Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 16, 18 April 1868 — Page 3

Page PDF (1.72 MB)

This text was transcribed by:  Brenna Marie Kamahinahinalaiku Kamalu-grupen
This work is dedicated to:  I dedicate this to my 'ohana, who i love with

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

PAA NA LA I KA UAHI - i ka pole i naue

aku la, ua pau loa ka la i ka oahi i puhia

mai, mai na lua pele mai o Kau, ma Hawa-

ii, a ua lilo ka la i mea ulaula i ka nana ku.

Ma ka Poakahi iho nei no hoi, ua pa mai

ka makani Kona i ke ahiahi, a ua haule nui

mai na paka ua me ka ikaika ma Honolulu

nei.   I ke ahiahi Poalua, ua loli hou mai

ka makani ikaika, a ke pa mau nei no.

 

KE KUNA "KATE LEE." - i ka Poakolu

iho nei holo aku la keia kuna i na awa ku

moku o Lahaina a me Makena ma kana

huakai  hope. E ku ana ma Makena e hoo-

ili ai i na ukana e holo aku ai i ke Aupuni

 o lapono.  Mailaila mai i Honolululu nei, a

mai anei aku holo loa i lapana.   O ka ona

 inea moku a me kana mau kaikamihne ke-

kahi e holo pu ana e makaikai.

 

MAI LALAPA KE AHI - Ma ka po Poali-

ma aku nei i hola, i ka wa Kapeoa Loke

a me kana wahine i nolowale aku ai e i mai ko

 laua hale aku, ua ike ia ke ahi e apu ana i ko

laua hale aku, ua ike ia ke ahu e apu ana i

ko laua hale koke, aka, ua holo koke aku

kamalii hooikaika kino o ka hale mai makai,

 a ma ko lakou a ahonui ma ke kinai  ana, ua

pio ua ahi la me ka poino ole. Ma ka pepa

 a Wini o ka Poano aku nei i hala, ua han-

wi mai o Kapena Loke i kona mahalo i ka

 puulu kamalii nana i hoopio i ke ahi.

 

KE KUNA " WARWICK" HOU - O kahi ku-

na uuku a makou i hai mua aku nei, i ka-

pilia ni ma Ainahou, ua kopana kona inon-

e like me ia i hoikeia maluna, a oia no hoi

ka inoa o kahi moku mua i holoholo iho nei

i Lanai i kela makahiki aku nei i hala.

E hoolilo ia ana oia i moku hoioholo mau ma-

waena o Honolili nei a me Molokai, mala-

lo o ka hookele ana o Kapena Kahalemake,

he kainaaina oia no keia mau kai, ua hele

 wale e lehia i na ale o ka moana.

 

MAI HOOKU - I ka wa a ke kuna Kona

Pakeke i hookono loa mai ai iloko nei o ke

awa ma ka Poakolu iho nei, aia hoi iaia e

 hookelekele mua me ka ianano e hiki loa

 mai i ka uapo, niau loa ae la nae oia a pili

 pu me ka kalepa Syren, me ka pau no hoi o

na pea, a m e ka kohe no hoi o ka wai i ka

ka mea o ka nui o ka holo, aka, mamuli o

ke akamai loa ole o  Kapena Bala@nma, ua

 huli koke ka moku me ka hikiwawe loa, ao-

le  mae he wahi poino, a ua hula aku la ka

pilikia a ka lehulehu i menemene aku ai e

 hookui ana.

 

KE KIALUA " KAMEHAMEHA V." - Ma ke

kakahiaka Poakoli aho nei, ua hookaio mai

keia kialua ma ke awa, mai Poakailima mai

 iloko o na la he kanalima.    He umikuma-

maiwa ka nui o na paahana i hoihoiia mai

maluna ona. Ke ola maikai la no ua pau-

hana ma ia mokupuni. Ua lohe no hoi ma-

kou mai a Benjamina mai ka hulipahu o ia

 moku, ua aneane lakou e pilikia i ka ai, oiai

 ekolu wale no wahi papaa berena ka la. A

in a paha e hala ia lakou kekahi mau la hou,

anuenue lako e komo hohonu i lojo o ka pi-

ikoa a ka ai, aka , e ole ke ku e ana mai

nei, pakele ai lakou i ka pilikia.

 

KE KII O KE AHI PELE.- Ma ke kakahia-

ka Poakolu iho nei, ua kau ia ae mawaho o

ka Halekuni Buke o Wini, ke kii o ka au-

wai peole e kahe nei a puka i kai o ka Hioi-

pakini, ma Kau, i kahia hoi e H.M.Wi-

ni ma Kau, a hooinaia mai i Honolulu nei.

 Ua kahaia hoi he kope o ia kii e Iosepa Na-

wahi, ( Kuhooluhi) a kau ia ae me ko makou

ipika hale hana, no ka hoike ana aki i ka

lehulehu.   He nui wale o na haneri kanaka

o na kane, wahine a me na kamalii i hele

puulu mai e nana, mai ia la mai.  Ua piha

ka lehulehu i ka weliweli a me ka makou i

keia honilona weliweli o na hana a ke

Akua Mana Loa.  Ua ikeia eha mau puu

pele e lapalapa nui loa ana mauka koke iho

o ka hale o Kapena Bamnunu ma Kahuku.

