Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 18, 2 May 1868 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, MEI 2. 1868
Ka Nupepa Kuokoa.
Young Soldiers of the Cross.
- Golden Censer
1. Eu, eu, na koa kamalii,
Hooliuliu e,
Ke nauwe nei na enemi,
Nee ae a hooauhee.
Ke kani lea nei ka pu,
Eleu, hoouka e,
Mai huli hope ae kakou,
E kaua no ka lei.
Cho.—He lei nani e ke waiho la nou,
Ma o ae ma ke ao maikai,
He lei nani e ke waiho ia nou,
Ma o ae ma ke ao maikai.
2. Kiai na koa kamalii,
Eia'e na enemi,
Ke hoohalua puni nei
A eu e poi mai;
Eleu, eleu pu kakou,
Mai hiamoe e,
A, ma ke ao, a ma ka po,
E kaua no ka lei.
Cho.—He lei nani e, &c.
3. Na lealea inea nei,
Lakou na enemi.
Ko keia ao, na kuko e,
Satana no ke 'Lii.
E makaala no a mau,
Me ia na enemi,
Eleu, nana'ku ia Iesu,
A kaua no ka lei.
Cho.—He lei nani e, &c.
4. E lawe a hawele mai
I ko ke koa kaei,
Ke kaei ula nani e,
Ka pule, ka maikai;
E kau maluna o ke poo
Ka mahiole, e,
Hoohiki no e kaua mau,
E kaua no ka lei.
Cho.—He lei nani e, &c.
4. E anai i hulali mau
Ka pahikaua nei,
Ka olelo mana a Iesu,
Me ia e kaua ai.
Malama o haule ae
Ia pahikaua nei.
E paa a mau, e ku paikau,
A kaua no ka lei.
Cho.—He lei nani e, &c.
6. He pama no he lira hou
Ke waiho no kakou,
Ke lanakila a hiki pu
Iluna i ke ao;
Malaila no e poai mau
Ma na ala gula e,
A kau la Iesu ia kakou
Ia lei e kaua nei.
Cho.—He lei nani e ke waiho la nou &c.
HAWAII.
-
KE KEA KEOKEO.
-
Unuhiia no ke Kuokoa,
-
MOKUNA I.
-
Aia ma ke keena maluna o ka Hale alii e huli pono aku ana i ka mala pua malalo iho, aia malaila kahi i moe ai o Iokeline ke Counatese d'Auverene, ke alii wahine hanohano hoi o ke alo alii o Mlaquerite, ka moiwahine o Navare. He umikumamahiku wale no ka nui o na makahiki o ua kaikamahine la, a o ka mohala pono ana ae a ua pua la i ka wao i akahi no a omaka ae, aole no ia i hooneleia e ke onaona, a me ka hiehie, no ka mea, oia hookahi iho no ka hoku lilelile iloko o ke alo alii holookoa o Vatoi, a he hooilina hoi no na waiwai, a me na aina he nui o loko o Noremanadi, aka, he Huguenota nae ua kaikamahine la.
Owai la? a heaha la ka mea nana i hoala mai i ka hiamoe o ua kaikamahine la mai kahi moe mai? aohe makou i ike. Malia paha, no ke kakani kailua mai a na pu ma ke keena nui malalo ae, a iole ia, no ka haluku ano e paha, a me ke kawewe mai a ke alanui pii i na poo kanaka e kakaa iho la mai kekahi anuu iho ai kekahi, a iole ia, no ka leo ma-kaua paha o kekahi mea e kahea mai la ma ke keena mao iho e pili pu mai ana me kona; a he mea maopopo no hoi ma ko ano o ua la e hiki ole ai ke kuhihewa ia, o ka leo no ia o ka Moi Wahine Maquerite o Navere. Me ka hopuhopualulu oia i puana ae ai i kekahi mau huaolelo, i ka i ano. "Mon Dieu! Mon Dieu!" "E kuu Akua! E kuu Akua! Heaha la keia? Ho! E Enetaraque D'Auwerene, Auhea oukou a pau? E ka makuahine o ke Akua e aloha ia makou nei!"
Puoho ino ae la oia mai kona wahi moe ae, aohe hoi i lalau aku e hookomo iho i kona lole komo, aka, o kona kapa moe po wale no ke pili ana me ia, a holo kiki aku la i ka puka o kona keena moe, a wehe ae la hoi i ke pani.
