Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 16, 18 April 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau. HELU 68. No KA NOHO ALII ANA o KAUIKEAOULI MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA O KAMEHAMEHA III. I ke ahiahi, ua hoouka iki ka huna o ke kaua, a no ke ahiahi ua hoi hope a moe ma Hanapepe. Manao iho la ke Kauai i ke ao ana e puhi mai i ke ahi, a mahope mai ke kaua, aka, i ka po, ua loohia i ka ua nui, a pono ole iho la ke puhi aku i ke ahi. I ke ahiahi ana iho, pio mai la ke anuenue, a wanana ae la o Hoapili, "O keia makou, ina ma o ke kumu a maanei ka welau, pau kakou i ka luku ia i ka la apopo, aka, eia no hoi maanei ke kumu, a o ka welau ke moe la ma o, nolaila, e pau ana ke Kauai i ka luku ia e kakou i ka la apopo, aole paha e make ana i hookahi o kakou." I ke kakahiaka ana ae, hoakoakoa mai la ke anaina o na'Lii a me na koa, a hai aku la o Hoapili i na olelo paipai imua o ke anaina. A pau kana mau olelo hooikaika, kena ae la oia ia Mr. Kau-a e pule. A pau ka pule ana, pii aku la ke kaua, he kaolo hanahanai mai iluna ke kahua kaua o ko Kauai. Eia hoi kahi mea kupanaha o ko Kauai poe koa, aohe nui o ka pu, me he paani lealea la ka make; he mau wahi laau pololu a he oo, a he ihe, a o na wahi pu mamua wale no. He nui loa hoi ka wahine makaikai. Ua pau na wahi pu i ke kailiia e ka Hawaii. O ke ola a ka aumakua, o ka hele uku c hoopau i ke kaua. I ka hoouka ana iho o na aoao elua, a o ka hope o na koa o Kauai, ke auhee la lakou. Aole nae he poe i make ma ke kahua kaua, aia nae hoi ma ke auhee ana ma kahi mamao aku, a malaila kahi i luku wale ia aku ai. Pela o Kiaimakaui ma, Nakeu ma. a he nui ka poe i luku ia ma ka makaua a me ka luku wale i na la e ae; a umi paha na la o ke kaapuni hele ana ma ka aina e luku wale ai me ka hoomainoino i na kane, wahine a me na kamalii. A o Humehume hoi, ua holo malu kona lio i ke kuahiwi, me Peke hoi kana wahine a me ka laua kaikamahine. He nui no hoi ka poe e ae i holo i ke kuahiwi, a malaila kahi ia noho ai a hiki wale i ka wa i kukalaia ai ke kanawai, aole e pepehi i ka poe pio. O Kalaiheana ke alii i hele ai ke pio, aole oia i pepehi aku i na pio, aole no hoi i lawe mai i kekahi pio, pela no hoi o Hoapili, a me Kalanimoku, a o ka nui o na alii a me na koa. aohe mea lawe ole i ke pio. Ua lawe pio ia kanaka o Kauai i Oahu, Maui a hala aku i Hawaii. Ona waiwai kekahi i hao ia, oia hoi ka lio a me ka bipi a me na waiwai e ae, O Kauai wale no ka aina i lehulehu o ka lio a me ka

b'f>i» no k« mei. aa lawe mn ae fia imole ke;a mau ho!«»coioria na Kaumualii. A iiisi Oahu, ua īke ia ksi Uo kahiko ma Kal «vaihae ia iohn Y. Olohana, a ua Uweia | ina» 'ia ina Oahu, i ka makahiki 1809 p*ha. A ī ka »a mahope huai, o Mr. Ulupno Mamni Wa uiea uana i hooiaha uui auu ka Lio. Aoie no i !«ha t oa aiii a me na makaainana. I ka pau ana o ke kaua, a ua akoakai | na'lii a me na puah ahi a we na koa, >»)a;»}a, «»kioki iho la o Kelanimoku a ine na 'Lu i kn aina o Kau;it, a haawi ne la i na'lii, i na kaukau ilii a me nu koa. Bia na ninau ; U;i pono anei ika hao walo ana a me ka pnkaha ivale !ann i ka aina o Kauai ? Pehea ua olelo jae iike a Kaumuulii me Kamehameha ? | Pehea iioi na oielo hoopaa a Kamehameha 11. me Kaumualii ? Pehea la hoi nn olelo kauoha a Kauwuahi ma Pakaka ? Aia hoi kekahi poe alii o Kauai n»a Lahaina i ke kupapau o Knumualii, e noho ana no mamuh o ke ano minamina aln, a aia pu no iioi kekahi poe alii o Kuua ma ka aoao o Hawaii kahi i kokua ai no ka hoopio ana i ka manao o ka p<»e kipi, nka, ua pnu nae i kn hao wale iu na mokuaiua a me na nliupuaa, aole h<»i i malama in na olelo kauoha a Kaumualii, ka mea uona ke kuleana oiaio. Me poe Loio akamai unei ma Hawaii nei, a ma Amerika a me £uropa ? A hoi mai Ja na'lii a me na koa mai Kauai mai. A o na hlii iiae a me na koa |i ioa ka aiua, ua pau 110 lakou i ka noho |i Kauai. j Mahope iho nae ili iho la o Paalua ka | moku o Kalunimoku ma