Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 14, 4 April 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

I i\ r A S. M. KAMAKAU. IIELU 00. No KA NOllO Aui ANA 0 KaUIEEAOULI j MALU.NA OKE AcPU?fl. A UA KA- : PAlA O KAMBHAMeHA iii. ' I ko Kuuikeaouli (iiaiuialim anu ac o (koeia kino, oin paha ka ewnla me ka iwa 0 koiia uiau makahiki, he lehuiehu loa na kanialn i akonko» ntai me ia ; a o na moku iiilii kaua e holoholo ni, oia !hoi o Knniioii o mc Keakikoouali, n he •moku iiilii e ae no kekaln. a ua piha lna I o iuua i knmahi ; a o Ke Keiki Alii Kau'ikenouii hoi, ua hoolilo oin iaiu ilto i \va* jhi svla lawelawe, me kahi papaie kepau, |a iie wahi paiaka kona wahi pilule, oia |uo ke lawelawe i ka huki p»»» a me ka jhuki kauia ;a«»io oia i hoohanohauo a iioo|kiekie ae iuia, in mou iio kona haahan a 'hiki wule i kona noho anu ae i ka i\<>ho j Alii o ke Aupuui. I ka makahiki IS-3-3 jpaha k«>tia lawe i»oohanoijano ana ae i jkona ano hanoiiano aiii, mniaua o kona lumu inakahiki o kona Noho'lii ana. I kei {kahi wa, ua ike ia oia he ain. n iie hano(imno, a i kekaiii wa, ua komo oia i kahi Ipalaka me kalii papnle kepau, n ua kuiii|hewa ia oia e ko ke k<iaa|na aole l»e Mii. jOia ke ano hoohanhaa o keia alii, aole jP»lt« e louu kona lua mu ka iionua nei. 'Maloko o kona naau, ua pih i i ke {;iuha | i koua Laiiuikanaka, ua a!«>ha oia i ka jpuc kiekie, a ua piiia koua uaau i ke alo- | ha i ku poe hanhan a nie ka poo iiihnne. | Aia ma ka moolelo o kaua inau haua « ! ike ai kakou. | I ka maknliiki 1320, i ka maiama o |Novemaba a me Dekemaba, ua hoiu mni |la ka Moi Lilmiiho me na 'Lii, na kau!kanalii, na puli alii, na pnaii koa, n» «i;a)o a me na knnaka a pau o na'lii, aolie moe, i ka huliamahi i ka hele pu me kn Moi i Maui, Oaiui a me Kauai. Iloko une o keia iinnkai, o ke Keiki Alii Kauike.iouii no kekaiii i holofm mai me kona mau kahu alii, oia hoi o Kaiki- | oewa, Keaweamaiii, Kaiiouokalani ko Kaikioewa kaikuahiue, a o Koakanu hoi , ko Kaikioewa kaikaina, aka, noho no joia ma Kapauhu i Kuinaoie, oia ka uiu iuiuo Kuiua o Aihakoko a me ka poe {kaliu iiauai aiii a puu. A ma Lahaiua kahi i noiio ai o Kaikioewa me ke Keiki ! Aiii. I ka noiio nnn ma Lahnina, make iho ia o Kapoloiu ke kaiiu nana ke'iii, a iuoiaiia, ua koho aku o Knikioewa me ka 'hoonoho aku ia Kainualu i hookapuhi no , ke aiii ; lte iiookapuhi nae oia no ka ma> ' uawa nui o ke'Lii. I ka manawa i make ai o Keopuolani, ma Kaluaokilia i Laliama, a me ka hooili ana o ka Moi Liholiho i ke oupuni o 1 Hawaii maluna o Kauikeaouli, a ua holo aku kn Moi Liholiho i Bcritania. O ka miho ana o ke nupuni mahope iho o ko Liholiho holo ana, a ili iho ke aupuni i kona kaikaina, aole no i noho koke ae o Kauikeaouli i ke nupuni, no ka opiopio no o kona kino, a he kamaiii loa kona ano, oiai eiwa waie no makahiki ona ia wu, noiaila, ua lilo ka hooponopmo ana ke aupuni i na kahu alii nui, oia o Kalahiunanu a me Kalanimoku. | l ka holo hoi o ka Moi Liholiho i |Bcntania, o ua lilo ka hooponopono ana •o ke aupuni ia Kaahumanu a me Knlanimoku, a o ua aiii a pau malalo mai uo ia o luua, aole nae i ike ia na auhau no ka ioa, oia hoi ka auhau o ke aupuui, a ua fike no ia me ke au i ka wa « Liholiho e ' noho ana. O na auhnu wale i ike ia ih>ko o ia inau makahiki, oia na auliau a na ko o ia mau makahiki, oia ua auhau a ua alii aimoko, aiknlana, ai okana, ai ahupuaa. Pela m> ka noho ana i ke au ia Liholiho, ame ke au i ka Moi Kuuikeaoiili, mahope o ka .'iuoponopono o na ka~ hu hoopuuopono aupuoi. He oluolu nae m makaainana, o na aina e pih aua i ka Moi ka p»li mau » ka pulupulu i ka p€peiao, e like ine Wai/uku ma Maui, a o Waipio u me Waiakea ma H&w*ii.

