Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 18, 2 May 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
Na S. M. Kamakau. I : iIKLU 70. | No ka Noiio Alii ana o Kauikkaouli MALUNA O KE AI'PUNI, A UA KApaia o Kamehamf.ua IH. I ku liookuinu omi o kc Kuluoui o Lahninnlunii, uu lioouua aku ka Moi K;<ui> kenouli i mau kuimi n;ioa iloko o in kulii, oi(i lioi o Ki>m;iuiiu, Knwaili'polepo, Maliune u uie kekahi |>oc e iho, e ao i ko akamai o ine ka naauao, n lilo ia la-k-«»u kn hoO|)oi)opoiu) o na oihaua o koim | uupuni. O Kanhuinanu kekahi i hoouua i kann mau kuuiu, a prln no hoi o Kinau, Kukauluohi, Kaikiouwa, Honpili, Kua- I kini, Keoua, Aikanaka, a pela kela alii a a nie keia alii i hoouna aku i ka lakou inau kiiiiki i L'iliaiualuna. Ile inea hiki wawe ka holo o kn naauao iloko o ka lahuikanaka llawaii. | Ka hooiaio ana o ka'Lii a me na Ma- j KAAINANA 1 KA ('LKLO A KE AKUA. ; Pehea la i lilo ai o Pohukaina miie ' llaliniiaile i inau l'a Moi, a i inau pa hoi | uo na'lii e n<»ho ai ? A no ke aha la hoi j i nolio ni ka pne koikoi mal.iila ? Ei.-i no, j o ke kumu nui o ko lakou noho nna Ina- ; laila, o ka makeinake e lohe i kn olelo n i I ke Akua, a i kokoke hoi knhi e hele aku | ui i kahi o u i Misionari. No kn uieu no ] hoi, o Waikiki wale 110 kahi e noho nui ia ai e na'ln, no kn mea, i ke au ia Kalauipupule, ua nolio uuku ia o iionoluiu; a i ke au hoi o Kninehameha 1., ua noho hnpaluaia ma W'aikiki n mn Mounlulu; □ i ke au hoi o ka Moi Liholiho, ua nolio paa ia o Hnnolulu. Pene» hoi ka noho nna, o kalii i nohoia o Kamnnuwui, C hele hhi aiui ke kukulu ana o kauhale, mnluna mai o ka muhwai o Kikihale, a hiki aku i kui o Kapuukolo, a makni hoi o Kaaloa hnle, ka hnle wniwai o Kuihelani, ii makai iho hoi o Puluholnho, ka aina o Kaahumanu i lawe waleiaai e Beritunia ; a ma kahakai o Mokuaikaua, he inoa hou uae ia ; a ma Kaluaokapili, a ma Apua, Knoanpa, n hiki loa i Honuakoha ; » he kakaikohi na wahi o waena i kukuluia i kauhale ; o Kauunonoula, a o Honokaupu, o llonolulu kahiko a me ka | Home Sel«. E moe ana hoi he kahua maika mai ka muhwui o Kikihale, tna ke alo iho o kahi o William Siwini, a holo aku la i ka Hema Hikina ae, ma ka pa o Keoni Miki, ma ka hale pule o Polelewa, ilia ka ulu niu o Kamakea. O Kalanikahua ka inoa o ia kahua maika. A e : inoo ana hoi kaauwai mai Kaakopua aku !a hiki i ua lokoi-a o Kahoikeknnaka maf kai iho o ilonuakaha* ile kiokioki o walena i na hale i noho ia e na haole. Ma ! Pakaka hoi kahi i noho ia e ka Moi Li- ! holiho a me kona poe alii, a ma tia wahi ! e kokoke ana i ka Papu, mahiila i noho ! n i na'lii a me ka poe koikoi a me na ki*a e mulnina ana i ka Moi a me ka Pnpu. 0 Pohukaina hoi a me oa wahi e pili koke ana malaila, he ulu nahele ooi na ka 1 nohu ine ka puakalu. O ka huli ana o Kalanimoku a me Kaāhumanu nia ka olelo a ke Akua, oia ke
