Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 14, 4 April 1868 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 14. HONOLULU, APERILA 4. 1868. NA HELU A PAU 331.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA.
(Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
Ka Nupepa Kuokoa.
He Mele no Kaumualii, ke Alii o
Kauai, i hakuia e Kamahelei.
-
13. O ka lupe o Kiwaa ka hanai lani,
Ku mai Kawelo, ku mai Kalani,
Ku kikaha Kalanihooneenuu,
Ke'lii o ka uaua lani pili,
Ke'lii o ka uaua lani paa,
Pali kahakoa pali aku la na'lii,
Pali kahakoa pali aku la i ke kapu,
A nui a nui aku la ke kapu o Kauhi,
O Kauhiakama o Kamalalawalu,
O Kamalalawalu Kalani,
Halala hoae ke'lii,
Halala auna mai ke kapu,
Auna mai ke kupu auna mai ka moe,
O ka wilioho o Kalani ke'lii,
O ke'lii ia e malolo ai ke kapu,
O ka wahina o ka lua koi,
Mamalaehaeha o Kalani,
O ke koi puulele nanaoi, puulele hanaoi,
O ka puulele hanaoi o Laielohelohe,
O Laieloheloho a Kalamakua,
O ka pali eleku ia i ku i ke kiekie,
Makau weliweli i ke kapu o ke'lii,
O Piilani o Kawaukaohele,
O Kaohelelani a Lono,
O ka lau hua o ke kahulihuli,
O Kalanikuihonoikamoku,
Mawaho no Kalani—e,
Maloko no Kalani haku—e.
14. Mawaho ma ke kuapa na'lii,
He pahu na'lii no ke kapu,
Ho hoailona na'lii, he kapu o Kalani,
He kua o Maui hoi mai ke kapu,
Mai loko mai o Kaeokulani, haku no,
Mai loko mai o Keakapoomaikelani,
Mai loko mai o Keaka Kuailanimamao.
O ka wahine uli o ka wahine kea,
A mai ke ahi, o mai ke ahi,
A mai ke kapu, a mai ke kapu,
A mai ka wela, a mai ka wela,
O ka ka wela o ke kapu o Ku,
O ka hahana o ke kapu o Lono,
O ka hahana o na lani nui weliweli,
O ke kukai ana o na lani nui loloa,
O Kuikealaikauaokalani,
O Lonoikaihopukauaokalani,
Me he pali waiahu la kamakuokao,
Ka wailohia o ke kapu,
O ke kapu o Kaneikauaiwilani,
A nui a nui o Kalani,
Ka mee meelani, ka meelani—e.
15. O Kailikapu a Kuihewa,
O Kawelonui a Peekoa a Kalana,
O Kawelomahamahaia,
O Kawelo aole i paa i ka lananuu,
O kapae Kawelo a Kawelo i ka wai,
O kapae Kawelo i Moemoeakuhe,
Iuka ka hiu i Konolea,
Ke loli la ke poo o Kawelo i kai,
I Kanolea i Muliwaiolena,
Ka oia ka o Kawelo,
O ka maka o ke kino o ke poo,
I uka ka lauoho,
O ke oho ua hihia, ua hihia ke oho—e,
Ua hihia ke oho he kuna—e.
16. He kuna ke oho, he kuna moe wai,
He kuna loa ke oho,
O Kamokilaula a Kane,
E holo ana i Moanaliha,
I ke one lauana a Kane,
O ka ihi nui lalahai,
O ka lalahai o Kaihi,
O Kuhulani kupuna, o Luapaikiui,
He pai ka lani he olohe,
He ilio olohe o Kamalalawalu,
He maka eli ke Kauhilonohonua,
E like Kauhi, e like o Piilani,
Ewalu o Kalanikaumakaokea,
O ka luu ia o ka moana hohonu,
E palapu ai o ka ihu i ke kapu,
E kokohi ai ka eha, naunau ke kui,
E kunewanewa ai hina i Kama,
I ku i ke oki, i aea i poho i Ku.