0 ka uui o na rnnn e pili ana i na ahi, aia no lakou maiaio iiio o ni nuhau n ko iakou niau hfiku ii»o. n o ka moa wale no ke !or-a aku i ka Moi a mc ka ole, a o ka mnkee maoii uo h*»i kek&hi o na ahi me ka hoohanohano.— ;, o ka hoohanohano me Kauinualii." He h»>c»paokiki na'hi, a«»le e haawi i ka aina, he hookaokon keh a me keia alii i ka aina, aia ka !«»aa o ka uina ma ka nnho ulnha honhaoiu ; a 'lona ae la ka aina, a he punahelu nui paiia i kekahi ahi, a ī k:i Moi |>nha : a lonn mai l i ka aina ia knnaka, alailn, lawe aku h iioi ia kanaka a h;ta\vi r,!;u |a j kekuhi .;»hi nui, a o ka lil > i<»a aku b no ia, aole |e hiki ke kii hnu ia kula ai<;n, ua paa loa j;»ku la i kela ahu Ua oleloia. pela i nui j«i na aina o nn »hi Kuhina a me nn nhi |kon o Kamehameha I , oiai aole no na j Kainehnmeha wale i haawi aku ka ainn ;i na uSii } nmi n<i puuli aku kekuhi aina o jna ul»i. 'No KA MAKE ANA O KAI'MI'ALU A -MK KK KAI'A ANA MA KAU AI. ! 1 kn hlo nna o Knuniualii i kane hoao ; [>nn nn Kanhumauu, a ua lioan ia laun |ma Pakaka i llonolulu, i kn A. D. IS2 - 2. ; Aoh» no i hoomaopopo o Kiinhumanu, laole no hoi oin i huli nui i kn pono o ke ; Akun i.i mnnawii, nin im oia nm ke lea;lea, a noho iho lat»n he kane a he wahiiue ; n hala paha elun n ekolu mnkaliiki, imnke iho la o Knumunlii mn'Paknkn, i ,kn mniamn o Moi 26, I kn rnai/iaua nne e mni nua o Knuuiunlii, he nui na nhi e nouoi nna e k;iuohn mni o Kn ;uunialii i ka mokupuui o Knuai me Nii>hnu, .ika, aohe nne he ekemu mai o Ka;umuiilii ike noi a nn'iii. Ika mnnnwa juae oua i pihkia loa ni, a uu nue paupau|al»o mni Ue oln inin, a O kona mau knijkuahi«ie mn n=: w.iwne, oia o Kapunamo- ; liii me Kahulunuiknnumnku, no ke kuiiknmnhiue nna o Kapo, a o Kaahumauu ;ma kekahi, n he.le mai la o Pualuu Kala{nimoku a noho iiio In ma ke pi>o, ninnu jiim la, "E ke Keiki—e, a i innke oe, n iowai kou hooiiinn ?" Pn lua npa kolu ika niuau nna a Kaliimm<'ku, alailn, pnue |ae la kela, "O ke keiki a kaua." Ninau Ihou iho o Kalnnimoku, " Pehea kn noiio nnn okn ainn ?" P«ine iiou ne kela, u O ka noht> kaliiko aun no o ka aina, o na ; niii no i io;ia ka aina, un wawai no lakou a o ka mea uo hoi i nele ua neie no ia." A make iho ia o " Kuknpunui a Oahu i.i nti, A Kalalau i ke kumu oka makani." A make iko la o Khumunhi, «e like me kann kauoha, aole e hoihoiin mn Knuni, aka, o hoihoiia a e waiho aku mn na keehena wawae o Ua iuile kupapau o ko lakou hakn