Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 24, 13 June 1868 — Page 1
KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 24. HONOLULU, IUNE 13. 1868. NA HELU A PAU 341.
"KA NUPEPA KUOKOA,"
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA.
(Luna Hoopuka.)
KA "NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
Ka Nupepa Kuokoa.
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
-
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 75.
-
NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.
-
Ua kokua kekahi poe ma ka hana misionari, a o kekahi poe ua lilo ma ka aoao mau o ka honua. Ua lilo o John Palu me Boti, a ua punahele ia Boti, a ua mare'i ke kaikamahine a Geoge Holmes me Mrs. Pale.
Mahope iho oia mau malama, hoomakaukau iho la ka Mei Kauikeaouli me kona pae alii me na Hulumanu a me na kamalii manuwa, maluna o kona moku manuwa o Kamehameha, a ma na moku e ae kekahi, a o Boti Kamauleule kekahi i holo pu i Hawaii. Holo aku lakou a ku ma Lahaina, a halawai pu me Nahienaena, me Kekauonohi, me Hoapili ma, Kahekili, Kaukuna, me na'Lii a pau o Lahaina, a hoolako mai la na'Lii me na makaainana i ka ai me ka puaa, a me na waiwai he lehulehu na ka Moi. O ka holo mua ana keia o Kauikeouli ma kona ano Moi, a Alii o ke Aupuni. Hookahi a lakou mea hou a ko lakou maka i ike; o ka pau ana o kekahi kanaka ma kai o Uo i holo i ka heenalu, a ua kukuloia mai iluna, ua pahupu ia ke kino a koe mai o luna.
I ka holo ana o na moku a ku ma Hilo, o Piopio ma, o Maalo a me na'Lii e ae ko Hilo. Ua hookipaia ka Moi me na 'Lii ma Hilo. I ka noho ana o ka Moi ma Hilo, o ka moa wale no ka waiwai a ka Moi, a o ka waiwai i loaa mai a i loaa ole mai oia iho la no. Ua paakiki loa ka manao o na'Lii i ka aua i ka aina, Heaha iho la ka hoi ka pono o ka Moi o ka noho ana, hoehaa no? Ina paha e ola mai na'lii kahiko, a ina paha i ao ia na Hooilina alii oia poe alii maua i na pua a lakou, ina paha aole e mahele ia ka aina. Aka he akama, hele kula i ka olelo Beritania wale no, a ua uhao ia aku ka nui o na aina iloko o ka eke o ke Aupuni, i uku no na haole, a i noho kiaaina mokupuni okoa no ka haole. Akamai no.
Ua holo i ka manao o Boti, e haawi i ka mokuaina o Hilo no ka Moi, a e okioki no i ka aina no ko ka Moi kanaka, i malamaia ka hanohano o ka Moi ke Alii e kona poe kanaka ponoi. O keia hana a Boti, he hoouluhua i ka manao o na'Lii a ua kapaia'ku he ohana kipi.
Iloko oia, pii aku la ka Moi me kona poe, me na Hulumanu, i ka makaikai i ka lua o Pele; ua hele mua kekahi wahi Lata o ka Moi, o Kinikona ka inoa, ua hoohiki oia i konala uoho a waiho aku i kona lauoho i ka wahine kaulana o ka lua. Ua moe oia malalo o ka lua i elua la, a i kekahi la ae halawai me ka huakai makaikai a ka Moi, a ua moe na'Lii ma Waioweowe, mauka iho o Omaolaulau, mauka loa aku o Kapueuhi.
A hiki ka huakai a ka Moi i Kalua o Pele, he nui loa o na mea kaulana ma ia wahi, akahi no hoi a hiki ka Moi ma ka lua o Pele. O ke alii wahine opiopio kekahi i hele pu ia huakai makaikai, oia no hoi o Hariata Nahienaena, ke kaikuahine hoi o ka Moi, a hooilina hoi no ke Aupuni.
A pau ka noho ana o ka Moi ma Hawaii, hoi mai la oia a me kana huakai i Maui, a hoi loa mai la i Oahu. Ia manawa nae, ua hiki mai kekahi moku o ka Moi mai Borabola mai, o Mikapako ka inoa, a ua hoihoi pu ia mai kekahi kanaka kaukau alii, oia hoi o Keakilawa a me Kahopekapu kana wahine, a me kekahi kanaka alii no Tahiti mai, o Paraika kona inoa, oia hoi no hoi kekahi alii o Tahiti i hui pu me Tati ma, ke kupunakane o Ninito, a na lakou i haawi i ke Aupuni o Tahiti ia Farani.