Eia Ku ka ili auau a lena,
O ka ili i moana makaele Kawelo,
He wawae i oo i ka hope ka hae,
I kolili ka huelo kowilikoka,
Ko i haea i hakui na ilio alii,
O Keaka, o Keakapoomaihelani.
O Keaka mai uka, kikihala Kawelo,
O koa makaea o Ku,
O Kuaiwalani o Aikanaka,
O Kaaikanaka oe o Kamakaolani,
O ka ili i kalakala i kalakala—e.
17. O ka hookala o ka oi mawaho—e.
O Kealohikikaupea, o ka pea a Kealohi,
O ka pea o Hoohialakalani.
O na maka oi o Kawelo elua,
O ka oi o ka puhi kakalawela,
I ae ka puhi paka ili omole,
O na mole kapu o ka hola awahia,
I hukia uuina i mohala pono mai,
I mohala pono mai ka piko o Mano,
Mai ka piko o Hiwa—e,
O Kahiwakaumaka—e—a.
-
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
-
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 66.
-
NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.
-
I ko Kauikeaouli mahuahua ana ae o kona kino, oia paha ka ewalu me ka iwa o kono mau makahiki, he lehulehu loa na kamalii i akoakoa mai me ia; a o na wahi moku liilii kana e holoholo ai, oia hoi o Kaailoli a me Keakikoowali, a he moku liilii e ae no kekahi, a ua piha loa o luna i kamalii; a o ke Keiki Alii Kauikeaouli hoi, ua hoolilo oia iaia iho i wahi sela lawelawe, me kahi papale kepau, a he wahi palaka kona wahi palule, oia no ke lawelawe i ka huki pea a me ka huki kaulu; aole oia i hoohanohano a hookiekie ae iaia, ua mau no kona haahaa a hiki wale i kona noho ana ae i ka Noho Alii o ke Aupuni. I ka makahiki 1833 paha kona lawe hoohanohano ana ae i kona ano hanohano alii, mamua o kona mau makahiki o kona Noho'lii ana. I kekahi wa, ua ike ia oia he alii, a he hanohano, a i kekahi wa, ua komo oia i kahi palaka me kahi papale kepau, a ua kuhihewa ia oia e ko ke kuaaina aole he 'lii. Oia ke ano hoohaahaa o keia alii, aole paha e loaa kona lua ma ka honua nei. Maloko o kona naau, ua piha i ke aloha i Kona Lahuikanaka, ua aloha oia i ka poe kiekie, a ua piha kona naau i ke aloha i ka poe haahaa a me ka poe ilihune. Aia ma ka moolelo o kana mau hana e ike ai kakou.
I ka makahiki 1820, i ka malama o Novemaba a me Dekemaba, ua holo mai la ka Moi Liholiho me na 'Lii, na kaukaualii, ua puli alii, na puali koa, na aialo a me na kanaku a pau o na'lii, aohe moe, i ka huliamahi i ka hele pu me ka Moi i Maui, Oahu a me Kauai.
Iloko nae o keia huakai, o ke Keiki Ahi Kauikeaouli no kekahi i holopu mai me kona mau kahu alii, oia hoi o Kaikioewa, Keaweamahi, Kahouokalani ko Kaikioewa kaikuahine, a o Koakanu hoi ko Kaikioewa kaikaina, aka, noho no oia ma Kapaahu i Kamaole, oia ka ulu niu o Kalua o Aihakoko a me ka poe kahu hanai alii a pau. A ma Lahaina kahi i noho ai o Kaikioewa me ke Keiki Alii. I ka noho ana ma Lahaina, make iho la o Kapololu ke kahu nana ke'lii, a nolaila, ua koho aku o Kaikioewa me ka hoonoho aku ia Kalaualu i hookapuhi no ke alii; he hookapuhi nae oia no ka manawa nui o ke'Lii.
I ka manawa i make ai o Keopuolani, ma Kaluaokiha i Lahaina, a me ka hooili ana o ka Moi Liholiho i ke aupuni o Hawaii maluna o Kauikeaouli, a ua holo aku ka Moi Liholiho i Beritania. O ka noho ana o ke aupuni mahope iho o ko Liholiho holo ana, a ili iho ke aupuni i kona kaikaina, aole no i noho koke ae o Kauikeaouli i ke aupuni, no ka opiopio no o kona kino, a he kamalii loa kona ano, oiai eiwa wale no makahiki ona ia wa, nolaila, ua lilo ka hooponopono ana o ke aupuni i na kahu alii nui, oia o Kaahumanu a me Kalanimoku.
