Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 14, 4 April 1868 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, APERILA 4, 1868
Ka Nupepa Kuokoa.
HE MELE.
-
Aloha au o kahi kai o Kaieiewaho,
I waho no kaua e ke hoa a hoi ae au.
Hoi luuluu i ka ukana a ke aloha.
Aloha au o ka pua o ka Ahihi,
Ke ona ia la e ka Ou pani wai o uka.
He aikane he hoe pili no ka la,
He hoa alo hoi i ka ua me ka makani.
Pukukui ai kaua i ka ua a ke Kiowao,
E ao iho oe ia Lanihuli-
O ikea mai kaua e ka Wailiula.
Ke hele mai nei au a wela loko,
Me he ipu kukui mahu 'la i ho-a ia,
Ka hiki ana mai a ko Aloha i o'u nei,
Ke kaohi nei i ka iwi-hilo a loko.
Ka haukawewe i ke alo o ka pali.
Pipili mamau ka ua i Kanehoa,
He hoa ke kamalei na'u e Heeia,
Eia au o ke kila nana e pao,
Ka ule puaa nana e wili,
Kukuku ai ka mahu o Pele i Hawaii.
Ka aina i ka hikina a ka la i Haehae,
Haehae ka poli o ka ipo kaawili,
E wiki oe la e apa nei
O hala auanei ka wa kupono ia kaua,
Loaa e mai kaua i ke Konohiki ai aina,
Aia ke awa pae ia i Hilaniwai,
Ke awa hookomo a na kiakahi.
Hookahi kuu kino i lehulehu i ka manao a loko,
Na loko i hoi ke kulia ka iini pau ole a loko,
He wahi aloha no kuu hoa alo i ka ihu o ka lio.
W.L. KAILIWELAWELA & Co.
-
Ka Hana a ka Uhane Hoopunipuni.
-
Ia'u e noho ana malalo o ka malu olu kohai o ka lau inia, ua hiki no au ke olelo ae. Ua oluolu pono kona malu i kuu noho ana, a ua hoaikane hoi ia olu me ke ahemalie o ka makani Kaao o ua aina Kaha nei o'u a me o'u kini lehulehu i hala aku la.—A e ike auanei kakou i ka moolelo e pili ana i ka mea i kau hoakeaia ma ke poo o keia kakau manao ana.
He keiki o Maunakea, ua loaa i ka mai, nona na makahiki he 19. Ua hanauia oia ma Kawela i Molokai, ma ka la 7 o Aperila. M.H. 1849, a ma ka la 5 o Maraki, M.H. 1868. Ua lawe ia oia e ka mea nana i hana noloko mai o ka lepo.
Ma na pule hope o Feberuari nei, ua loaa mai ka mai ma ke poo o Maunakea, he ano nalulu, a ma ia ano nalulu, e loaa auanei iaia ke ano ikaika o ka mai a make aku oia.
Mamuli o ka nana ana a kekahi Kauka haole, oia o Dr. Inito, ua olelo oia ma kana ike, he fiva ka mai, a ua hana no oia, ua loaa no ke ano oluolu, me kona olelo mai, "Ina e malama pono ia keia mai, e loaa no keia mai i ka oluolu no, aole no ka laau kanaka no."
Ua hai aku ke Kauka, ma ia hope iho, nui loa mai la ka ikaika o ka mai, aneane pilikia, a he mau la mahope iho, aole hiki ke komo pono ka ai—A ma na pule hope o Maraki, kokoke oia e make, a ma ka po hoi, e kalilolilo ana o Maunakea i ka make, ku mai la kekahi poe ekolu, elua wahine, hookahi kane, a noho iho la na akua maluna, a lapaau lakou ia Maunakea me ke ano hoopunipuni. Eia ko lakou mau inoa, o Kaapuiki w., o Kaakau w., o Manoanoa k., ka inoa hoi o na akua iluna o keia poe, o Kaonohiokala, o Hiiaka, o Kukuena.
Penei ke ano o ko lakou lapaau ana ia Maunakea a make loa ai, ma ka po Poaha, la 11, aia na kanaka e akoakoa ana maloko ka hale e uwe ana, e u ana no ka pilikia, a e aneane ana no hoi e hoohanini mai i na waimaka. Ia manawa, lohe aku la makou ia Kaakau e uha ana me ka hamama o ka waho, penei: "H—a! H—a!! Ha—a !!!'' ia wa, o ka noho iho la no ia o ke akua, leleliilii ana ka lole i o a ianei, me ke kani mai o ke oli. Eia ka ka mea e oli nei, e kahea ana keia akua iluna o Kaakau ia Hiiaka oia akua hoi ia, e hoi mai e noho iluna o Kaapuiki, o kahi hua mele nae a'u i hoomaopopo i ke oli ana a ke akua iluna o Kaakau, penei:
"E Hiiaka e,
E hoi mai oe,
Ma ke poo oe,
Ma na wawae hoi au,
Pau hoi nei pilikia."