Aole i hamama loa ae ke pani o ka puka, ike e aku la oia i ka papahele a me kona mau alanui pii ua ulaula pu i ke kuko, a mao a me keia kihi o ka hale alii i pae mai ai na leo wawalo e kahea ana. "Navere! Narere! Ina Huguenota; E make lakou!" He kupaka ana ae o na kino make kana i ike aku, a lele ae la ke ea, waiho iho la na kino i ka hiamoe oni ole maluna o na anuunuu oolea o ke alapii. Ike aku la no hoi oia i ka pulelo a na hulu o na koa Italia, a me ko ka Moi, e noke ana i ka luku me he poe iliohae ia iwaena o na Navere, na poe Huguenota, a e hahau ana hoi i ka maka o ka lakou pahikaua me ke aloha ole. Me ka eehia i ka weliweli i huli ae ai ua Counatese la, holo kiki aku la iloko o kona keena moe. Hookahi wale no wahi a kona manaolana i kupu mai iloko ona ilaila e pakele ai, o ka holo aku i ka rumi o kona Haku wahine ka Moiwahine Maquerite o Navere.
O ke keena o ua Moiwahine la, ua paku ia mai ia e kekahi keena oiki e pili pu ana me kona, a me ka paku lole veleveta hoi e pili aku ana i ko ka Moiwahine. Iloko o keia keena i holo mua aku ai ua Counatese la. Ua kaawale no hoi ua wahi keena la, aohe mea o loko, a ma o iho o ua keena la aia ke ikuwa mai la i kona pepeiao na leo uwe o ka Moi Wahine. Lana mai la kona manao aia no kona mea e pakele ai ke kahea mai la, nolaila holo kiki aku la oia ilaila a i kona hiki ana aku i ka paku lole veleveta, hoomaka ae la kona mau lima e pai i ka paku lole veleveta, ua hele nae a naka, me he la ua loaa ia i ka ua noe o Waikaia, ka hele a kuku na hulu o Hilo i ke anu. Ae., ua anu io, oiai he mau tausani a-a ko ka hale i hiki mai la; a o-e i paa pono aku ka paku lole ia ia, aia hoi lele mai la kekahi koa o ko ka Moi poe ponoi, me na kapuai mama. Ua kilika wale ia ua koa nei a ula i ke koko mai o ke kepa mai ka hila o kona kamaa, a hiki loa aku i ka hulu e pipio ana iluna o kona papale. O ka huaolelo kanawai o ua po la kai pae mai, i ka i ana, "E pepehi, a mai hoopakele i kekahi. He make ko na Huguenota a pau!"
Lohe ae la ke kaikamahine i na leo e pae mai'la ma kona kua, maopopo iho la ia ia o kona hora hope loa no keia, nolaila, haule koke iho la ia ma kona mau kuli, a hapai ae la i kona mau lima puuki i ka lani, a leha ae la i kona mau maka i hoopaumaele ia iho e na kikohu o ke kaumaha i ka Hiwahiwa o na Lani, a i ka Puuhonua hoi o na mea popilikia a pau.
Ku iki iho la ke koa e kakali ana no kekahi mau minute me kona ano pahaohao, e lia ana kona manao auwana,-he wahine maoli anei, a i ole ia o ka Madona Hemolele paha ana e hoomana ai, aka, aohe i liuliu iho, hoopuehu koke ae la kona mau noonoo huhewa a pau, a lele mai la oia a paa ma kona mau owili lauoho loloa memele, me he la-i pala la, a pane koke mai la.
"O oe no anei ke Counatese d'Auverene?"
Pane aku la ia, "Ae."
"Ae, he heretiko oe," pela hou mai la ke koa.
"Ae."-
"Nolaila, e make ana oe."
O ka leo hope loa no ia i lohe ia mai ka waha mai o ke koa, aia hoi, ike ae la ke Counatese i ka wili ana ae a ua koa la i kana pahikaua iluna, nolaila, haule koke iho la ka puuki ana a kona mau lima ilalo, no ka mea, hookahi wale no Sekona i koe, alaila, e kapoo pu ana ka welau o kela pahikaua koko iloko o kona poli nahenahe, aiai e like me ka hau—a iloko oia Sekona hookahi e loaa ana ia ia ka hopakale ia o kona ola.
Hookahi leo nui i loheia mai ke alanui pii mai ka pae ana, a hemo ino mai la hoi ke pani o ka puka, aia hoi, komo mai la ka lua o na mea pepehi iloko o ua keena nei, me ke kea keokeo e kau ana iluna o kona papale, a he pale lole keokeo no hoi ma na lima.
He helehelena alii kona, a he kii like hoi me ia, a he alakai hoi no na koa. He opiopio wale no kona nanaina, a he mau maka hanohano hoi, a mai loko mai o kona mau papalina aia ke puapuai mai la ka ula o ke koko wela o Loraine e hoopuni ana i kona mau onohi uliuli nani. Aole i pau.
-
IA KUMUKULA.
-
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:
Aia ma ka Helu 52 Buke 3 o Ke Au Okoa, ua ikeia aku na manao pane o "Kumukula," e okalakala kunahihi mai ana no ke kumumanao a'u i hoopuka ai ma Ke Kuokoa a, Helu 7 Buke 7 o ka la 15 o Feberuari; aia kona manao ma ka hapa hope o ka manao mua, pene: "A i ka nana ana a me ka hoomaopopo ana iho, ua makehewa ka uku ana i na kumu he hapalua no ka la, aka, o ka ike o na haumana aole."
