Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 22, 30 May 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakai:. llKlil' ! No KA NOMO Aui ANA 0 Ka(/IKKAOULI j MAI.I'NAOKi: AUPPNI.A lIA KA- j PAIA O KAMHHAMEIIA 111. j L-n ln»ihoi niai o Holi i kn Moi Knt»-! ir>t•;t'm!i 111,'iloko o konii Elnlenlii i knpain! «• Knliiileuluhe. A iii \vn,uu ku mni ke-i K.iln uiiiuuwn Ilukiui, n uu ku like laua' iik' U;i uinnuwn hauohnno Kamehamehii.j l ,i honki|>nin kn inaiiiiwn Hukiui mn kn( 11aiealii. Uu loihi no k« ku nnn o kein j in ninwa mnann ; n mnluna no hoi on» ij lna.'i mai in kn pulapala lilohn Q lui Moij < :n •iii|mmii (Kusiiii) iu Knuikenouli, oia j li.'i nAh k.Hic(lt ro. 1 15 lonn ho koln pa-! lapaia maloko o ka manno o nn'lii a me! k i j-;il ipa!a u Wiliama IV,, me kanu wn-j himi o A(li'ritt% nn Moi o Bcritanin, (nn« I»o|m« <> (li'on*-* IV., e nnna oukou a e ln.ia ne). j I kem mnkaliiki no i ki poku in ni o l.iliiim.i <! ku Mukoi pue kaua, oin hoi o; Kapena Kalakn, he inoku no ncritnniu,| .i na maloo kn )ih» o kn ulu i ke kipu in,' .i aiihee aku l.i nu knninuinu i nn uwawui i» Kananla, Kannhu n nie Knliomn. O kn! hua ii') ia a k<» lUritnnia, o kn hookuhe i: |> <*k< > k O o kannku Ilawnii. l'a innn ko ; IW ntaiiiu i ku iH'pehi u nie kn luku ann.| V. nanu i kn moolelo o Kupenn Kukej ( l.ono) nnnu i pepehi in Koj>uptm mn Wamien i Kuuui. a iriie ke nlii o Knliinti,| n (iir na koko kanakn [laaaii i hookahei ii m.'i Kaawal«»a. E nana ikn moolelo 1 <i ka nioku Elcnora,no Rcritnuin. 0 Mr. John Voung (Olohann) kekahi men i ike! maku in hookuhe ino nnn i ke koko Hn«; >nii me kn lukii nui lon, n ua kapnia ko, la lukii ino iimi o ka Lolopnlui. | Iloko no oiu innkahiki, ua ku inui kekulii inoku Beritanin, a pili i kn unpnn| Keoni Aluli. Ua mnknpnu nae kekahi! muku oUo Kupenn. O knna wniwni nui: i lnwe mni ni maluna o konn mok», oia: hoi elun mnu poo knunka, he mau aiii no Nu /'lam, uu oki ia ko laua mnu poo a waihoin iloko oka pahu mmn. Ua mai-! km ko luua uiau helehelena, me ka uliul» mnikni hoi o ko knkau mn kft papnlina n me ku ihu, ua lolon mnikai hoi ko laua mau lau«»ho. Oia no hoi ka inannwn e kaua ana o Rcritania iu Nu Zilani. Iloko no hoi i» ia maknhiki. i lawe >a

uiai oi ke K>i(iuii»pule o Lnhainn, oia hoi j o Hcv. VViti»ma llikeke e hookolokolo., O ke kuinu nae o keia hookohikolo ana 1 ia Mr. Rikeke, me kn iiianoo e hoahew»-| iiU a e make (>fthft, no ktt innnao ino no, 0 ke Ka|>ena » kekohi moku okohola Be-j ritania, oi» hoi Knpena B»»kala. Okeiaj haole 110 hoi ke Kapena o ka moku nana; 1 lawe ia Liholiho ma i Beritania. I kona| holohokyuauana nae i ka manawu e no-| ho ana ko aupuni o Hawaii mahope o k% hoomalokn, a me ka naaupo, ua hele ho. kai wale na Kapeim me na kanaka sela | o luua o na moku, e hoohaumia ana i na| wuhine ina ka hookamakam«,o kahi wai-i