He keu no hoi ka hoopunipuni! Aole hoi i liuliu ia kuu ana mai aia akua i kana upena kahe o Manele i Lanai, leleliilii ana hoi ko Kaapuiki kapa, nonoi mai ana i paka, o ka noho iho la no ka ia o Hiiaka iluna ona, noho wale iho la no o Kaapuiki aohe aahu, ke kapalili nei hoi na wawae o nei akua, noke haalele iho la hoi na wawae i ke kaka i ka papahele o ka hale. Ike aku la hoi kekahi poe i ka noho olohelohe mai aohe wahi kapa, hoouhi aku la hoi kekahi i wahi kapa, a paa ka lole i ka aahu, aohe no he pau iki o ke kapalili o na wawae. Heaha iho la no la hoi ke ano? I kapaia ai paha he oiaio, Ae no hoi, Pelaka! a oe ka hoi e lawa ka hiu o ke kohola ke kapeku iluna o ka ili kai.
I kela manawa nae, ala mai la ua akua nei a olelo mai la. Owai la hoi ko'u mea nana e kii mai a alakai aku ma kahi o ka mai. Ku mai la nae o Maunaloa a alakai lima aku la ia Kaapuiki me ke akua iluna ona o Hiiaka, a alakai aku la iaia ma kahi o ka mea mai.
Aia no ke alo o ka mai ke huli la no iluna, aole he oni, aole he ike, o ka waiho lolo wale iho la no, ke holoke wale la ua o Kaapuiki maluna o ka mai, me ka nui loa o ko'u menemene, puehu liilii ka omole o ka paia e ku ana.
Ke lapaau nei kela, ke kuha la i ka umauma, kai no keia e noke nei i ke kuha e ola ae ana la hoi, a i ole hoi ia, e oni ae la hoi. O ka aneane aku ia e make me ke kaili pau o ke aho. A ike iho la ua poe akua nei e make ana ka mai, o ka hele ae la no ia o ke akua, a koe iho la ke kino kanaka. I ka ike ana o ua poe nei i noho ia ai e ke akua ua make loa ka mai, alia i nui ana ka waha i ka alala, o ke akua hoi iluna o Manoanoa, ua hele oia me ka hana ole. Keu no hoi ka naaupo! Hilahila ole!! Auhea oukou e ka poe nona na lua huna poopoo ma Kawela nei? Aia ke Akua ma ka lani no na mai, na mea a pau, nana hoi e hoopau mai i na eha a pau. Ua lawa iho la keia. Ke hoi nei ke keiki kuilaau o Molokai ua kohai ka la.
Na'u na KAIKEMAKA.
Kawela, Molokai, Maraki 12, 1868.
-
He waiwai nui ka naauao mamua
o na waiwai a pau o keia ao ma
ka honua nei.
-
Mamuli o ka manao o ka poe naauao, he mea kaumalie ka la, a o ka honua, kaa mau ana no ia. Ke olelo nei ka poe naauao, ina e kaumalie ana ka la, a e kaa mau ana ka honua. Heaha la ka mea i helelei ole ai kanaka ilalo malalo ae o ka honua? a hulihia pu na mea a pau. Oia paha ko kakou ano kuhihewa noloko mai o ka naaupo a me ka ike ole. Ke kuhihewa nei no hoi kakou ka poe naaupo he mea hele ka la mai ke kakahiaka mai o kona puka ana a napoo i ke Komohana. Pela no hoi na hoku e kau mai nei, ua kuhihewa ia no lakou, aka, hookahi no o lakou ano a me ko lakou nui a me ko lakou wahi e hele ai i ka manao o ka poe naauao, ua maopopo loa lakou, a me ko lakou poai ana i ka la a me ka mahina.
Pela no hoi, he nui na wai hooluu o kela a me keia, he mau wai hooluu ko ka honua, he keokeo, he omaomao, he lenalena, he ulaula, a pela aku. A pela no hoi ka lani, na ao, ke anuenue, pela ka la a me ka mahira, na hoku, ka moana, no ka nui o na wai hooluu, ua oluolu kakou ke nana aku ma o a ma o. Iloko o ka manao o ka poe naaupo, aole maopopo keia mau mea ia lakou.
Pela no hoi ka honua a me na moana e waiho mai nei, o ka honua, he iho kona mai ka Poaiwaena aku a ka Poaiakau, he 90 degere, pela no hoi ma ka hema he 90 degere, he mau poai ko ka honua e pono ai, he poai anuakau, he poai oluoluakau, poai waena, poai oluoluhema, poai anuhema, pela no na kaei elima. Maloko o keia mau mahele elima ko na kanaka ano, o ka poe ma na kaei olu, oia no ka poe keokeo, hapa hoi o ka wela a me ka oluolu, oia no hoi kakou a me ko Nuuhiwa, Borabora, me ko Malae, a pela aku, o ka poe eleele hoi kupono loa lakou malalo o na kaei wela.
