Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 15, 11 April 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau. HHIiU 07. No KA NOHO AIII ANA O KaLMKEAOULI MALONAOKE Aupl'Nl, A UA KApaia o Kameiiameha Ili. I ka (iKiliuna o Imie, i ka la iil o ifi inaliiina, i kenwnken, Imlawuiue la ka La niu ka Mnliinn, a pouli iiio la ia !a, he Ponlua palia ia la, a i ka.Poukolu ne, ua honkaka niai o Rev. H. Binamu i keauo o ka pouli ana o ka la a me ka mahinn, oia hoi ke komo ana o ka mahina mawaena o kn honna a mo kn la, n oia ka e pouli ai ka la tka honua, n pelu hoi e pouli ni ka mahina i ka honua, ke komo ka la muwaena o ka honua a tnc ka mahina. Ninau akn la nae na kanaka me ka nieniele aku ia Hmainu, i ka i ana'ku, •'Heaha ka honilona e h.na mai ma ka oukou ike no keia mea ?" Olelo mai la o Binomu ma na mea ma ko lakou uina. Aole loa no makou e |>aule!e ina kekahi mea e ae, 110 ka mea s ua keakea ia mai ka mulamalama o ka la ma ko laua alanui malamiilama e ka mahina, noluila, ua puuli ia kakou ma kekahi kiko o ka honun, aole nne e pouli ka honua a puni inia. Olelo hou aku la na kanaka ia Binnmu, ,; 0 ka hnawina maa i ka poe kahiko o Hawaii nei, he hnawina keia mai ke Akua inai; aia a hoike ia mai kekahi mau oali kupannha ma ka lani, he haawina ia ua ke Akua e hoike mai ana no kekahi hana nui mahope, he kaua paha, he auhulihia paha no ke nupuni, he make paha no keknhi alii nui ; aka, eia ka haawina maopopo loa, he kaua keia e kokoke mai ana." No ka maopopo mun pnha keia olelo a na kanaka, oiai e noho ana o Kahalaia ke alii hou o Kauai me kana poe wahine, na kaikuahine a me naMii no hoi o Kauai, n me na kaukau'hi aku, a e noho ana lakou ma Pap.ienaena ma Waimea. A hala kekahi mau la, holo aku la o KaUmimoku i Knuai e kukala i na olelo a ke kupapau, a e hooponopono i na'lii a me kaulana aiua, aka, ho(o inua oia ma ka aoao Koolau, a ku iho la ka moku ma Hanalei. no ka mea, malaila i ili ai ka moku o ka Moi Lilioiiho, 0 Haaheo ka inoa, a ua i ke kai, a o ka bele o ua moku no iloko o ke kai, a oia wale no ke wFmu o kona holo nuia ana ma Hanalei. Noho iho la oia malaila e luu i ka heleuma a me ka bele, a i ke ahiahi, *holo mai la a hiki 1 Waimea. A lohe hoi o Kikala ma, oia kekahi poe kanaka koikoi o Kaumualii e noho aua ma Koolau, a he puali kaukau alii no hoi, aia o Kalanimoku i Hannlei, hele aku la ua o Kikaha a nae na kanaka e poi po ia Kalanimoku ina, aka, ua ku I lakou i ka pa o hoka, a u« pakele aku o Kalanimoku m». He ano haipule o Kaianimoku ia wa, ua malama oia i ka pule ohana a me ka pule puina. A Uiki ho* o Kalanimoku ma, ina Waimea, i Kona, a halawai pu me Kahalnia ina. A hala kekahi mau la, hoike iho la ka waiwai a