w-iut f"n;i uni. 011 kahi apana lole, kc aniiuii lu» 'i T (kj]«t) ka upa. ka pupulti T ke kil.i-o<j, ka pep€<3 b*ka a me kahi apana <Ja!;j ; a o ka mni p;»U nte ke kakio ka puo!o nui i !o;ia ihfji i na uahine, n hclelei ki hu»»ho, a uin ke p«>o. Oia ka liana nui a na wahine » Uahaina, niainua » ka hiki ana aku o Mr. Kikeke nii i Lahain». fko Mr. Rtkeke rna noho ana • im Lihain«i, ua nwke koke ke nlii haipulo Keopuohni. a ua hlo hoi o lloapitikatie a me Hoapiliwahine i mau alii haipuie, a ua hui pu mai ua'Liii, na kaukau alu, ka poe koikoi o ka aiua a me ua makaaiua- | iih. y.i lilo h«>i i> Mr. Rikeke i «makua <no lakou. Ao na meu i aoia mai eka ; lakoa kumu, u«i hoolohe lakou, oia hoi, ' ' ,cun l»°°lvamakafna a me ka m lekoluhe, he mea kue la i k i Akua ; a o ka hewa he n.ea hoo|iu»iua h«a ia i ke Akua. () ka olulo aka lakou kuinu, ua komo l.ia iloko o ka puuwni o na'Lii. A tia honhh» ae la na'hi i m:iu kau kan.iw.»i li')omalu ijf> ko lakou mokupuni iho, nolaila, o ua moku okohola i maa i ka hana.hewa hookamakama mamua, a i ko iakou I»ilni hou ana ma Lahaina, ua hoao hou liik«»u e haua hewa, aole mie he ko o ko hikou mnkemake, oi:ii ua kapu ma ko knnnwni hoomalu mokupuni i kau ia e na'Lii. A no keia men, <> ka hoiun koke aku In no ia o na Kapnia moku i nn Misionari o Lahaina. LC hooman»to ih«> kakou i ka moolelo 110 ka Iniokololoia'na 0 Mr. Rikeke. Ka hana ino a Kapena Bakala ia Mr. IIiKKKt:. Ua ku moi kekahi moku okohf>!» ma Lahaina i ka makahiki 18*26, a o Kapena Hakala ke alii innku. A lohe ua Kapemi nei he kapu o Lahuioa, ua kau ia ke kanawai hoomalu e na'hi, nole e hookamakama me na wahine, aole e mnekolohe. Iku lohe aua o Knpena D>ikflln, olelo iho la oiu, u he kunnwai misionari; he kapu midionari." Ano keia mea, ua huno no o Knpena Bukala, ma ka hoolele uwaki ana i na sela a pau o luna o kona moku, aole io no i loaa i hookahi waliine hookainak«ma maloko o ka ninlu ulu o Lahaina. \no ko lakou hoohokain »ina, noho iho la lakou a ahiahi poeleele, Im>okalakupua iho lakoii, ma ke kii ana e wawnhi i ka h»le, a e pepehi hoi ia Rikeke. Ua kokua ia o Rikf j ke ma e na'lii a me na kunaka, a ua puktlle io uo, ua kini mnu ia ht>i ikapome ke ao. Ia wa no nae, palapala koke aku la o Mr. Rikeke ia Kapena Bakala, e ninau aku ana 1 ke kumu o ka hana ino ana mai iaia, a e pono e ao nku i koua poe kanakn maluna o ka mt)ku, aole o ka hana ino ma kn aina. Pnlapala mai ti«> hoi o Kapena H.ikala me ka i inai, * O ke kumu <» kn huhu o kuu kanaka, o ka aua ia o ka wnhine. Ina e ne mai oe e hanwi mai i wnhine na kuu kaniika, alaila malu o Lahnina nei." Aole nae ioe aku o Mr. Rikeke a ine na ahi n pau o Lahaina e