I ka holo ana hoi o ka Moi Liholiho i Beritania, a ua lilo ka hooponopono ana o ke aupuni ia Kaahumanu a me Kalanimoku, a o ua alii a pau malalo mai no ia o laua, aole nae i ike ia na auhau no ka loa, oia hoi ka auhau o ke aupuni, a ua like no ia me ke au i ka wa o Liholiho e noho ana. O na auhau wale i ike ia iloko o ia mau makahiki, oia na auhau a na ko o ia mau makahiki, oia na auhau a na alii aimoku, aikalana, ai okana, ai ahupuaa. Pela no ka noho ana i ke au ia Liholiho, a me ke au i ka Moi Kauikeaouli, mahope o ka hooponopono o na kahu hooponopono aupuni. He oluolu nae na makaainana, o na aina e pili ana i ka Moi ka pili mau o ka pulupulu i ka pepeiao, e like me Wailuku ma Maui, a o Waipio a me Waiakea ma Hawaii.
O ka nui o na aina e pili ana i na alii, aia no lakou malalo iho o na auhau a ko lakou mau haku iho, a o ka moa wale no ke loaa aku i ka Moi a me ka ole, a o ka makee maoli no hoi kekahi o na alii me ka hoohanohano.—"O ka hoohanohano la me Kaumualii." He hoopaakiki na'lii, aole e haawi i ka aina, he hookaokoa kela a me keia alii i ka aina, aia ka loaa o ka aina ma ka noho aloha hoahanau; a loaa ae la ka aina, a he punahele nui paha i kekahi alii, a i ka Moi paha: a loaa mai la ka aina ia kanaka, alaila, lawe aku la hoi ia kanaka a haawi aku la i kekahi alii nui, a o ka lilo loa aku la no ia, aole e hiki ke kii hou ia kela aina, ua paa loa aku la i kela alii. Ua oleloia, pela i nui ai na aina o na alii Kuhina a me na alii koa o Kamehameha I , oiai aole no na Kamehameha wale i haawi aku ka aina i na alii, mai na puali aku kekahi aina o na alii.
NO KA MAKE ANA O KAUMUALII A ME KE KAUA ANA MA KAUAI.
I ka lilo ana o Kaumualii i kane hoao paa na Kaahumanu, a ua hoao ia laua ma Pakaka i Honolulu, i ka A.D. 1822. Aole no i hoomaopopo o Kaahumanu, aole no hoi oia i huli nui i ka pono o ke Akua ia manawa, aia no oia ma ke lealea, a noho iho laua he kane a he wahine; a hala paha elua a ekolu makahiki, make iho la o Kaumualii ma Pakaka, i ka malama o Mei 26, 1825. I ka manawa nae e mai ana o Kaumualii, he nui na alii e nonoi ana e kauoha mai o Kaumualii i ka mokupuni o Kauai me Niihau, aka, aohe nae he ekemu mai o Kaumualii i ke noi a na'lii. I ka manawa nae ona i pilikia loa ai, a ua ane paupauaho mai ke ola iaia, a o kona mau kaikuahine ma na wawae, oia o Kapuaamohu me Kahulunuikaaumoku, a o ke kaikamahine ana o Kapo, a o Kaahumanu ma kekahi, a hele mai la o Paalua Kalanimoku a noho iho la ma ke poo, ninau iho la, "E ke Keiki—e, a i make oe, a owai kou hooilina?" Pa lua a pa kolu ka ninau ana a Kalanimoku, alaila, pane ae la keia, "O ko keiki a kaua." Ninau hou iho o Kalanimoku, "Pehea ka noho ana o ka aina?" Pane hou ae kela, "O ka noho kahiko ana no o ka aina, o na alii no i loaa ka aina, ua wawai no lakou a o ka mea no hoi i nele ua nele no ia."