ke kupipau, Kauoiia at* la o ku, e inai na'iu u pau, na kaukuu «lu h<M ine na puali stii. ka niuhauim, ka uha-p-ieie. ke noipti r ka aiaene a me ka poe koikoi a pnn, a ahaolelo pu iho me na'lii a pau n K»uat. ae I?i o Kalanimoku, " Auhea oukou e t»a'hi a me ka poe koikoi. a me :na tiiak.utiruna hoi a {>au o kuu ho;<hu- : nau i akoakon mai nei i keia la, ua Imlo mai nei au m.i ke kauoha a ke kupapau, e hooponopono 1 ko oukou noho ana. A !■ peuei ke kauoha a ke kupapau, ' O ke ; aiii mo i ioaa ka aina, tia waiwai no ia, a i <> ke kimuka #10 i loaa ka waiwai UA waiwhi »0 hoi ia kanaka, u o ke ahi n»» h«»t ? a me ke kanaka i ioaa oie kona haawina. ' ua iiihune*(io ia." O ke kauoha a ke kui papau, e kipapa 110 ka aina, a o ka pono ī kahiko 110, u peia e noho ai ka aina. A o ; ke keiki nei a maua, malunn : ia o oukou." I Oieio inai ia iioi kekahi aiii o Kauai, ī o Kiaiuiak.iiii ka inoa, iie aiii makapaa | hoi, a oia ke niii o Waipouli ina Pniia, ; "Aohe pouo o ia kauoha, e hui ka ainu. ja e okioki iiou, no ka mea, iie aiii aimo|ku hou/' llooie mai ia o Kaianimoku, 'me ka i mai, "A<»ie pono o ia, aia 110 e ; iike me ke kauoha a ke kupapau, peia ! no e pono ai." j I kekaiii la ae, oia ka ia Poaiiina, ua : akonkoa nui mai nn'Lii ma i\ihoa, oia 1 . hoi kekahi hale 110 Kaahumanu ma Papaftnaena, a ua koi ioa na'iii e okioki hou ka aina, aka. aohe ae mai o Kaianimoku, |aia e iike me ke kauoha ake kupaIpau. Iloopnu ia ka ahnoieio.

i I ka l;i Ponnuo a po kii ilio la un ; Knuai iin\v;iwa uc:i e luio i kn il<»ko o | kn |)iipu o Hipo. I lien la kn innnao muu c kipi, i ka mniuiwii i knhi o ka IlnAaii, lawe iiui;i i ka pu a puu iwalw», n mukauUau inua i na mea oini o k« knua ; noho ka a paa ka papu i ka Hau'aii, knmo «iku nei me na oo e kuo aku i ka poe i makaukau a i lako hoi i ke kani o ka pu ; n na hnowi lnkou i ko Inkou mau kino kupnpnu e knnu in inu ka wnha o na puna. 0 ka la 21 o lului ia po, kii mni la kekahi poe o Kauai e poipo i ka papn o Hipo, h na ke knni o ka bele i honln me ka hoopuiwn ia Kahalaiu mn, ma kelu nono o Pap;ienaena, n o ke kahea hoi a ka wahine koa iaia ka hooknnio ka bele, oin o Kamoonohu, ;, Kia ke Kauni ke hao nei i ka pu—e ! Eia ke kipi—e ! ! Kiu no ka pnpu i k{f H iwaii !! Kia no ka pnpu i ka Huwnii I! Aohe-i lilo ka papu i ke Knuni." j 1 ka pihoihoi ana o Kahaluia ma e komo iloko o ka pnpu, un pale ia ae oin e 1 Nisu mnhope, n ua komo aku Ia o Niau mainua, a ua ku mni la o Niau i ka poka iiih ka waha, a make iho la oia. O ka hooukn nku la no ia o Kahalaia i ke kaua i ua po nei, a make iho I» kekahi poe, 'ahaihai ka iwi o kekahi poe i ka lele ana ma ka pnli o Hipo, a ma ke kai kekahi poe i f»u ai a pnkele. j I ke ao ann ne, he la 8 ib »ti ia, a o na kupnpau o ka poe i innke i ka po, a ua kanu i;i iho la ma ka walin o na puaa I o Lnnunkah, a un pau lakoi: i ka ai ia e | na puaa. I ka aui aua ae o ka !