Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 23, 6 June 1868 — Page 3

Page PDF (1.73 MB)

This text was transcribed by:  Nersa Miller
This work is dedicated to:  Mapuana & Kihei de Silva

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

 

            E HAIOLELO ana o Ahiona pake o Lahaina ma ke keena halawai o Polelewa, i ke ahiahi o ka la apopo.  Nolaila, ua kauohaia na kanaka o kona aina iho, e hele e loche i kana haiolelo.

________________________

            HOIKE KULA O PUNAHOU. – Ma ka Poalua a me ka Poakolu, Iune 9 a me 10, e hoike ana keia Kulanui o ke aupuni Hawaii.  E hoomaka ana ka hoike ma ke hora 1 o na la hoike.  Ua noiia no ka lehulehu e hele mai e makaikai no lakou.

________________________

            KA MEA HANOHANO IOANE Ii. – Ma ka hora 2 o ka po Poalua iho nei, ua hiki mai ma Honolulu nei ka Hon. Ioane Ii, maluna o ka waa kona aolo ia ana mai.  Ua olioli nae makou i ka ike ana aku, e pii ae ana kona maikai e ola loa.  Akahi no ia a hoi mai i ke kulanakauhale nei, mahope iho o kona haole ana i ka lio ma Ewa.  Ke noho nei oia ma kona Home ma Mililani.

            Ke hooaloha mai nei ka Luna.  Wai o ke kulanakauhale nei, e hoomaemae i na piula wai.  E komo mai ana oia e makaikai ma ka la 20 o keia malma.  O ka lohe iho ia no ia e haina aku la, o ka hoomaemae no ka pono, ua ike ia aku auanei ko i ala ma, h@, ke ike iho kela ua pono ole kau hana o ko i ala oki @ la no ia i ka piula, ua oki i hoka wale ana, a uhi mai ka po, kii malu aku la i ka wai o ka mea e malama ana i ua rola no ka wai.  E hoomanao!

            AUHEA UA LAWE OLA? – Aia no ma Waikane, ma ke awakea Poakahi iho nei ua hono ae o Haupu e kaawe iaia iho, ma ka li ana iaia iho ma kona puai.  Eia nae ke kumu, ma ka po iho o ka la ona i kaawe ai, ua papa leo no oia me kana wahine, aka, i ke ao ana ae, hele aku la ka wahine i ka lawaia, me kona hoomanao ole no na mea a laua i hana ai i ka po, ua kuhi ia ua pau wale no la hoi.  Aka, i ko ka wahine hele ana, pani ku iho la ua mea lawe oia nei i na puka o ka hale, a hikii iho la i iaia me ka manao e kaawe a make.  Mai make ao nae, e ole wale no ka pake e komo aku, loaa ai ke kokua mai ke kanaka mai o ka nina e.  Ua loaa i @ ao Haupu nei keia ola hou ana, a ai hou no i kalo paa o Waiahole.

________________

HAKAKA ME KA PEPEHI. – E ke Kuokoa:  Ma ke ahiahi Poalua iho nei, iau e naue hele ana ma ke alanui Maunakea, ike aku la au i ka lulumi nui o na kanaka mawaho o ka pa o kekahi Keiki Alii, maanei iho o Lepekaholo.  I kou hookokoke ana aku nae e ike maka i ke kulana o ia lulumi ana, ike e aku la no au elua mau kanaka nui au i ike pinepine ai, e u hakaka kuikui ana me na puupuu.  Hookahi o laua ua ona loa i ka wai ona, a o kekahi ua kahiohio.  I koÿu ko loihi ana malaila, ua manaonao au i kou ike anaku i ke kahe mai o ke koko, mai kekahi mai o laua.  Nalu iho la au, a hele aku la me ka ike ole i ka hopena o kela poino.  Aka, o kou manao paa nae, me he mea la, ina aole laua e lalau i ke kiaha nana e hookahuli i ka noho aloha ana, ma aole e loaa ia laua keia hopena ino iloko o ka hakaka.  O keia mau kanaka i hakaka iho la, ua ike au, ua loli ae ko laua ano mua i keia mau la i hala aku nei, a ano, ua hoihoi hou iho ia laua ilalo. 

- - - - Nauehele

 

PAIKAU KAA WAI. – Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua paikau iho na Kaa Kinai Ahi o Honolulu nei ma ke Alanui Moi, e hoomaka ana ke kuene ana o na kaa, mai ka Hale aku o ke kaa ili, a hiki aku i ka huina o Alanui Moi me Rikeke.  Ua paa ke alanui, a ua holo ke ana ili wai, a ua hoomakai a ka pauma ana i ka wai.  Ua ikaika maoli ka Puali Kinai Ahi Helu 4 i ko lakou pauma ana.  No ka eleu no kekahi o na hoa o ia Puali.  Penei kea no; ua hoopiha mai na Kaa Wai e ae i ke Kaa Wai Helu 4 i ka wai; a o ka manao o na hoa o ia mau kaa, e hu ana ka wai mawaho, aka, aole nae i ko ko lakou manao hooiloilo, mea liilii loa iho la ua piha wai la, a pau ana i ka maloo.  A pau ka paikau ana, hoi aku la a ka Hale Kaa Ili, malaila kahi i hoomakaukauia ai na mea ai, o i nuu iho ua poe keiki nei o ke ahi a maona, ku no hoihoi ana i na kaa a lakou.