He mau moana ko ka honua nei i mahele ponoia e ka poe naauao, oia hoi o Pakipika, Akelanika, Iniana, Anu-akau, Anu-hema, he moana nui ka Pakipika a kakou e noho nei, ua pili ia moana i na mokupuni he nui, oia hoi o Auseteralia, Polunesia, Inia-komohana, maloko nei o ka Polunesia ko kakou mau mokupuni i ke kai, he moana oluolu ko kakou, aole he nui o ke anu. A ma ka moana Akelaniia he moana ino, he au ikaika, a pela no hoi na moana anu. O na moana e waiho nei imua o kakou, noloko mai o laila na aila. Pehea la e loaa ai na pomaikai o na moana mai ia kakou? E loaa no ia kakou ke lilo kakou i poe naauao. Noloko mai no hoi o na moana ka wai a kakou e inu nei, ua hui ko ka la wela me ko ka moana, a lilo i ohu, i ua, a uhi ma na kuahiwi, oia ka wai kahe.
Ma ka nonoo o ka poe naauao, he oiaio, i ko ka poe naaupo hoi, he pohihihi loa ka noonoo. Ua maopopo loa, he mea kiekie a kaawale loa ka naauao mai ka poe naaupo mai. O ka naauao, mai ka malamalama mai no ia, a o kona kumu no ia, a o ka naaupo mai ka pouli mai no ia, a o kona kumu no ia, nolaila, he mau kumu ko laua a elua.
Ina kakou e hoomaopopo, e akaka auanei he mau mahele ko ka naauao e pono ai, ina hookahi o na ano a me kana hana, aole he waiwai e loaa mai, e like me keia Moi, Kuhina, Kiaaina, Lunakanawai, Lunaauhau, Loio, Kahuna, Kumu, Amara, Kumeta, Kamana, Kela, Kupa, a pela aku. Ina aole e kaawale ka inoa a me ka hana, a me na ano, alaila, e ike auanei kakou aohe pono.
Penei e maopopo ai: o ka Moi, he noho wale no kana, a ina pela ke Kuhina, Kiaaina, a pela aku, pono anei? aia no ka anoano o ka naaupo e waiwai ole ai me ke ano huikau. Pela no hoi ke Kumeta a me ka Amara, a me ke Kamana, hookahi wale no ano, pehea e loaa ai na oo a me na pahi, me ke koi? Nolaila, o ka naauao pakahi, oia no ka mea e pono ai, a pela no e waiwai ai keia noho ana o kakou. Eia hoi kekahi, a ia kue ana o na hana, oia hoi kekahi mea e waiwai ai, e like me keia; ina owau ka Amara, o oe ke Kumeta, a oi ala ke Kamana, o ka'u hana hoi ka hookawale i na hao, i oo, i pahi, i pu, i kui, aole oe e ike i ka'u hana, a pela hoi au i kau, nolaila, kuai oe i ka'u, kuai hoi au i kau, ua holo koke ka loaa iwaena o kaua, nele loa ka naaupo.
Nolaila, ua lawe mai ke Kumeta kamaa noloko mai o ka ili bipi, noloko mai o laila na kamaa kane, kamaa wahine, kamaa keiki, pii loa ko kekahi kuai ana, emi loa hoi ko kekahi, paa loa hoi kekahi, hemo wale hoi kekahi, nani hoi kekahi kamaa, inoino hoi kekahi, nui kekuhi, uuku kekahi, eleele hoi kekahi, ulaula kekahi, keokeo no hoi kekahi. Ua lilo keia ano e ana i mea e waiwai ai ke Kumeta.
Pela no hoi ke Kamana, ua hookaawaleia na laau nui me ka pahiolo i mau laau liilii, i mau laau nui, i mau kua, i mau oa, pou, kaola, pine-pa. Noloko mai o na laau nui manamana o ke kuahiwi ka waiwai a ka naauao i imi ai, i ko lakou liilii ana a kaawale, ua nani loa ke hana ia no na hale, ua like me ka makemake o ka naauao, ua pii no hoi kona kumukuai, i ka nana aku. Noloko mai no hoi o keia liilii ana ua noho, pakaukau, na moe, na koki, na nohohilinai, a pela aku, a ua lilo no hoi keia mau mea i mea nani a hanohano no ko ke kanaka ola ana i keia wa.
E nana hoi kakou no ka Amara, ua lawe mai oia i ka oo, pahi, pu, kui, elau, a pela aku, noloko mai o ka hao nui paakiki, a hoolilo ia lakou i mau mea kaawale huikau ole o ka hana, nolaila, ua waiwai ka poe naauao no ka like ole o na hana.
Pela no hoi ke Kela, ua hana oia i ka lole wawae, palule, puliki, kuka, hainaka, noloko mai o ka mea hookahi, oia ka ana okoa, nolaila, ua pono a lawa ka makemake a me ka nani o ke kino i keia mau mahele liilii ana o kela apa okoa, aole anei o ka naauao ia. Oia no, nolaila, o ka naauao he waiwai ia i oi ae mamua o na mea a pau o keia ao ma ka honua nei.
J.W.P. KEOLANUI.
Puakoolau, Molokai, Mar. 12, 1868.
(Aole i pau.)
