Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 23, 6 June 1868 — Page 1

Page PDF (1.66 MB)

KA NUPEPA KUOKOA.

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VII. HELU 23. HONOLULU, IUNE 6, 1868. NA HELU A PAU 340.

"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

 

 

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six months, in advance.

 

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.

PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA S. M. KAMAKAU.
HELU 74.

NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI
MALUNA O KE AUPUNI,
A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.

O ke alii wahine Elisabeta Kaahumanu, he hoa aloha a he makamaka no na kamaaina; a o kana mau keiki i hiipoi nui ai, oia no ka pono a na misionari a me na misionari. Aka, ua kaumaha kona naau no keia hihia nui i hana ia no kekahi o kana poe i aloha nui ai. Ua helelei kona mau waimaka me ke aloha kaumaha. Aole oia i oluolu e haawi aku na ka poe enemi e hana iho a e hooko mamuli o ko lakou makemake, a me ka poe e kokua ana mahope o ka na enemi. Nolaila, palapala oia i na'Lii o Maui, o Hawaii a me Kauai, e akoakoa ma ke kulanakauhale o Honolulu ma Oahu. I ka akoakoa ana mai o na'Lii a pau ma Honolulu ; ua holo pu mai no hoi na'Lii o Maui me Mr Rikeke, a me kekahi poe hoahanau ekale sia o Lahaina, no ke aloha i ka lakou kumu.
            I ka la a Mr. Rikeke ma i hiki mai ai ma Honolulu, a i kekahi la ae, wehe ia ka Hale Ahaolelo Alii, no ka hookolokolo ana i ka pono, i ka hemo, i ke ola a me ka make o Mr. Rikeke. Pela no ka paha ke kanawai ma Beritania ? Ina io pela, kaumaha no ! Ka inoa hoi a pepehi kanaka, alaila make.
            Aia ma Pohukaina, mauka mai o ka hale o Kalanimoku, maloko hoi o ka hale o Kekauluohi, elua la o ka imi ana i ka pono a me ka hewa, i ke ola a me ka make o Mr. Rikeke. Aka, aole nae he loaa o kahi maawe iki e ola ai, oiai, ua naminami mai o Olohana a me Boti. "Ua hewa loa o Mr. Rikeke, i ka palapala ana i Amerika.'' A no keia mau hua olelo no a Olohana ma, ua piliaiku loa ka manao o na'lii, o ua maopopo e make o ana o Mr. Rikeke.
            I ka wa Kumukanawai ole o ke Aupuni Hawaii, aole he kukuluia o na hoike, a malaila la hoi e ike ia ai ka pono a me ka hewa. Hihia no hoi ka wa Kumukanawai ole.