_____________________

AHAHUI KULA SABATI. – Ua nui na Kahu Kula Sabati a me na Elele i hoounaia mai i Honolulu nei, mai na Ekalesia pakahi mai o ko kakou mau mokupuni nei, e like me ke kahea ana a ka Peresidena no ia hana.  Ma ka po Poalua iho nei, ua halawai mua lakou a ma ka po Poakolu mai hoi, ua wehe akea ia ke keena nui o Kawaiahao, no ka hoolohe ana i na hana a kela a me keia Kula Sabati, mai loko mai o ka hoike ana mai a na Elele a me na Kahu Kula.  Ua piha ka hale no ka nui o ka poe makaikai i hele aku e hoolohe i na hana hoolana manao e hauoli ai.  Ma ia po, ua hai mai na Misionari Kuwaho o kakou i hoi mai nei, oia hoi o J. W. Kaiwi no ka Pae Aina o Nuuhiva, a o D. P. Aumai a me H. Aea, no ka Pae Aina o Maikonisia, i ka hoomaka ana o ka lakou mau Kula Sabati.  Ma ke noi ana a ke anaina, ua mele mai o Mr. Aea i kekahi mele o Maikonisia, a pela no hoi Mr. Aumai.  No ke koi ikaika ana mai o ke anaina e lohe i ke mele ana a na kanaka ponoi o Maikonisia, nolaila, ua kukuluia mai elua mau kanaka, he wahine a he kane, he mau hoohanau laua.  O Enoka ka inoa o ke kane, a o Lea ka inoa o ka wahine.  Ua olioli ke anaina i ka lohe ana i ke mele i oli ia mai e na hua mua o ka lakou hooikaika ana.  Nolaila, aohe o kakou kanalua ana no ka holo pono o ka kakou hana Misionari.

 

HALAWAI KU I KA WA. – E halawai Ku i ka wa ana ka Puali Kinaiahi Helu 4 ma ka po Poakahi, Iune 8, nolaila, ke kauoha ia aku nei na hoa a pau e hele mai ma ua halawai la, no ka hoolohe ana i ka olelo hoike a ke Komite i koho ia, no ke koho ana i na hoa ma kahi hakahaka o ua Puali la.

______________________

            KIALUA CHINA PACKET. – Ma ke kakahiaka Poakolu iho nei, ua ku mai keia kialua mai Kina mai iloko o na he 68 me na eemoku a me na ukana no Ahunako.  He nui na pake i kau mai nei maluna ona, he mau pake hele mai paha e makaikai, a e keekeehi kulana ia Hawaii nei, a he mau lima hana paha kekahi, na ko lakou mau ano e hoike mai i ka lakou mau hana.

___________________

            I NA MAKUA MEA KEIKI.  – Ua noiia mai makou e kekahi Kauka Aupuni, e hai aku i ka lono i ka poe makua mea keiki a me ka lehulehu i o ole ia na lima e hele koke ae ma kahi o Apale (A. Doyron) ma ka Halepule o Roma.  Ua makaukau oia me ka palahe hou maikai e o ai i na lima o na kanaka me na keiki a kakou.

____________________

            NIU NUUHIVA. – O ka ukana nui a ke kialua Hoku Ao i hoi mai nei, oia no na niu i hele a kumakena; i makana wale ia mai e na kanaka o ia mau mokupuni ma ke ano hookupu Mahina Hou.  No ko lakou nele i ke dala, ua haawi mai lakou i keia, i hiki ai ke kuai ia aku a loaa mai na dala mailoko mai olaila.  Ke ku@ ia nei i elua niu no ka hapawalu, pakeu ae na Pali ia.

____________________

            PULUPULU SI AILANI. – Ma ka olelo hoolaha a H. M. Wini, iloko o na kola@ hoolaha, ua ike makou, i kona manao e kokua i ka poe mahiai pulupulu, me na olelo aelike, e kuai mai i ko lakou mau pulupuiu no elua makahiki, me ka uku hoopaa, ehiko keneta no ka paona hookahi.  I ka poe manao ma hini pulupulu, he mea hoakaka no keia, no ku mea, e loaa ai ia lakou ka uku kupono a paa no ko lakou hana, me ke poho ole.

_________________

            HANAU NUI. – Ua loaa mai ia makou he palapala i kakauia penei:  “Maraki 5, hanau o Ana Nainauuomalaia Kaialiilii, na D. H. Kaialiilii me B. N. K.  O ka iwakalua keia o ka maua mau keiki ma ka hanau ana.  O ka eona keia o na keiki e ola nei, a he 14 i hoi aku i ka mea nana i hana.  E hoonaniia ke Akua.  He 26 makahiki o ka noho ana iloko o ka berita mare.”  He 46 makahiki o ke kane, he 44 ko ka wahine.  Nohea la keia mau mea?  Aohe i haiia mai ka mokupuni a me kahi i noho ai.

___________________

            NO KA HOKU AO. – I ke kakahiaka Poakahi iho nei, ua hookomo mai ko kakou moku Hoku Ao ma ke awa nei, mai kana huakai aku nei i Fatuhiva.  Ua haalele iho oia ia Honolulu nei i ka la 26 o Maraki, a ku aku la ma ka Pae Aina o Nuuhiva ma ka la 10 o Mei.  Loihi no ka moku ma ka moana, no ka nui o na keakea aka, hoao no, a hoao hou.  He 20 n la o ke kali ana a ka moku no na hana a na Misionari malaila.

            Eia ka mea hou ano nui, ua pau ke kaua ma ka mokupuni o Omoa a kakou i lohe mua iho nei.  Ua hooikaika na kanaka ma ia Pae Aina e kukulu i eono mau Halepule i keia makahiki.  Aohe no he laau hua i nele kona hua i kona wa e kupu ai a nui.