Nolaila, e pono ia'u ke hoike i ka mea a'u i hoike ai ma ke Kuokoa, au i lalau mai ai a kukahekahe hoi oe iwaena o ka lehulehu, eia no ia. "A i ka nana ana a me ka hoomaopopo ana iho, ua makamake wale no na kumu ma ka mea i loaa mai, oia hoi ka hapalua no ka la, aka, o ka ike o na haumana, auhea ia? Eia ka mea maopopo lea aole." Oia iho la ka'u mea i hoakaka ai, aole no hoi au i manao e lilo ana ia mau olelo i kepa, nana e pahu kahi lilo nuha o Kumukula, a lawe lalau mai me ka hoololi i ke ano o ka'u mea i hoolaha ai.
Eia ke pane hou mai nei oe, me ka olelo ana, "ua kupono loa ka uku ana i na kumu i keia wa he hapalua no ka la, a o ka hapaha me ka hapawalu mamua aole, i kupono." Aka hoi, ua hoopuka mai oe i ka ninau me kou manao e ninau aku ana au ia oe. No keaha i kupono ai ka uku hapalua no ka la? Ua makehewa ia'u ke ninau aku, no ka mea, ua hoike mai kau olelo i kou manao maoli, nolaila, o ke kumu ka i hoopii ia'i ka uku no ka pilikia o na kumu i ka ai ole, a me ka lole, ia mea aku ia mea aku. Ua ninau anei oe ia A. Fornander i ke kumu o ka hoopii ia ana i hapalua no ka la kula i keia wa mamua o ka manawa ia R. Limaikaika? Ina ua ae mai o A. Fornander, alaila, he mea maopopo lea, aole i manao ia ka hapalua o ka pono o ka Lahui opiopio, no ka mea, aia i ka wa o R. Limaikaika he hapaha a hapawalu ka uku o na kumu, malaila ua holo no imua ke kula, aole hale kula i waiho wale ia, aole hoi i hapa na la kula o ka hebedoma e like me keia wa a kakou e ike nei.
Malaila, ua akaka ia'u kou hawawa maoli, aole oia ke kumu o ko ke Kahukula haawi ana ia uku no ka la, eia wale no ua makemake ke aupuni i naauao kona Lahui, a loaa na koo ikaika nana e paa ke Aupuni. Aka, ma kona haawi ana ua like ka uku ma na kumu a pau, aole i haawiia ka uku e like me ka makaukau i loaa ia ia, aole aole loa no, a heaha ka hope? Eia, ua alualu ka eke o ke aupuni i hookaawale ia no na kula, a nele na kula ma kekahi mau wahi, nolaila, ua pau koke ke dala, oiai ua hemahema io no ka hooponopono ana, a ke Kahukula-nui.
Eia hou ae ke pane mai nei. "Ua makehewa anei ka uku ana i na kumu, aole aole loa no." Aole au e hoole ana ua makehewa ka uku ana i na kumu, aka, eia ka'u i kapa ai i ka hemahema o ko ke Kahukula nui hooponopono, no ka haawi ana i ka uku like me ka poe i lawa ka makaukau kupono e hiki ai ke lawelawe i ka oihana ao, a me ka poe i lawa ole ka makaukau kupono ke ao i na haumana, nolaila, ua miki no na kumu ma ka mea i loaa mai, aka, o ka ike o na haumana auhea ia?
Eia kekahi, ua pane hou iho oe, "ua mau na la kula i ka wa ia R. Limaikaika ua emi nae ka uku, a i keia wa ua pii ka uku a emi na la kula." Malaila, ke ninau nei au ia oe e ke hoa, auhea la ka mea i oi aku o laua, o ka mea anei i paa-pono ka manawa me ka hoomaunauna wale ia, ai-ole ia o ka manawa paha ia A. Foranander? Ke olelo nei au o ka manawa i hoopiha pono ia e like me R. Limaikaika, no ka mea, aole hale kula i waiho wale ia, aole no hoi i emi na la kula e like me ka wa ia A. Foranander e hooponopono nei. Me he mea la aole oe i hoomaopopo i ke ano o ka'u mea i hoakaka ai ma Ke Kuokoa e pili ana no ka ke Kahukula nui haawi ana i ka uku like, o kau nae ia e lili nei. He makau anei kou o hooemi ia iho kou wahi uku o ka la? pela io no, ke pono la no la hoi ua kanaka i ka hoopili mahope o ke Kahukula nui. Aole au e hoahewa aku ana no ka uku hapalua, aka, o ka like ka hewa. Me ke aloha no.
J.W.K.
-
E G.M. Kona; E nana iho.