Niiliau, hoi mai la oia ma Oahu mai Kauai uiai,aia hoi he | ka na'Lii, oi«i ua hoi nmi o Kaiahumanu mai M<iui ui.u.a ua ukoakou mai ina'Lii o Hawaii a me Maui, a o ke keiki | Moi keknhi, no kn hope o ke kaua ma i Kauai, a no ke Uoho ana hoi i ke alii kul'pono e noho ma Kauai. A nrt keia meo, ) ua komo ae la ka nune iloko o na'lii, e <)lelo ana, " Aohe pono o Kalanimoku i ka hoouoho aua i kana keiki i ka nina o ; Kauai. E alio e hauwi ka aina o Kuuai no ke keiki Moi,aia uo hoi i kaua uiea e i hoonoho aku ai. Aole e pouo'o Kahalaia ke noho ma Knuai, mainuii auanei :kipi mai." O koia iho U na hu-mlelo Inune, a ua hooko ia ka manao o na'lii, a 'o na kauohn a Kauinualii, ua hnule wnle. i Hooholo ae la na'Lii, no ke keiki Alii ! Kauikeaouli ka moknpuni o Kauai a me jNiihau. 'A haawi aku la ke keiki Alii |i na mokupuni o Kauni i kona kahu in ;Kaikioewa, oia iho la ke alii aimoku no Kauai. Ua kauoha ia o Kahalaia inn, a ua pau inai i ka hoi i O ihu, a ua lilo hoi 0 Kaikioewa i alii aimoku no Kauai, n ua okioki hou ia ka aina ; a o na koa i loan ka hanwina aina a hoi i Oahu, tm pau hou ko lakou mau aina i ka lawein, a o ka poe aimoku aina, ua pau loa i ka 'lawe ia ; a o ka poe palaualelo wale no i Oalui a me Maui, ua iilo ia iakou ka momona o ka aina o Knuai. 0 Kahaiaia hoi, uu komo iloko ona ka inauao iuo a me ka ohumu i ka poe nann i hoopau iaia, aka, ua oluolu iki nae oia i ka lilo nna naua e mnlama o Knuikeaouli. Ua olelo ia no hoi, o Kaahumnnu kaua mea i manao ino loa ai, a ua kaulnna loa ia mea iwnena o ka lahui. 1 ka pau ana o ke kaua ma Kauai, a 1 ma ia hope iho, ua Umlaha ae la ke ao ' palapaln ana ma na kuaaina, a ua hoomaopopo iho na alii i ke ao pn!aj>ala a me ka malama ana i ka la S»bati, a me ke aoana i ka pule a ka Haku> 11 E ko makou Makua iloko o ka lani, <fcc." Oia ka pule e ao nui ia ana ma ke alo alii a : me na kuaaina, u ua hoounaia na kumu !ao Pi-a-pa ma o Oahu a puni, ma na ahupua a ma keia a me keia aiua. He kuia okoa ko keia alo alu keia alo nlii, aole paha e pau i ka lielu ia na kuU ma Honoluiu i ke k&naha, a peia no hoi ma Waikiki; a ua ike ta no ia wa, he poe kumuao kula nnhine kekahi ia manawa. He holo maoii ke ao ana iloko o ia mnu mau makahiki. O Ulumeheihei Hoapili ke alii i hoo-' maopopii i ka oiaio o ka olelo a ke Akua, mahope iho o ka make ana o Keopuolani, a mahope iho hoi o Kaahumanu laua o Kalanimoku a. me na hoahanau alii o laua. |No KA U' IHOI ANA MAI U LIHOLIHO M4 | A K.A SOHO kHA O Km IKKAOUU Mk &A NoHO AIII. Ua hoihoiia mai ke kupapau o na Moi

0 ke Aupuiii Hanaū, niai HeMania ntai t 1 ke aa o ke Aupuni Huioßentaois Nui ame Irelani ia Kinī KeoW» IV. O kekahi ukali o ka Moi, ua oiake oia malunu o ka niokn, he mai no kon» nwi ka* aina mai, o Naukana ka inoa, ke keiki a Kamanawa, a ua kanu ia kona kupapau t ka opu oka moana, e hke me Kaulu- ; haimalama a me ;\aifiekukui, ua kanuia n-) hoi ko iaua mau kupapau ma ka nionna i ka hoio ana aku. ! | Ike ku ana mai hoi oka manuwa ka;ua o mawaho o Mamnia, ao - : 1. j Lord Bairan& ke Kapena a me ke aUi | j moku nana i hoihoi mai i na pahu ku-: : pnpnu ona JVJoi o ke Aupuni Hawaii. , Aia a hoolei ka heleuna o ka moku ina-; [waho o Mamala, oia hoi ka la 4 o Meii i 18*25. Ua ike iu aku ka moku no Beri-: e kau hapa mai ana kn rose ulaula a nw U& rose keokeo, ua leJe kokekai hauli o ka ain&, ao ka lahui, pioo ae la : ka manao me lie mea la ua hoopuiwaia mai o ioko e kekahi mea nui; aua hoo | hnlo ia ae ia ka manao o na knnaka, «a j make ka Moi me ka iohe mua oie ia. A ! kiki na pniinta, oia hoi o Mr Aiika a mel Wiiiiaui Lihiuir»—(Ju ahniia mai ka iohe; i ka aina, na ka Puuku a me ke kueue aj ka Moi, o Col. Manuia a /ne kekalii mauj alii mnnuwa, ile mau kahiko alii koi Manuia ina, mai a Kini Keoki IV mai.; O ka oi no paha o Manuia a me Kekua-| naoa o ke kulana kiekie, no k& mea, ua| hookiekie ae ko laua Uaikuaana ia iuua, | oia o H*»ii Kamauieuiei a o Manuia noj ijue ka oi aku. AoU i pau. |