            Ua noi mai nei o Rev. J. W. Kaiwi e imi i ka oluolu o kona kino ma kona one hanau nei, me kona manaolana no, e huli hoi aku e hooikaika i ka hoohuli ana i na kanaka o ka Pae Aina ana i hoomakamaka aku nei i na makahiki he 15.  Ua waiho aku no oia i kona ohana me ka maikai.

            Ke ola maikai la no na misionari a pau o kakou ma Nuuhiva.  Akahi no a huli hoi mai o J. W. Kaiwi ia Hawaii nei, mahope iho o kona haalele ana ia Honolulu i ka makahiki 1853, oiai ua hele loihi aku no oia ma ke alanui hiki ke hoi hou mai, a e ano malihini ana paha ia i ka poe ana i ike mua ai.  E lohe ana kakou mai iaia mai, no na olelo a pau e hoolana ai i na manao no ka kakou mau hana Misionari ma ka Pae Aina o Nuuhiva.  He 11 na la o ko Hoku Ao hoi ana mai nei.  Holo no ka hoi.

___________________

HAWAII

            MAU NINAU HOALA HIAMOE. – Ua loaa mai ia makou he mau ninau ano ole mai Kohala mai, na ke kanaka i kapa iho iaia J. N. Kalehuaikaiu.  O na ninau a pau o loko, he ku wale no i ka hoohilahila iaia iho na ninau, a nolaila ua kapae loa ae makou i ua mau ninau la.

            UA PAU KO MAKOU HUNE HELE.  – Ke palapala mai nei o G. W. Kini o Kona Hema, Hawaii ia makou ua pau ko lakou puhi pu ana.  Ua loaa aku la ia lakou he bele, a ua hoopau i ka ho-eha-waha ana.  Ke olioli nei lakou i ka loaa ana o ka mea nana e kahea leo nui aku a hala mawaho o na palena.

______________________

            HOEMIIA KA HALE KULA HANAI O HILO.  – Ua poloai mai o S. T. Piihonua o Hilo ia makou, ua hooemiia iho ke kulana o ka Hale Kula Hanai a pili i ka honua, no ka makau i ke olai, no ka mea mamua iho nei, ua kauia iho maluna o ka pohaku, a i ka ikeia ana iho nei o ka poino, imiia a hoemi hou ia ilalo.

____________________

            KE OLAI NA KONA. – Ke olelo mai nei kekahi o ko Kona poe, mamu iho o ke kau ana mai o kekahi poe maluna o ke Kilauea i ka Poakolu aku nei i hala o kela pule, ua hakui hou iho kekahi olai ikaika loa, i ka manao o kekahi poe, ua like me ke keu o ka la 2 o Aperila.  Mamua iho no he naueue liilii no, aole i pau iki, e ikeia ana no e kela a me keia, a nolaila me he mea la no paha pela aku la no ma Kau.

                           

 

NU HOU KUWAHO

___________

            Ma ka Poakahi iho nei, ua ko mai ka moku kiapa Comet mai Kapalakiko iloko o na la he 14 mai kela awa mai.

            Aohe no he mau nu hou ano nui loa mai nei maluna ona.  Eia iho malalo nei a wahi mea hou a makou i lawe mai ai:

No Amerika.

            Ua ninauia na kumu hoopii a pau iloko o ka Hale Ahaolelo Nui, a o ke kumu hoopii umikumamakahi, oia ke kumu hoopii ikaika loa, aohe i hooholoia he 39 hoole a he 19 ae.  A ma ke ano nui o na nu hou i loaa mai ke manaolana nei makou e lohe koke ana kakou i ka hookuuia ana o ka Peresidena o Amerika Huipuia.

           

E kokoke ana e Halawai ka Aha Elele o Kikako no ke koho hou ana i mau kanaka e noho Peresidena a Hope Peresidena no keia kau koho balota ae.

 

            Ua hana hou ia ka bela o ka Peresidena Kipi Jeff. Davis ma ka la 2 o Mei, e hoopaa ana i ka mea i hoopiiia e hiki kino ae ma ka la a ka Aha Hookolokolo o keia kau ae e koho ai.  Ua hai ae ka Lunakanawai, ua hai aku ka Lunakanawai Kiekie Chase e hiki aku ana ia i Rikemona e noho kino no keia hookolokolo, elua la mahope iho o ka pau ana o ka hookolokolo o ka Peresidena.  Ua manao wale ia, e hoomaka ana ka hookolokolo ma ka la hope o Mei.

 

            He lono kai loheia ae, he hoopaapaa mawaena o ke Kuhina Waiwai o Amerika Huipuia a me ka Peresidena a e haalele ana ke Kuhina i kona kulana.

 

            Ua hoopaa ia kekani mau haole ekolu ma Canada i manaoia ua komo pu lakou iloko o ka ohumu malu ana e powa ia McGee.

 

            Ua haalele aku ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia ia Ladana ma ka la 13 o Mei imua o ke anaina nui.

 

            Ua oiaio loa ka lohe, ua haalele ka Hui Hooholo Mokuahi o ka Pakipika i ka mokupuni o Brook, a ua hoounaia hookahi moku e kii a lawe mai i na lako malaila, nolaila me he mea la, o Hawaii nei ko lakou wahi hoahu lanahu no ko lakou alanui holo moana.  Eia ka ninau, mahea ke Kanalima tausani dala a ka Ahaolelo i hooholo iho nei e haawi aku ai?  I ka Hui anei mawaena o Honolulu a me Kaleponi wale iho no, a i ka Hui paha e holo mai ana mai Kapalakiko a ko i Honolulu nei, a mai anei aku i Kina mai Kina mai i Honolulu a huli hoi aku Kapalakiko?