Keopuolani, nohula, ua hoihoi ia ke kupapau o Kaumuaiii ina Lnhaina, a ua kanu ia ma ka puka o kn hniekupnpau o Keopuoiuui ma Kaluaokihn. i A make iho la o Kaumualii, ahaoieio iiho la'lii no kana kauoha, no ka hooiliua ; nana e hooponopono ia Kuuni a me i\ii|hau, i ka noho ana hoi o na alii a me un I niakHHinana, uo ka me», he mau ainn paole ia na Knmehameha I. n hiki !i keia wn, nolaiia, hooholo iho In kn ahaoielo e like me ke luuoha a Kaumuniii. O ke keiki i oleloia mn ke kauoha, oia o iiiinnuu Kahaluia. 11010 aku ia o Luanuu Knhainin i Knuai, n holo pu no hoi ine Keknuonohi mn, Keknihnnkulou mn, me Ninu, Nnmnhonn a me kekahi poe e ae, a me ka poe ahi uo o Kauai i hoio pu mui ai 110 me Kaumuaii, a akahi nn ka hoi ia Knuni me ke ahi aimoku hou, 010 hoi o Kahalaia. 1 ka hiki aua o Luonuu Kahalaia ma Kauni, aole ia i ho»>pouop v >no i kona noho aiii aimoku ana. Oka hoike aua o na waiwoi kaua a me ka pnpu o Hipo, ain ma ka lima o Kahalaia, a o na ahi i holo pu aku me ia, o U inu rama wale no ka haua nui a me na hana lealea e ae he nui waie. 1 ka lohe ana o na alii a me na makaainana ua mnke o Kaumualii, kaakumakena iho Inkou, a hapaia iho la i kekahi uha ho|iM»koa i ka moli a eleele, a he ai uhauha, he uoipu, he ai aeae, a ua kiko poepoe ia ma na papalina o ua wahine, ona kane ame na kamalii. Onn lokoia a me na loi-kalo, ua pau i ka wawahiia s a h«o wale ia ka ia, uhuki wale ka ui, kalun \*ale ka poaB, a pela aku. tk meM nwn, ina e hana ia kekahi hatia «ui a mau liana nui palia maho|>e iho e o ka make ana o kekahi aimoku,o ke kaua no ka h<*pe, a o ke kaakuinakena me >ka uaauauwa. »

Noho iho la na'lii, oa puali aiii,* na puali koa a me na imkaamana no ka pono a me ka hewa o ka hana ana, me ke kakah no ka pi.no o na oleio a ke kup#pau & me ka hoeniina o ka ama ; o ka pono o na'lii a me na makaainana.a o ka manao kuhihewa o na kanaka. o Geonfe Humcs humu no ke alii o Kauai, a malalo mai o ka Moi Kauikeaouii ka hooilina me ka hope oka Moi Liholiho» Ua hoo.\ahaw.iha na'iii a ine na nuikaaioana o Kauai ī na'iii o Hawaii, no ka iiooluhi a me ka j hookaumaha. Oke koi ana ona aiii o ; I Hawaii e pepoiii ia Kaumuaiii mmnuli oj : ke kauoiiō a Kūliieiiameiia I. e holo mai ■ e ike aka, ma ke aWōnuF\y me ka ike o na haole i f>akele ai <♦ Kau-I mualii, n noiailu oia i kapa iho ai i ka inoa o kana keiki. o Keiiiahonoi o Ku-; |meiiameiia. a o Keahonui. Oia na nao kuiiihewa o ko Kauai p«>e. Aole i pau.