            I ke awakea o kekahi la ae, komo malu aku la o Davida Malo a me Kanaina ma kekahi keena okoa o ua Hale Ahaolelo la, aka, ma kekahi puka okoa mai nae ke komo ana. Hele mai la hoi o Kaahumanu, Hoapiliwahine a me Kekauluohi ma ia keena. Ike mai la hoi o Kaahumanu ia D. Malo, olelo mai la oia me ke kaumaha a me ka waimaka, "E! aole he mea e pono ai ke kumu a kakou, no ka mea, ua olelo mai nei o Olohana a me Boti, ua hewa o Mr. Rikeke i ka palapala ana i Amerika." Pane aku la hoi o D. Malo ia Kaahumanu, "Oia ka hewa a Mr. Rikeke ?" Ae mai la no hoi o Kaahumanu. Pane hou aku la o D. Malo, "Manomano ka naaupo o kanaka haole, ua olelo mai ua mau haole la, he mea hewa ka pule i ke Akua, maikai palapala ; a ke hoahewa mai nei nae hoi lakou i ko Mr. Rikeke palapala ana aku nei." Ninau hou aku la nae o Davida Malo ia Kaahumanu. "Pehea la hoi kou manao, ina e aihue ia kau puaa, a minamina oe no ka loaa ole ; a hele mai kekahi mea e, a hai mai ia oe i ka mea nana i aihue ko puaa—Ke ninau aku nei au ia oe, Owai ko laua mea i hewa, o ka mea nana i aihue ka puaa anei, a o ka mea hai mai paha ?" I mai hoi o Kaahumanu, "O ka mea no nana i aihue ka puaa." I hou aku o D. Malo, "O oe no ka wahine a Kamehameha, ua kii mai o Kanihonui e moe me oe—A ua hai aku o Luheluhe ia Kamehameha no ko olua moe ana.—Ke ninau aku nei au ia oe, Owai la ko laua mea i pepehiia e Kamehameha ? O Luheluhe anei ?" I mai la hoi o Kaahumanu, "O Kanihonui."
            I hou mai la o D Malo, "Ma na aina hea o ka honua nei i hoahewaia ai ka mea hai, a hoapono ia ka mea hana hewa? "Aole" wahi a Kaahumanu. Ke wehe loa ae la ke alaula o ka malamalama ia Kaahumanu ma. Pane hou no o D. Malo, "No ke aha la e hoahewaia ai o Mr. Rikeke ka mea hai, a e hoaponoia ai hoi o Kapena Bakala, ka mea nana i hana hewa aku ia Mr. Rikeke ?"
            Olelo mai la o Kaahumanu, "Ua maopopo loa mai la ia'u, ua pono o Mr. Rikeke, a ua naaupo loa makou."
            A pau ka Kaahumanu ma kukakuka ana, alaila, hele aku la oia imua o na'Lii e kamailio pu no keia mau mea. Maopopo iho la nae i ka manao o na'Lii, aole i hewa o Mr. Rikeke, aka, kou nae ka poe enemi wale no.
            I ke kakahiaka ae o kekahi la, hele mai la ka Moi Kauikeaouli, i ukaliia aku e Boti, Manuia, Kekuanaoa, ke Kanikela Beritania a me Kapena Bakala. Ua kahiko ia lakou i na kapa gula a me na hoku. O na haole kalepa kekahi a me kekahi poe e ae.
            I ko lakou ku ana imua o Kaahumanu, koi ikaika mai la o Manuia, no ka mea, oia ka Ilamuku nui, iaia hoi ka make a me ke ola, a kokua pu mai la no hoi o Boti a me Kanikela mahope o ka manao o ka Ilamuku, e lawe ia Mr. Rikeke e hoopaa ma ka Halepaahao maloko o ka Papu.
            Olelo aku la o Kaahumanu, "Ua noonoo ieo nei na'Lii no ka hewa o Mr. Rikeke, i hoopiiia mai ai, e ke Kanikela Beritania, no ka hewa ana i hana hewa aku ai i ke kaua o Beritania, maloko o ke Aupuni Hawaii. Eia ka manao o na 'Lii a me a'u no hoi: Ua hooholo iho makou, aole o Mr. W. Rikeke i hana i ka hewa i hoopiiia mai. Ua hookuu aku makou iaia me ka hewa ole."