 

            Ua laulaha loa ka lohe ma Amerika, e hooholo mai ana ka Hui Enelani a me ka Hui Farani, i mau mokuahi nui e holo ai ma ka moana Pakipika nei a hiki i Kina.  E hooholoia ana mai Panama mai a i Hawaii nei a mai anei aku i Kina.  Pela no ma ka huli hoi ana mai.

 

            Ma ka la ewalu o Mei, ua hiki aku ka lono ma ke kulanakauhale o Ladana, ua make o Kahu Borohama (Brougham) ma ke kulanakauhale o Parisa, i ke kanaiwa o kona mau makahiki o ke ola ana ma keia honua.

 

            Ua loheia mai i ka mea kakau no ka nupepa Elele mai ke kulanahauhale mai o Fariste, e olelo ana, ua loaa mai na nupepa o Atena (Athens) eia nae, ua piha ia mau nupepa i na nu hou no ke Kaua ma ka mokupuni o Canadia.  Ua hoikeia mai, he kaua mawaena o ka poe Kerete a me na Tureke ma ka la 14 of Aperila, a ua kaua a po ia la.  Ke olelo nei ka poe hoala kipi na lakou ka make.  Ua ala ae he mau haunaele ma kekahi mau wahi.  Ke olelo ia mai nei ke luku nui la na Tureke i ka pepehi.  Ke holo holo mau la no na mokuahi mawaena o ka aina paa a me ka mokupuni, e lawe ana i na lako kaua a me ka ai i ka poe Kerete wiwoole.

 

            Ua hiki ae na palapala pili aupuni ma Abisinia a hiki i ka la 21 o Aperila.  E haalele ana o Gen. Napier a me kona puali holookoa ma ka la 25 or Mei.  Ua puhiia ka kulanakauhale o Magadala i ke ahi.  He 30 a oi ae na po kuniahi a me na pu poka pahu i kipopoia.  O ke Keiki Alii opio a Theodore ua laweia i Enelani, a o Gobazie kai hooaliiia.

________________________

He Paio Hoomana

_________

            I ke awakea o ka Poakahi, la 18 o Mei o keia makahiki, he paio hoomana mawaena o Iwaiwa, (he kanaka ua hele a kualenalena) no ka aoao Katolika, a me T. Kaehua ea. kahi opio o Waiahole i Oahu no ka ao ao Euanelio.

 

            Ia T. Kaehuaea i pii ae ai iluna o kahi hoomakaukau ia ai nona, aia no kona hoa paio iloko o kekahi wahi hale me ke Kahuna Pope no a lakou, e noke ana no i ke ao ao i ua kanaka makua nei.

 

            Hea aku la kahi opio i ua hoa paio ne ona penei: “I ka hale no pau ke ao ana a ke kumu, aole keia kahi e ao hou ai.”  Mahope iho, puka mai ana ua kanaka nui la me na huhui buke, a ku mai ana keahua iluna o ke pakaukau.

 

            Ia wa no, ku koke ae la kahi opio a ninau aku la penei:  “Ua makaukau anei oe e paio kaua i ka paio maikai o ka manaoio?”  Ae mai la ua kualenalena la.  Alaila, ninau hou aku la kahi opio penei”  “Ua makakau anei oe e waiho mai i mau rula no ka kaua paio ana, i mea e maikai ai ka kaua paio ana?”  Hoole mai la oia.

 

            Alaila, ku ae la kahi opio, a i aku la, ua makaukau no au e waiho aku i mau rula no ka kaua paio ana, a mamuli oia mau rula kaua e paio ai i keia la, a e maopopo ai hoi ka mea o kaua e lanakila ana.

 

            O ke kumu o ka hana ia ana i mau rula no ka ike ana no o ua wahi opio maalea iki nei o Oahu he kanaka hoopaapaa ino loa o ua o Iwaiwa, he ano like me ka hana a ka puaa hae, e kepa wale aua no ma o maanei, me ka nana pono ole mai i ka wehewehe a kekahi aoao, nolaila kahi opio i hana ai i mau rula no ka laua paio ana, a o ka nui oia mau rula, eiwa.

 

            Ua koho no hoi na aoao elua i mau komite nana e hoomalu i ka aha.  A eia ke kumu paio.  “Owai la ka Ekalesia oiaio, o ka Ekalesia Pope Katolika Roma anei, o ka Ekalesia Kristiano Euanelio paha?”

 

            Kue mai la o Iwaiwa i ke kumu paio, me ka i ana, “He hookahi no ka Ekalesia Kristiano me ka Ekalesi Pope Katolika Roma, aole he ano e.”  Pane aku la kahi opio, “Aohe like o ka Ekalesia Kristiano Euanelio me ko Ekalesia Pope Katolika Roma.”

 

            I hou mai la o Iwaiwa, “Kai no paha e i mai ana oe he Ekalesia Kalavina kou, alaila paio kaua.”

 

            Ninau aku la kahi opio, “Heaha la kea no o ka huaolelo Ekalesia Kalavina?”  Aole i loaa ka haina pono oia ninau a kahi opio ia Iwaiwa.

 

            I mai la o Iwaiwa, “He Ekalesia Kalavina hou.”  Ninau aku la kahi opio, “He Ekalesia anei or Kalavina?”  Pane mai la o Iwaiwa, “Aole, he kanaka hoi paha ia?”  I aku la kahi opio, “He kanaka la hoi o Kalavina, heaha la hoi ho mea i olelo ai he Ekalesia ia?”