 

         I ka auina la Poaha iho nei, ku mai ana

ke kuna Holeakala mai Kohala mai, ma

 ke ala o Lahaina. Mai ke kapena mai, i

lohe mai ai makou, ma ka Poalua kai hala

iho nei, na loaa iho ko Kohala poe i kekahi

olai ikaika loa aka aohe wae i hoopoino ia

ke ola a  me kekahi mau waiwai.

        

         - Kalewa mai lakou ma Lahain, aku no

 ke kaikoo loa a ke awa, aohe i holo aku ko

 ka moku poe, aohe no ho i holo mai ko

uka poe, nolaila ua holo loa mai no lakou

 ma ka pali Kaholo

        

         - O ka nui o na paiki ko a keia moku i

 lawe mai nei, he 1431, he 60 pahu malake-

ke, me kahi kauna ohua hookahi.

        

         Aia ma ka aoao eha o ka pepa o keia

la, kekahi mau palapala mai na makamaka

mai o Hawaii, e pili ana i ka hana ka pe-

le, nolalo he pono ke nana nui ia kela mau

palapala.

 

HOOHIKILELE OILI - Ma ke ahiahi poele-

ele o ka Poakahi iho nei, i ka waa ke ao

 naulu e hoopoluluhi mai ana i ka lewa, a i

ka wa hoi a ka makni pakuikui e nou mai

ana makai mai o keia kulanakauhale, lapa-

lapa mai ana ka ula o ke ahu maluna o ke-

kahi puu liilii malalo mai o Puowaina, aia

hoi, puiwa me la ko ke kulanakauhale poe,

a kani nui ae la na pele pau ahi, a eleu ko-

ka ole, me ke kamailio ana he "Pele," oiai

e wawa nui ana ao ko ke kulanakauhale no

ke ahí pele, a he kamahao hoi keia pu-a ana

mai, o ka hooho koke ae la no ia.  Mahope

iho, ike maka ia aku la he ahi i ho-a maoli

ia e na lima kanaka : a o na pulupulu hoi e

a ana, he mau pahu kepau i laweia aku e

kekahi mau haole kamaaina o kakou.

 

COLUMN 2 :

 

         Ua hoopauia kekahi komo kula

ke Aupuni ma ka Apana o Honolulu nei,

no kona on a @lama a me ka hana pono ole

imua o na haumana kula, aka, u a lohe io

mai nae make, loa he one @lama wale no

ke kumu a na makua i hopii aku ai. in a

no la aole e hoopau ia.

 

HOOMAKA HOU NA KULA O HONOLULU - I

ka Poakahi iho nei, ua hoomaka hou na ku-

la Kuokoa o keia kulanakauhale, oia hou ma

Kaumakapili a me Kawaiahao, mahope iho

o ko laua hoomaha ana i hookahi bebedo-

ma.   Ua olioli paha na maka ma ke kula

a Mr. Kiha i ka la hoike iho nei?  Aw, ao-

he no he mea hauoli ole ia hoike ana.   E

hoike aoa no hou ke kula o Kawaiahao ma

keia mua iho: a malia no hoi paha, o hoo-

hoihoiia no hou na naau o na mea keiki ma-

laila a me ka poe e makaikai ana.

 

NO KA APANA O EWA - Ua lonolono mai

makou mai kekahi mai o ka lepo ula o Ewa,

ke lana loa mai nei ka noho ana pono Kris-

tiano ma ia apana, malalo o ke alaki aho-

nui ana a ka Mea Hanohano Ionae Ii. Eleu

pu no hoi me ko laila papa himeni, malalo o

ke aakai ana a kana aoao palupalu. Eia no

hoi kekahi mea hauoli a makou i lohe mai

ai ; ke hoolilo la ua loaui la o ka pono i ke-

kahi hapa o kona manawa no ka hele ana e

nana i ka poe loohia i na mai, a e hooluolu

ia lakou ma ka mea hiki iaia.

         Ma ka Poakahi iho nei, ua hoolima-

lima ke Aupuni i ka mokuahi Kilauea no

na pule elua, i moki e lawe aku ai i ka ai a

me na lako e ae no na makaainana o ka

Moi i make a e waiho la paha me ka nawa-

liwali.

         Ua oluolu ka Moi e holo kino aku aku

e ike i ka pilikia o kekahi wahi hapa iki o

kona mau makaaina i hoopoino ia e ke

ahí pele, ola a me ke kai-hee.   O kekahi

keia o kana hana aloha makaainana i hana

ai, a i ekeeke ole ae ai i kona ano Mou, aka,

mamuli o kona aloha kanaka maoli, ua ku-

pu ke alpha me ke kaumaha, a ua holo aku

no ia e ike pono.

         Ua lawe aku ka mokuahi he mau pahu

ai, ia, lole a me na lako e ae e hoopumeha-

na ai i ka põe nele.  O ka mua keia o ka

poino nui i lona i kona noho ana Aupuni.

         Ua ukulua ka Moi e kona Kuhina no ko

na Aina e, oia hoi Hix.. Excelency C. De

Varigny a me kana wahine.  I keia pule ae

e ku hou mai ai ka mokuahi.  E holo ana

ka mokuahi a ku i Kaalualu, a malaila e le-

le aku ai ka Moi, a hele aku hoi e ike pono

i ka põe i hoopoinoia.

 

                            MAUI.