A make iho la o "Kukapunui a Oahu ia nei. A Kalalau i ke kumu o ka makani." A make iko la o Kaumualii, a e iike me kana kauoha, aole e hoihoiia ma Kauai, aka, e hoihoiia a e waiho aku ma na keehena wawae o ka hale kupapau o ko lakou haku Keopuolani, nolaila, ua hoihoi ia ke kupapau o Kaumualii ma Lahaina, a ua kanu ia ma ka puka o ka halekupapau o Keopuolani ma Kaluaokiha.
A make iho la o Kaumualii, ahaolelo iho la'lii no kana kauoha, no ka hooilina nana e hooponopono ia Kauai a me Niihau, i ka noho ana hoi o na alii a me na makaainana, no ka mea, he mau aina panalaau ole ia na Kamehameha I. a hiki i keia wa, nolaila, hooholo iho la ka ahaolelo e like me ke kauoha a Kaumualii. O ke keiki i oleloia ma ke kauoha, oia o Luanuu Kahalaia. Holo aku la o Luanuu Kahalaia i Kauai, a holo pu no hoi me Kekauonohi ma, Kekaihaakulou ma, me Niau, Namahana a me kekahi poe e ae, a me ka poe alii no o Kauai i holo pu mai ai no me Kaumuali, a akahi no ka hoi ia Kauai me ke alii aimoku hou, oia hoi o Kahalaia.
I ka hiki ana o Luanuu Kahalaia ma Kauai, aole ia i hooponopono i kona noho alii aimoku ana. O ka hoike ana o na waiwai kaua a me ka papu o Hipo, aia ma ka lima o Kahalaia, a o na alii i holo pu aku me ia, o ka inu rama wale no ka hana nui a me na hana lealea e ae he nui wale.
I ka lohe ana o na alii a me na makaainana ua make o Kaumualii, kaakumakena iho lakou, a hapala iho la i kekahi uha holookoa i ka moli a eleele, a he ai uhauha, he uoipu, he oi aeae, a ua kiko poepoe ia ma na papalina o ua wahine, o na kane a me na kamalii. O na lokoia a me na loi-kalo, ua pau i ka wawahiia, a hao wale ia ka ia, uhuki wale ka ai, kalua wale ka puaa, a pela aku.
He mea mau, ina e hana ia kekahi hana nui a mau hana nui paha mahope iho o ka make ana o kekahi aimoku, o ke kaua no ka hope, a o ke kaakumakena me ka naauauwa.
Noho iho la na'lii, na puali alii, na puali koa a me na makaainana no ka pono a me ka hewa o ka hana ana, me ke kakali no ka pono o na olelo a ke kupapau a me ka hooilina o ka aina; o ka pono o na'lii a me na makaainana, a o ka manao kuhihewa o na kanaka, o George Humehume no le alii o Kauai, a malalo mai o ka Moi Kauikeaouli ka hooilina me ka hope o ka Moi Liholiho. Ua hoowahawaha na'lii a me na makaainana o Kauai i na'lii o Hawaii, no ka hooluhi a me ka hookaumaha. O ke koi ana o na alii o Hawaii e pepehi ia Kaumualii mamuli o ke kauoha a Kamehameha I. e holo mai e ike lana ma Oahu, aka, ma ke ahonui a me ka ike o na haole i pakele ai o Kaumualii, a nolaila oia i kapa iho ai i ka inoa o kana keiki, o Keliiahonui o Kamehameha, a o Keahonui. Oia na manao kuhihewa o ko Kauai poe.
Aole i pau.
-
Kumumanao.
-
Heaha la ka ohe nana hikiwawe o ka ike ia, i hoolaha koke ia mawaena o keia Aupuni?