Ua lawe mai hoi ka moku Mikapako i ka aila niu maloko o ka barela a maloko hoi o na puna ohe, a he nui hoi na waiwai o ia mau mokupuni mai no ka Moi, ma ka lima o Boti. Ia manawa no hoi, ua ku mai kekahi moku o ka Moi, o Kamaholelani ka inoa, i lawe ia ai e Kalota Manini, ke kaikaina o Paulo Manini, ua lawe pu mai oia i kana wahine alii mai na mokupuni Uwea mai, e kokoke aku ana i Fiti na mokupuni aikanaka. Ua lawe pu mai oia i ua wahine nei a me kona mau makua a me kekahi poe e ae. Ua hoihoi mai oia ia Lohiau kana wahike kahiko. O ka hiki mua ana no hoi keia o na kanaka o na mokupuni Uwea i Hawaii nei. Ua ane naauao na kanaka o Uwen, ua ulanaia ko lakou aahu e like me ka lole, a ua kawelu ia mawaho he aahu nui a hiki i na wawae, a he kuaalu no ke kane a me ka wahine, a ua okiia ka manamana uuku o ka lima.
Ua lawe mai keia moku o ka Moi i ka ea, i na puupuu huakai, na kupee, a me na waiwai e ae he nui i lawe ia mai no ka Moi. A no ka popopo hoi o ka moku Kamaholelani, ua kapiliia kekahi moku hou ma Pakuku, he kialua nui, a ua lilo no hoi ia Kalota Manini, a ma ia moku no oia i holo aku ai me kekahi poe kanaka Hawaii. Ua hoi aku oia i na mokupuni Uwea.
I ka noho ana o Kalota Manini malaila, ua hooliloia oia i alii no ia mau aina. Ua hooluhi wale aku oia i na kamaaina. Ua kukulu oe oia i mau pakaua, a kapili hoi i mau halelaau nui nona. Ua ohumu ia oia e na'Lii a me kona makuahunowai e pepehi. Ua pepehi powa malu ia oia i ke awakea, a ua make pu no hoi he 10 kanaka Hawaii me ia, a o kekahi poe o Umi ma, ua pakele no lakou. A o kela makuahunowai no hoi i holo pu mai ai i Hawaii nei, oia no ka mea nana i pepehi ia Kalota Manini. O Wiliama Kaniau kona inoa. "O ka uku o ka hewa, he make ia."
I ka hiki ana o ke kaikoeke o Kapena Miki malaila, ua pau iho i ka make o Manini ma, a o Umi ma hoi ua hoihoiia mai. "Pomaikai ke ola na ke Akua." Pela ka make wale ana o na kanaka Hawaii. Aloha wale ka haawina a ke Akua ia lakou, oiai ua lohe lakou i ka olelo a ke Akua ma Hawaii nei.
NO KA HOOHAUNAELE KAUA A BOTI.
Mahope iho o ka hoi ana mai o ka Moi Kauikeaouli mai Hawaii mai, oia a me ka poe a pau ma kana huakai, ia wa ua lohe ia mai ka haawi ana a Boti a me ka okioki ana i na aina ma ka moku o Hilo no na'lii a me na hulumanu. A o keia huna a Boti, ua pono ole ia i ko Kaahumanu manao a me ko na'Lii nui nona ka aina. Ua nune iloko o lakou ka manao, "he kipi o Boti."
Ua hooholo iho o Kaahumanu a me kekahi poe alii, o na aie a Boti a me ka Kuini Liliha kana wahine, na laua no e hookaa ko laua mau aie, aole e huipu iloko o ka aie o ke Aupuni. O ka aie, oia no ka aie kahiko o ke Aupuni i ke au ia Kamehameha I., a me Kamehameha II., a me ko na'Lii mau aie i kaa ole, ua komo pu iloko o ka aie o ke Aupuni. Aole nae paha i oi aku ka nui o ka aie mamua o ka elua haneri tausani, aole no hoi i emi malalo o ka hookahi haneri tausani, aka, ua pii nae ka aie ma ka uku hoopanee. O na haole kalepa o Amerika ka poe i aie nui ai.
O keia mau aie no ka mea i hookaulana nui, e lilo ana ke Aupuni Hawaii i ke Aupuni o Amerika no ka aie. Mai lilo io paha ia mau olelo kalakalai i mau olelo oiaio, a mai lilo io ke aupuni i kumukuai no ka aie, e ole paha e hooliloia ke Aupuni ma ka Mana o ke Kumukanawai mahope loa mai, a ua malama ponoia na loaa o ke aupuni, e hookaa aku ai i na aie o ke aupuni. O ke komo ana o kekahi mau makua haole aloha aupuni Hawaii, aloha i na'Lii a me ka Lahui, a ua lilo ia mau koena aie o ke aupuni nei i mea ole. A o na pilikia e ae no hoi o o ke aupuni hookaumaha wale ia mai ai, ua lilo no i mea ole.