         No ka nui ole o ka hoohakui ana iho

o na olai ino Maui na hoopoina olela KO la-

ila mau hale puji ko.  Aole i poino e like

me ko Hilo mau hale puhi ko ka omole e ku

la.

 

HOIKE KULA SABATI O LAHAINALUNA. - Ua

loaa mai ia makou he pupa hoike o na hana

i hoikeia o ke Kula Sabati o Lahinaluna

ma ka la 2 o Aperila, Mai a Rev. M. Kuaea

mai o Kaukaweli ; ke mahalo nei makou i

ka lakou hano, a ke lana nei ko makou ma-

nao, e lilo ka lakou hana hanau mua i hoike

ijo la i kukui no ko lakou alanui, a i lama

hoi no, ko lakou mau kuamoo, aka no ka pi-

ha loa o ka pepa ke hooki nei maanei.

 

HOOPOMAIKAHA KO KAMAALAEA - Ia kakou

e lono pinepine nei no na ahi pele, no olai a

me na kai hopee, aia hoi loaa mai la ia ma-

kou kekahi palapala mai a Puowaina mai o

 kela wahi, e olelo mai ana, ua loohia lakou i

ke olai ma ka hora 4 o ka la 2 o Aperila, a

he 4 paha minute ka loin o ka manawa,

Mahope koke iho, emi ke kai a maloo loa,

ahu wale na loa hee, na lua ula a me na lua

puhi.  Nui ka poe i hele aku e hopuhopu ia,

e ola ko lakou makapeha ia.  Loihi ka ma-

loo ana a poeleele.  Pomaikai lakou, aohe

mea poino.

                            HAWAII.

         Ke nei liilii la no ke olai ma ka apa-

na o Kona i ka wa a ke Kona Pakeke i

haalele aku nei.

         Ma kona, ua hoopomaikaiia ko laila

mau makaainana ilojo o ka wa kai emi a

kai pu, no ka mea, ua hopuhopu wale lakou

i na ia i ka wa a ke kai e mimiki aku aku

ai.

 

KUPUNAHA KA NAAUPO ME KA LAPUWALE. -

I ka manawa a ka Lunakanawai o Ka a

me kona ohana a me na kanaka he nui e ho-

lo ana i Hilo i pakele mai ka pele a mai ka

olai kupinai mai, loaa mai la lakou i ke-

kahi elele mai kekahi kahupele mai me ka

olelo mai, in a e hele aku ka Lunakanawai

Apana a me Rev.J.Kauhane i on a la me

ka puaa, na moa a me na mea like, alaila

hele ia e hooluolu aki i ka huhu o ke aku

pele.  Ua hai aku laua i ka elele, he hana

keia na ke Akua, a aohe he mana kanaka

nana e ku aku i mua ona.  He nui wale na

kanaka Katolika a me ka poe manaoio ole i

hele aku e oho pu me ia, aka mahope iho

haalele lakou ia ia, a hahai ia Laimana ma

i Hilo.  Kahaha ! I ka manawa hea la e

manaoio ai na kanaka o Iehova wale no ke

Akia Mana Loa, nana ka hoola a me ka pe-

pehi.  " Owai la ka mea e olelo aku Iaia

heaha kau e hana nei."

                            KAUAI.

         haalelo ke kuna Hattis ia Nawiliwi-

li i ka Poakahi iho nei, komo ma Honolulu

i ke kakahiaka poeleele o ka Poakolu.

         ALAKOIA E KA WAI. - E hekau ana kekahi

kao lawe ko ma ka muliwai o Hanalei no

ka Mahiko o Hanalei me na pahu ko he

haneri paha, aka i ka po, kahe mai la ka wai

nui kauo aku la i ka moana.

 

COLUMN 3:

 

         Ua pau mai na Luaamakaainana o

ka mokupuni o Manokalanipo, koe nae o V.

Kanaka Esp. o ka apana koho o Waimea,

aka e hiki koke mai ana no nae i keia pule

ae.

 

NELE KAWAI I KE OLAI - He nui ka poe o

Kauai a makou i ninau aku ai, no ko lakou

ikehoi i kela mau olai nui i hala aku la, ke

olezzo mai nei lakou, aole lakoo i ike imi, a

aole no hou i hakui ae.

 

KA APANA KOHO O HANALEI - Ua lohe

mainei makou, e hoopii ana kekahi poe o

na makaainana o ka apana hoko o Hanalei

no kekahi mau kumu kue i ke koho ana.

E kanana ia ana ia hoopii i mia o ka Hale

Ahaolelo, a o ke Komite no ia hana, he Ko-

mite hana nui no ia.

 

                            KA UALA NUI O HIIHAU

 

         Ke pane nei oe. " Aohe mea kupono nana

e hooiaio mai i kela uala."

         Owau ke wehewehe aku i kela uala kau-

lana o Niihau, i kapa ia na " Kiwi-Aholei."

         Ua ike au, a ua milimili ai i kona kinoa

okoa.

         1. KONA NUI.  Ua me ka harela

Kamano ke kiekie mai ka ili honua ae e hi-

ki i ka piko maluna, a he puali nae keia

iwaenakonu.

         2. KONO ANO. Ua ano like me ke ku-

mukukui kahiko kona ili ka manoanoa, o

ka hua hou, ua like me ka ili pia laau e ulu

nei, o kona lau ua ano like me ka lau o ke

kowali maoli, ua ano like no kona pua me

ka pua kowali.