-
Kokua i ka Olelo ike a E.B. Waikiki,
A ME G.M. KAAPOKO.
-
ALOHA OE E KE KUOKOA:—
Aia ma kou kino o ka la 21 o Maraki, ma kahi o na mea hou o Maui nei, aia mahope. Pela io anei? Aia malaila kou pane ana, eia no ia:
1. No ka malama ole ia, nolaila i kukulu ia ai i kula kuokoa nana makua ka uku ana.
2. No ka malama ole ia o na keiki, oia ke kumu i ike ole ai.
Aia ma ka la 25 o Maraki iho nei kuu ike ana, i ka hoike kula a ka hope kahukula nui, malaila ka ike ole, a pau pu me na kumu, ka hoka, ka hele pu i ka papa eleele. Aia ma ka olelo ao a ke kahu, e olelo ana. "no ko oukou malama ole i na keiki, nolaila ka ike ole," a pa-tausani ke ao ana a ke kahu, ua noonoo paha, aole paha? Aka nae, ua mahalo loa au i ka ke kahu olelo ao, olelo ia no ka like loa o ka uku, nolaila ka ikaika ole o na kumu i ke ao, e i mai kela i hapa walu ka uku, ma ua lele au iluna a haul iho ilalo, alaila olu he wai olalo, ke hooia nei au me ka oiaio, me ke aloha no, e hookipa oluolu.
Eia keia hoike e maopopo ai ka malama ole ia o na keiki, aia ma ka wili ko a E. Bele, kekahi mau keiki, eia na makua nana keia poe keiki, o Napoka, Kaolelohou, a he nui aku; aia ma ka wili a G.H. Kalani, kekahi poe keiki, eia na makua, Kualana, Nawelu, a he nui aku, aia ma wili ko a J.B. Iukini, kekahi mau keiki, eia na makua, o Kanihooi, a he nui aku. Nolaila, ke hooia nei au, ua alapahi o P.K. eha lau haakena ai ma ke Au Okoa, me ka hoopunipuni. E aloha a uanei. Na JOHN KAIKAPU.
Wailuku, Maraki 26, 1868.
-
No Molokai mai.
-
REV. L.H. KULIKA; Aloha oe:
E oluolu oe e hoike ae no ka noho ana o ko kaua lani e noho nei ma Kaunakakai, ma ka mokupuni o Molokai Nui a Hina. He oluolu maikai no kona ola kino, a he mau helehelena maikai no kona ke nana aku, ua hele nae kona mau hiohiona a puaena, i ka pa mau ia e ka makani Haualialia o Kaunakakai; a ke hoomakaukau nei oia iloko o keia mau la e hoi aku i kona kulanakauhale alii ma Honolulu, no ke kokoke ana mai o ka Ahaolelo o kona aupuni.
Eia kekahi, e oluolu mai paha oe ke hiki nae ia; e hoike oe i kona mele inoa i haku ia e kona mau ai-alo.—
"He 'lii Kalani, he moopuna,
he kama he hiapo, he Hiwahiwa na Hawaii nui o Keawe.—
A Kaunala i na hono o Piilani,
Ua paa ia'u na maka-ha o Kiha,
Paapono na Kuapa o Konahale,
He kona au he Kuamanomano.
He pua na Molokai-nui-a-hina,
O ua lani o Lanikaula ua puka ae nei ka la eia iluna,
Iluna au o Kana me Nuakea,
Papanipaa i na lani o na lani,
Ua noho pono iluna o Maunaloa,
Ua like na manao me Kalae o Kalaau—e,
E inu wai au a momi mai—e."
Oia ka'u mea e hai aku ia oe e ko'u hoaaloha iloko o ka pono o ka Haku, a na ke Akua mana loa e kokua mai i ka pono a me ke ola o ko kaua Moi. Aloha oe.
J.M.K. HALAIKAIHUANU.
Kawela, Molokai, Maraki 24, 1868.
-
Haina o na Ninau kohu ole a
KATOLIKA.
-
I KA L.H. O KE KUOKOA E; ALOHA OE:—
Ke waiho akea aku nei au i na haina o na Ninau a Katolika, i ike mai ai ua Katolika nei i na haina o na wahi ninau kapulu ana, nani hoi ia, ua loaa iho la ka hoa Kaua e lealea ai, me kuu manao no la hoi, aole la e pane ia mai, eia ka ke hoomakaukau mai nei ke Kaua.
Aia ma ke Au Okoa o ka la 5 o Maraki, Buke 3, Helu 46, a malaila au i ike iho ai i na Ninau, a eia iho na ninau, a me na haina pu no.
Ninau 1. Ua hoomana anei o Gaberiela ia Maria, i ka i ana ae, "Aloha oe, e ka mea i aloha nui ia, o ka Haku pu me oe."
Haina Aole i hoomana o Gaberiela, aole i ku like kau ninau i ka aiea a'u i pane ai, oia hoi, o kou hana ana i ke kii i ano like me Maria, a kulou aku imua oia kii me ka pule aku ia Maria me he Akua la ke kahea ana. Auwe! he ola ka ka ia Maria?