ko. kua aku t kona mau manao hewa. Ua nui loa kn hana ino o Kapenn Hakala n ine kona poe knuaka ia Mr. llikeke. A : no ka loaa ole o kn wahine, ua kuai okoa |o Knpena Bakala i kekahi wahine o Lai haina, o Leoiki kn inoa i ke eialokini, ua ilawe malu oia i Oihu i wahine nana. I Ika pau ana oka hoohaunaele a Kn- | peua Kalaka «na Lahuina, i ka inalama o ! Okntoba 1827, ua loan ia Kapena Bakai In kn pnlapala a konn hoahannu mai Beritnnin mai* Penei kekahi mau olelo ma- | loko oua palapala la : <k Ua pai hoolnha iia ma na nupepa kau mau hana kalohe |nna ia Mr. Rikeke, a me kou kuai nna i kekahi wahiue o Maui i ke dula kini." | A maopopo iho la, ka oiaio oim olelo ! in Knpenn Bakala, a he mea iiiki ole hoi laiu ke uumi iho i kona hilahila mamuli !o kana mau haua koiohe ana. Nolaiia, i manao iKo la oin e uhi i kona hewa, a e

| hoolilo hoi i ua mnu hewa nei Jina i ku- | lohe io ai, e hoaahu aku mulum o ka [ uhane hewa ole, e make nmlalo o kona | mau hewa. Hoopii aku la oia imua o ; ke Kauikela Beri(ania e noho ana ma | Honolulu, oia lioi o Mr. Richard Kalato- ' na kona inoa. Kokua nku la no hoi ke ; Kanikela UenMnin, a liui pu mai no hoi s me Kapena Kalako, (kahi mukoi pue ka» | ua). Pehea iho la ka hoi o Jonrs Aluli '• ke Kanikela Amerika ? 0 keia J. Aluli 'i nae, ua pau knuna o ka nui o kuna mau | wahine, o ka hoohio kapkahi wale no o | ka papale biva ke hele mai. O keia Alu- > li no kekahi enemi i na inisiunari, a hui

pu mai me na haole kaiepa, a me ka hopt' Kenikela Amenka no hoi, oia o Mr. Sepena Lanai ke p.»ohina o Mareka. O ke Kanikela Beritanm nae, hele aku la oia iniua o ke Kuhina Nui o ka Moi. ke pani hak;»haka hoi ma ko Kalanimoku wahi, oia hoi o Boti Kainauleule. Ua hoahew i no o Bf»ti la Mr. Rikeke. A o Manuia hoi kn Ilamuku Nui, a he Ahi no hoi 110 na pakaua o Oahu. un koknu .no lioi oia mahope ona Konikela. Ua : nmau aku 110 hoi o Boti ia John Youiīsj Olohana, no ku pono n me ka hewa o |Mr. Rikekc. Naminami mai ia o Olo- | hana, "Nuinui Berit«inia hewa hke hi», I naminami paiapala raibila, nuinui hewa." A'loheu Boti a me ka Moi Kauike- : aouli i na olelo a Oloiiaua, kn haole hoi i • hilinai nui e nn'lii mai n Kamehaineha | mai. Nolniln, unnnoio iho la nn'lii, a o | Kanliumanu ma pu no kekaiii. Pahipalu iaku la uii'iii o Oahu i na'lii o Maui, pe- : nei: ;, E ko Maui mau alii, Aloha oukou. | Ina e kii aku o Kapena Bakala, Kapen i { Knlnka a me ke Kanikela Benkania i ke | ktimu a oukou ea, e malama oukou ia ! oukou iiio, n mai nua oukou i ke kumu !n oukou, e iiookuu mai uo, lie iiaole no |he haole namu, na lakou 110 ia e liana, !ai;i ko oukou liewa o ka uwao wa!e aku |in liikou." Un mnkemake na'iii o Oaiiu. |e ulino in Mr. Rikeke iloko o ka walia o j ka mano. Aole i pau.