         3. KONA INOA PONOI. He Paha, ua

lohe au, he nui loaia mea i uka o na Puu

i Kona Akau i Hawaii.  A kapa aku lakou

i kona inoa he " Paha. " A he inoa okoa

ma Lanai a me Niihau.  He "Kupala," he

"Kupala," oia mea hookai no, o na inoa

kai okoa ae.

         4. KONA AI IA ANA. Ma na wa wi e ai

ia ai ke : Paha," e kalua i a a moa, alaila,

ai ia, in a e manalo he ono no, aka, in a e lo-

liloli, aole he maikai, he naha, ka poe ai nui

iaia, e like me ka laau naha paakai.

         5. KA HOOHALIKE ANA. Eia ka kalo eia

ka gala, ua like anei o kalo me ka uala  ?

Aole like, okra no o ke kale, a he okoa no ka

uala, ae pono ia, eia ka uhi, eia ka uala, ua

like anei laua ? Aole, he okra no ka uhi

he okoa no ka uala, ae, pela no ka oiaio, he

okoa no o "Paha-Kupala," he okoa no ka

uala maoli, aole e hui ia laua a lilo i uala

maoli.

         6. E HOOPAU AE KAKOU IA MANAO ANA HE

UALA MAOLI.  E na hoa e, e hoomoe ia na

manao o kakou no keia uala nui.  Ua oki

loa ka iiai ana, ka anoi ana, a me ka halia

ana o na manao no kei "Paha-Kupala" o

@

Kauai, Aperila 1, 1868

 

         " He Ui he Ninau Nowai he Waa ?"

 

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe :

         E oluolu oe i ka waiho aku i keia wahi

ukana ma kahi kaawale o kou mau aoao, no

kekahi mau kulu-wai liilii o ka ninau ma-

luna.

         Akahi. " Ke kuhe mai nei o iwihilo"

ma Ke Au Okoa , Buke III, Helu 48, o ka la

19 o Moraki i niau aku la, e ui ninau ana i

na iwikuamoo i koe malalo o na palena mai

Hawaii a Kauai.

         Pane . Ae, he mau iwikuamoo no koe, o

ka põe no nona ka Hale a "I.," i noho ai a

maa, a manoanoa, a pepeekue, a kaeaea, a

hilihilihoni, iloko o na hale Haku, o lakou

no na "Iwikuamoo" "On a nei." Aole i loaa

wale aku.

         Alua . " Ua ike pono o Iwihilo" ka mea

e noho ana iloko o na upo-i a ka mawwaewa;

he olelo hoonaikola a hoonaukiuki a ua wa-

hi Maleka inoa ole nei ; e hoowahawaha ana,

me ka hoohenehene hoi i ko kaou "Moi,"

no kekahi olelo ma Ke Kuokoa, Buke VII,

Hela 9, o ka la 29 iho nei o Feb. a ma kahi

o na Hunahuna Kuikau.   Penei ka heluhe-

lu ana.

         "Ua ku ae ke aumoku o Admiarala Fa-

ragute ma Ginoa, a ua hookipa maikai ia e

na Makaainana oia Aupuni Mokupuni, a pe-

hea hoi ioa e hiki mai ana i Hawaii nei, ho-

lo hele ia no paha auanei."  Ewai la ? Au-

hea ke kumu e keeo ai ma keia, o ka hua

makaainana ma Ginoa, ua like anei ia me

ka Moi ma Hawaii nei ? i kuu kiei ana a

halo iho ma na aoao o ua Hunahuna la.

Ole kukahi ! Ole kulua !! ole kukolu !!!

" Hanlele ke ao Olepau" wau i ike i kahi o

ia Hunahuna, e pili ana i ka Moi, in a ua

pili ea, alaila, ua apiki ke " Keko."

         Akolu . " Ke helu papa mai nei o Iwihilo

kuekaa i ka ino ; Nolaila, ke apono nei au i

ke 'lii o Abignia, o ka hana a na Misionari,"

a pela aku.

         Pane 1. Aole io no e ole ka like oia ole-

lo me ko Hawaii nei, o na Misionari hea

kai kauoha i ke Kanikela, a me ka manuwa

Beritania.

                   " Naue ka Mole,

                   O Lo Kekoi,

                   Kukui ka lono,

                   Ina'hono o Piilani."

aole i pae mai ka poe Misionari oia aoao ia

mau la, auhea la ka like e ka hoa ? he puo-

lo waimaka ko ka Moi III, he pihe makena

nui ko Wailuku ia mau la, no ka pakele o

ke ola, a lilo aku ke ea o ka aina, kapalili

ana ka lepa o "Arebiona" mai o a o, ua pe-

lu like na kuli o na Makaainana, i mua o

ka Haku, he la ponalonalo ole keia.

         Pane 2. I ka M. H. 1849, owai na Misi-

onari, i peu aku i Manoa Faraoi. "Pau na

pu la i keolo ia." auhea ka pono e ke hoa.

         Aha " No uahana o Kulika" a nui aku

no. -

         Pane . Ae. Ke makemake ka papa Ha-

                  

 

COLUMN 4:

 

waii pela, aka ioa e hoololi lakou, aole noho

hoo ilaila, ohea, hewa anei ? e kipaka ia no

hoi paha e olua, i ka wa opiopio o ka wauke,

in a no hoi paha, aole la e loaa ka mea waha

kole onei wa.

