Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 19, 9 May 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]
Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
N \ S. M. Kamakau. HK!.U 71. N<» KA NOIIO Alh ANA 0 UAUIKKAOI'I,I MAM NA O KK AUPI'NI.A UA KAI'AIA O KAMKIIAMI.IIA lil. I\ l » «» l , iopiujiic Ke;il»<»l:ivv:iui nu'li» <>l f!t!o ;i iih' na Ji <iijimiui niii n pau nuilailii. j l'.i liolo nuii na'lii inin Il iwaii n Knuai. i l a kaoiann i» Knikioow » a ino K«??i\vea-! iualii kniiii wnluoi! ; n pola no lioi o Kn-| ookonln inu ° Kaiu ine Kokniliuikulou. Mmooooiii«» lioio a iun kn i makila <» ko <>o (uilapala n me kn oluio a U» Aknn. llnk'» o iu rni, o liol<i nui niui ke no * I |)u!ii|»ih, ii on lioliamalii na mea n |»nu i ku <>|r|<> ii ke Akua. A o<> kn in»i*> pit! nna o l»<»ti ine kn Moi Liholilio i l)t:ritn-1 noi, n i koim lioi iiiin uini, ua iioio i kn iii ioao o iiii'lu mo Knlnui'iioku n nio Kn« iiliumiiuu, e Iil«» in Holi ke Kuiiina Noi. Ua niio iike o lioli me kn llope M«»i, un iilo uo ii<>j ini.i kn hoo|»om>|)ouo aua nuii ilawan n Kuuai, n o Kuulioinuoo hoi n iiie Knliiuimoku, ua uoho laun me ke ku i kn \\a. I Uii lilo inia o Boti i Kuhioa Nui n i men iinnn <' hoopouopono i ko Aupuoi o ko Alii n l.ukou. Un maikni nn hnun n pau n Boti, n ua nui ka poe i umhiilo inin uu' ko alolii», n o iiii luiol» iio keknhi i mnhulo nui in lh»U, nku, o ku |»uui haole iiae ke kumu n kona poino. Akn, i kn mnknmu i o konn lilo iinu i Kuhina Nui, oa mnikni knnn muu Imoii, n ho nlii hoi i muliaio nni in no kn lokomaikni. Akn. i koun lolie nnu e lioohaunnelein min o Kauui e Kalaiwohi, oie kn mnnao e |>e|»ehi ia Kaikioewn, ne lawe ia Kauni nonn, iiolnila, li*toumkauktiu iho la o Boti i kn moku Pnalun, a wae iho la i ninu koa kupono a me na Inko kauu iio kn hoouka kaua mai o Knhnuohi, a holo aku ia i Knuai. A ku ka moku uia kai o Poo, a leie unuka o Waimea, a honi alolm pu me Koikioewn, me ka uwe ana. a uio na ahi, oiu hoi o Ahukni Kauukualii a me kona makualiiue o Kailiunoa, a me Namahann mn, n me ka liannuna alii a pau e noho ana mn Kauai. 1 A |»iu ka uwe nnn, alaila, ua makaukau na uiea &i na Boli a me kona mau uhi a uie koua mau koa kiai. A pau ka «Uaaiiia nuu, pane mai la o Kaikioewa, 4t Heaha inai nei kau i holo mai nei ?" Olelo nku In o Boti Knmauleule, u l holo ui»i iiei au ma ko*u wahi o ka hauwinn a ke Alii n kaua, oin h«*i ka hmnnplu i k« liauiiaele u me ka uhmo kaua ; a no ka hiki uni ae nei no li«»i keknlu o ka lohe i Oaiiu, v, maium ana ke keiki a knua (Kahiwohi) e kaua mai ia oe, a e pepehi ia oe, a e la»e in Kauai nonii. A no keia lohe la, kii mai nei au ia Kaluiwohi e huihoī i Oahu, (o Kalaiwohi, oia no ke kaikuaana ( o Kaeo makapo, na keiki a Kaoimaialo, na kaikunaneo KaahuuiHiiu «pio ka waliiuo a Kuumualii ka Moi o Knuai) nolaila, e kii aku la KaUiwohi e