            A no keia mau olelo a Kaahumanu, luliluli ae la kahi poo poepoe o ua o Manuia a me Kanikela Beritania, a wiliwili ae la i ka laua mau pahikaua i ka makani ; a he homa hilahila ka hoi ana o Kapena Bakala a me Kapena Kalaka.
            Ua lilo o Kaahumanu i enemi no ke Kanikela a me na haole kalepa a pau e noho ana ma Honolulu, a ua kokua ia mai e Boti a me Manuia, pakele loa ae la o Kapena Bakala a me Kapena Kalaka. He mau Kapena laua no Beritania. O laua no hoi na eu nana i kipu poka ia Lahaina.
            Mahope mai, no ka hoomauhala no o ke Kanikela ia Kaahumanu, pepehiia iho la ke kanaka o Kaahumanu e ua Kanikela nei. O ke kumu nae o ka pepehi ia ana, ua ai ka bipi a ua Kanikela nei i na mea kanu a Kaahumanu o uka o Manoa, a hopuhopu ia ka bipi a puka loa i Pawaa. Ua hooheiia ke kanaka nana i alualu i ka bipi e ke Kanikela Beritania. O Kanekuahine ka inoa, he kanaka kiai no Kapukaomaomao iuka o Manoa. Ua hoohei ia ua kanaka nei e ke Kanikela i ke kaula. Paa iho la ke kaula ma ka a-i o ke kanaka, a kaue ia mai la mahope o ke kaa-lio, a walawalaki mai la iluna ilalo, i ke kauo ia i ke kula o Kahua. Ua lewa ka auwae, haihai na iwiaoao; mai moku paha ke poo, e ole e komo na lima o ua kanaka nei ma ka pu-a-i, pakele ai paha mai moku. "Pakela ko Be ritania i na hia loloa."
            Aole o na Mi sionari wale no ka poe i hana ino ia e na haole Beritania, he oi aku na kanaka o ka Lahui Hawaii nei, ka poe i hana ino loa ia e na haole. Ke manao nei au, ina i lilo na mokupuni o Hawaii nei i Panalaau malalo o Beritania, ina paha ua lilo na poo o na kanaka Hawaii i maunu papai, e like la me ko'u ike pono ana i ke poo o na'Lii o Nu Zilani, e hookuukuu ia mai ana iloko o ke kai o ka uapo o o Kapapako ; a maloko hoi o ka Halekuai o Keoni Aluli, na Mr. George Wood kane a Kamaunu, nana e kuhinu mai i kanaka ; a o ka wai e holoi ia ai ua mau poo la, oia ke ninini ia mai iluna o kanaka i hele aku e makaikai i na poo o na'Lii o Nu Zilani. Nani ka hoomainoino !
            I ka makahiki 1823, i ka la 30 o Maraki, ua ku mai kekahi moku kiakolu, a he poe misionari maluna, a he poe Hawaii no hoi kekahi i aoia ma ka lokomaikai o ko Amerika. O ke kolu paha ia o ka hiki ana mai o na misionari, a he nui ka poe i holo pu mai. Eia ka inoa o kekahi poe : Rev. E. W. Kalaka, Rev. P. J. Kulika, Rev. J. S Gerina, L. Anaru, a ua holo i Oregona Mauna Pohaku, me ka lakou mau wahine. O Mr. G. P. Kauka, he kahuna lapaau a me kana wahine ; o Mr. Kapaki he Pai Palapala. A eha hoi wahine kane ole, o Mrs. Bihopa, Mrs. Kamalani, Mrs. Rokeke a me Miss. Maria Ogana. O na kanaka Hawaii hoi, o John Palu, Haia, Kalaaulana, Ukalimoa a me Kalimahauna.
Aole i pau.