 

            Pane aku la ua wahi opio nei, “Ua hoka oe iau, o kou hoka akahi keia.”

 

            Mahope iho, hoihoi pono ia ka laua mau olelo maluna o ke kumu paio, a ku mai la o Iwaiwa e hooia mai ana, o kona aoao ka oiaio, me ke kuhikuhi pu mai no hoi i na pauku Baibala.

 

            A noho ua Iwaiwa nei, ku mai la kahi Kaehuaea a nonoi aku la i kona hoa paio, e wehewehe mai i ke ano o ua piuku la ana i kuhikuhi puuone mai ai.  Aole nae he hiki, no ka mea aohe ike he pulu poi.

 

            I aku la o Kaehuaea, heaha iho la ka waiwai o keia mau pauku kuhikuhi Baibala au, ina aole e hiki ia oe ke wehewehe pono mai i ke ano, i ike ai oe i ka pili ana a me ka ole?

 

            Alaila, pane wale mai la ua kanaka nei ma o a maanei, aole hoi i ka mea i ninau ia aku.

 

            Alaila, pane aku la o Kaehuaea iaia penei: “Ua lalau oe i ka ike ole i ka Palapala Hemolele, a no kou lalau a me kou ike ole, nolaila, ua hoka oe iau, a o kou hoka elua keia.”

 

            Ia wa i lele ino mai ai ke Kahuna Pope a ua kanaka kualenalena nei e kokua mai i kana haumana, oia hoi o Auberete, a ua lilo ke kahuna maoli a me ka haumana i hoa paio no keia wahi keiki, oia hoi o T. Kaehuaea.

 

            Ma ka nana ana i na kii a me na helehelena o keia mau mea paio, ua lilo ko makou mahalo ma ka aoao o kahi opio, no ka mea, he maikai hona mau helehelena ma ke kamailio ana, a he maikai no hoi ka hoopuka ana mai i ka olelo.

 

            Aole pela kona hoa paio, he ano e kona ke nana aku i kona wa e olelo mai ai; hona mau maka, he mea weliweli i ka nana aku, me he mea la e hoomakaukau mai ana, a o kana olelo ana, he nuku ino wale no.

 

            O ka mea no i lanakila o kahi opio no, ua uwa ia o Aubereti a me ka haumana ana, ekolu uwa ia ana.  Aole keia he hoino wale, aka, o ka mea keia i ike maoli ia e au ma ka la i paio ai.

 

            Eia ka mea a makou i menemene loa ai, me ke kahaha nui loa hoi ma ka aoao o Iwaiwa.  “O ko lakou imi ana i ka pono o ko lakou aoao iloko o ka Baibala a Binamu ma i unuhi ai no keia lahui kanaka, aole hoi iloko o ka Manueal a lakou.”

 

            Malaiala makou i ike aku ai i ko lakou hilahila lua ole a me ka lapuwale nui maoli o ua mau Kahuna Pope nei, i ka noho wale ana me ka huna mau i ka olelo a ke Akua, eia ka e lima nui ana i ka Baibala a Binamu ma i unuhi ai no ka Lahui Hawaii, e hoino mau ai me ka olelo ana, “Aohe oiaio, he poomuku, he hoopunipuni,” a pela wale aku ko lakou hoino ana.

 

            I wa wa i kuhikuhi mai ai o Iwaiwa i na pauku Baibala, no ka pono o kona aoao, ike aku makou a pau ia Aubereti me kona mau lima elua e hopu iho ana i ka Baibala a Binamu ma, a huli iho ana i ka pauku i kuhikuhi ia.

 

            E aubereti, pili ko lima i ke kepau, puu ko waha i ka mea au i hoino aku ai, lalau kalo nui oe na Binamu ma, ka iho la i ko waha, nolaila, mai noho a hoole i ka oiaio o ka Ekalesia Euanelio, ka Ekalesia i hoolilo i ka olele a ke Akua i alakai, a i malamalama hoi no ke alanui uhane.

                                                                                    E. KEKAHINEAHOOLOHE

Lahaina, Mei 22, 1868

 

 

OLELO HOOLAHA

________

E IKE NA KANAKA A PAU.  OWAU O NAMAKALOHE, ke kaikamahine a Kapuumaka, o Wainiha Kauai i make aku nei, a nona kela kuleaua aina o Kololoko, e waiho la ma ka lima o Kolopa.  Ke hai paa nei ko'u Lunaikehala, aole mana iki oia poe e kanu ia maluna, oiai aole kakou he koko no kau makuakane ponoi, owau no kona koko ponoi mai kona omaka mai.  Ina e makemake kukula Kanawai, naue ae kakou i pau ke kuhihewa.

                                                            NAMAKAKALOHEKAPUUMAKA

            Wainiha, Kauai, Mei 9 1868

 

OLELO HOOLAHA

_______

E IKE AUANEI NA MEA A PAU.  O MAUA e na mea nona na inoa malalo nei, na hooilina oiaio o ka waiwai paa a me ka waiwai lewa e.

LIWAI HAALELEA

i make aka nei.  Nolaila, ke kahea aku nei maua me ke akea i ka poe a mao mea paha e paa ana i kahi waiwai paa, a waiwai lewa paha i hoolilo ole ia aku, e pono lakou a pau e hoike koke mai imua o maua, a i ole i ko mana kanaka ponoi, a hope nhoi, oia o W. S. Pahukula wale no.  E hele kaupuki ana oia mai Kauai a kula aku i Hawaii me ka luana pu ana me oukou ma keia hope aku.  Ina o kekahi mea, a hana paha i kekahi o ka waiwai i hai a maluna me ka hoike ole mai e hoopii no maua e like me ke Kanawai o ko Hawaii Pae Aina.  Me ka mahalo.