Ninau 2. Ua hoakua anei o Kaehuaea i kona olelo ana imua o Z. Poli. E aloha mai oe ia'u, a e hawanawana mai i mau hua kuamuamu i ka aoao pope?
Haina Aole, Aole no he pili o keia ninau au i ke kumu o ka hana, a mai pili paha, i na la ua pule aku o Kaehuaea imua o Poli, a i ole la hoi, ina la ua make o P. a hana la o Kaehuaea i kii laau i ano like me ko Poli ano, a pule aku la hoi, e like ka'u kulou ana imua o ka kii o Maria, a pule aku, me ka heluhelu ana ia Maria. Ina paha, hakalia ole au ke hai aku i ka haina. Ua hoakua io no o K. aka, aole nae pela. Ua hele kau ninau i Kapua i ka auwaa panana. Me kou olelo mai, ua hawanawana ae ka o Poli ia Kaehuaea, i mau hui kuamuamu i ka aoao pope, ike no oe. Aole anei na ka noonoo o K.? E pono oe ke nana i ka Hoakaka 21, o ka "Mole Anahonua," penei kana. "He manao koho wale, aole i maopopo koan oiaio." A ia oe hoi, ke olelo nei oe ua hawanawana o Z Poli. Lalau hou oe.
Ninau 3. Ua hoakua anei na Katolika i ka hoohiki ana i ke aloha ia Maria e like me Gaberiela?
Haina Ae, ua hoakua no na Katolika, aka nae, aole o Gaberiela i hiamoe na maka, a pule aku ma ka pule loihi e like me kau pule ana e Katolika. Aole i olelo aku o Gaberiela imua o Mana; me ka pule,
"Aloha oe e Maria,
Ua piha oe i ka maikai,
Ua noho pu ka Haku me oe,
E pule aku oe i ka Haku no makou.
No ka poe kina nui, a pela aku."
He like no kau hana ana me ka poe hula polapola, a oia hoohalike au e ku hoalauna, aole i like. Lalau hou oe.
Ninau 4. Ua kauoha anei o Iesu a me Ioane e hoakua i na hoahanau ma ke kauoha ana e aloha kekahi i kekahi?
Hania Aole i kauoha o Iesu a me Ioane pela, aka ea, ua ike ole paha oe i kau mea i kamailio ai, aole no keia huaolelo "aloha," ke kumu o ka'u Olelo Pane ia oe, aka ea, no kou pule a loihi ia Maria, e kauoha ana, e hookakahele ana kahi puu i ke olioli ana. Aole ae kulike oia hoohalike au, i hookomo ai oe ma ia wahi i ninau na kamalii e paani ai, huhewa kou noonoo, lalau kau makasila.
Ninau 5. A owai ka mea i ike pono i ko makou manao o loko, o makou anei, o oe paha? he akua anei oe e ike ai ina manao o hai?
Haina O oukou no, a ke pane hou iho nei au i ka lua o ka haina o ka ninau, no ka mea hoi, elua ninau ma keia kamailio ana. Aole au he akua e ike ai i ka manao o hai, aka ea, ua ike au ma ka oukou hana. Oiai hoi, ua eha aku la paha oe e Katolika i ka'u pane ana ia oukou he poe hoakua ia Maria, ae, ua eha io no, ke puoho 'la, a puiwa, a peku mai hoi, ke hele mai nei a okalakala kunahihi, a ke hoole hoomanawaino iho la. A he pane pololei loa keia, a ke olelo nei oukou, o ko oukou puuhonua ka o Maria, ua manao la hoi o Iehova la hoi ka puuhonua, eia ka o Maria, kuhihewa loa. E nana oe ma Hal. 46:1. A ke kapa nei hoi oukou, he "Uwao o Maria;" nolaila, he poe hoakua oukou ia Maria, a me na kanaka make i hala aku la.
Ninau 6. E kuhikuhi mai iloko o ko makou buke pule Manuela, a buke e ae paha, e kahea ana penei: "E Mana ko makou Akua." Auhea? He pinepine na ninau ma ia ninau 6, aku, he mea hoopau manawa wale no.
Haina, Aia ma ka aoao 287 o kahi buke hula polapola a oukou, ua hoakakaia no ka nonoi ana ia Maria e kala mai i ka hewa, kupanaha, o Maria ka ka mea nana e kala mai ka hewa. Lalau hou.
Ninau 7. Mahea la ka pauku Baibala e i ana, o ka mookeleawe, na Kerubima, a me na kii e ae i hoopiha ia i ka luakini o Ierusalema, he mau kii hoomanao wale no ia?
Haina E nana oe ma keia kuhikuhi ana, Ioane 3.14. Ma keia pauku, ua hoomaopopo lea ia mai ke ano o ka hana ana a Mose i ka nahesa keleawe, i mea e hoomanao ai kanaka e kau ia auanei o Iesu ma Ke Kea; a pela no ma na wahi e ae e kuhikuhi ana ma ka Baibala.