Ka Ahaolelo, M. H, 1868.
Poakolu, Mei 27, 1868.

Halawai ka Hale i ka hora mau.
                Peresidena ma ka noho.
                Noi mai o Mr. Koakanu e kapae i na rula a e noonoo hou ia ka Palapala hoopii a J. Haalou. Ae ia.

            Noi mai o Mr. Koakanu e ae aku i ka Hoike a ke Komi te wae i waihoia aku ai e noonoo, a e ae i $148. i noiia mai ai. Hoole ia—he 17 ae, a he 21 hoole.
            Hoike mai ke Kom te o na Aha Hookolokolo e hoomoe i ka palapala hoopii a ko Kona Hema poe, e kue ana ia A. F. Kauka.
            Kue mai o Mr. Koakanu i ka hoike a ke Komi te mau no ka hoike ole ia o na hoike.
            Mahope iho o ka hoopaapaa ana, ua hooholoia ka olelo hoike.
            Ma ke noiia ana, ua hapaiia ka hana o ka la, oia ka olelo hooholo a C. Kalu e kue ana ia Mr. Wini.
            Noi mai o Kapena Loke e hookomo i hoololi ma ke poo, "e hana ino i ko kakou Kuokoa," a olelo hou mai la, aohe ana mau mea e pakui hou mai ai no kana mau olelo o nehinei, aka makemake ia e pane aku no kekahi mau olelo a ka Luna o Kohala i kapa aku ai ia'u (Kapena Leke) he kukahekahe a maalea. I ka pane ana aku, aohe a'u olelo maalea a kukahekahe, he akaka wale no ka'u mau huaolelo, a aole ona makemake e hoihoi hope mai i kana mau huaolelo. Ke olelo nei ka Luna o Kohala, ua kakau oia i kekahi mau manao iloko o ke Kuokoa no ka hoohui Aupuni, a ina ua hewa he pono iaia ke hoopololei.
            [Pane mai o Mr. Laiana, aole au i kakau ma ke kokua i ka Hoohui Aupuni]. O na lala a pau o keia Hale, ua hoohiki lakou e malama i ke Kumukanawai, a ina e kakau hou aku ana oia, alaila, ua kue oia i kana hoohiki. [Pane hou mai o Mr. Laiana, inehinei, ua kue loa au no ke pani ana i ka hoolaha manao ma na nupepa o keia kulanakauhale, a he oi loa aku o ka pono ke hoakeaia na manao e hoopuka ; ua kakau oia no ka hoohui Aupuni ana, a e kakau hou aku ana no]. Olelo hou mai o Kapena Loke ina e kakau hou aku ana ka Luna o Kohala, kokua au e hookolokoloia oia no ke kipi. E like me Mr. Wini, aole e eha hookahi wahi lauoho ona, aka e ku ana au ma ka pono o na makaainana.
            Kokua mai o Mr. Koakanu i na mea a pau a Kapena Loke i kamailio mai ai, a mawaena o na Luna o Kohala a me Honolulu, o ka Luna o Honolulu ka mea aloha aina, a hele aku la ma ke ala e kokua ana no ka manawa loihi.
            Papa mai la o Hon. C. K. Bihopa i na hoa a pau, a ua kokua like ia.
            Hoomau no nae o Koakanu i ke kamailio ma ka hoopilimeaai.
            Olelo mai o Mr. Kalu, owau ka mea nana ka olelo hooholo e kauoha ana i ka Loio Kuhina e huli ma na nupepa a Mr. Wini a ina e loaa na kumu e hoopii ai, alaila hoopii, a ina aole, alaila ua pau ae la.Kokua mai o Mr. Mahelona i ka olelo hooholo no ko lakou kapaia ana he hoopilimeaai.
            Olelo mai o Mr. Hikikoki, o na olelo mua o ka olelo hoakaka, aohe kupono, a malaila, ua hoahewaia aku o Wini no ke kipi, aka aohe nae i akaka he kipi. Kai no ua pau ka na hoa hoohei ana inehinei a po, eia no ka ke hoohei nei.
            Papa mai ka Peresidena i ko ka Hale a olelo mai e kamailio maikai.
            Heluhelu mai o Mr. Hikikoki i ka pauku o ke Kumukanawai e pakele ai o Mr. Wini ina e kapaia aku he kipi, nolaila aole pono o ka olelo hoakaka.
