aupuni. He mau Luna moku no kei i mau lapana no kela moku.

 

KA MOKUAHI “PAPOHAKU.” – I ka Poakoluiho nei, haalele mai la keia mokuahi hao i na kaiaulu o Hawaii nei, a holo aku la ma kona kuamoo e hiki aku ai i Iokahama, Iapana, malalia e haawiia aku ai i ka ona moku, (oia ke aupuni) nona na dala i kuai aku he $450,000. I ka wa i ku iho nei keiamokuahi ma ko kakou awa, ua hookipa maikaiia e ko kakou mau kamaaina maka hanohano kona alii moku a me ne keiki Iapana elua. E mau aku ka noho lokahi ana o ko kakou aupuni me na aupuni me na o ka honua, a mai noho a kekeue kakou i kekahi i kekahi.

 

NOI HOU MAI KA MOKU “R. W. WOOD – I ka la 18 o keia malama, ua holo aku keia moku mai Honolulu aku nei, me ka piha i ka ukana Hawaii, oia na ko paa, malakeke a me kekahi mau waiwai e iho. Ia la no a hiki i ka hora 10 o ka po, pa mai la ka makani ikaika, a aleale nui loa mai la ka moana, a lawe aku la i kekahi pea heke, haihaiiho la i ke kia mua, a haule aku la kekahi luina mai ke kia aku a nalowale loa. Komo nui mai la ka liu ma na aoao o ka moku, a hiki ole ia lakou ke holo, nolaila, hoi hou mai la i Honolulu nei. He eha a elima paha na la o kona hoopiipii ana mai e ku, a i ke kakahiaka Poakolu iho nei, komo mai ana. Nani ka pakele o ke ola o na kanaka!

 

PAHU KA PAUDA. – Ma ka auina la Poakahi iho nei, ia J. G. Osborne a me kona mau paahana e wawahi pohaku ana ma Kahala, ma o aku o Lae Ahi, ua hou ia he puka iloko o ka pohaku, a hoo ia ka puuda me kekahi welu ahi. I ko la kou kali ana loihi loa ka manawa, a i ka ike ia ana ua pio ke ahi. Hele aku la ua haole nei e huna hou, a iaia e hana ana ke pahu ae la no ia o ka pauda, a lele liilii aku la na apana pohaku me keia haole. Ua laweia mai i Honolulu nei a na nana ia e Keuka Makipine opio a ua ikeia e maka paa ana kekahi o kona mau maka. I ka wa i pahu ai paha a eha keia haole, ua loaa aku kekahi kanaka o Kealoha kona inoa, aiai ma Kamoiliili kona wahi i waiho onawaliwali ai me ke kauka ole.

 

NO SAMUELA KAPAHA, HE NUUHIVA. – Ma ka holo ana aku a ka moku Hokuao i ka Poaha iho nei, ua hoi aku kekahi kanaka Huuhiva nona kela inoa maluna. Ua hoonaauaoia oia e Rev. J. Bikanele ma Ewa mai ka 1861 mai; a no ka loaa ana ia ia o kahi ike uuku, ua kupu ae kona manao aloha i kona lahui, oiai lakou e noho ana ma ka malu po o ka make, e hoi aku e hoohuli mai ia lakou ma ka imi ana aku i ke ola ma o ke Akua Mana Loa la maluna. I ka makahiki i kaa hope aenei kona ikaika loa ana e hoi aku, amailaila kona kakali ana a akahi no a hou. I ka po Sabati iho nei, ua haiolelo pokole oia maloko o ka luakini o Kaumakapili, a o kapa mea nui i noi mai i ke anaina, e pule aku lakou i ke Akua Mana, e weheia i alanui no kona hoi ana aku e ao i ka pono o Kristo a me kana Euanelio i kona lahui iho. Nolaila e alu ae hoi ka kakou pule i ka i la noi.

