Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 20, 16 May 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakai;. UKLi; 72. ! Ni» KA NOHO AHI ASA O KAI/IKKAOULI ,>IA I.I'NA 1) KB AUPUNI.A UA KAI'AIA O KA.ME»AMBHA 111. I kn l.i o in mnlnmn, komo ia kn !!iilepule nui o Mokuniknun ma Knilua. I kn mnknhiki 1827, innhope iho o ka inuke :i"i» o Ktilanimoku mn Koilun, Mn\\;iii, li"i umi la o Kaahumanu iiu» mni Iniln nnii. a knnpuni hou iho la ia Ouhu. ( ) ke kolu in o knnn kunpuni nna ia Ouliu, e hai nku nim i ka olelo a ke Akua. M noho nua hoi ka Moi Kauikenonli mn Wnoiih» i Wninlun, n noho iho In o Knnlimiii.n»u ma Wninlun, in wa kn hoike unn 0 Kr (I uinnnn i u ni mn ke knha o Mokiiliin, N \ lI\N \ K\ K A BOT! KK I<AHU NUI O K A Moi Kauikeaouli. II e mau malamn wnle no ka hana j>olo!, i ;m;i o Holi, nlnila, huipu mni la nn hn,.le mahope •» Boti, e hoownlewnle inii, u in Kuiui Lililia hoi knna wnhine, « I• l.i no lioi iu Munuiu. Uu oi aku ka |m!i nui o M imiui i nn huole, n ua lilo oia 1 men kiekie lon. Un mnknu lon ua hn- <>:.■ noho aua ma Monolulu, no kn huli tiui !o;i nna o nu'l/n n me na makaniuann i kn olelo n ke Akua. Un olelo hoi o Kanikulu Aluli, Mr. Lanai n me Knnikeln lteritnnia, ( *lna e noho loa na Mision:iri imi Mnwnii nei, nlniln pnu lon mnkou i kn hoi i ko inakou aina : a iua lu>i o un misiomm ke hele i na ainn e, nlnila, noho makou mn Mawaii nei." Pelu iho In ka manno o na haole hnnohano a me nn hnole kalepn. Un hoino loa lakou i nn niisionnri, no ke nlakai nui i na'Lii m:i kn olelo a ke Akua. A no keiu manao ana o na haole pela, Miolnil.i, Ulo lon iho lu o Boti, Manuia n me .Kekuuuuoi i muu hoa'l«>ha no nn haole. A ia wa i hoomahui loa o Boti e hui nui ;«»»o nn haoie. ; | K Imohao paha auanei oukou i ke [koino aua o ka inoa o Kekunnaoa ma [kem kaumilin ann, aka, he hnohno pono iu> nne iu. Aka, eia Imi, o Kekuniiaoa n me Munuin, o ko Boti mau knikuiua uo ia. O Boli no hoi ke kumu o &a hlo ana o ke kaikamahine a Knahuinnnu, n ua lilo o Boti i hope n I hilinni no Kekunnaoa no un pilikia n Kanhumajim, ua lilo ia laua nei o loko a me wnho, bohe hoi he alii nui e aa uiai ia Boti. He [wahine kapu, a he wnhme kauoha o Ki* nnu, am a nui k« Moi Kauikeaouli. o ka wahine no ia. Ina |mha nohe i liio o Kii»au ia Kekuanaiw, iim pahn ua holo pu me Boli inn a uolowale, ina la j>aha aohe e iona ko knkou muu M<»i. Pomaikai ka|kou i ka loua ana a me ka haawi ia nna nni ma ka lokomaikai o ke Akua, e l<m« ;«nai na Moi inaloko o Kiimu a nie KekuunntK».j I ka lik> t|b:i o Boti i hoa'iohn no na Imole, uluiin, ulakai aku ia ua haole iaia iJ«»ko o ka iuu A iko iho la hoi