l>«Jc ma:. ! Kiii'i »k»» lt o Kahiwohi e Ik:1c ni'i» ina kem Paj no i»«i iii« a, i« K;*Uit«ohi ke p!īi o ka #» ma ;m»:i«» o Laauaknhi, a ua h--10 kn kapu itsi«i i ka sln nua «k> o A iuki mai f;i o K.t ai««iln, pae.e «ku 11 o liuli, '•! kn n»;n n* i au ih <»♦' (Knlai«uln) e h««t k>Miv» i i Pano inai ia • » 4 -A»n |wi»;i la ia la i«c CKrtfkn»cwfl) ko kaua hoi i C>;tjiti." T A ftnnt' iiihi l<i lint o K«iikio**M'a in **E ntt m.iiia ii;f kt* n kaua t n *»'»c im ke l»«»i i Oahu '* llo» nku !a o Kuini* tvttln iloko o k;« Piipu o llij>o. A liula iiii ln eiuH, <»icio uku Ih o Hoti t» K.iikioew», K ltele kaua tl«»ko oka P.tj*u e luuki» i i»a «*nca kaua ;« Kaluiwoin." Ae iihii ia m» li«ii o Kuikioewn. A lieie «iku !.i ial»ou ine kekalii )>ot* C liio }t iialawai pu me Ki>iaivvoiii. P-.ue aku la o iiwii nia, "i in h: iimi nei inaua e lioike uiai <>c i uu ti;en kaua a iitc ua wat- : w;ii o |r»ko oka I'ajiu nei." Qka -l*apu 0 Mi{>o, «ua ka pakaua i oi akn o ka iako 1 ua inea k.niii iuttitiua o na pakaua e ae 0 keia |iae aiua ; ua oiaku 1»«»iuj mau pukum «iii iiiiiinua o ka iii.nen. a o m» pu kati|iiioiii\vi iioi, uit hiki «iku no i ka nmi tau<jnii. a ua iiui l> ;t im Imi n;i 1 >;11 e «a: il»o |»au(l i. Ua liool-iko ii't it«<» o Knuiiiuain I na mea kuu;i iie ieluiieiiu, a ua iuki no iioi i kaua iu.iu am;ira ke iuiol«>ii ae i ka liann ana o ka |>u. A iiio ka l*a|>u i ka llawaii, u.i p:iu na pukuuiahi a mo na puknupiioiiiw! i ka i;ivv(r ia i Onhu, 1 Miiui a liaia aku i liauaii. I ka lioike ia aua o ua mea knua a u.e iia waiwai a pau o loko o kn I'.ipn, ui.i i"n, u« pau l<»a ua pukaupoolii» i i ka iaweia iwaiio, alaila, maopop'» iiio la nae in Boti, u«i iiauii Ijciv;> io n Kaiaiwoiii, a noiaiia, koi aku la o Buti ia Kiiikioewa a ;«c mai la iii) li<>i ia. Nolio iki i!io ia o B«.ti uia Kauai n luila kekalii inau ia, a lioi mai la i Oaiiu, a iioi pu inai la iioi mu Kalaiwoln O keia liaua ana a Holi, ua iiio ia i iiiea pouo a i inea oluuiu iiui i ku mauno o na kauaka. No KA MAI AHI'LAU Kl-Ni: A ME KK AMKAHK, A MK KA MaKK ANA 0 KKKAHI IM»K Ani. I ka inaknhiki i ua maiiima iiope paiia o ia makiiinki, liiui inai la kekaiii uiai aliuiau, oia lioi ke kunu ine ke aiieahe, a ua paa inai ka puu, a nui inai lioi kn wela a me ka nalulu ; a ua liolo keia iliai nhuiau mai liawaii a Kauai, a he nui nu'ln n uie ua makiminana i pau i ka uiake. lh>ko o keia iihii ahuiau i rn«ikc ai o Kuliakuliaakoi Wahiuepio ma M<>|kuula i Maui. a oia no hni ke kaikuuhiue o Kalaiiuuoku ine B«iti, ke kaikumnliiue hoi a Kaiuakahukiiani nie Kekua|mauoha, n oia hoi ka makuahiue o Kaiialnia n me Kekauonohi» O Kaiialaia no kekahi i mnke, ke keiki a Knhakuhuukoi me Kalaiinamaliu. Ua oleio ia, he wahi pnuku oiwi maikai kona, a ua maikai hoi k«»nn kmomai iuna n luila ilalo, a he iokoinaikai no hoi oia i kona poe kauaka ame na oliua ona. Ua oleloia no hoi, i ka wa poloii o Kona mau kanaka a nele hoi i ka ai «>le, ni pu no ke 'iii me lakou. No ka mnikai lioi o kona kiuo'a me ka ui maoh hoi, ua lilo nn