         Alima . " i pipili mai ka poe naaupo, a

la weia kahi wela Kookoa. " a pela aku.

         Pane . Aole pili iki kela hua naaupo ia

Hawaii nei, aia Patuhiva, a me Maikoaiaia,

ka Lama ku, he mean i hookah paa ia i ka

wa o Kamehameha III, aia ke hele Ia ma ka

"He" o na aina pouli.  He mea Moowini

ole nau e Iwihilo, nolaila, ke keehi ana, a

me ka pe lolo kakahe'e o keia mau la, auhea

ka naaupo i koe ? e ka hoa.  E hoihoi aku

oe i ko haawe naaupo, a kiola iho iloko o ko

Hale hoopalaimaka, pupuhi ae i ke ahi, e

malama mai nae, o apu mai ka ula o ke ahu,

a pau e hou ua, in a oe e Iwihilo he kanaka

i ao ole ia, in a ua like me ka Ipu Hao aohe

ulule, âme ke kii leo ole, a ua lana wale

no hoi kahi manao ia'u ; in a no paha o ka

"Luai" o kakou, Ka mea nana e hoonaau-

ao Hawaii nei, in a io no ua pono, Me e ka

hewa o na Misionari;  Pela.

         Aono . " E Hawaii, Maui, Oahu, Kauai

e" ua pau loa no anei na iwikuamoo, na Ki-

ai poo, na ilamuku, na kahu ponoi "Oia

nei," a peia aku.

         Ahiku . "Auhea la hoi o Kuhina ma," a

pela aku.

         Pane . Ke popoi nei ke kai a Iwihilo i na

Luna aupuni a pau, ma keia, he pno no ia

kakou ke noonoo akahele, e manao mua pe-

nei.  I ka lilo nui ana o Iwihilo i ka hooika-

ika i ka noonoo, ua holo ae ka hui, ka mae-

ele koniknoi i ke poo, pouli mai na maka i

ka nui o ka eha, nolaila, hoopuka mai no a

mea, pa henehene mai, aole no ka hoi e ma-

nao iho oe, e kanaka ma-i, aole no hoi pa-

ha e ole ka eha, ua eha io, i ka nana pono

ana malaila, ke oike maopopo mai nei o

Iwihilo ia'u, ia oe, ia lakou la hoi.  Ke hu-

ma, a me na Luna Aupuni a pau, oia hoi

" Ka lei Momi o ke Aupuni " milimili ahonui

a Iwihilo, no na kanaka no ka pauaho, ua

ike no.

         Awalu . " Nolaila ea," ua pololei no ka

"Hawaii Ponoi," a - pela aku.

         Pane . Ina ua pololei ka "Hawaii Ponoi"

alaila, ua pololei nohoi ka kahi keiki o ka

Netina, in a oiaio ka "Hawaii Ponoi." "Lalau ka

Puhi, hoi mai oe homa, ia halekula ike i ka"

Namu mai walawala "Pakeke launa ole."

         Aiwa. " E huaelo ana nae paha, ua lele

aku nei ka makuhine e mehana ai? &c. "

          @ Pane. @

mau wahi wauke, oi opiopio, o noho auanei

a o-o, uaua ? (oolea) makehewa wale no ke

kala ana a ua o Iwihilo i ke akea, e pane ia

mai no i ko Kuaana, ua hele a Lawakua.

Papauokawai, Konopuilaunaole, Malu ka la

ia ia ke hele mai, nana na e kii ae ko mea i

ino ai, a o-u ae i ka niu-o au i mi nui ai, a

o ka pau ae la no ia, no ka mea, he wahi

haole pilalahi wale no, aole no i ao ia i ke

koa a me ka hajojo ana, heaha ka ia i ko

Kunana, - he " melu wale iho no," ca, Pe-

lu.  Ua kau mai paha ka li-a maka-u, i kela

olelo Kaulana. "O ka iki hoo io ea, i ke

kui ana iho panee i ka lua," a pela no ka lua.

" Hookahi no Hawae lauhue Kona. " Owai

la o keia Au e hele pu kona noonoo me keia

a iwihilo a-o-a-o-la-e-le, aole ; no keaha hoi,

no ka mea, ua kahi-ku ka la iluna o Hawaii

nei, ua ala ke au o " waawaa" ma, ua

naauno na mea a pau, in a i " Butaritari,"

keia leo ina paha ua ko, aole no - no ka mea

ke Wege la ke alaula ilaila.  Owai la hoi

auanei ka põe nana e kokua ae ka iala mea

e kunahihi nei ? o ka welo a "Kaina."

         Umi . " He aiwa loa mai nei ka hoi ka

põe o luna, o ka Lelel o na Heiau,"

         Pane . Ae no hoi paha, hele au a uluhua

i ke ku mau iluna o ka Lele o na heia, e

ao mia, e hoohuli mai ka hele hewa ana a i

ka pono, he aiwaiwa loa no hoi ka poe ma-

lalao o na Anuu. Ka hookuli, ka paakii la-

ha ana, o ka naau palipalu o ka poe i ao ia.