ua |>oe h"rii.»le nei u<* uaa o aiiiLi, ho'ue aku h ua f>oe hao e nei i »in i ka l'»le. Ohi kukan, a oiii |»en;i ilio ia h»>i 0 i k;i lole a haawi aku la t na'Ln «»na, i rm punahele. i kela kauaka a i keia kannka. a mahal<» aku h r»a k;iriokn i ke aii» lukomaikai, a ola hoi na iwi. Aie aku la o Boli i ka l«»le o ka Ikh»!c a nui loa, a haj>i niai ka ka Moi Liholilio oie. Aka. he akamai no kek .fi» mau haria a l><ili. ua kukuiu oiu i man haie ku>n wam ula nia kauai, M.uii a me ilau;tu. a 'haowi aku la i mau luua kalai lanu ala, n»e ka h'»i)hin;i!irna aku i ka l»»le, a u.j |»i--!ha ii.i kunhiwi k.ilii laau ala i ua k»Mi<iua lu ikeiuake i ka Iwle. ! lloohli» ae ta h<u o B<»ti ma Honolulu ii mau hiile kuai h»le, <»ia o Aienui, he liule laau uui iu no ka Moi Liiioiiho, (iin i'iikaka kaln i ku ai, ino kahi hale l.mu uuku o l'nluholnho, a ua kauo la u<ui i 1 iialekuai lole no Boti, no kn nui o ka uie 'i ka lole, aua kapaia o Aienui. Ilaawi jae la 110 Jioi o B«»ti i inau haoie nana e ikaupooiia ka laau ala, a he i«ui ioa hoi ' na haule i» in ano e iioio ana ina kela \va- : iii keia wahi. | A ike iho na hale he alii oluohi o Bot'i <a tia liuli hoi maniuh o ko hikou mauao, |alaila, olelo aku la liaoie, "O ka haie kujai rama no kekahi mei warvyi." Ano ik'eia olelo no a ua poe haoie nei, kukuin

lilio lii 110 o Buti ii n»e Mniiuia i iīimu hn- ' le ku»i r4ina, lio ku me», noiiu no keknhi innu iuo » ike in iloko oin iiiuu «nnknhiki, mni kn holo ann o Liholiho i Berit;mia n ihiki in \vn, ui knpu lon keli hewu keia jhevvn. O Polelewn ko Boti linle kuni rauin, n o Hnuekn hoi koi ko Mnnuin. I ku honmnkn nun nne o kein mnu halekuni, un wehn ne In nn hnle kuni ramn o nn haole. In mnnuwn, un puka hou inni In nn hewn knhiko, a oi loa aku ke ino. Lilo iho la o Polelewn i wnhi hiluku nui nn nn punn ; ulu mni I» kn loku me ka hooknmnknmn o ka po ; nia hoi mnlnila na uhn leulea, nn nhn liuln a me nn nhn huln kunmunmu ; nin maluila nn hnole ine nn knnaka e lunua mau ana me na wnhine hooknmaknmn. Uu lilo nku In 0 Knnhumanu nme nn misioii»ri ini na na hnole n me nn kannkn. In wn i hook.mwnle mni ni o B<»ti n me Lililm ma a noho mn Pelekaue, n hanlele ia Mnliimnile; n Imi pu mni ke Knnikeln Peleknne a kukulu i konn pn, n okn Moi Knitikeaouli hoi, nin no ma Pohukninn ka Mnlenlii in wn. No kein mau han i o IWi, ua uh» ne la kn mnnno knuinnhn n hoohooi hoi iloko o Knlanimoku, me konu innnao, e komo nnn pnhn ka manao ino iloko o Boti e hooknhuli i ke aupuni, a i ole in, e mannoinonna no pahn i ke knikuuhine o lakou n me nn'lii e pepehi. Akn, aole nne he nien nann e hni mnlu aku inin i ko Boti manno; n pela konn mnu mnnao 1 nune wnle ai iioko. A o keia