                                                                        CHARES KANAINA

                                                                        H.K. KAPAKUHAILI

Honolulu, Iune 1, 1868

 

 

KAUKA LAPAAU.

---O—

 

Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.

AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papa, makai iho e ke Alanui Hotele.

Honolulu

MARE

Mei 2, ma @ Kona Akau, makeia o Rev. G.F. Kaonohimaka @

HANAU

Apr 31, ma Kalana Kona hanau o Kapalai k. na Aikane me Kahea

MAKE

Apr. 25 ma Kalaoa Kona make o Paiwa w

Mei 31, malaila no make Kapaiki k

Iun 2, ma Aako make o Kawahai ma k

Mei 31, ma Iwilei Kapalama make o Kauka Lumaina w

Mei 5, ma @ Molokai, make o K@ w

Apr 14, ma Ualapue make o Ioane k

Apr 10, malaila no make o M@ w

Mei 23, ma P@hala make o Pa@palau w

Apr 27, ma Kahepohaku make o Laepuu k

Apr 30, ma Ki@ihale make o Keawe w

Mei 1, ma Kapalama make o Kea w

Mei 3, ma Kawa make o Kanana k

Mei 3, ma Iwilei make o Kanana k

Mei 3, ma ka Halemai make o Paahao w

Mei 5, malaila no make o Kaelemakule k

E HOLO ANA KE KUNA

“KATE LEE”

I Maui e haalele he ana ia Honolulu i ke ahiahi o ka Poalima, Iune 18 1868, a e ku aku ana oia i Lahaina.  Maalaea a me Makena.  Ka uku o na ohua ma ka @ Hookahi Dala.

                                                                                    E.D. CRANE

                                                                                    Kapena

 

OLELO HOOLAHA

_____

O NA MEA NONA NA INOA MALALO NA Luna Hooponopono Waiwai o Wahapau, o Wailuanui, Koolau, Maui i make aku nei.  Ke kau hala aku nei ka poe ana i aie aku ai a me ka poe i aie mai iaia, e hele mai e hoike a hookaa mai ia maua mai keia la aku a hiki i ka la 30 o Iune e hiki mai ana, a e aa no maua ia kakou ma Wailua, Koolau, Maui.

                                                                                    M. KAMALI

                                                                                    LAIAU

Na Luna Hooponopono Waiwai o Wahapuu.

Wailua, Maui, Iune 30, 1868

 

OLELO HOOLAHA

A KA LUNAHOOPONOPONO WAIWAI

_____

NO KA MEA UA HOOKOHUIA MAI KA mea nona ka inoa malalo e R. A. Layman.  Lunakanawai Kaapuni, Apana 3 o Hilo.  i Luna Hooponopono i na waiwai a pau o Kaanaana k, o Hilo. Mokupuni o Hawaii i make aku nei.  Nolaila, ke kahea ia aku nei oukou ka poe i aie iaia, e hookaa koke mai oukou i ko oukou a e mai kali.  Pela no i @ ua aie oia ia oukou, e kii koke mai oukou i ka Luna Hooponopono, maloko mai o ka la 30 o Inue, mai keia la aku.  O ka poe a pau e kii ole mai ana, a hala keia Manawa i hoike ia aku la, e nele loa oukou i ka oukou mea e kii mai ai.  E loaa no au ia oukou ma ko'u hale noho o Paakaiima.

                                                                                                            H.B. NALIMU

                                                                                                            Luna Hooponopono Waieai

  Waiakea, Hilo, Mei 27, 1868

 

 

HE HUILA WAI MAKANI

 

MAKEPONO LOA E HOOMAU AI I KA

Wai i ko oukou mau aina me ka hikiwawe!

HE $150.00 KE KUMUKUA!

HE 12 KAPUAI KE ANA WAENA.  A HE eono iniha ka pauma o ka pii ana o ka wai, me na mea hao a ano hou hope loa iho nei.  E ike ia ma ka Hale Hana Hao o Honolulu nei e kaa mau ana.  He hao wale no.                                                     

 

HALE PAI KII!

AIA KOU HALE PAI KII MA

MONIKAHAAE

 

Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA a i o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu.  He EMI loa ke kumu kuai o na KII.                                  

11. L. KEIKIE (CHASE)

                                                                                                            Mea Pai Kil.

Olelo Hoolaha

            E IKE AU ANEI NA KANAKA A PAU ke nanai mai i keia.  Owau o ka mea nona ka inoa malalo nei.  Ke hookapu nei au i o'u mau aina ma Waikikikai oia hoi o PAU, KALUAOKAI a me ka aina mawaena o laua, oi ka aina au i kuai ai.  Ua kapu, aole e hele wale na holohonona maluna o ua mau aina la ou.  Bipi, Lio, Hoki, Maula, Hapa, Kao, Puaa.  Ina e ike kue kanaka i kekahi holoholona e hele ana, e ku ana, e ni ana i ka weuweu, alaila, e uku ka mea nona ia holoholona i hookahi dala ($1.00) no ke poo hookahi; a pela no i na holoholona a pau, a ina hoi e au ana loko o ka Loko, alaila, e uku no ka mea nona ia holoholona $3.00 no ke poo hookahi.  A ma hoi e ai ana i na mea kanu, ha maia, ho, uala, ipu a me na mea kanu a pau e ulu ana maluna o ua mau aina nei ou, alaila e uku no ka mea nona ia holoholona $3.00 no ke poo hookahi.  Pela no i na holoholona a pau.  A ina e uku ole mai laweia no i ka ka ia Aupuni.