Palau ka maliu mai.  " E like iho no me

Like"

         He nui na mea i koe, aka, ke hooki nei

au maanei. -

         Manao Hope . Ilojo o ka M.H. 1819, i na

hora hepe loa, o ke "Kaula Nai Aupuni,"

waiho mai la oia ma kona ike, a naauao i

kana wanana kaulana, a hiki mai i keia wa,

oia kana hoonoho ana i ka mole o ke Aupu-

ni Hawaii, ma ke Kahua paa o Wakea, i

mai la ia, "E nai wale no oukou i kuu pono

a aole e pau." Paa mai la ka mole, i kona

hope mai k ahahau ana i ua ale nei, pau

na kapu na kii pane @ okenai, ka mea momoa

loa ia i keia wa, hala aku la ia i Beritania,

no ko pokole o kona wa, aole i paa loa, a i

ke kolu mai, Kau ka Phaku kihi, hookino

mai la ka hale, ua kapaia ka inoa oia poha-

ku kihi, penei ; " O ke kanaka e huli i ka

pono, o ko'u kanaka ia," ia ia, hookino ka

hale a paa pono no, ia ia a hala aku, lilo

iho i ke Kaula mahope, ia ia ka hoonani olo-

ko, a hala ia, eia ia " Kalani mohala ka lau

la Lanakila" Kamehameham V, ke Kaula, ho-

pe ka noii i na hemahema i koe.

         E Iwihilo- e - ua lilo mua Kea me ke ha-

no o ke Aupuni o na Kamehameha aia i ke

kumu naueoe ole, e hiolo ole ai in a Olaia

ka olelo e pa lauwili nei ma o a maanei, o

ka Hale Aupuni Hawaii nei. " Newa" Aia

a nemahema na noho hale, alaila "kulu."

         E kue hoa o ka ai uahi ole, ho inoa o ka

 

COLUMN 5:

 

Hale hamahamau i ka leo, o na "Haku"- e

Ke alo nei ka leo o ka makamaka ia oe,

mai noonoo nui oe i na mea o ke aupuni, ua

lawa ia lakou la, a me na hoaakamai e ae,

ua ka põe kina ole ia e hana, o kau e hana

ai ea. " E haliu mau ka manao i ka Mea i

Kaula ma ke Kea no kakou, e hoomaa i ke

noi ia ia, me ka ikaika, e ole hooki ole."

A i maliu mai ke Kauka Akamai loa, naaa

e hoomaemae ae " Lepela," e hookaakaa na

makapo, a pela aku.

         O kuu ake nui, o kou puka mai, mai ka

Upoi ana a ka maewaewa, a i ole i keia ao,

alaila, i kela ao no, me leau e noho pu ai.

         O ke kuli ke ola, o ka hoolohe ka make.

         O " Lele ia la-e-Lono."  ANOAI

                            MARE.

@

 

                            HANAU .

@

 

 

                            MAKE .

Mar 28 @

Apr 3 @

Apr 8 @

Apr 18 @

Apr 3 @

Feb 27 @

Mar 17 @

Ian 18 @

Mar 11 @

Mar 31 @

 

                            OLELO HOOLAHA.

E IKE MAI NA KANAKA A PAU I KEIA .

Olelo Hoolaha owau o ka wea @ ka @ malalo

nei, ua ice ae kakou i ka olelo hapaha a kuu wahine @ oia

hoi o Laha Keekapua, i hoopaka la ma ka la 9 o keia malama

e olelo ana, mai @ mai ma ka inoa o ua wahine @ nei

a'o. N. Laila ke hai maopopo aku ni au la oukou e ka lehu-

lehu, aole no au i kakau i kekahi @ @ ma ka inoa e ua wa-

hina la a'u, mai ko maua la i @ ai a hiki i keia la a'u e hoo-

@ aku nei ma ke akea, oiai ma ko'u mua no ko'u kakau ana.

Ua aie no nae au ma na mea i upono i mana. @ nae i na

mea e ae aole no hoi au i ale i na hale wai on a ana ka @ o

ua wahine @ nei a'u. aole no hoi ma ko'u inoa Oia la i

lohe mai oukou.  Ke hoi nei no ko @

         @

                            OLELO HOOLAHA

E IKE AU A NEI NA MEA A PAU. O NA

mea nona na inoa malalo. na Luna Hooponopono Waiwai

o Kahuakainio i make aku nei, o ka poe a pau i ale ai, a me

ka põe ana i aie aku au, e hoike mai lakou imua o maua ma-

waena o na la he 30 mai Keia la aku.        LONO

                                                                 KAHINUKAWA.

                                               Na lena Hooponopono Waiwai

Kapauhi, Honolulu. Apre 14, @

 

                            AUWANA NO HOI !!

AUHEA LA O KAEO k.O (Niihau) KANE

mana Auhea, i @ ai e Rev. Q. R. @ ma Wai-

mea. Kauai, iloko o na makahiai he 10 a keu i kunewa aku

ue i ke ala hoi kou ole mai Auhea oe ! Ua makepaha oe !

Auhea la hoi  oe e @ loa nei ! Ke hoopii ana au la oe no

Kou ano pono ole. ke hiki mai Ke kau Hookelokelo Jore o Ka-

@, o ka makahiki 1868, Pualoa mua o Mei.

                                                                 Mrs. AUHEA

Lihue, Kauai, Mar.31, 1868.                                       332

 

                            E NANA MAI E KA LEHULEHU!