-
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:
E wiki e ulele iho oe e ke keiki ulele hua kepau; E hookomo iho ma kahi kaawale o ke kolamu o ko kakou Kilohana Pookela. E hoouna ae hoi imua o ke Keiki kuikeleawe o ke ehu kai o Keawaula.
He halialia, he kanalua, he uluhua, a he maopopo ole no ia'u, a me ka poe e hikikii mai nei, mai Hawaii o Keawe, a hiki loa aku i ka mokupuni o Kauai o Mano; na kumu o ka hai ole ia mai o na haina o au mau Ninau Baibala, e waiho a kanikoo a palalauhala haumakaiole nei, (kahiko.)
Au i kipuka ili poepoe aku ai i ke keiki o Koolaupoko, ia J.W. Lipoa. Ka! e pane iho paha auanei oe me ka i iho; Aole hoi i noi mai o J.W.L., e hiki ai ia'u ke hai aku i ka haina o ia mau Ninau la.
Aole no hoi i ekemu ia aku nei ka J.P. Kama mau olelo paipai, hiki hou ana no keia leo. Me ka puana iho paha auanei ou i keia mau wahi mamala olelo, penei;
"Ole au e maliu aku,
I nei ka-ua mai a ke hoa,
Alia oe la e apo mai,
A maalili iho ia nei."
Eia hoi ka'u e hai ia ae e like me ke noi a J.P.K., o ka Helu 52 o ka Nupepa Kuokoa i aui hala wale aku la i ka malama o Dekemaba 20, 1867.
O ko io auanei ka hooiloilo a ka poe e hoohuahua mai nei me ka manamananui. Mai olelo iho oe e ke Keiki o Kaena, a lawe ae i keia mau wahi olelo i mea kamailio na ko waha.
"Aole hana a Kauhikoa,
Ua kau aku la i ke aki."
Aka, e hookanaka, malia o pau ae ka hiaa a me ke ku kia o ka manao, o ka poe e hoomanao mai nei i au mau opihi koele io ole, (ninau.)
I pau ae ai ko lakou nei hoopuukahua ana, me ka i nui iho. "Kukahekahe oe a Poiheke." Me ka puana hou ae i keia mau Ninau au i hilipalaha ae ai i imua o ka lehulehu. "He kukalekale wale iho no ka, i mea e hooia ia aku ai he Ninau oiaio."
A owau kekahi i komohia aku iloko oia anaina hoomaloka, no na Ninau e waiho loihi nei. Nolaila, i waiho aku au i keia mau wahi olelo paipai imua ou e G.M. Koha.
"E wiki oe la e apa nei,
Oiai ka manawa kupono,
Hu-e ae oe nele kaua,
Eia i ka moana lipolipo."
A i ole, ua loaa ia paha oe e kekahi mau pilikia o na pono kino; a nolaila paha keia hoopaanee ana i ke noi a J.P.K. A i ole ua kali io paha oe aia noi aku o J.W.L.
A i ole ua lilo paha oe i ka wini hoomalule kino o keia ao. A i ole, ua loohiaia paha oe e ke kanoenoe o kahi apu awa o na aumakua i ka po; a i ole, he hookananuha, lemu kue nui, nuku pelu lehelehe lalo oe e ke keiki o Kaena, e noho ekemu ole mai la.
"E hoolohe mai oe, a e ae ae." Haina ae ka loaa o ko mau ninau; Ki ia aku me ko ki gula, malia paha ua punahelu, hihi aku la paha ka punawelewele o ko pahuili waiho Ninau. I lilo ai ia mau ninau au ke ike ia he oiaio, i mea e kaulana makepono ai ka inoa o Kaoiwi iho.
Ua weheia ka poka nou, ua akea, ua hele oe, me ke ku ole ia ou mau manao. Mai olelo iho, ua pilikia au i ka hana e oluolu ai ko'u kino, a kamailio iho i keia mau wahi mamala olelo, eia au la "ua le-i Kohala eia i ka nuku na kanaka.
Mai hookulou, a nana kee mai i keia noi ana, e lawe no oe e ke keiki kuikeleawe o Keawaola i ka lihi luna o ka olulu a hokio ae maloko o ka ohe a Kauakahialii. (E hoike ke ae ma ka nupepa Kuokoa,) i ka mea e kono ia nei oe e hai mai.
Ua lawa ae la keia mau wahi kula wai huihui o ka ua Kanilehua, malia paha o hooko ia mai na koiikoi a ka manao. E nana aku o ke kawewe mai o ka ihu o ka moku. S. W. K. KAULII.
Halai, Hilo, Aperila 18, 1868.
-
Ka Makani Kona ole e pouli ole ai
na maka o S.M.P. Kaleookamanu.