Ninau 8. He mau pule i haku ia ka makou, e oluolu oe e kuhikuhi mai i kahi i pai ia ai ko makou pule kii, ua malihini makou. Aia la mahea?
Haina E nana oe ma ka aoao 270 o kahi buke hula pai-pu a oukou, e i ana.
"Aloha oe e Maria,
Mana saneta,
Makuahine o ke Akua, a pela aku."
E nana hou ae oe ma ka aoao 271—276, ua pule oukou ia Maria, Petero, Mikaele, a pela aku.
Ninau 9. Nawai oe i ao? Na ka olelo a ke Akua anei? Auhea ka pauku e i ana, ua manao makou na Katolika, aia ko makou ola iloko o na kii o Mana, a me na mea kaulana e ae; na ko makou palapala anei?
Haina Na ka olelo a ke Akua au i ao, a na ia olelo au i kuhikuhi mai ma Puk. 30:4. A ke pane hou nei au i ka lua o ka ninau. Na ko oukou palapla no. E nana oe ma ka aoao 287. Ke kupa nei oukou, he puuhonua, a me ka Uwao o Maria, oiai hoi no Mana kahi kii o oukou e kau ana maloko o na luakini o oukou, me ke kulou aku, e hina ana ke poo i mua, me ke kunou aku o ke poo, kuhihewa ao i huki ia'ku ke poo e Mana, a me Petero. Kuhihewa oukou.
Ninau 10. Oia kani hewa ana pela, o ka hoolaha ana i ka mea hoopunipuni, a me ka wahahee oia ano, oia no anei kau e kapa nei ka mahuahua ana o ka pono pili uhane mawaena o Hawaii Opio?
Haina Aole pela, o kuu hoike ana i ka oiaio ma ka olelo a ke Akua, a me ka hawawa o ka oukou ao ana i na kanaka, nolaila au i olelo iho ai oo ka'u olelo hoike. Ina o Katolika kai hiki e mai i Hawaii nei, ina paha ua hoopunipuni ia makou e hoomana i ke kii leo ole o Mana, me ke kunou ana o ke poo, me he mea la o Auwehekika, kahi kanaka paani ohea la, kuhi la au e aloha aku ia Maria e Kukemoni (Good morning.) o ka leo ole hoi o keia. A no ka hiki e ana mai o Binamu ma, Katina, i lawe mai i ka Baibala, nolaila, pau ka pilikia, mahope mai, ua wahi nahesa nei o ka hookolo ana mai.
A nolaila: eia ka hope o ko'u kamailio ana ma keia palapala. Ke makemake hou nei au e pane hou aku ia oe e Katolika leikorona ma keia hope koke iho, ke loaa hou ia'u kahi e kamailio ai. A ke pane nei oe ia Kulika no ka hoolaha i ka'u ma ke akea, mai hili-kau ae oe ia ia, aole ia he haole hoopunipuni. Oiai hoi, ua ike au i ka oiaio o ka'u pane ana ia oe. Oia na haina o au wahi ninau poo opelu-nakeke. O ke aloha no kou e ka hoa Kaua. Ke hoi nei ke keiki o Waimea.
IMIOLA.
-
KAKAU ANA.
-
E weli aku ana ia oe e ka makani maaa o kuu aina aloha i hoopuluia e na kilihune kuaua o ka Hooilo, a me ka makani puulena halihali ala o Mahamoku: E Honele Ihuanu o Alabiona aloha oe. He mau makahiki he nui i hala ae nei ko'u lumilumi ia ana iloko o na lia kuponi a ka makemake no na mele Iliada o ka buke a Homera a ko Helene poe, a me ka Eneida Viregila hoi o Roma: no kuu mahui ana mai o ua mau buke mele la ka heke o na mele ma keia ao holookoa. Iini nui iho la no au e heluhelu loea aku iloko o ia mau lalani hoohialaai a ka makemake—aka. Kaua ia mai la e kekahi pali nui e hiki ole ai ke lele moopu aku ma kela aoao o kahi a ka manao i luakaha ai, oiai, he olelo namu kaeaea e pili ana i ka iwihilo o ka elelo, e hiki ole ai i keia mau lehelehe ke upoipoi ae; na olelo kumu nona mai ua mau mele nei. A no kuu ike ana hoi i ua mau mele la ma ka olelo Beritania i unuhiia e kekahi mea akamai a ua mau olelo kumu la, nolaila ke kumu o ko'u makemake ana e lawe mai ma ka kakou olelo ponoi iho i mea e ike like mai ai oukou i kekahi o ua mau mele la, malia paha, he like no hoi ke kaunui o kekahi poe o oukou e like me ko'u kaunui iloko o na la i au wale aku nei. O ke ano o keia mele i hakuia malalo iho nei, oia ke kamailio ana mawaena o Heketa, (kekahi Koa wiwo ole o Teroi) a me kana wahine me Anadoromoki i ka wa i Kaua ia mai ia e ko Helene: He ane ku ka haku ana o keia mele i ka oiaio; a me ka nani maoli. Penei:
"A! e ke alii wiwo ole, i hea la oe e holo aku ai?