                   Kepapapa aku nei ai i na Kana-

                   ka waia i o kela a me keia no mai Hawaii a Niihau

                   mai hoaie mai  i kuu kane mare ia PAUAHI ma

                   kou mua.  Ke papa pu aku nei au i na Borabora, na

                   Pukiki, Puke, Haole, mai hanai mai lakou i kekahi

                   wai on a i ua kane nei a'u ma ke ano ale a ku ike pa-

ha. Aole loaa au e hookaa i kkahi ale o keia mau ano.  Ina

o ka mea kue mai i keia olelo papa, maluna o lakou la poho

                                                        LILIA KEEKAPU

Honolulu, Aper. 7, 1868.                                      332 2t

 

 

                            WAHINE HOLO MALU.

         I KA POAKAHI IHO NEI, UA @

         lele mai ka'u wahine mare o

                            Mrs.INIHARATHBUN

                   kona inoa, a ua holo malu aku mamuli o kona manao

iho Nolaila ke papa aku nei au i na kanaka a ma na haole a

pau, mai haole mai oukou iaia.  E. RATHBURN ( UILAMA)

         Honolulu, Aperila 3, 1868

 

                            HALE HOOMOA PALALOA MA HILO !!!

                   Ke Hai Aku Nei Na Mea Nona ma

                   inca malalo nei i na kanaka a pau o Hilo nei, ua wehe

                   ae nei maura i Hale Hookaina Kpe a hoomoa Palaoa

Hou, Kahi hoi e hoolakoia ai na ohana i na palama i kela a me

keia la, a me kahi e hana ia ai ka mea Ono ki i na alona ahi-

ahí a pau.  Na mea ono a me na Pai o jkela a me keia a no. E

hanaia no na mean Ono a me na Berena ma ke kauoha.  He wa-

hi no e paina ai i na hora a pau.  Owau no o

315.5m                                            L.SEBASTAIN a me J.C.BLACk

 

 

                            OLELO HOOLAHA

O NA MEA A PAU I AIE IA REV. J.S.

Emerson ka mea i make aku nei, na kauoha ia lakou e

hookana koke mai i ko lakou mau e i ka m-a i kaku ia ko-

na inoa malalo iho nei ; a o na mea a pau a ua Rev. J.s

Emerson i aie aku ai, he pono i lakou e hele koke malia

                                               SAMUELA N. EMERSON

Luna Hooponopono no ka waiwai o Rev. J.S. Emerson, ka

mea i make aku nei

         Waialua, Maraki 23, 1808

 

 

                            OLELO HOOLAHA

                                               A

                   KA LUNA HOOPONOPONO

                                              

         Ma ka waiwai o ka mea Kiekie

                   Victoria K. Kaahamane i maka

KE HOOLAHAIA AKU NEI E KA MEA

nona ka Inoa malalo

         Ka LUNA HOOPONOPONO WAIWAI HOOKII

o ka waiai i halia malama, o na mea a paa e paa ana i keka-

hi Waiwai Paa, no loko mai o ia Waiwai, ma ke ao hoolina-

lima, a ma kekahi ano e ae paha, a ua a e no ia mea, a e ale

ana paha me keia hope aku i ua waiwaila no ke uka hooli-

malima, a mau aia e ae paha, e KOOKAAIA i ka mea nona ka

inoa malalo

         KA MEA WALE NO I HAAWIIA KA MANA,

e lawe a e ohi ia mean me ka haawi aku i palapala hookaa no

ia mea. A ua papa la na mea a pau, aole e komohewa malu-

na iho, a hookai wale aku, a lawelawe wale aku i kekahi mana

mai ka hooponopono ana o ka waiwai i oleloia, a o kekahi

apana a mau apana paha o ia mea.

 

                   HALE KUAI MANUAHI !

                   KA HALE O C. BRENIG

                           

                            Ma AIENUI.

E hele mai oukou na hoa aloha a me na makamaka, a e hono

a e kuai manuahi no au ma ke kumoua emi loa

                                               Charlie Brenin

        

         Honolulu Feb 21, 1868

 

PAPA NUKAMA ( R. NEWCOMB)

                   A ME

TOMA KEA (THOMAS CROSS)

         NA MEA HUMU BUKE

ALANUI KALEPA MAKAI O HALE LUINA

 

HE MAU MEA HELUHELU

MAIKAI EIA IHO

MAKEMAKE ANEI OUKOU E KUAI

AHINAHINA PELEKANE MAKEPONO

INA PELA E KIPA MAI MA KA

HALEKUAI O

KAKELA ME KUKU

KAHI E LAWA AI KA LOLE WAWAE I

KA HOOKAHI DALA WALE NO

E kuai makepono pu ia no hoi ka

AINAKINI NAO

         KUKENALO NAO,

                   KEOKEO, KALAKOA

                            HULUHULU, KELEPA

                                     PALULE, ALAPIA

A pela aku, a pela aku, a pela aku

 

No Hilo

Ka Moku Kuna

"MELE HILO,"

O ballastier ke Kapena.

E holo mau ana keia moku i ke Awa mahina, no na ukana a me na ohua e ninau ia

HULIPAHU (L.L. @)

 

He Moku Holo mau no Kona

a me

Kau, Hawaii.

 

E Holo mau ana ke kuna

"Kona Paeket,"

Kapena Dalaama, mawaena o HOnolulu a me Kona, Kau, Hawaii.  No na ukana a me na ohua, e ninau i ke Kapena ma ka moku, a i ole ia

PALAIKA (F.S. PRATT)

Honolulu, Aper. 23, 1967

 

Kauka Lapaau

O

Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.