O ka ohe nana kekahi mea paahana maikai loa i hana ia ma ke ao nei, me ke akamai hoi o ka hana ana; a me keia mea paahana maikai o ka ohe nana, e hiki ai ke nana aku i kekahi mea au i manao ai e nana aku, ina paha he moku, a he mea e ae paha, a ma keia mea o ka ohe nana, e hoomahuahuaia ai ke kino o ka mea kino i nanaia'ku maloko o na lene o ka ohe; a ma keia mea no he ohe nana, e hiki ai ke nana aku i ka mahina, la, a me na hoku, a loaa ko lakou kiekie mai ka honua aku, aole nae au i manao o ka ohe nana maoli ka'u i manao ai e hai aku imua o oukou, aka, ua hoohalike nae au me ia i ka hikiwawe o ka ike ia. O ka'u i manao ai, oia no na nupepa i paiia, a i holana ia hoi mawaena o keia aupuni, oia hoi ka'u ohe nana i hoohalike ai. O ke Kuokoa a me ke Au Okoa, oia kekahi o lakou, aka, i mau kumu e maopopo ai keia, eia no,
1. O ka ike ia o na manao o na kanaka o keia aupuni, e paiia ana maloko o na nupepa.
2. O ka ike ia o kekahi mea e pili ana i keia Aupuni.
3. O ka ike ia ana o kekahi o na mea hou o na aina e.
(1) O ka ike ia o na manao o na kanaka o keia aupuni e pai ia ana ma na nupepa.— Owai la ke kanaka leo nui e ku ana ma Hawaii, a hai mai i kona manao iwaena o keia Aupuni? Aole he kanaka leo nui e ku a hai mai i kona manao, me ka lohe ia e kela kanaka keia kanaka mai Hawaii a Niihau. Aole, aole loa no, aka, i na e manao ana oe e hoolaha i kau mea i manao ai e hoolaha, me ka ike ia e kela mea keia mea, e hoouna aku iloko o na hale pai nupepa, a na ka poe hooponopono e pai i ua manao la au i hoouna aku ai, a ike auanei oe i ka hikiwawe o ka ike ia, o ka manao au i hoolaha ai e kela kanaka keia kanaka i akamai i ka heluhelu.
A maloko no hoi o na nupepa, ua ike kakou i na kanaka he lehulehu e hoolaha nei i ko lakou manao, e like me Aubarate ke Kahuna Katolika Roma o Lahaina i pane iho nei ia Rev. W.P. Alekanedero, ia Rev. D. Balauwina. ia Rev. J.F. Pogue, Akeoiaio, Akeike a he lehulehu wale.
A maloko no hoi o na nupepa kakou i ike ai i kekahi poe kane e hoolaha ana no kana wahine mare, no ka hele i ka manuahi a haalele mai i ko maua wahi moe, a hele aku i ka ulaia, i ka uluaoa e Mamala—o ko'u la heo keia; a pela no hoi me ka wahine e hoolaha ana no kana kane, a pela aku.
Maloko no hoi o na nupepa e hoike nei ka poe paanaau o na kaauhau o na'lii o keia Aupuni, a me na kaao, a me na kaua i hana ia iloko o na wa i hala ae nei, a me na kupua ino, a pela aku.
(2) O ka ike ia ana o kekahi mea e pili ana i ke Aupuni.—Iloko no o na nupepa kakou i ike iho ai i ka hoolaha ia ana o kekahi mea no ke Aupuni, iloko o na makahiki i hala iho nei, oia hoi ka hoololi ia ana o kekahi mau pauku o ke Kumukanawai, ke kahua hoi o na kanawai, mamuli o ke kauoha a ka Moi Kamehameha V., no kona ike ana ka ua hemahema ia mau pauku, a ua kauoha ia mai keia a me keia mokupuni i noho ia e kanaka e koho i mau Elele, a e hele aku ma ka Hale Ahaolelo e kuka a e noonoo pu no na mea e pili ana no keia Aupuni; a pela no hoi me keia makahiki 1868, ua koho ia na Lunamakaainana o kela a me keia mokupuni, a me ka malama e hui ai lakou, a me ka la i oleloia.