waliiue kapu n ka Moi Liholiho iaia. oia uo lioi o Kameiiaimiiu ame Kaianipauahi. A no ia kumu, manao ilio la o Liholiho e pepehi ia Kahalaia, e iike me kn make ana o Knnihonui i« Kamehainelin, aka, he nui nae na mnkua nhi o Kahalnin, nona wale no hoi ka poe iaia kn make, oia Ihoi na Kuhina. I hiki wnle ai hoi ha kahi mele a Kahalaia, u Ua like no iaua me Limunui," »fec. Ua oleioia no hoi, i ka wa e mai ona o Kalnmmoku, hele mai la lioi o Kahalaia a uwe iho la i ka makuaknne. A pau ka uwe ana, |>anc iho In oia ia Kalaniinoku, "I nai ole no au i ke nupnni i kou oln !inai, a nv«ke ae no oe la,nlftila, o kuu nai !aku no ia ike aupuni." O Kaahumanu |no nne ka mea i manao ino nui foa in. O |na olelo nae a pau a Kahulaia, ua |wu (lot no i ka oielo in e Knkinimoku ia Kaahumnnu, a ua iohe ia ka inanno ino ana o Kahalaia i.i Kwahumanu. 4> o ua kee nei {wiha iloko o Haalou" wahi a ka o)e--;lo, o kn-po-nnlninahu-ihu. O Knlnnip.iuiahi no kekahi i make i keia mai, oia hoi |ka makiiahine o Rut* Keelikolan». O G. llumehume no kekahi i makei keia tn«», |ke keiki a Kaumualii ka Moi o Kauai. Ma Honoluiu nei ko lakou walū i uuike ai. He nui no hoi n;rhi a mo na maka|tiiMiia i uuke i keī« mai.
I ka ft*;tkc aua o Knhnhua. ua |i!,t itio la o B«»li i Kahu Ahi no kn Moi Knuikenouh, n ua hlo pu no hoi i\n ka hoot>otivp»no »na o k« aupuni, a kaokna Ina ae h h"i o Kanhnmanu. n } rl;i no hr>i o Knlauimoku n mn Kekuaipii i Namahana ma, ma k;t «»!t-lo a ke Aku;i ia mau la. Khhptit»i inua iho In o Kaaliumauu a me K. Namah »ua a me kekahi }m»c alii e ae, a o Kcalnai*onui kekahi i hele pu i ke k.iapuni. a m«; kekahi p»e i lilo i hoaha•iitu he lehulehu waie. A e njana«»i i'na ! hoi o» Keliiahonui ke Kane » Ka«*ihnma»iu. Oka haua mii nae a Kaiihumnnu ;ia kaapuui aui», o ka haipule me na iun. /kauinaua, a o ke ao aku hoi i ka pule a ka Haku, ;• *t ka honhoiihuli e j?u!e a e :inihi. a e iu le ma kahi e puie ai, me ka mannoio aua aia ke Akua i ka i.uii ona Kt«lu. Oka hai aku hoi i :ka Jif?vv;i iuiua o na kiimu, ia B<namu ;♦ fi»e Knmainui na kiium e hei»; pu ana. A īma keia kaHpuui ana. aole no hoi i kann iinai ka h«>ohaahaa launa ole o Kanhumajnu, ua hnipule pu me k?i poe haaha.i, me \ka pt»e iliiiune, n ua komo a uoho iloko iiii hali' jiej»epe a peiapela e j»a!e |»u ai .uu> na makaaiiiiui.'i. O i<e kaapuui iiiuu ; |t»a ana no Keia ;i Knahumanu ia O-hu i 'kn niakaliiki 18'25. Aole o Kanhumanu ima i iioahiinnu i ke kaapuui mun nnn, a li ka iuu uae o ke knapuni nnn in O.iiiu, |oia ijdi ka miknhiki !d"J(S, u-i konio o : Kiialiuuiiinu i kn hoahiinau. n un knpnin Ikoua iuon o l']|.Z;l) t.i Kiiniium.-inu, a in:i I i;i ka;ij>iiiii ana ii«»i i itau!e ai kn htn(a o ike ka.i mn ka monna o Ma\auai, mawai'eun o Kaneoiie ame Kunion. I k;t m;t[lama hoi o Se(>ntemah'i <>i;t mnkahiki m», ■ iioloaku 1-1 o Knnhumanu i Maui n le.'la iloa sikii lt i ilaw.iii ike komo ikn ilai lej>ule nui ma Kailua. | Aole i pau.