 

HE MAKANA MAKAMAE. – Ua lohe mai makou, ua haawi makana wale ia mai i ko kakou Haku “Mele Lahui Hawaii,” ka Mea Hanohano Mrs. Lilia K. Dominis, he buke mele mai Geremania mai, na kekahi o ko laila mau keiki puukani i keia he mele; i makana hanohano no kana hana kaulani, ka haku ana i ka olelo a me ka imi ana i na hua mele o ke “Mele Lahui Hawaii” i mele mau ia e ka Papa Himeni o Kawaiahao a me kakou a puni, a i kukui aku kona kaulana ma Geremania. Ua hoounaia mai ua buke la malalo o Mr. F. Banning. Esq., Kanikela o Belegiuma, a mai ia ia aku i haawiia aku ai i ko kakou kamalei alii. Ua kakauia na hua wai gula mawaho o ka ili penei: “Lilia K. Domimis.” Nolaila, ua loaa i keia Pua alii ka hua o kana hana, a ke lana nei ko makou manao e oi ae ana kana mau mele I haku ai ma keia hope aku.

 

E NANA MAI E KA POE KAKAU. – Ua nui a lehulehu wale na palapala e wahio nei ma ko makou keenamai ka poe kakau manao mai i ke Kuokoa. O kekahi o ia mau palapala, aohe inoa ponoi o ka mea nana i kakau, kapa wale no i ka inoa e a hookomoiho. Ina he makemake ko ka poe kakau mai e huna i ko lakou inoa, alaila, e kakau lakou i ko lakou inoa ponoi ma kekahi pepa kaawale e ae, a na makou e malama me ke pai ole i kona inoa. Nolaila, mai makauoukou i ka hoouna ana mai i ko oukou mau inoa ponoi ia makou, no ka mea, he pahu hao hemo ole ko makou i ke kolohe.

 

HE AUPUNI POPE AUANEI O HAWAII? – Ma ka puka ana mai a ka nupepa haole o ke aupuni i ka Poakolu iho nei, ua ike iho makou, ua hoolaha ae ke Aupuni ma o ke Kuhina Kalaiaina la, e pani paa ia na puka Hale Oihana Aupuni i ka Poalima, la 10 o Aperila e hiki mai ana. Heaha keia hana a ke Kuhina, ua ikeia anei keia i na makahiki he nui i hala? Heaha na pilikia o ke Aupuni ia la, e pani paaia ai na Hale Oihana? Ke malama mau nei no ka poe Pope ia la, aole o lakou kauoha wale mai i na Poo Aupuni e pani i na Hale Oihana Aupuni. Ahu kupanaha a ka la i ke Kuhona.

 

HE MALAMA INO KEIA. – I ka hoomaka ana mai o keia malama o Maraki, na komo pu mai ka makani ikaika mai ka hikini mai, i ukaliia mai e na paka ua, a i kekahi manawa pouliuli makai mai a pela ma o maanei. I kekahi mau la, pa ikaika loa iho ka la, a puhi mai la ka makani, kailewaia aku la i na huna lepo iloko o na hale kuai a me ma hale oihana e ae. Pela wale no paha auunei keia malama a pau. No ka ikaika inoino o keia makani, ua pau i ka noho kakahi mau moku holoholo pili aina; a o kekahi poe molu, ua holo a ku a hoi nele mai ana i ke awa, a o kekahi hoi, pau na pea i ka na haehae a holo olohelohe mai ana. Ke mau nei no ke kuehu ana a ka makani.

 

HE HANA ALOHA. – He mau malama i hala ae nei, ua hoomanawanui kekahi kaikamahine haole i ka hele ana iwaena o na haole o ke kulanakauhale nei, e noi ana i keia a me keia puuwai aloha, e makana wale mai i kana hana e hele ana, oia hoi kona imi ana i puu dala no ke kuai ana aku i ka pa hale o Rev. E. W. Kalaka ma Kawaiahao, kahi o ke Kula Kaikamahine e malama ia nei e Miss Lilia D. Binainu. Mamuli o ke ahonui o ua kaikamahine nei, ua loaa mai he elu; tausani dala, nolaila, he pono loa ia kakou e mahalo aku i kona lokomaikai a me kona ahonui, oiai kona hooikaika ana e loaa ona wahi e aoia‘i a e malama maikai ia ai hoi na kaikamahine Hawaii, he he hana nui ia. O ka inoa o keia kaikamahine ahonui o Miss Atherton.