                                                                                                C. KANAINA

Honolulu, Mei 16, 1868

 

I KA POE MAKEMAKE KUAI WAIU!

 

O WAU O SAMUELA ANARO, UA HOEmi loa iho nei ma i ke kumukuai o ka'u waiu pipi i ka hapaumi o ke kiaha piula, @ la la, no kou manao he poe makemake no na kana a Hawaii i ka inu waiu ke kahea aku nei au e kuai mai me au.  Aia no ia Keoni Pakiki ma Nuuanu ka halihali ana i kela a me keia kakahiaka, a ahialii o na la a pau.

            Honolulu, Oahu, Mei 9, 1868

HALE KUAI LOLE HOU!

UA WEHEIA AE NEI MA KE ALANUI NUUANU ma o iho o ka ilalo o McLean, he Hale Kuai Lole Hou.  Malaila e loaa ai na Kamaa a me na Buti o na kamalii a me na wahine.  He kuai makapono ia na lole a me keia mea keia mea.

                                                                                    JOS. DAVIS & Co.

 

OLELO HOOLAHA

____

O KA MEA NONA KA INOA MALALO iho, ke kuai pau nei oia i kona mau waiwai mai keia la aku no ke

KUMUKUAI HOOPOHO

Ke kauoha pa ia aku nei ka poe i aie, he hookaa koke mai, a i oleia, e waiho aku no au ma ka lima o ka Loio, a o na poina a pau, maluna o ka mea aie.  O ka poe a pau ana i me aku ai, e hoike mai i ka Bila.  E haalele ana oia i keia Aupuni.

                                                                                    C. F. PULUKA

 Mei 15, 1868                                                                             Alanui Papu

 

HALE MU!

____

 

HALE KUAI MEA AI!

HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau!

RAIKI no Waimea, Kauai mai,

            PALAOA maikai loa,

                        KAMANO io ula no Keamolewa mai,

BIPI uahi no Kalepani mai,

            KOPA keokeo – KOPA ulaula

                        AILA Honua!  AILA Kohola,

                                    KOPE – PAAKAI,

                                                AI no na Lio me na Moa

 

Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.

 

            PIA NO HAWAII MAI,

                        PIA AI --       

 

            A he nui loa no na mea ai maikai e ae.

 

            Nolaila la ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala e ike maka no oukou i keia mau mea i haiia ae la maluna.

                                                                                    Me ka mahalo,

                                                                                                L. MATALETA

 

OLELO HOOLAHA!

-- A --

 

KA LUNA HOOPONOPONO.

            MA KA WAIWAI O KE

                        ALII WARISE H. K. KAPAKUHAILI

 

___

 

KE HOOLAHA AKU NEI KA MEA NONA ka ia a malalo ka Luna Hooponopono o ka waiwai o ka mea i haiia maluna.  O na mea a paa e paa ana i kekahi o ka waiwai paa, no loko mai o ka waiwai ma ke ano hoolimalima a me kekahi ano e ae paha, a ua aie no ia mea, a aie uku ana paha ma keia hope aku i ua waiwai la no ka uku hoolimalima, a mau aie e ae paha, e hookaa i ka mea nona ka inoa malalo

 

O KA MEA WALE NO I HAI IA,

 

e lawe a e ohi ia mea, me ka haawi aka i Palapala Hooka me ka mea, a ua papa ia na mea a mai e komo hewa maluna iho,a hokai wale aku, a lawelawe wale aku i kekahi mana mai ka hooponopono ana o ke waiwai i oleloia, a e kekahi Apana, a Lele o Waikahalulu, e waiho nei iloko o keia kulanakauhale ma Honolulu nei.

                                                                                    CHAS. KANAINA

                                                                                    Luna Hooponopono Waiwai.

Hanaia ma Honolulu, Mar 28, 1868

 

 

E HOLO MAU ANA KA

Moku Ahi

“KILAUEA”

 

I keia hapaha Makahiki, e like me keia malao nei

 

E haalele ana ia Honolulu

                                    Huakahi           Mei                  @

                                    Huakahi           @                    @

                                    Huakahi           @                    @

                                    Huakahi          @                    @

 

Ma ka hora 4 1/2 ponoi o ke ahiahi, a e ku ana ma

            LAHAINA

                        KALEPOLEPO

                          KEALAKEAKUA

                                    KAILUA

                                      KAWAIHAE

                                                a me MAHUKONA.

 

Ma ka hoi ana mai, e haalele ana ia

KEALAKEKUA ma ke awakea Poakolu

KAILUA ma ke ahiahi Poakolu

KAWAIHAE & MAHUKONA, ahiahi Poaha

Ku hou ma HONOLULU i ke kakahiaka Poaono

E hoopae ia no na ohua o MAKENA

           

            Ma ka Poaha, Iune la 23, e holo ana i KOLOA a me WAIMEA KAUAI ma ka hora 4 1/2 ponoi, a e ku nou mai ana i ka Poaono la 27.

                                                                        WALKER & ALLEN

Honolulu, Mar. 21, 1867                                             NA EGINI

 

 

 

No Hilo

___

 

KA MOKU KUNA

“MELE HILO,”

O Balastier ke Kapena

 

E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE

Awa maluna, no na ukana a me na ohua e ninau ia

                                                                                    HULIPAHI (L. L. Torbert)

 

 

E KUAIIA AKU ANA

 

KA MOKU KUNA

 

“MERE HILO”

 

nona na 48 14-93, i kapili hou ia iho nei i ke keleawe, a hana hou ia ihu ia nei na hemahema a pau, a hoolakoia he mau mea hou. a he holoholo nei mawaena o Hilo a me Honolulu nei.  E kuaiia aku no i ka poe e makemake mai ana.  No na mea aku i koe, e ninau ia.