-
Aia ma ka Helu 15. Buke 7, ua ike ia aku na ao panopano e hoopouli ae ana ma ka aoao akau komohana o Maunakikolaau. A i ka ike ana aku, manao iho la au he wahi hoahanau keia no Liua laua no me kahi Naono, na hoa papa lealea o ua Halehaaheo Mill nei.
He oiaio, ua hoike aku au ma ke Au Okoa i ke kumumanao nona ke poo, "Ke kau mai nei anei ke ano make maluna o keia Lahui?" Aka, o kuu mea a'u i hoike ai ma ke Au Okoa, oia na manao nui elima, aka, o na mea au i wehewehe mai ai, he mau manao pili wale no ia no ka manao hai i hoikeia.
A o na manao nui elima oia ka io maoli. Aka, eia oe ke ninau mai nei ia'u e hai aku au i ke ano make e kau mai ana maluna o keia Lahui. O ka pono no ia o ka ninau mai, i haawi aku au ia oe i ke aniani ilipoopoo nou.
No ka mea, o ke kumumanao eia no ia, "Ke kau mai nei anei ke ano make maluna o keia Lahui?" Ma ka hoomaopopo ana eia no ia. O ke ano make i kauia maluna o keia Lahui, oia ke ano make huiia, no ka mea, aia huiia kela mau ano make ekolu.
1. Ka make iloko o na hala a me na hewa.
2. Ka make o ke kino.
3. Ka make o ka uhane.
Aia a hui ia keia mau mea ekolu, alaila, he ano make huiia i kapaia "Ka make."
I kuu manao, o kou mau manao i hoopukaia, he mau manao pihapalaukai wahi a ka olelo, a ua manao no au o olua me Naalii a me Iese i komo mau ai ka huaolelo, "Makau."
Eia oe ke owala mai nei, me ka olelo ana "Cause oe." Ea, mai lawe mai oe e hapala ia oe i ka puna o ke kuhihewa i mea nau e liki pa'upaka mai ai.
Ke pae hou mai nei oe. Ke hoike mai nei oe i kou naaupo ma kau hana, he okoa ke kumu o ka hana, he okoa loa kau e hilikau mai nei. I kuu manao, o oe o kaua kai hilikau, aia ma ke Au Okoa, helu 31, ua ike au i kau hoohalike he "pilinakekeke he kamana makapo." Eia oe ke pane mai nei, he hiki ia ke loli a lole ae, a ala poho me ka imo ole, he ai ole nou, i kuu manao, i kou wa e wehe ae ai a nana iho, o kou wela no ia i ka nioi wela o Pakaalana e pehu ai ko nuku, loaa ka mea wa'uwa'u.
Eia oe ke pane hou mai nei. Ke hoike mai nei i kau mau mana i mea e lilo ai a i mahalo ia mai ai paha e ka lehulehu, me ka olelo mai, aole e hoka o Halehaaheo Mill. Aole oe e pakele i ka boy oli, e pee wale no oe malalo o ka uapo o Pakaka, a i ole, malalo ae o ka wai kaulana o Kalihi, aole loa e pakele, e lilo pu oe me ko manu "Kiko laau o Maunaalani" i ka manu "Nukukea" o Maunahoomaha.
Eia oe ke kunahihi hou mai nei, no kuu olelo ana, aole i kuai okoa aku kekahi o na haole i ko lakou kino mamuli o ka hookamakama i mea e loaa mai ai ko lakou waiwai. Ua manao anei oe ua kuai aku kekahi o na haole i ko lakou kino mamuli o ke ano hookamakama i mea e loaa mai ai ko lakou mau waiwai. Pela ka iho, e nana oe i kou haku hana, ua kuai anei oia i kona kino i mea e loaa ai kona waiwai? Aole! Aole loa!! He hualala maoli paha o kou lene, a i ole, he pilikia paha no na pene kukuna. E oki no oe i kahi Amouakihiwahalalau.
Eia hou o ua oi ala ke hukiki mai nei, he anuanu nae paha, o ka mau no la hoi ia o kumakahiki. He oiaio, ke hooia nei au i kuu mea a'u i oleia ai ia oe ma ke Au Okoa, he kaeo maoli no kou, he hoole manawaino wale iho la no ia au, i ole paha e manaoia mai e lakou la ne aole i kaeo. E nana ma ka Helu 31, Buke 3 o ke Au Okoa, aia malaila na olelo a Halehaaheo Mill penei: "He inu rama no, he moekolohe no, aole pela ma Hawaii nei, aole i like aku me ia, he emi ino loa a kaulana keia o Hawaii nei." Ua manao anei oe aole i emi kekahi o na lahui haole no ia mea? Ke emi la no.
O ka emi kaulana o Hawaii nei, he mea nui no ia, he makapaa anei oe i ike ole ai i na manao a me na kumumanao i hoolaha ia e kekahi o na kanaka naauao o keia lahui, e olelo ana, "ke emi nei keia lahui."