            Olelo mai o Mr. Ailuene i ka hoopau manawa o na hoa o keia hale, kai no ua maopopo i na hoa keia olelo hooholo a na lakou e koho ko lakou aoao.
            Olelo mai o Mr. Laiana. He mea maopopo loa he elepani ma na lima o na Kuhina. Ua manao wale makou e hoopanee loa i ka noonoo aku. Eia nae! aohe wahi mea pilikino iki, he ole loa no ! O ka mea nana keia olelo hooholo, ua ane hakaka me Mr. Wini, elua la i hala aenei. Aka aohe nae he wahi olelo iki a ka Luna o Honolulu no ia mea! he ole mau loa ! O wai la ka mea i oi a ke aloha i ka lahui Hawaii, o ka mea anei e hookomo ana i ka malamalama iloko o ka lahui, a o ka mea anei e koi ikaika ana e hoonoa i ka rama i na kanaka? Ke olelo nei au, o ka olelo hoakaka o kela olelo hooholo he wahahee. [Pane mai o Kapei a Loke, mai pane ia mea.] Ke manao nei au he wahahee kela olelo a ke olelo nei he wahahee ka olelo hoakaka o ka olelo hooholo. I ka wa e noonooia ana ke Kuikahi Panai Like, ka kekahi mea ma ka nupepa Aupuni e kue ana i ke Kuikahi, a o ke keehina mua ka ia no ka hoohui Aupuni. Ua kakau au ma ke Kuokoa he mea ia hoopanee loa ai i ka hoohui Aupuni. Mai ia manawa mai a hiki i keia wa, oia pepa hookahi no ke kupa mai nei ia makou he kipi, a ke ake nei e manaoio ia mai e na kanaka a pau o keia aina me ka lawe ole mai i hooiaio. Ke hoole nei au i ka oiaio ole o keia mau kumu hoopii, a ke ike nei au he hapa nui ko'u e kapaia nei, ka aoao o Wini. Ma ko'u ano hui me Wini ua ike au aole makemake ikiona e hoohui i keia aupuni me kekahi aupuni e, a aole no hoi ona makemake ke e ulupa i ko kakou Kuokoa, aka ina ua kauohaia oia e hoolaha e like me ka ka nui o na haole i manao ai, alaila ua pono no. No kona ike he anaina Kuokoa keia.
            Kue mai o Mr. Upa i ka olelo hooholo, a olelo mai, ma kana hoolohe ana i na olelo o na aoao elua inehinei, aohe mea nana e hoololi ae i kona manao.
            Olelo mai o Mr. Kalu e hoihoi i ka olelo hoakaka ma ka ae ana o ka Hale.
            Hoihoi o Kapena Loke i kana hoololi. Ninauia a hooholoia ka olelo hooholo.
            Hoopaneeia ka Halawai.
                        Poaha, Mei 28, 1868.
            Halawai ka Hale i ka hora mau.
            Peresidena ma ka noho.
            Heluhelu mua mai o Mr. Matina he bila e ae ana i na Kahuna Lapaau Hawaii e lapaau.
            Hoolaha mai ka Loio Kuhina he kanawai e hoomaamaa ai i ka hoohana ana o ka poe i hihia no ke Karaima.
            Heluhelu mua mai o Hon. C. R. Bihopa he bila e hooloihi aku ai i ka mana o ka Buro Hoopae Lima Hana.
            Noi mai o Mr. Waila, e kapae i na rula, a e heluheluia ka palapala hoopii a ka poe Kalepa o Honolulu a me kekahi poe e ae, e kue ana i ke kokua i ka Laina Mokuahi Kalepa.
            Heluhelu mai o Mr. Koakanu he olelo hooholo e hoopau ai i ka Mahele a unuhiolelo o ka Hale. Hoopanee loa ia.
            Ma ke noi a ke Kuhina o Ko na aina e, ua hapaiia ka noonoo ana no ke kokua i ka Laina Mokuahi, a heluhelu pu ia ka palapala hoopii.
            Noi mai o Mr. Waila e Komi te ka Hale.
            Noi mai ka Loio Kuhina e noonooia no imua o ka Hale, aole imua o ke Komi te o ka Hale.