kuiuu o ka noho ana oiahuia, a o Apahua ka inoa o in kuia. i ko Kaianunoku hoi ana maiaiia, ua iiana ia he pa nui ioa me ka laau o ke kuahmi. e piii ana i ke aianui Moi rna kai. a e aneane ana e pili i ke nlanui Rikeke ka aono ma Ewa, k« e uae ka iihi o Haliimaile e pili nna a hele iuka, a hiki ma ka lihi alanui e hele li i Waikiki, a pela ka lihi o ke aianui i Puonaina, ihh ka aouo ma E*va iho o ka Ihale pohaku o ltev. Mr. Kleili, e hetai lana i kai a hiki i ke aiauui Moi, hele ila'io a ho>>kui i H iliimaile. * i ! Ua kiikuhi ae no hoi o Kahinmioku i ; ikahaie poieiku nui, u PoUukaiua kona ; e aneane ana mauka iho <> ke Ala-: |uui Moi. ma Ewa iiio o ka iiuie Hoi»ii- ; ua o na'Lii. Aia nomaioko o ua pa nei) ;ko ka Moi Knuikeaouii Huleaiii, a uuila- | ila no hoi ko Kaahiimanu, ko na kaikainiahine a Kaahumanu, o Kinau, Kalaniipauahi a me Kekuuluoiii, n o ko Kalialaiia, oia hoi ke Kahu Alii o ke Keiki Hai |ku a lakou. O Haliiuinile ko Boli laua jo Lihha, o ko Liiia Namaiiana hoi, oia o i.Piia ma ka aoao ma Wuikiki o ka pa o i Pohukainn, a malaiia ae o ke aianui Puowaina, o Walawulaihooua uie Kapolo!hau, a malaila, a mnluila no iioi kalii i |itanaiia ni o Ruta Keelikoiani. ) Uu hooj)uniia ka pa o Poliukninn e na iknuhaie o ua'iii, inaioko a muwalio uku jo ka pa u puui. Aia inalaiia na kaukau ,alii a nie ka poe koikoi, a me ka poe ma'kemake i ka iiooikaika i ka pono o ka loielo a ke Akua. Uu lilo ua lii kalnko 1 me lie poe opiopio ia iluko o ia mau maJ kuhiki. Eia hoi kekalii innu iiaua kaumaha i hnnaia iioko o ka hooikaika ana e k«nno iloko o ka ekalesin ; O ka iiooikaika ana li««i, ua lieie uui inni lu nn kane a me na wuhine mai na kuaaina mai. oohe inunao iho i na hnuu o ka iiale, i nu inakuu i na keiki, i ke kane me ka waliiue, a i na piiikia iie nui mahope. Ina e ku ka ma* nao i ka wuiiiuo, uoie e hele mai ke kane, o ke ku ae la no ia o ka waiiine a lliele ana i ka hooikaika, u pela no iioi ke |knne, na makua a me na mukamaka. | I ku hele anu, aia kahi e iiui ui o ka iinanao i o Kaaliumanu la, o ka maka'u i |ke alii—o ka ulauiu mai o na maka, o ke ikomo i kn ekaiesia, o ka mukemake i ka lolelo n ke Akua, o ke pale ae la uo ia i |ka inaka'u, n o ka liele uku la no ia imuu jine ka wiwo ole. A iiala ae lu ia puu (iia|ke, ninau ia mui ia, ua ike o muu ma ia ;oe ? Aole. O hele iluila ; a i o a ia nei, !a pelu iho lu e liaua mau ui. A lohe mai l ia, aolie maopilpo o ka munao, aia a au- | moe hele e iiai i ka manao, alaila inaopo- | po ka mnnnoio, a hanu uku la pela. Aojie e ioaa ia oe, e hele oe ia mea e noi i ke kumu a ke Akua, 11 weliewelieia mai, alaila, e loan in oe ka manaoio. Nniaila, ua lilo na hana i hanaiu i ka wa kaliiko, ii mau kumu nui e ulolia ai na alii a me iut mukauinuna i ka oleio a ke Akua. : Kc ANO O KK AI'PUNI MAH«iPK MAI O KA Moi Kauikkaouli. : I ku lioihoiiu aua inai o