A pela no hoi me ke Kuikahi Panai Like i hana ia mawaena o ke Aupuni Hawaii nei a me ke Aupuni o Amerika Huipuia, ke aupuni hoi e manaoia nei i keia wa e lilo ana keia mau Ailana nona, ke oiaio ia, a ina aole oia iho la no; a pehea la e akaka ai, a e ike ia ai keia mau manao iwaena o keia Aupuni a me ke Aupuni nui o Amerika? Aole! Aole loa!! E ike ia auanei keia mau manao e ka lehulehu e noho ana mai Hawaii a Niihau, me ka hikiwawe. Ina aole he mau nupepa i paiia ma keia aupuni, ina paha he mau kanaka i hoouna ia e ka Moi Kamehameha V., e hele aku paha e hai aku i ka lehulehu e noho ana mai Hawaiii a Niihau, he hana luhi maoli ia, aka, ma ka hoolahaia ana a me ke paiia ana o na nupepa ma keia Aupuni, oia wale no ka mea e hiki wawe ai o ka ike ia ana a me kekahi pilikia kuloko e pili ana i ke Aupuni, a me kekahi mau pilikia e ae, a me ka hoopau ia ana paha o kekahi Kuhina Nui, a Lunakanawai Kiekie paha, ke loaa ka hewa ia laua e hoopauia ai mai ka laua oihana ae; a pehea e ike koke ia ai keia mau mea elua i hoohemo ia mai ko laua kulana ae, ke ole na nupepa maanei?
(3) O ka ike ia ana o na mea hou o na aina e.— Ua ike ia na mea hou o na aina e, e like me ke kaua o Amerika Huipuia i na makahiki i hala ae nei, ma Hawaii nei maloko o na nupepa, a pela no hoi ke kaua mawaena o Perusia a me Auseturia, a pela no hoi o Garibalati ka puhi olali nana i hoeueu mai la i ka hilinai muku ana ae o Pio IX ma ka palekai, a aneane paha auanei ua o Pio IX e hoopio ia ilalo o ke aupuni po. I ko kakou ike ana iho hoi ma na helu mua o na nupepa i hala ae nei, ua pio o ua o Garibalati nei, a ua hemo hou mai nei no, a pela ka ike hou ana iho ma keia mau nupepa mai nei.
A pela no hoi me ka hoikeike nui o Parisa ma Farani, a me kekahi mau aupuni e ae i hoeueu kaua mai nei, me Beritania laua o Amerika e hoeueu mai nei e kaua i keia wa, ke hoihoi ole ia mai na poho o ke aupuni Amerika i keia wa.
E nana aku kakou i ke aupuni o Butaritari a me kona alii i pepehi hala ole mai nei i na kanaka Hawaii, mamuli o ka lilo ana i ka ona, o ka hana no ia a ka lahui naaupo.
I ka nana ana iho hoi kekahi i na nupepa i paiia mai nei i keia mau la iho nei, ua ike ia ka manao o na Kahunapule a kakou e noho mai la i ko Maikonisia, e hoike ana i ko lakou mau manao aloha i ko Hawaii nei, a me ke ano o ko lakou noho ana.
I ko'u manao maoli, a i hoohalike ai hoi, O na nupepa i paiia a i hoolahaia hoi mawaena o keia aupuni, oia no ka mea i ike koke ia ai o na manao o na kanaka he lehulehu e hoolaha nei, a me na mea e pili ana i ke aupuni, a me na mea hou o na aina e. A o ka'u ohe nana ino ia keia i hoohalike ai. Ua pau me ke aloha. J. KULAILUA.
Lahaina, Mar. 13, 1868.
-
He Moolelo no kekahi mau naaupo
O HAWAII NEI E KAWELEWELE
nei i keia manawa.
HELU 2.
-
Ma ka Helu mua o keia moolelo, ua akaka ia kakou na kumu nui eha i maka'u nui ai keia Lahui i ka Anaana, a ma keia Helu hoi e loaa ai ia kakou kekahi kuhihewa hou i koe e pili kuloko ana i keia Moolelo.
NA HOAILONA A KA MAKE I KA ANAANA, OIA HOI, NA ELELE A KA MAKE I KA ANAANA.
1. O ka Alae e kani nei i ka po, i ka wanaao, aumoe paha, a ahiahi poeleele paha. Oia kekahi manu i hana ia e ke Akua i mea lele ma ka lewa, he mea ai na ke kanaka, oia kekahi mea e weliweli nui ia nei e ka hanauna hou i keia manawa; aia kani mai kela manu i kekahi po, eia ka olelo ana: "Owai la keia mea e make ana," a ina e waiho mai ana kekahi mea ia manawa, eia ka manao; "E make ana o mea."