            Kokua mai o Mr. Alabati F. Kauka i ka noonooia imua o ke Komite o ka Hale.
            Kokua mai o Mr. Laiana i ka noonooia o ka bila imua o ke Komite o ka Hale.
            Noi mai ka Loio Kuhina e hooholo i ka pauku mua, a kokua mai i ka pono ia Hawaii nei e haawi aku i kela Hui Hooholo Mokuahi i holo mau kela mokuahi. Ua kokoke, e hookahi hora ka holo ana i o a ianei o ke kamailio ana a ua Loio nei no ka pono wale no o ke kokua aku.
            Olelo mai o Mr. F. Kauka e kue ana i ka bila. O ke ano nui o kana olelo, e loaa ana no ia kakou ka mokuahi. Ina e hiki ana ia kakou e kokua aku i ka Laina Mokuahi, alaila e hoemi iho ke kokua. Ina e hui pu ia ana ka pili ana mai i ka uapo, ke komo wale ana mai i ke awa a me ka haawi wale ana o ka wai, alaila he $60,000; aka o na moku pea, he nui ko lakou hoolilo ana i ko lakou mau dala maanei mamua o na moku mahu, a nolaila he kanalua ka pomaikai o ka poe kanu mea ulu. Ina e hooliloia kela $50,000 no na kuikui hoomalamalama, no na mala kanu pua aupuni, no na alani, uapo a pela aku, alaila ua oi loa aku ka pono; aka ina o keia $50,000 a haawiia aku, alaila no Honolulu wale iho no ia pomaikai.
            Hoopaneeia ka Hale.
                        Poalima, Mei 29, 1868.
            Halawai ka Hale i ka ho ra mau.
            Pere sidena ma ka noho.
            Kapaeia na rula a heluhelu mai o Mr. Pinehasa he palapala hoopii no Honolulu i kakau inoaia e ka poe Kalepa o Honolulu nei wale no he 150, e kue ana i ka haawi ana aku o kela Puu Dala Nui Loa he $50,000. Waihoia a noonoo pu me ka Bila.
            Waiho mai ke Kuhina o Ko na aina e i na Palapala Pili Aupuni e pili ana i ke Kuikahi Panai Like ; na na hoa e nana.
            Hoolaha mai o Mr Kuihelani he Bila Kanawai e hoololi ai i ka Pauku 871 o ke Kanawai Ki vila.
            Heluhelu mai o Mr. Kalu he olelo hooholo e hookaawale i $30,000 no ka hana ana i alanui Mauna mai Hilo a Waimea. Waihoia a noonoo pu me ka Bila Haawina.
            Heluhelu mua mai ka Loio Kuhina he Bila e hoomaamaa ai i ka hoohana i ka poe i hoopaiia no na Ka raima. Hooholoia ma ka heluhelu alua.
            Heluhelu mai o A. F. Kauka he olelo hooholo, e noi ana i ke Kuhina Kalaiaina e hai mai i ka nui o na Oihana Aupuni i na uku leta i ka Hale Leta.
            Ma ke noiia ana, ua hapaiia ka noonoo ana no ka Bila Kokua i ka Laina Mokuahi. O Hon. W. P. Kamakau ma ka noho.
            Heluheluia ka Pauku mua.
            Olelo mai o Mr. A. F. Kauka, aole i pau kana kamailio ana no na olelo o-nehinei, aka e haawi ana ia i ka papa no ka poe e kue ana i ka Bila e kamailio.
            Hoole mai o Mr. Keawehunahala i ka like ole o kona manao me ko A. F. Kauka. O ka hoolilo ana aku o ke $50,000 i ka Laina mokuahi Kaleponi, e hoihoi kokeia mai ana no, ma ka nui o na mea Kalepa e laweia mai ana, a pela aku kana laukua ana mai a loihi. ----