na pohu kuIpapau o na Moi mai B<*r(tunia mai, a i ka pau an i li"i o ka Almolelo a na'Lii a nie ke kukalaia ana o un olelo Alii ma I Honuakaha a me ka noho ana o ka Moi ; Kauikeuouli ma ka Noho Alii o ke Au'puni Hawuii. j la wa, ua lilo o Boti i nlii aimoku no ka mokupuni o Oahu, e iike me ke au ia Liholiho, a me na la iiope o ke au ia KameliamehH L Pela no kona noho alii aimoku aua 110 ka mokupuni o Oahu, i ke au o ka Moi Kauikeaouii. Hoonoho aku la nae oia i kekahi kaikaina ona, oia hoi o Munuia i aiii no ka Paknua o Kekuamanoha me ka puukaua o Puawaina a me ke awa ku moku o Kon, a me he llamukn nui la no ke oia a me ka make. A o Kekuanaoa hoi, me he alihikaua nui !la maluna o ka poe koa. Ma na la pai- | k«u o na koa a o ka Okuka, aia o Kekuanaoō a me Manuia me na kapa gula, e hao ann a paihi wale. O Nawailau kekahi nlii noi, a o Keaniani, Unahinui, a |o Hinau a me Kaleohano, a iie nui no na alii, aka, o na kaikaina no nne ka i hookiekie loa ia ae, no ko laua holo pu ana paha i Bt'htania. Ua olelo iuai hoi o Boti, ua ike oia i ka noho ana o ke aupum uui o Beritania, i kana mau haua kuwuho a me na hana kuloko o ia aupuni kaulana o keia aoao o keia honu », Aka, hookahi no ana oilinna nui i makemake ai ma ia aupuni, o ka uiu nui ana o ka olelo a ke Akua niaUila, ua pilia ke kulauakuuhale nui o
Ladami i na iuakini a mc na ha!e j>ule, aka, o ka halepuie o Sana Paulo ka oi o na halepuie ina Laelaoa. **I ko'u manao,, oia ke kahua oia aupuni » kukuluia ai ke kaularia. M Ua ike no iioi oia ika noho aoa o ke aupuni a me ka Moi, ua ane like me na'lii kapu o ka wa kahiko o ko : k;«kou y aiau pie aina. Ua haawi aku ma-! kou i ko makou mau lima i paepae no kona liuia ma ke aloha ana. Ua nui na j aiii kiekie ma ia aupuni i ane ike oie mai; iko lakou. Moi. Oka poe naaupo ka i| huahaa l»a ma ia aupuni kaulana, a ua | iioohluia iakou i lepo. Aole au i ike ma j ko kakou nuj>uui, aka, o ka poe i ao ia ! ma ku palapala a naauno, oia ka poe kie-j kie nia ia aupuni. Ano keia mau oieio! Boti imua o Kaahumanu a me Kalanimo-j ku, a imua no hoi o ke anaina »lu, alai-i la, manoe nui loa ilio la o Kaahumanu a me Kukinimoku i keao paiapaia a me ka oielo ake Akua. Ua hooikaika no hoi o Boti a me knua wahine i ke ao pahipa~ la, oia o Suini Liliha,. a pe!a no hoi na aiii o Maui, oiu o Hoapili ina, a me ka lauu uiii o llariutu Nahienoena, a ua koi>o uku o lloupili ia Mr. Rikeke i makua hanoi, a nana e ao i ka ike a me ka naauno ike Kaikumahine Alii. I'eia no i na'lii n pau e noho aii;i nia Lahnina, ua ao nui lakou i ka oleloa ke Akua a me ka palapala. Pela no hoi ko Hawaii poe ahi, o Kuakini me Keoun, Maheha Kapulikoiiko, o Knhahuna ine Mukulu, a o Kekupuohi hoi a me ka hunauna aiii a pau e nolio ana ma Kaiiua. Pela no hoi o Nailie, Kapiolani, Kamakau ma, a me na haaauua ulii inu Kuawaioa a me Napo<»poo. Aole i pau.