mnu mnnno hoohuoi nne o Knlanimoku, un Imi nku no oi 1 in Knnhumnnu, me kn i nku, «» He kupnnnha nn hnnn i» Boti, he manao kipi wnle no konn, n e mnnno nnn no paha e pepehi mai ia kakou," Olelo mai lu hoi o Knahumnnu, 4< Aole no n oukou n ka he&na knne, ownu kn hoi oku henna ino." Pane hou aku la o Knlnnimoku, u Aole no 1 he mea e lohe ni knun, nn hno nku nei kela i na'lii n me nn knuaka, kanaka nui a knnakn iki n ua pau loa ia ia 1« ; a ke i manno nei nne au e kukulu i ko'u wnhi papai hale inauka nku nei o Knwannnakoa ; a i hoi ne o Boti ma i ka mnhiko i uka o Manoa, alaila, kukulu nku ko'u 1 wnhi haie mahiai mauka aku nei o Mukiki In, malia o holo i ukn i kai knhi pokii o knkou, (Kekuanaoa) a aloha i ka > noho mehumeha, alailn, hni iho i kahi * huaolelo." Ahu no kinohiuohi aka i poe knaknua kahiko. Pela iki no hoi o ua punihaole ma, ka 1 he wn uui keia o na Loio haole akamai, na Lunnkauawni 1 Kiekie nkamai, o hoopau dula iki mn o ke aupuni ; o na Kuhiua aknmni, o nkua kumuhaka ma. Ma na aupuni nui oka honua a kakou e kaao nei no ke kiekie o Amcrika Muipuia, Beritnni, Farani a me na aupuni eae iloko o Curopa holookoa ; o koonei poe Kuhina, Lunakaua» wai Kiekie, Loio Kuhinu, n pela nku, he poe huki knula waie no lakou inamua o ka ihu, oohe o lakou nei wahi [>9l;»weka e loaa i laila. Ua mnluln» one» ko lakou 1 aupuai no ka oi ion o ko lakoii nkamai ? 1 Aole aupuni hookalu ma kn honua ina > M aupuui uaauuo, e io»u lua ko lakou

poe kakau uj«wjlelo na l«»aa i»!c i:i lakuu n:i k- t »a ki:!okr> a me nn kaua kuwaho, a a me na p?likin kuloko e maluhia »»lc »i ke 3'j(J Hawau r»ei waie no ke aumiii! » mnluūi:! k.i m>hn ana. niai ka inakainki 1797 a hiki mai i ka makahiki * 1819. mani>:!i o ke akama» o Kame!i;iineha f. i ka finoponc>p<mo aiipuni-ann. ; Oka lioiipili haole ana ke kumu ona , piliki?» mai a Kamehaiiieha* 111. a me ka 5 pili hoomana a hiki wale i keia manawa. ; Ina na nuMii a me ka p«»e i a<»ia i ke akaiiri'ii, me ka imoinalu līke i ka lioomann t;i me Ke ao p »lapala, ina aole aupuni :iaua e keakea me k:i malu kuokoa nna. Ke | noho n»;i o Iliiahine, Lai-ikea, B'»rabt>ra ;ine ku lak(»u hkiu alii kamaaina, me ka jho«»mnlii ole o l«\»riiii maluna o iakou, a jpela no na moku o Pwomuku. O Tahiti me Kahna, oia wale no na aina i liio ka hooiir.iu una ia F;ir »ni like me ka olelo ae like. Aole lohe ia o keia ma|| aina ma ka li'M.poiM-pono ana a na'lii kania.iiua o ka aina, u:i iioopiiikia waieia c na haoie ; aole iioi i lohe ia he mau Kuhi:ia iuiole uiaiaiia, a he mau luna h;ioie |;i h'ū, he ole ioa no. O Kauluiai | Kapon na'hi Ke olelo ia uei, ke iuahualuia ii<;i na'iii a me na kanaka.) Aole i pau.