            Olelo mai o Mr. Asa Hopu, o na olelo a ka Loio Kuhina i kamailio ai inehinei, oia mau olelo no kai laweia mai imua o ke Komite. I kona manao he pomaikai no ko keia aupuni i ka mokuahi, aka aole nae ia i manao e hiki pono ana i keia aupuni ke haawi aku i kela Hui i kokua he $50,000; aohe ia i manao he kupono e hana pela, no ka mea o ka nui o ke dala o kela Hui he $10,000,000. a o ka loaa o keia wahi aupuni no na makahiki elua he $700,000, oia he akahi hapa umikumamaha o ka loaa o kela hui, a he makemake ia e ike i ko na Kuhina manao, he makemake anei lakou e kokua aku ka ilihune Hawaii i ka haole waiwai, a o ke kanaka nawaliwali paha i ka poe puipui a ikaika e like me keia. O ka pomaikai e loaa mai ana i keia lahui, mai keia Laina mokuahi mai, ua haawi mua ia mai no e ke Aupuni o Amerika Huipuia no na makahiki he umi, aka aole nae ia i ike i ke kumu kupono e pakui wale aku ai no i keia $50,000, me ko kakou ike iho no aohe wahi e hoi mai ai, a i kona manao, aohe he pomaikai e loaa ana ia kakou e like me keia. I kona manao, he pono i keia lahui e hooponopono i kona mau hana Kuloko mamua o kona haawi ana aku i kona hoaloha mawaho, e laa na alanui, i hiki wawe mai ai na mea ulu i ko kakou mau Makeke, a hiki mai na Kalepa; aka i keia wa, aohe a kakou mau mea no lakou ; aka ina kakou e wehe ana ia loko iho nei o kakou ma ka hoomaikai ana i na alanui, hooulu ana i na mea kanu, alaila e loaa mau ana ia kakou ka noho ana kalepa. Ua noho iho nei i Hawaii nei ka Agena o keia mokuahi, a ua ike ua nui kupono na waiwai maanei e hiki ke hooholo mai i ka lua o na mokuahi, nolaila e hooholoia mai ana ka lua o na mokuahi me ke Kokua ole aku. Owai ka mea nana e uku aku i keia puu dala ina aole na makaainana e hookauia i na auhau ; a o ka poe i hoopii mai nei, he poe waiwai nui wale no, a no lakou na dala he nui maanei. Ua kue loa ka mea kamailio i ka haawi ana aku i Kokua.
            Kokua loa mai o Mr. Koakanu i ka Bila a kamailio mai a loihi no ka pono wale no o ke kokua ana aku i ka Bila. [E na makaainana o Koloa o ko oukou Luna mamua iho nei, he mamina loa i ka lu wale ana o na dala a oukou, aka i keia Bila, ua ae holookoa ia e haawi aku i ke $50,000 no ka pomaikai o ka poe nona na miliona dala he umi.]
            Kokua mai o Kapena Loke i ka Bila, a ua like iki kekahi o kona manao me ko ka Luna o Kona Hema, a kamailio mai a loihi, e hoole ana i ko kakou pomaikai ke hana ia na alanui mai Hilo a Waimea, mai Kaneohe a Honolulu a pela aku. Aole ka e nui ka loaa, uuku loa na wahi mea loaa mai. Pela aku a loihi.
            Olelo mai o Mr. Ma tina, ua minamina loa au i ka Mr. Koakanu mau olelo akamai i hai iho nei. Ina wa mamua iho nei, ua kue ikaika loa ia i ka hoomaunaunaia o na dala mawaho aku o kona Apana iho, ua hele aku kona makee ana i ke dala a hiki i ke 'Lii kanu a makou. Noi ia mai e hoopii ae i $50 000 no ka Moi, kue ino loa kela, a hoemi a i ke $34 000, aka, ano ke ike nei au, he kanaka uhauha dala ka ua Luna la o Koloa. Aohe ia i ike iki e loaa mai ana i na kanaka Hawaii mai keia kokua ana aku, no ka mea, ma kona ike iho ma ka Bila he mea haawi manawalea wale no. Ua ikaika loa kana kamailio ana no ka pono ole o ke kokua ana i ka Laina Mokuahi.
            Ku mai o Mr. Koakanu a wehewehe mai a loihi, me ke pale pu i na olelo a Mr. Ma tina.
            Hoopauia ke Komi te a hoopaneeia ka Halawai.
                        Poaono, Mei 30, 1868.
            Halawai ka Hale i ka ho ra mau.
            Peresidena ma ka noho.