Ke lana nei kuu manao, e lilo ana paha ka lahui o kaua iloko o ka emi kaulana, ke ole oe e apo ae a kaikai ae, aka hoi, ina no o oe kekahi mea nana e kuipalu nei, alaila, ke olelo nei au, ua makehewa ke keke nihopapai ana.
Nolaila, ke olelo nei au ia oe. Ua hualala ou mau lene i hiki ole ai i ka maka ke ike pono a hoomaopopo iho i ko loko, aka, o oe, mawaho wale no oe e nana la me ka hoomaopopo ole ia loko, a no ke kimo hewa o ka hamare, ua akaka me he painakuli la ke olo hewa ma ke kukulumanao ana.
Aia ma ko manao hope, e noi mai ana, e nana aku oe mamua o keia kukulumanao ana. Nolaila, he minamina ko'u i ka hoopiha waleia i na manaopulelehua o na kolamu o ke Kuokoa e oe.
Ke nonoi aku nei au ia oe e hai iho i ka manao ia Nalii. E hele lalau no oe, eia au ke huli hoi nei.
S.M.P. KALEOOKAMANU.
Aperila 18, l868
No make ana a me ka hoolewa ia
ana o Mrs. Hakaleleponi Manase.
-
E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:
E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau rumi hookipa i ka moolelo o na mea i loaa ia'u, oia hoi keia. No ka make ana a me ka hoolewa ia ana o Mrs. Hakaleleponi.
Ma ka la 25 o Ianuari i aui aku la, oia hoi ka Poaono, he la konohi ia no na pake kalepa o Wailuku nei. Ua koi ia mai ua Mrs. Hakaleleponi nei e ua poe pake la e hele i ka ahaaina, oia a me kona makuakane, W.P. Kahale. A i ka pau ana o ka paina pu ana me na pake ma ke ahiahi o ua Poaono la, i ka hoi ana i ka hale, a i ke aumoe, loohia ia iho la oia i ka mai fiva, a ao ae la Sabati, mau no ka eha ma ke kino a me ke poo. Mahope iho kii ia ke Kauka aupuni e hele mai e nana i keia pilikia, ma kana ike ana, aole e make ana, i ka hanai ana i ka mau, aole loaa mai o ka oluolu, mai ia la Sabati mai ka waiho ana i keia mai a hiki i ka hora 9 o ka Poaono la 1 o Feberuari iho nei, haalele mai la oia i keia ola ana, a hele aku la i ke ala hoi ole mai. A waiho iho la i kana ukana he aloha i na makua a me ke kane, a me na keiki a laua. Eha ka nui o ka laua mau keiki, a hala 2 pule ma ia hope iho, make aku la no hoi kekahi keiki a ua Mrs. Hakaleleponi nei. Oia hoi ke keiki hope loa o kona ola ana a make aku la. A koe iho la 3 keiki e paiauma nei i ke aloha i ko lakou makuahine, no ka mea, aole ae nei ia.
O ke kaikamahine hookahi wale iho no keia a ka mea i mahaloia W.P. Kahale, Lunakanawai Apana o Wailuku. He kaikamahine hoolohe pono i kona mau makua, aole hoi pakike, a no ka loaa ana oia ano maikai iaia, ua mare ia oia me Rev. H. Manase, a na laua mai na keiki i hai ia ae nei maluna. I ka nana aku, he kaikamahine keia i aloha nui ia e na mea a pau, no ka mea, he nui loa ka poe i hele mai e kumakena, a e uwe ana hoi me ka poe e uwe ana; a ma ka la Sabati ae, ua hoolewa ia kona kino lepo, i ka nana aku i keia hoolewa ana, ua maikai no, ua paa like no i na kanikau mai mua a hala i hope, a penei ka hoonoho ana o ka huakai: O Rev. H. Manase a me J. Haole mamua, a o ka makuahine o ka mea i make a me kona hoaaloha mahope iho, a o ka mea mahaloia W.P. Kahale, oia hoi ka makuakane o ka mea i make a me lukini haole Farani o laua mahope iho, a o na haumana a ka mea i make mahope iho, a o na hoaaloha o ka mea i make mahope iho, a o ua hoaaloha hoi o ke kane mare mahope iho, a o na haumana mai hoi o ke Kula Kahunapule mai hoi a W.P. Alekanedero mahope loa, ia lakou hoi ka pau loa ana o ka huakai, a o na kamalii hoi ma na aoao o ka poe nana e lawe ana ka pahu kupapau, ua hana ia keia huakai hoolewa kupapau mamuli o ke alakai maikai ana a Foshy, nolaila, i ka nana aku o ka poe makaikai i keia huakai hoolewa ua palauli wale no mai mua a hiki i hope, a i ka helu ia ana hoi i ka nui o keia poe hoolewa, ua hiki aku i ka elua haneri a oi ae ko lakou nui. I ko'u manao ana, akahi no a ike ia ka hoolewa nui ana ma Wailuku nei e like me keia, ma Wailuku nei no hoi kekahi o na hoaaloha i make aku nei mamua, aole nae peneia ka nui o ka poe hele i ka hoolewa, he uuku wale iho no ia. A i ke komo ana o ka poe hoolewa a me ke kino o ka mea i make iloko o ka luakini Hoolepope ma Wailuku, na W.P. Alekanedero ka haiolelo maia la. Aia ma Ioane ke pooolelo ma ia la, i ka Mokuna 6: Pauku 20, penei ka heluhelu ana i ua pauku la, Owau no keia, mai makau oukou, ka hapa hope o ua pauku la. Nolaila, i ka nana aku o ke anaina holookoa i keia haiolelo, he olelo e hoolana ana i ka manao o ke anaina i hoopiha ia i na manao kaumaha i ke aloha i ka mea i make. Ma keia wehewehe ia ana a ke Kahunapule, ua lana io no ka manao o ke anaina holookoa e nana aku ana. Nolaila, mahope iho o ka hookuu ia ana o ke anaina, ua lawe ia aku la kona kino lepo a waiho ia aku la i kona kuleana mua, oia hoi ka lepo, no ka mea, nolaila mai no i lawe ia mai ai, a hoi aku la no ilaila. Ua pau ae la me ke aloha i ka Lunahooponopono a me na hoa ulele hua kepau.
