Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 13, 28 March 1868 — Ka Olelo Hawaii ma Lahainaluna. [ARTICLE]

Ka Olelo Hawaii ma Lahainaluna.

Ua kau nui na innka o ka poe naauao o keia Pae Aina ia Lahaiu#tuna, no ka mea, malaiia i nehe ia ka puka i na knnaka ui o keia laliui e komo aku iloko o na alanui kiekie oka ike tna ka lakou olelo ponoi. A o ke kula hookahi wnle no ia o na kula kiekio i wehe akea ia no na keiki a ka lehulehu. I keia wa, ua iini nui loa keia lahuikanaka e looa ka Olelo Enelani. Ke iini nei na inakua i na kumukula no ia olelo; a ke hoouna nei lakou i na keiki i na kula o ia ano. Aole paha he au e like me keia no ka ikaika loa o ka manao o kanaka Hawaii e loan ka olelo Enelani. Ua hopohopo iki na maki\inaka o Lahainaluna o hio loa ia kula ma ka aoao o ka Olelo Enelani, a hoonel; ia na hnumana i ka ike ma ka olelo o ka nina makuahine. Aole no hoi i hikilele ka manao o kanaka ma keia inea ine ke kumu ole e hopohopo ai. Ua nke makou inaanei e hoike aku i kekuhi inau kumu o ko kanaka manao ana peln.

1. I keia w.«, ke no ia la ma Lahainaiuna na Kumu-mua o ku ike ma ka olelo Enelani. 0 na Kumumua o ka Palapulaaina, Helunaau, a pela aku, oia kekahi mtu rnca eao la nei ma kela kula. Aole o inakou hoowahawaha i na Kumumua o ka ike, aka, ke i nei niakou, aole o Lahainaluna kahi e ao ia'i na Kumumua. Ua manao ia, o ka poe i komo ilaila, he poe i hoomakaukau mua la ma na kuia eaeo ke Aupuni. Aole i hana ia o Lnhainaluna i Kula ao i ka A, E, I, o na mea naauao ; aka, ua kukulu ia ua kula nui nei i mea alakai aku i ka po£ i hoomakaukau inua ia, iloko o na ike hohonu. Ma ke ao ia ana ona mea maknmua o ka ike, uu hoohaahua ia ke kulana kiekie o Lahainaluna.

11. Ina e hoolilo i«i ka olelo Enelani ma Lahninnlunn i inea 01 ne mamun o Ka olelo Hawnji,he mea ia e kokua aua i ka hoopio ika olelo ponoi oka ainn. Ina e mau aku ka Lnhuikanaka Hawaii ma ke ano Aupuni, o ka Olelo Hawaii keknhi mea e pono ni. Ua hoopaa kela a ine keia o nn Lahui o ke ao nei i Uona olelo iho. Oka Lnhui Enelani a me Ameriku, he hookahi no laua, a hookahi a laua olelo. Ma kela Inhui ame keia lahui o na aupuni o Europa, ua pna okoa no kela nina keia ainn i koua olelo iho. Un no ia no na olelo o na nina e, a ua kamuilio ia ua mnu oielo la ; nkn, o ka olelo kupa mni na kupuna mai, oia ka olvlo ponoi o ka aina, oia ka olelo nui o ka aina, o ka olelo no ia o ke Aupuni.

E like mc ko mnkou mnlnma ana i ka oihnna Hawaii i pili io i ke nno Hawaii, pela makou e koi nei e malama ia ka olelo Hawaii. O kekuhi koo ho ia e kokua ana i ka hoomau nku i ka Lahui ma kona ano Hawaii ponoi. Ina e hooknhnli ia ka olelo, oke knhuli nku no ia.o ka Lahui. Pela ko makou manao. Aole makon i makemake c pnpa ike ao ana o n»« keiki Hawuii 1 na olelo haole. Aole o makou mnkemake e hoohaīki i ka ike o m keiki o keia aina ma ka olelo Knelani, ine na palapala ona nina e. Ke i nei makou e wehe like i ka puka o ka ike no na keiki o keia aupuni, a e ae ia, a e kokua ia no hoi kela mea keia mea ma ka imi ana Ika mmuao. Ina he ake nui ko keia iahui e ike i ka olelo Enelani, i ka oL'lo Farani pahn a me'na olelo e ae, he iini maikai ia, ahe pono ke kokua ia. Aka, aole he pono ke knpae ia ka olelo kupa o ka aina, a pau ae ia, ma kona wahi ka olelo niaiihini O ka olelo makuahine o ka aina ka mua, a mahope ae na olelo e. .

0 Lnhainniuim knhi e pono ni kn nlelo Hn\v>iii. Malaila eao in ni; malniln e hookomo in ni rm men nnnuao o nn ninn e iloko o kn olelo Hnwaii, a lilo in mau ike i hnoilina pna lon tio na keiki n pnu o keiu Lnhui raa ko iakou oleio ponoi. £ like me ka mahi ana o ke kanaka i konn kihapni a maikai, pein no e hiki ni i nn knhu o ka olelo Hn\vaii ke maiama i nei men he olelo Lahui. A ke i nei mnkou. o na kumu a ine na haumnna o Lnhninalunn keknhi poe kahu o ka olelo oka Lahui Hawaii. He pono ia lakou ke mahi aku 1 keia kihapai a nani kamahao. Ina nne e iiio ko lakou mnnawa, a o ku ha* pa nui paha o ka mnnnwa ma ke no ana i ka namu i ka olelo e. alaila, o kn neie no ia o ka oieio Hawaii.

lIL O kekahi hua o ke ao nui ia nna o ka oielo Eneiani ma Lah&inaiuna, oia no ka hooneieia o keia Lahui i knnaka naauao. £ heie wole no ke keiki i Lahainalunn a pau na makahiki eha i ke ao ia ma ka olelo hno* le, c loaa iki ana no kahi namu haoie, aka v o ke

kulana kiekieo ka ikee likeme Kuaea, Kamakau, Kekela, Kauwahi Kalama a me ke« kahi poe e ae, aole e loaa ana i ke Leiki o Lahainaluna i ao ia ka hapa nui o kona manawa kula ma ka olelo haole. Ina he eha makahiki a ke keiki e bele ai i ke iola. ua i aho e haawi oia i kona munawa a pau ma- | muli o Wa imi ana i ka ike iiok* oka olelo | i kamaaina mua iaia. I na he umi ahe ; iwakalua paha makahiki o ke keiki e hele | ai i ke kula, he inaikai ke ao ia «ua ka olelo i haole. | O kekahi keia oko makou maoao no ke ; a«> nui ana i ka olelo Enelani ma Lahaina- ■ luna. !