Hoike mai o Mr. Hikikoki i ka Hoike a ke Komi te Hoonaauao me ka bila a ka Papa Hoonaauao, a penei ka lakou hookawale ana:
Kahukula nui - $4 000
Kakauolelo - - - - 3 000
Lahainaluna - - - 7 000
Kula Hawaii a Haole - - - 30 000
Kula la Aupuni - - - - 17 000
Pai Palapala Kula - - - 5 250
Na Lako palapala, a pela aku – 600
Na Hale Kula Hou - - - 5 350
Haumana kula o Punahou - - 360
Na uku panee o na dala kula - -5 125
                A ua hoole ke Komite no ke kula hana lima aole e haawi hou no kula.
                Ma ke noi a Mr. Vaila, ua kauohaia ka Hoike e pai.

            Noi mai o Mr. Kanuka e kapae i na rula i heluhelu aku ai oia i kekahi palapala hoopii o Honolulu nei, e noi ana e haawi aku i $50 00 i ka Laina Mokuahi.
            Hoomoeia a noonoo pu me ka Bila.
            Hoike mai ke Komi te o na Aha Hookolokolo i ka Bila i waihoia aku ai ia lakou e noonoo, e wehe hou ai i ka oihana Komisina Aina, a noi mai e hoopanee loa.
            Ma ke noiia ana, ua hoole ia ka Hoike a Mr. Mahelona.
            Heluhelu mai o Mr. Hikikoki he olelo hooholo, e hookuu iaia mai ke Komi te ae, ae ia. Koho ia o A. F. Kauka ma ia wahi.
            Hoopanee ka Hale.
                                Poakahi, Iune 1,
1868.
            Halawai ka Hale i ka hora mau.
            Pe residena ma ka noho.
            Heluhelu mai o Mr. Ma tina he hoopii no Kau e noi ana, e hoonoaia na aina aupuni i na kanaka o Kau i loaa ai na pili hale a me na lako laau hale. Waihoia i ke Komite o na Hana Hou.
            Heluhelu mai o Mr. Pilipo he hoopii no Kona Akau e noi ana e weheia Kailua i awa ku moku.
            Noi mai o Mr. Mahelona e hana o Mr. Pililo i Bila.
            Ma ke noiia ana mai, ua hoihoi mai o Mr. Mahelona i kana noi.
            Waiho mai o Mr. Halemanu he hoopii no Hamakua e noi ana e hoolako aku ke Kuhina Kalaiaina i na laau lapaau, a e huli ke aupuni i Kauka akamai no ia Apana. Hoomoe ia.
            Waiho mai o Mr. Kaukaha he hoopii na ka Puali Hulumanu i aahu like no lakou. Hoopanee loa ia ka hoopii.
            Waiho mai o M r. Matina he hoopii no Honolulu, e ae ia na kahuna Hawaii e lapaau. Waihoia ka hoopii a noonoo pu me ka Bila.
            Waiho mai o Mr. Halemanu he hoopii no Hamakua e noi ana i $2 000 no ke awa o Honomalino, a e koho ke aupuni i kanaka kupono no ka imi ana i na kaikamahine alii mawaena o keia aupuni, i wae ai la Moi i kokoolua nona, a malia o loaa ka hooilina alii mai loko ae.
            Heluhelu mai o Mr. Martina he hoopii no Kau, e noi ana e wehe hou i alanui ma kahi i ino ai i ke kai pii.
            Heluhelu mai o Mr. Keawehunahala he hoopii no Honolulu, e hoopau i ke kanawai e papa ana i na hoopii i ulu ae iloko o na Hale Ho tele. Waihoia i ke Komite o na Aha Hookolokolo.
            Heluhelu mai o Mr. Halemanu he hoopii no Hamakua, e noi ana e waiho iho ka Luna Auhau i Palapala Hoike i ka poe i hookuuia i na auhau, i auhauia ai na holoholona e like me ka waiwai io. Waihoia i ke Komi te Waiwai.
            Heluhelu mai o Mr. Hikikoki he olelo hooholo, e ninauia ka hope no ka Laina Mokuahi i ka hora elua o ka la apopo ; a e ae ia na hoa e kamailio i 20 minute.
            Kue mai ka Loio Kuhina i ka olelo hooholo, no ka mea, he mea mau na ka mea nana i lawe mai i ka Bila ka hoopau ana o ka olelo.
            Noi mai ke Kuhina o ko na aina e he hoololi, e ae aku na ka Loio Kuhina ka manao hope loa, aole nae e oi aku mamua o 20 minute.
            Hoihoi hou ke Kuhina o ko na aina e i kana hoololi.
            Hookomo mai ka Loio Kuhina e ae aku i ka mea nana ka Bila e kamailio hope loa, aole nae e oi aku mamua o 30 minu te.
            Ae mai o Mr. Hikikoki i ka hoololi, a hoihoi aku la i ka olelo hooholo. Heluhelu mai o M r. Nahaku he olelo hooholo e hoana e i $400 no ke alanui mawaena o Kaanapali a me Waihee.
            Heluhelu mai o Mr. Kalu he olelo hooholo e hoana e i $400 no ke alanui pali o Kalaupapa. Heluhelu mai o Mr. Pilipo e hoopaa i ka manawa hana o ka Hale i ka ho ra 11. Hoomoeia.
            Ma ke noi a Mr. Laiana, ua hapaiia ka hana o ka la.
            Komi te ka Hale no ka noonoo ana i ka Bila Kokua Laina Mokuahi. O Mr. Makalena ma ka noho.
            Heluheluia ka Pauku mua.
            Olelo mai o Mr. Laiana he hoopaapaa loio wale no keia e hoopaapaa ia nei no ua Laina Mokuahi nei. He pono no i keia aupuni e nana i ka manao o na makaainana