Na MAUNAKUI.
Wailuku, Maraki 11, 1868.
-
NANE-HAI.
-
1. Heaha ka nani e lehau mai la i ke kula, i ka loko, i na oawawa, a i ke kahawai; a o kona omaka ana mai i ka wa a na kehau o ka lani e haule iho ai maluna ona, aole no ia e hiki ke upoi ia iho e ka nani a me ka hanohano o Solomona?—2. Aka hoi, i ka wa e kalae ae ai na ao o ka lani, a ahu wale mai la kona mau kaola, e leha koke aku no oe i na aekai lipolipo a e hoohalike aku me ia, aole anei e like laua? a o ko laua mau wai hooluu aole anei ia i hanaia noloko mai o kekahi mea ulu o ka honua?—3. A e mea mau anei ka noe no Alakai, a me ka uka i Kanoenoe, oiai ua kaulana mau no kela i ka linohau mau ia e ka noe ke li la ka ili i ke anu o Hauailiki, e hao ae ana i na kui ao-e e hiki; a o ua mea kaulana la he honua no ia a he uka iuiu hoi?—4. Akahi alua, akolu, a hiki i ka umikumamalua, mawaena o laila i helu ai ka poe kahiko i ka lakou mau hoailona o na wa a me na kau a ua hoailonaia kekahi me ka peni pohaku a ua ikeia oia ka ka pohaku kumu o ke kihi? —5. Ke ohu malie ae la a aleale na wai o ka moana i kapaia ia mai e ka maaa o lalo, a o ko laua paio ana ae o kekahi a me kekahi aole he weliweli loa, aka, ua kapa aku nae ka poe paeaea o ka lae o Keahole i ua mea la o na makani paio lua ka inoa.
Mai luna a lalo, mai ka hema a i ka akau ua like wale no lakou, a o ka huina o ko lakou mau huahelu he 25 no ia.—E hai mai heaha la lakou?
Owai ka mea i ike ia, a hoole mai?
ONIULA.
-
Apana o Kohala Akau.
-
E ke Kuokoa—Aloha oe:
Ina i loaa ke aloha ia mai, e oluolu oe e hookomo ia ko makou mau manao i paulele ai ma kou mau Koiamu, oiai hoi he ukana kupono io hoi keia na ka Ahaole Kau Kanawai e noonoo ai, a he hiki no paha i ka Luna o keia Apana i kohoia ke paulele i ka pono o ka lahui ana i hoohiki ai e noho a kupa i na makaainana o kona one hanau. O ka welau wale keia o na Kumumanao, aia no ka huelo i hope loa.
Ua ane like no ko makou manao me ka manao Alua o ko Kona Hema mau makaainana, o na Kuhina kekahi puka liu nui o keia Aupuni uuku; no ka mea hoi, ua lilo na Kuhina i kaula ihu no keia Aupuni e alakai ana i kahi nihinihi loa, a he aneane koe e haule. Ua pono io no i hookahi Kuhina, a o na Kakauolelo kona poe kokua.
1. O ka makaukau ia e hoihoi mai i ke Kumukanawai mua a Kamehameha III.. i kulaiia iho nei a moe i lalo. Ma ia Kumukanawai, ua hoakea ia ka mana koho balota o kela kanaka keia kanaka, ina he waiwai a ilihune hoi, oiai hoi, ua hiki i ke kanaka ilihune ke hanu pono a maikai kona ola ana. Heaha ka hewa oia Kumukanawai? Ke nonoi aku nei makou e hookaokoa* ia ka mana o na makaainana a me na'lii e like me mamua. E na Lunamakaainana, e ku a koa no kou lahui iho. Maikai ia.