A hoopoina loa hoi i kau wahine a me kau keiki.
Aole anei ou manao i ka nui o ko maua pilikia?
Ia'u, he wahine kane ole, a me iala hoi he keiki makua ole?
No ka mea, aohe e mau ke ola ana penei ke ano:
E haule oe e pono ai, i hemolele ai kou alana ana.
Oiai, hookahi no o Helene, pukaka o na pukaua.
Ke kue mai nei na koa ia oe, a e pepehi mai auanei!
O! e ae mai ia'u, e na akua; Mamua o ko Heketa halawai ana mai me kona hoopai.
I ka luakupapau mua—Ka'u ia e noi nei i ka Lani!
Pela e kahe ai kuu mau la ma ka auwaha hookahi o ka ehaeha.
A palenaia e ke kaumaha, e like me ka hoomaka ana mai.
Aohe o'u makua e ola nei, e makena pu ai me a'u,
Aole hoi he makuakane a me ka makuahine,
Nana e kokua mai, a e malama pono mai.
Ua opiopi mai nei o Akile (Achilles) puhipuhiahi,
I ko kakou mau papohaku iloko o ke ahi.
A hooneoneo iho la ia Thebe.—
A pepehi iho ia hoi i kuu makuakane koa!
O kona kulana ehaeha iloko o ka wa i lanakila mai ai.
He kuoo no ia, a me ka hoolulana ia e ka make,
O kona mau lima i hoolinolino ia e ka lanakila,
Ke pulama mai la mai ka hanaino ia mai o ka poe e?
A kukai aku la ia ia iho maluna o ke ahua kumakena,
I hooahua ia ae a me he mauna la,
Kahi i puhi ia ai kona mau iwi i ke ahi.
A na na wahine akua o ka mauna i hoohiwahiwa i kona halelua.
A na na kaikamahine ululaau a Iove,
I hooulu oe i ko lakou mau laau elama.
Ma ua wahi kuanea la a papaala,—
A ma ia lima hookahi no
I haule ai o'u mau kaikunane wiwo ole ehiku,
A iloko o ka la hookahi a ka eha,
I ike ia ai na puka pa o ka luaahi.
Oiai na pua bipi a me na ohana hipa momona
E ai ana iwaena o ko lakou mau kula uliuli
Ua pepehi ia iho la e na koa lapuwale!
E ola ana no hoi kuu makuahine,
E ike aku ana i na puali o ka poe lanakila,
Ka Moiwahine hoi o na aina laau o Hipopolakia,
A no ka lohi loa o kona mea hoopakele.
I leha hou aku ai oia
I kona aupuni aloha, me kona mau kula ponoi.
Auwe! o ka manawa ka ia * * *
I haole aku ai oia he ipo na ka make
A ka pua pana a Diana a me kana ka-ka-ka,
Ae, oiaio kuu Heketoa e ola nei,
Oia no kuu makuakane, kuu makuahine, a me o'u hoahanau a pau,
Auwe! kuu mau makua, a me o'u hoahanau,
Hookahi manawa ua pau lakou i ka nalo,
Ina e haule kou Heketoa nei,
O kau wahine, a me kau keiki uuku pu iloko o ia make,
Ea, e hookanaka, he kane, a he makuakane hoi.
Aia ma kela wahi kahi i hanaino ai na Helene maiau,
Ma-o ma kahi o na laau figu uluwale,
E pili pu ana me na paia pa o Teroi nei.
Ooe mai keia hale kiai aku e kaoo ai oe i kou kulana,
Aia o Agemenona e kuhikuhi ana i kona poe Koa,
A aia hoi ke hele ae la o Tidide, Ajaka e hoa aku:
A aia ka o Saparetana ka mea i hooukiuki loa
Ke puahi oe la i kona poe kaoo koa:
Ekolu hoouka hahana ana mai a ko kakou mau enemi:
I alakai ia paha e na manaolana,
A i ole ia, i kauoha ia mai paha e ka Lani :
Na kela poe ma ke kula e hoouka aku ia lakou
Aka, ooe e kuu Heketoa, e noho oe maanei.
A e malama ia Teroi nei."
Ekemu mai la ke alii.
"Oia pouhana, o ko'u manao no ia.
Aole oia wale no, aka o na hana a pau e pili ana i ke Kaua,
A pehea la aanei e hoonani mai ai na keiki kane.
O Teroi nei iloko o ke Kaua.
A me na wahine alii haaheo hoi o Teroi,
Nona na aahu e burumi ana i ka honua,
I kau hiwahiwa o kuu inoa mua,-
E haalele anei o Heketoa i ke kula o ke kaulana.
Oiai, ua hoopulapula ia o'u mau la opiopio,
E na eha a me na hui o ke kaua ana,
A ke koi mai nei kuu uhane ia'u i ke kahua Kaua,
E hookuu mai, owau mua e hooku i ka noho alii,
A e pulama mai hoi i ka nani o kuu makua kane a me ko'u,
No ka mea, pela auanei ka la i hookaia mai, ai e ka nele.