                                                L.L. TORBERT (Hulipuha)

ma Honolulu a ia J. H. CONEY (Koni) ma HNO.

 

 

OLELO HOOLAHA!

 

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU A me na Haole, iahe e noho ana maloko o keia Aupuni, ke hai aku nei au ma kea kea, o ka waiwai a pau o LOLOU (w) i make aku nei ma Honolulu nei.  Ua lilo ia mau waiwai a pau iau, ma kana palapala kau hai i waiho mai la iau, a na hooko ia mai nou kona mau waiwai a pau ma iloko o ke a Aupuni e ma Lonakanawai Kiekie iloko o keia Aupuni.  Nolaila, ke hoike aku nei au ma ke akua, o ka pau a pau e noho ana maluna o ua waiwai la, e ku lakou a pau, a e hele aku, mai luna aku e ua waiwai la, a e waiho make iho no. A o ka pae hue i keia, e pono no e ninau ia W. S. Pahukula, kuu kanaka hooponopono, no na mea a pau e pili ana ia hana, ia ia wale no ka mana.  Me ka mahalo.

                                                                                                            CHAS. KANAINA

Honoula, Mei 24, 1868

 

 

NU HOU PULUPULU!

 

NO KA MAHUAHUA ANA O KE KUMU – kuai PULUPULU ma na aina e haawi aku no au maloko o na malahia olua o luna a me lulai, no ka PULUPULU SI AILANA maikai mua - -

 

Ehiku (7) Keneta no ka Paona Hookahi.

 

a eono (6), a elima (5) keneta paha no ka paona Pulupulu ano maloo.  E lawe ma kuu Hale Urbana Pulupulu.

 

___

OLELO AELIKE

 

  Me ka manao e kokua i ka mahiai ana o ka PULUPULU SI AILANA, ua makaukau au e hana I Olelo Aelike me kekahi mau kanaka mahi Pulupulu, a me kekahi poe Hui paha e kuai mai i ko lakou mau Pulupulu a pau, e ohi ana loko o na makahiki elua e hiki mai ana, e like me ka uku kupono.  Ina ua makemake oukou e hana I Olelo Aelike, e hele mai no oukou e hui pu me au.

  Auhea oukou e na kanaka mahiai Pulupulu iloko o ka wa i hala – mai kanalua oukou aka, e hapai hou i keia hana.

                                                                                    H. M. WINI.

Honolulu, Mei 20, 1868

 

 

S. MAGNIN

 

MEA KUAI LOLE MAIKA

 

CA ME C

NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO

Na Kamma, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.

 

E hele mua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, na kuai makepono aku no wau.  Aia makai iho o Koiala Hotele ko'u Halekua Hole.  E wehe ia ana ka puka i keia la.

 

Honolulu, Iun 4, 1868

 

OLELO HOOLAHA

A

 

KA LUNA HOOPONOPONO

_____

 

                        MA KA WAIWAI O KA MEA KIEKIE

                                    VICTORIA K. KAAHUMANU I MAKE

 

KE HOOLAHA IA AKU NEI E KA MEA nona ka inoa malalo

 

  KA LUNA HOOPONOPONO WAIWAI HOOKAIII, o ka waiwai i haiia maluna, o na mea a pau e paa ana i kekahi Waiwai Paa, no loko mai o ia.  Waiwai, ma ke ano hoolimalima, a ma kekahi ano e ae paha, a ua a e no ia mea, a e aie ana paha ma keia hope aku i ua waiwai la no ka i ku hoolimalima a mau aie e ae paha, e Hookaaia i ka mea nona ka inoa malalo.

 

  KA MEA WALE NO I HAAWIIA KA MANA, e lawe a e ohi ia mea, me ka haawi aku i palapala hookaa no ia mea.  A ua papa ia na mea a pau, aole e komohewa maluna iho, a hokai wale aku, a lawelawe wale aku i kekahi mana mai ka hooponopono ana o ka waiwai i oleloia, a o kekahi apana a mau apana paha o ia mea.

 

                                                                                    JNO. O. DOMINIS.

Luna Hooponopono Waiwai Hookahi o ka Waiwai o H. K. H. V. K. Kaahumanu

 

Honolulu, Maraki 10, 1868.

 

NA LAAU LAPAAU

A DR. JAYNE

Oia na

 

LAAU KUNU

 

LAAU HOOPAU NAIO ME KA KOE

 

LAAU HOOPAA HI

 

LAAU HOOMAEMAE KOKO

 

LAAU HAMOCPENIKILA

 

HUALE OLA

 

AIA MA KAHI O

 

KAKELE me KUKU

Ma Honolulu

 

 

He Mau Mea Heluhelu

MAKAI EIA IHO

MAKEMAKE ANEI OUKOU E KUAI

AHINAHINA PELEKANE MAKEPONO,

INA PELA E KIP MAI MA KA HALEKUAIO

KAKELA ME KUKE,

KAHI E LAWA AI KA LOLE WAWAE I

KA HOOKAHI DALA WALE NO.

 

E kuai makepono pu ia no hoi ka

AINAKINI NAO.

            KUAKAENALO NAO,

                        KEOKEO, KALAKOA.

                                    HULUHULU, KELEPA,

                                                PALULE, ALAPIA.

A pela aku, a pela aku, a pela aku