2. E wikiwiki ka Ahaolelo Kau Kanawai e hoopau loa ia ke Kanawai e olelo ana. "He Kanawai e hoemi ana i na mea ino (mai) i loaa ma ka Hookamakama." Eia no keia puka liu o kuu lahui e milo ia nei e ka make. Aole o kana mai o ka hoopunipuni nui launa ole o keia kanawai i hooholoia ai, lapaau na Kauka a ola, alaila hookuu hou no ka e hookamakama hou ai, a i ole ia lilo i ka poe ano kolohe i mau wahine noho hoolimalima na lakou. Ina pela akahi no na dala luhi u-a i ka Halemai! aole poho a koe aku!! Ma keia kanawai ua hamama ka puka o ka make; he ukana kupono keia na na Lunamakaainana o keia mau la ae.
3. Pehea, ua noa loa ae nei ka inu rama, puhi rama, kuai rama ea? O keia mea keia i keakea ole ia i keia manawa, ua kahe awai keia muliwai ahi o ka make i keia manawa, aohe mea nana e kau pale ae, ua inu kane, inu ka wahine, inu na haole, inu na pake, inu na kaiko, inu na Lunakanwai, inu ka ilio, inu ka moo, inu ka nahesa i ka rama okolehao. He puka liu keia o ka lahui e neoneo ai! He puolo kupono keia nana Lunamakaainana o keia mau pule ae.
4. O ka Nupepa Aupuni. Ke mahui wale mai nei makou, he mau dala puipui loa no ka ko laila, pela anei? A ina pela, alaila, eia no ka hoi keia puka e nono ai na wahi Opihi koele o ke Aupuni. He aneane like pu paha kela mau dala me na dala i lilo i ke Kuhina Waiwai i lapa aku nei i Wasinetona. He uka na ia nau e Lunamakaainana.
5. E hoopauia ka auhau ana i na Lio a me na Hoki, a e auhauia maluna o ka Bipi a me ka Hipa, a e hoihoiia ia mau dala no na Kula La o keia Aupuni. He puu dala nui keia ke auhau ia na bipi a pau, mai ka mea ilihune e hanai ana hookahi bipi a hiki aku i ka mea waiwai nona na bipi he tausani a oi a emi mai paha.
6. E ae hou ia na Palapala o na waiwai kalewa e like me mamua, oiai he pomaikai like no io no ke Aupuni a me na makaainana, a ua pii no hoi ka loaa o kekahi poe ma ia hana, a heaha iho nei no la hoi ka hala i punuku ia ae nei ia waha o na makaainana e ekemu ana?
7. E hoihoiia ka mana koho i na Lunakanawai Kiekie wale no, oia hoi ke koho ana i na Luna Kanawai Kaapuni a me na Lunakanawai Apana, no kela Apana keia Apana. Ua ike ia ka pilikia o kekahi mau Lunakanawai Apana ma na kuaaina e noho ia nei, hele pu i ka inu rama, hoopai wale no mamuli o ka manao ano kanaka, aole no hoi mamuli o na kuhikuhi a ke Kanawai, a ano huikau wale no kela a me keia hewa, a mau no ka haunaele o ka Apana mai o a o. E nana ae i ka Apana o Waimea, Hawaii, aia ko laila Lunakanawai ke moe nei iwaena konu o ka inu rama, a pela no ka Hope Makai Noi, a aia malaila ke pookela o ka haunaele, oiai ua hoonoho wale ia mai no me ka nana mua ole ia, a ike ia he pono paha aole paha. Na na L.M. ia e lou ae.
Imua o na makaainana o Alapai, na moopuna hoi a Palena, ia oukou oukou aku hoi ka pauku waena a hiki i ka huelo, a o ka makou ae la hoi keia e hoaiai ae nei.
Ina ua ike oukou e na Lunamakaainana o keia makahiki, he ukana io keia no keia kau, e pono e paulele nui oukou i paa i keia puka liu e nono ai keia lahui. O ka makou ae la no keia, aole i ike ia aku ke koena. Me ka mahalo.
Na kekahi mau Makaainana.
Kohala Akau, 1868.
* aole hui na hale Ahaolelo elua i kahi hookahi.
-
HE WAHI KAUHALE NANI LOA. - Ua olelo ia, o kahi kauhale maemae a nani loa o keia honua, ia no o Baroka (Brock) ma Holani. Aole loa e ae ia kekahi lio a kaa lio e komo ma ia kaona, a aia malaila ka maemae o na mea a pau a ka maka e ike aku ai. Mamua o kou komo ana aku, he lehulehu wale na hale e kaiehu ia mai ai ko mau wahi kamaa. Nani io no hoi ha.