Nani ka haalulu o kuu puuwai oiai kuu elelo e olelo ana,
I ka la, ou, e ke alii o Teroi e kupee aku ai,
A ike i ka haule ana o kau mea Kaua, kou hopena nani.
A aole hoi he ino nana e hoeha mai i kuu manao.
Ua make kuu makuahine, ka luahi o kuu Kino.
Aole aenei hoi na oho keokeo o Piriama e holapu aku ai me ke koko.
Aole hoi o'u mau kaikaina e apu aku ai ia uka nei,
A ooe, e Anederomaki! O kou ehaeha ka'u i weliweli ai.
Ua ike au i kou haalulu ana, uwe ana i ka lawe pio ia aku,
A. Iloko i na milo lopi o Aregive ka pahu ku o ko makou Kaua
A o ka hapa nui o na auwe ana, kou ia,
E lawe ana i na leo koikoi o ka lanakila, a i ole ia.
E haawi mai ana i ka wai kaumaha mai ka punawai mai o Hiperia
A. oiai oe e u ana malalo o ka haawe o ke Ola,
E kahea mai lakou. "E nana i ka wahine a Hekeloa ikaika."
A o kekahi mau Helene haakei, ke noho mai nei e ike i kou mau waimaka,
A e wailanaia kou mau ehaeha a pau no kou inoa,
Ua hala na manao no ka nani, a o ka hilahila ko hiki mai.
He tausani ua ehaeha i hoala ia mai no'u nei,
E pono e moe anuanu e au mamua o ia la eehia,
I kaomi ia iho e ke Kiahoomanao palolo!
E opiopi ia kou Hekelea, e ka hiamoe mau loa.
Ilohe ole ai ia ia i kou u ana, aole hoi i kou uwe ana."
Pela i olelo ai ke alii kaulana o Teroi,
Hohola ae la oia i kona mau lima, e hopu aku i ke keiki.
Kapalili ae la ke keiki me ka uwe ma ka poli o kona mea hii.
No ka makau i ka hulali o ka papale hao a me ka hulu.
Me ka olioli malu i mino aka iho ai na makua,
Awiwi ae la o Heketoa, e hooluolu aku i kana keiki,
I ka makau hoi mai kona mau kuemaka mai,
A waiho iho la oia i kona papale i ka lepo,
Alaila honi ae la i ke keiki a hapai ae la ia ia i ka lewa
A i na akua i hoopii aku ai ka ka makua pule:—
"Ia oe! e ka mea nona ka nani i piha ai ka noho alii lani,
A ia oukou hoi a pau e na mana pio ole, e malama mai i kuu keiki,
E haawi ia ia, e like me a'u nei a e kukai hoi i ka hanohano,
E hoomalu ai i na Teroiana ae hoomau hoi i ka lei alii,
E hoala i ke Kaua e kue i na enemi o kona aina,
A e hookuu oe i ka Heketoa o ke au e hiki mai ana,
A i ka wa e lanakila ai mai loko mai o na pilikia.
Ana i puku ai i na koa me ka ikaika.
E hoonani mai auanei na pukaua ia ia
Me ka hooho mai. Ua ili mai ke kaulani o ka makuakane maluna o keia alii."
Oiai pela—hooho mai la na leo olioli o Teroi
Puai mai la ka puuwai o kona makuahine i ka olioli,
Poha kona leo, a nana lealea mai la maluna ona—
Hoihoi ia mai la kana milimili i kona mau lima,
A waiho iho la oia i ke keiki ma kona poli nahenahe
Me ka malie—a me ka mino aka ana ia aku
O ke kupilikii o ka olioli ua hoopuehu kokeia e ka makau
He mau waimaka i awiliia e na hiohiona aka—
A kamailio mai la ke alii me ke ano wai pahe,
A hoomaloo mai la i na kuluwaimaka helelei:—
"E Anaderomake e! e aho e manao aku kuu uhane nei,
No keaha la e hookio e ia ai kou puuwai e ka ehaeha?
No ka mea. Aohe lima e e hiki ke koho i ko'u la hoopai,
A hiki i ka wa a Ka Make e kono mai ai ia'u i ka hale anoano,
Ua hoopaa ia ka palena no na hanauna a puu o ka honua,
A o keia ka haawina paakiki o ko kakou hanau ana,
Aohe ikaika e hiki ke kue aku, aole hoi he mea mahuka e pakele,
E haule like ana no na mea a pau,
Mai ka mea wiwo ole a hiki i ka mea makau wale
Aohe mea i koe—aka e hoi wikiwiki oe i kau hana ma ka hale,
E alakai pono i ke kui milo, a e hooponopono i ka mea milo.
O ko'u hanohano nei aia i ke kulana o ke Kaua.
O ke kahua hoouka Kaua, ke anapuni no na kane,
Ma kahi e hakoko ai na Koa o ko'u wahi kupono ia e hiki mua ai.
O ka hiki mua iloko o ke kaeaea Kaua,
Ua like ia me ka hiki mua i ke kaulana."—
ONIULA.