Aia no kona hale kauka ma ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele Honolulu

 

Hale Pai Kii!

Aia ko'u hale pai kii ma Monikahaae, Mawaena o ka Halekuai Bipi a me ka Halekuai Meaai o S.Savidge ma ke Alanui Papu.  He emi loa ke kumukuai o na Kii.

H.L. Keiki (CHASE)

Mea Paikii

 

NA LAAU LAPAAU

A DR. JAYNE.

OIA NA

LAAU KUNU,

LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE,

LAAU HOOPAA HI,

LAAU HOOMAEMAE KOKO,

LAAU HAMO-PENIKILA,

HUALE OLA.

AIA MA KAHI O

KAKELA me KUKE,

Ma Honolulu

 

OLELO HOOLAHA

Ike auanei na kanaka o kela a me keia ano, o maua o na mea nona na inoa malalo nei, ke papa loa aku nei maua i ke komo wale ana  o na kanaka a me na holoholna ma ko maua mau aina e waiho la i Kula, Maui, no lakou na inoa, KOANAULU, KOHEO, NAALAE, aole e lawe wale a ohi wale na kanaka i mau kanaka paha i ka laau a me kekahi mau mea e ae paha.  Ina e loaa i kuu Luna e lawe ana i kekahi mea e ulu ana, e uku oia he $10.00 e like me ke poho.  Ina he bipi, lio, hoki, miula ka mea komo hewa, e uku lakou i $1.00 no ke poo, koe na hipa a me na kao, e uku ia lakou eono keneta pakahi.  Ke hoolilo aku nei maua ia D Kanealii o Waiohuli i Luna nana e hopu a e malama i na waiwai. E lilo keia i kanawai paa, mai ka la 'ku e laha ai ma ke Kuokoa.

L. PAAKKUKU

JNO SNIFFEN

Kaonoulu, Maui, Mar. 2, 1868

 

HALE KUAI LOLE HOU!!!

UA WEHEIA AE NEI MA KE ALANUI NUUANU, ina e iho o ka Hale o McLEAN, he Hale Kuai Lole Hou.  Malaila e loaa ai na Kamaa a me na Buti o na kamalii a me na wahine.  E kuai makepono @ na lole a me kela mea keia mea.

JOS. DAVIS & Co.

 

MEA KUAI LOLE MAIKAI

A ME

NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO

Na Kamaa, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.

E hele maua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, a e kuai makepono aku no wau.  Aia makai iho o ka @ Hotele ko'u hale kuai Lole

Honolulu Ian. 4, 1868

 

OLELO PAPA

KE PAPA LOA IA NEI NA MEA A PAU loa, aole loa e ukuia na aie a pau loa me ko'u inoa, ke ole he palapala i kakauia e ko'u lima ponoi, e kauoha ana pela.

WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

Wailuku, Maui, Jan. 4, 1868

 

HALE MU!

HALE KUAI MEA AI!

 

HE LUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau:

Raiki no Waimea, Kauai mai

Palaona maikai loa,

Kamano io ula no Keamolewa mai,

Bipi uahi no Kaleponi mai,

Kopa keokeo-Kopa ulaula,

Aila Honua! Aila Kohola,

Kope-Paakai,

Ai no na LIo a me na Moa Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano

Pia no Hawaii mai,

Pia ai--

A he nui loa no na mea ai maikai e ae.

Nolaila la ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala e ike maka no oukou i keia mau mea i haiia ae la maluna.

Me ka mahalo,

I. BATALETA

 

NA BUKE I PAIIA E KA PAPA HAWAII.

 

Eia na buke kuai, a me ke kumukuai

 

Baibala Ohana, ano nui, me na kii                     250

a me na Moohana                                               500

Kauoha Hou, me ka papa lahilahi o waho                  12 1/2

Haiao,                                                                25

Hele Malihini Ana,                                            25

Wehewehehala,                                                  25

Lira Hawaii,                                                       25

No ko ke Akua Ano                                          25

Lira Kamalii,                                                      25

Kumumua Hou,                                                 12 1/2

Moolelo Ekalesia,                                              50

Hoike Palapala Hemolele,                                  25

Himeni Hawaii me na Leo Mele, 1834,             25

Ninauhoike,                                                       12 1/2

Ui Kamalii no na Kula Sabati                                     12 1/2

Kumu Leomele                                                  12 1/2

Haawina Kamalii, Buke 1 a me 2                      12 1/2

Haawina Kamalii, Buk elua i huiia                    25

Moolelo o Heneri Opukahaia                             25

Hoike Akua,                                                      25

 

Eia na buke i haawi wale ia.

Ui.

No ka Aoao Pope.

Hoike Pope.

Ka Ekalesia Oiaio.

Palapala Liilii-

Helu 4- Makemake anei oe i ke ola?

Helu 6- E hele i o Kristo la.

Helu 7- Ka hoi ana mai e ke Keiki Uhauha.

Helu 11- No ka hoohiki wahahee i ke Akua.

Helu 16- Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papakiko ana.

Helu 17- Mai hana ino i na Holoholona.

Helu 18- No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.

Ka Davida Malo Kumumanao.

Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.

         L.H. Kulika.

Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.