A ina ua make kekahi mea, alaila eia ka olelo: "I ke kani mai nei no ka o ka Alae, a puu mai nei no ke kani ana, o ka make io mai nei no ka ia o ua o mea."
Ina e kani ka ua Alae nei ma ka aoao ma uka, alaila, aia ka mea e make ana ma ka aoao makai o ka aina, a kauhale paha; a pela no, ina e kani hoi ka Alae ma ka aoao makai o ka aina, alaila, aia ka mea e make ana ma ka aoao ma uka o ka aina; a pela wale aku.
2. Ka lua o ka Elele, a Hoailona hoi o ka make. Aia mamua iki ae, a mahope iho hoi o ka napoo ana o ka la; ina ua ikeia maluna o ka lewa lani kekahi ao ano like me ka Pohu-Kupapau; eia ka olelo i lohe nui ia: "Nowai keia pahu kupapau?" A ina e moe mai ana kekahi mea ma ia wahi paha, a ua ano nawaliwali loa paha, a kokoke e make, hookahi paha la o kona waiho mai ana ma ia hope iho, o kona make loa no ia. Eia ka olelo no keia mea: "no mea no ka keia pahu kupapau, aole e ola ana o mea, ua make, no ka mea, ke hoike mua ia mai nei ka make; a pela wale aku."
3. O na Elele, a hoailona hoi a ka make i ka Anaana. I kekahi manawa, pouli ka la, a pouli hoi ka mahina, he hoku welowelo paha, he luakalai paha ma ka la, a ma ka mahina; eia ka olelo: "E make ana kekahi Alii nui, alii ai moku; a pela no ina e lele kekahi Hoku hele, eia ka olelo, "he Akua hana, he akua lele," ua pili nai ka keia make i na alii, pela ka olelo nui ia.
O kekahi keia o na kuhihewa noi o na kanaka o keia lahui mai kahiko loa mai, o ke ano e ana o keia mau mea ma ka lewa. Eia ke ano maoli, ina e Pouli ana ka mahina, ua komo ae no ia mawaena o ka malu o ka Honua, ke hiki ka mahina ma kekahi aoao o ka honua a me ka la, e pouli auanei ka mahina i kekahi manawa, a pela no na pouli e ae o ka la paha.
No ka Hoku-welowelo. O ka hoku-welowelo, aole i ike nui ia, no ka loihi loa mai o ko lakou alanui mai ka la aku, nolaila, aole e ike pinepine ia e kakou, nolaila, ke olelo nei ka poe kuhihewa o Hawaii nei i keia mau hoku puhi paka he mau hoailona na lakou. Ea! o na kuhihewa e ae a pau i pili keia, he mea ole wale no, me ka naaupo, a me ka hupo loa.
E ike lea e na opio hou o ka lahui opio, e makaala, me ka hoomaopopo loa, me ke kuonoono loa i na mea e pili kuloko ana i keia moolelo, i ole e heluhelu ma ke kuonoono ole, a hoomaopopo ole i na kuhihewa nui e aai nei me he puha la i keia lahui holookoa o Hawaii nei. N.K.
Keehukai, Maraki 24. 1868.
-
KANAKA CAMP, TUOLUMNE Co,}
CALPONIA, FFB. 18, 1868}
-
INA LUNA HOOPONOPONO KUOKOA; KE LOHA:
Eia mai keia wahi lau oliva; a na oukou hoi ia e kapili iho ma kahi kaawale o ko kakou Kilohana, i ike ai na makamaka ponoi e noho la ma kona aina hanau ma Polanui, Lahaina Maui, i ka mea nona keia inoa malalo iho nei.