 

KA HOKUAO NO FATUHIVA, - Ma ka hora 3 o ke ahiahi Poaha iho nei, ua holo aku ke kialua Misionari Hokuao i na Pae Aina o Nuuhiva ma kana huakai alaa. Ua holo po aku hoi Rev. L. Kamika i Elele no ka Papa Hawaii, a e makaikai hoi i na kihapai o na Misionari Hawaii malailai a e kuka pu hoi me lakou ilpko o ka wa a lakou e hui ai ma ke ano Ahahui. No ka pa ikaika loaana mai a ka makani mai ke kukulu Hikina mai, a i ka pau ana o ka haipule pokole ana maluna, a hookuu ia kona mau kaula, o ka ahai koke aku la no ia o ka makaui, aemoole puka aku la mawaho o ke awa. O ka hana nui akeia moku, o ka lawe i ka Euanelio o ke ola i kela mau aina pouli. A nolaila, e pule nui kakou, i hoohuli nui ia kela mau Mokupuni ma ka pono o ka Haku Iesu Kristo, a e hoohiki wawe aku hoi i ko kakou lama lawe ola.

“ E lawe e na makani

I kana olelo mau;

                                                          I uhi kona nani

 I ka honua a pau.”

 

MAI FATUHIVA MAI. – Ma ka la 31 o Ianuari, a ma ka la 25 o Feberuari 1868, ua palapala mai o Rev. J. W. Kaiwi o Omon, Fatuhiva ia Rev. L. Kamika o Honolulu nei; a penei ke ano nui:

Ua haalele oia i kona ohana, a halo akui Uahuna, malaila i noho ai ekolu malama no kekahi pilikia kukolo, oia hoi ke kapili hou ana i kona alanui hele moana (waapa).

O na kanaka Nuuhiwa a Rev. J. Bikanele i ao iho nei ma Ewa, ke hooikaika loa lakou i ka hoohuli i ko lakou iho ina ku pomo o ke Akua. Ua hookomo hou ia he mau hoahanau ma Hanemanu, i ka ekalesia e Rev. J. Kekela a me Rev. Z. Hapuku. “E alu ka pule ia Iehova.”

Ma ke pule alua o Dekemaba, ua hookomoia kekahi mau kanaka i ka ekalesia ma Hakahekau, a elima mau keiki bapetizoia; na Rev. S. Kauwealoha i lawelawe ia oihana, me ke kokua pu ana mai o kekahi mau kahuna.

Ua pio ke kahawi o Hatiheu, no ka pepehi ana i ke kanaka ma ka mokuahi, me ka inu rama. Me na kuniahi, ke kiia ana o na kamaaina oia kahawai, a auhee aku i o a ianei.O na pepehi kanaka, ua lawei i Tahiti e hookolokoloia ai, me kekahi alii o Mahikae, no ke kokua hewa.

He 14 poe i hookomo ia iloko o ka ekalesia ma Hokatu. A ke hooikaika nei kela a me keia kumu ma ko lakou mau kihapai.

Ke lilo nui nei kekahi hapa o na kanaka o Puamau i ka uhauha, aka, o ka poe pono, ke kupaa la no ma ka poloei a lakou i ike ai. “I paa ko oukou manaoio ma ka mana o ke Akua, aole ma ke akamai o kanaka.”

Ma ko Kaiwi kihapai ponoi iho, ke mau la no ke kupaa ma ka pomo. O ke ola o na Misionari a pau e noho la malaila, he oluolu loa lakou.