<i, olelo | aku la o Kalanimoku ia Kahalaia ma, '-E iaho paha e holo ae kekahi mokn i O.ihu le hai aku ia lakou la, mai pau ilw nei | kakou i ka inake. 11 Ae mai la no hoi o Kekauluohi, ,k Ae, he pono e kii aku, no ka niea, aohe i ike ia ko k»»kou pono, a ke ohumu n.iai nei no ke kaua ,l 1 ka holo nna mai o ka moku Paalua, ee mai la o Mr. Binamu ma a me Wini ) ma hoi no ka makau i ke kaua ; a o KaInemakakini kekahi i lioihoi ia mni e Ka- | lanimoku, aka, u;a kiola la oia e Kamai unu, ke kapena o Paalua, a ua make oia 1 ma ka moana. Pke ao ana ae, o ka Po- ; akahi ia, ku mai ka moku i Hym»Julu, a ] lohe iho la naMii he kaua ma Kauai, a o ka hoomakaukau koke iho Ia x no ia o na ' k(>a, oia hoi ka Okaka, Kaaiohia, ke Uo- ! uo, ke Kulailua a me na puali kaua nb a pan, a holo mua aku la ko oOaiiu i Kauai; a nolo aku la hoi o Paaiua i Mhuī, e ' kii ia Iloapili, no ka mea, oia no hoi ka ; Ahhikaua, aīa no i» n i " Kaahumanu inn . i Maui. no ka lawe ana no i ke kupapau o Kaumuahi i L&haina, a e noho aua no ; hoi ke Keiki Alii Kauikeaouli a me Kai ikioewa a me ko<na poe kahu a pau ma- ; hila. ! ka wo inae i ike ia ai ka hae ano e o P.ialun, a lele aku in hoi o Kapeua | Kawaumi iuku, n hui me ua'lii o Muui |a hoike aku la i na huaoleio, "I hoouna

rm»i nei o Kaiamnv»ku e kii mai ia oe (Hoapih) a mr na'in a me na k«.*a, he kaua o Kauai, a mai pau mai nei makou i ka male." 0 kd holo mai ia no »i o Hoapiii. ir»c ; Kahekih, me na ahi poe kaua, oia o Pikaueie ina, Puaa ma, Kaiaikoa ma, Komakini ma, a me m kaukau aiii a |«u, a me Ka3n hoi ke kahuna poie a Hoapili. - 1 ka hoio ana mai a pae i Oahu, hoo- _ niakaukau io iho h ka nui o na pu, na j \ pau ia a me ke kahei e iawa pono ai na ; ; koa no ka heie ana i ke kaun. 4 . ika hoio ana kaua a ku | tma Waimea Kauai, panl mai ia na ka-1 mnaina o Waimea, 14 Ka i noa paha he i ; kanaka io ko Hawaii i kii ia aku nei, eiu ;ka he oheioheio pu." A ike lakou ika i • |mahuahua h»a ana mai o na inoku kaua, i i "oi aku ka nui mamua o ka umi, aiaiia, j pioo ae la na kamaaina no ke kaua, aka, }he mau aiua kapu o Waimea, Makaweii j a me Keliaha ke (anaki)a ka Hawuii. No j | Kaiiinaoa me Kauukualii o Waimea me| j Makn\reii, a o Kekaha, no Niau ia a mej | Namnhana. i | Ikapoo ka ia Saat» aao ?ie, o ka ia j jS ia o Au£ale, oia ka la hoouka kaua ma | j W»»hiawa e piii ana ma Hauapepe. Ma | ke ahiahi hoi oua la nei ka heie mua j ana o ke kaua a hnlawai ma Hananepe a me Wahiawa. Ona poe kaua o Hawa- j li nia ma Hana(>epe, a o ko Kauai poe \ knua a:a ma Wahiawa, a he waiii paka- | ua lapuwaie i hoomakaukauia no kalii; pu hookahi a Humehume. a i waiii iioi j opft!e aku ai i na euemi. 1 [Aole i pa«.)