Ma ka la 7 o Feberuari iho nei, make iho la o J. Kahue, o ke kumu o keia make hikiwawe ana ona, i haule hia iloko o ke ahi, a mai loko mai oia ahi oia i lele aku ai a kau iluna o kahi moe; a kahea ae la oia. "Make au! make au e!! make hoi au—e!!!" A i ka holo ana aku o kekahi kanaka e nana, aia hoi, e waiho ana iluna o kahi moe, ua pau ke poo i ke ahi; auwe! aloha wale. A he mai kahiko no hoi kona i kaa iho nei i na malama elua a oi ae, he huikau ma na wawae. Me ka mahalo. M. NAHORA.
-
Ka Ahahui Kula Sabali.
-
Ka lua keia o na makahiki o keia Ahahui opiopio i hookumuia e kokua mamuli o ka hoolaha ana i ka ike o ka ke Akua olelo, a me ke alakai ana i ka hanauna hou ma na alanui o ka pono a me ka naauao.
Ua hoopuka ia ka moolelo o ka halawai makahiki mua ma na kolamu o ke Kuokoa i Iune 1867; a ua paiia hoi he wahi buke hoike makahiki. He kanawalukumamaono ka nui o na lala i hiki mai i ua halawai makahiki la, a ua hooikaika ia na lima o ka poe hooulu Kula Sabati ma na hana oia halawai ana.
E hui hou ana ua Ahahui nei ma Honolulu i ka malama o Iune, i ka wa a me kahi e hui ai ka Aha Euanelio, oia no ka la 1 o Iune 1868, ma Kawaiahao.
Hookahi wale no mea e hoike ai i ka waiwai o keia Ahahui nui, oia no kona hapai maoli ana i na hana, a hana io aku i na mea e hoopomaikai ai i na Kula Sabati. I ka makou nana wale ana aku ma na kihapai o ko kakou Ziona nei, ua ike aku makou i ka holo nui ana o na kula Sabati ma ke kauwahi. He mau kula hou i kukulu ia, a he mau kula kahiko i hoala hou ia mai. Aka nae he nui no na wahi hemahema i koe, kahi i houluulu oleia na keiki a me na makua e ao i ka olelo maikai i na hora o ka la hoano. Ua hookuu wale ia na keiki i ka auwana, a ua noho pu na makua iloko o na hana lealea, a me ka palaka wale, i na la o ka Haku.
Nolaila he nui ka hana i koe no keia Aha, a no na lala, e hapai hou aku ai. O na mea a pau e hoolilo ai i na Kula Sabati i wahi e makemakeia'i e na keiki, a o na mea a peu e kokua ai i ka hoonaauao ana ma ia mau kula, oia na mea a keia Ahahui e noonoo ai a e kokua pu. He pono i na lala o keia aha e noonoo mua a hoomakaukau e kokua pu i ka hoomalamalama ana i na hoa lala i ka wa e hui ai i Iune. O ka hoohui ana i na momoku ahi oia ka mea e nui ai ka lapalapa ana.
Eia na la o keia Ahahui, o na Kahu Ekalesia Euanelio, na Kahu kula Sabati, a me na Elele i koho pakahi ia e kela a me keia Kula Sabati. E nui auanei na mea e hoolana ai i ka manao iloko o na hana o keia Ahahui makahiki.
Eia ka poe i kohoia e haku i na manao a e heluhelu mai imua o ka aha i ka wa e hui ai, a me na kumumanao i haawiia ia lakou.
Ka hoomaka ana, ka ulu ana, a me ke ano e noho nei o na Kula Sabati o ka honua nei. R.W. Aneru.
Pehea e hoomakaukau ia'i na kumu papa o na Kula Sabati. Rev. M. Kuaea.
Ka pono, a o ka pono ole paha o ka hoolilo ana i ka lua o na halawai noi o ka la Sabati i Kula Sabati no na mea a pau.
E.P. Church Esq (Halepule.)
E pono anei ke haawi makana ma na Kula Sabati i mea e hoolana ai i ka manao o na haumana. Rev. O.W. Pilipo.
E hoomanao iho e na hoa hana i na haawina a oukou, a e hoomakaukau i na manao momona e waiho mai imua o ka aha i kumu hana e kamailio ai, a e hooulu ai i na manao. Na'u na O.H. KULIKA
Peresidena o ka Aahaui Kula Sabati.
Waialua, Maraki 30, 1868.