I ka lohe mahui ana o Boti i na olelo a Kaahumanu a me kekahi poe alii e ae, na Boti no e hookaa i kona mau aie. A no keia mea, olelo iho la o Boti, "Kahaha! Ka i noa ua lilo ia'u ka Moi, a ua lilo pu no hoi ia'u ka hooponopono o na mea a pau mai Hawaii a Kauai. A o ka'u mau pono e hana ai, he pono ia no ka Moi, no na'Lii hoi a me na kanaka o ke Alii a maua. O kahi o kuu kaikuaana o ke aupuni, eia no maluna o'u a hiki i ka wa e nui ai ke keiki a maua. Ua olelo mai hoi ua wahine ua puni Akua nei, aole e hoi hope i na waiwai o ke Kino, aia kona manao nui ma ka waiwai o ka uhane; aia hoi o ke aupuni o ka lani kana i manao nui ai, a he opala na waiwai o ka honua nei iaia, aia ka hoi ke hoi hou nei no i hope. Eia hoi kekahi kumu o kona hoowahawaha i na waiwai o ka honua nei, holo aku nei oia i Hawaii, ua hoohioloia o Hale o Keawe, a o na iwi o na kupuna o na'Lii, ua pau i ke puhiia i ke ahi a ua wawahiia ka hale, a o na iwi o na'lii i huna ia a nalowale, ua kiiia i mea hoikeike wale. Ina paha e ike oia i na iwi o Kamehameha, ina no paha ua kii no oia. Ua ike au i ua 'Lii o ke aupuni o Beritania, ua malama loa ia ka iwi o na'lii. Pela na iwi o na 'Lii kahiko o Hawaii nei. O na iwi o na'lii, he mau iwi kauoha a ua hoohikiia.
Ua kaulana ka makahiki 1828 no ka holo ana o Kaahumanu i Hawaii, a me ke kii ana i Lilinoe ma ka mauna o Maunakea, he wahine kahiko loa oia, ua tausani a keu kona mau makahiki i waiho ai ma ka mauna o Maunakea, ma kana olelo hoohiki. Ua olelo ia o Lilinoe, e mau ana no ka waiho maikai o kona kino, e paa ana no hoi kona lauoha aohe i helelei. A i makemake oukou e ike i kona, mau hanauna, e loaa ia ma o Huanuiikalailai mai, ua lilo oia i kupuna no na'Lii, a na puka mai o Umiokalani ke keiki a Keawenuiaumi me Hoopiliahoe. Ua oleloia nae, aohe ka i loaa o Lilinoe ia Kaahumanu, ua huna ia no ka. O Liloa, o Lonoikamakahiki, o Kauhola a me Lole, o lakou wale no kai loaa ia Kaahumanu ma Waipio, a ua laweia hoi ma Kaawaloa. O na'lii maloko o Hale o Keawe, o na'lii kupuna mai a hiki ia Kalaniopuu a me Kiwalao, ua piha o Hale o Keawe i ka iwi o na'lii, ua haku hoi a pau i ke kaai. Ua hoihoiia ma Kaawaloa, a o ka nui ua pau i ke puhiia i ke ahi. Oia kekahi kumu ino loa i ko Boti manao.
Eia hoi kekahi, ua aie o Kaikioewa ia Mikapalani, oia kekahi haole kalepa, ua aie nui no hoi na'iii e ae iaia, aka, he haole hoohalahala ole nae ma ke kuai ana. O ka wahie ala i kiola ia e kekahi poe haole kalepa, ua pau loa i ke kuaiia i Mika Farani, nolaila, ua kapa hou ia koena inoa o Hapuku, no ka hapuku i ka laau ala keokeo a me ka laau liilii loa, a ua hilinai na'lii me ka makemake nui loa ia; nolaila, aie nui aku la na'lii, a o Kaikioewa kekahi i aie, a no ka laau ala ole e hookaa ai i ka aie, nolaila, hookaa aku o Kaikioewa i kona aie i ka aina o Kawalo a me ke Kulaokuhua e lilo ia Mika Farani, a nolaila, hoomakaukau iho la o Mika Farani e kukulu i mau halelaau i Kulaokahua, ma kahi e pili ana i Waikikiki, ma kahi i poho ai i ka Olohe.
Aole i pau.
-
Ka Ahaolelo, M.H. 1868.
-
Poaha, Iune 4, 1868.
Halawai ka Hale i ka hora mau.
Peresidena ma ka noho.
Hoolaha mai o Mr. Hikikoki he Bila e hoololi ai i ka pauku 893 o ke Kanawai Kivila.
Waiho mai o Mr. Laiana i olelo hooholo. "E kauohaia ka Nupepa Aupuni e hoopuka i na Moolelo o ka Hale Ahaolelo e like me ka mea i kakauia a haawiia e ka mea kakau moolelo no ia mau Nupepa." Olelo ia no ka hoopuka hewa o ke Aie Okoa, a ina aole he nupepa aupuni, ina na lawe mai ia he olelo hooholo e hookukeia mai ka Hale aku ka mea kakau moolelo (Reporter). Aole nae na ka mea kakaa ka hewa na kekahi mea ma ka Hale Pai. Ua olelo au maanei. "I ka wa e kukala ana ke Kuikahi Panai Like ua kakauia e a'u ma ko Kuokoa he mea ia e hoopanee loa ai ka manao hoohui aupuni " a eia ka ua Au Okoa nei.
"Mawaena o na poe i ku mai e haawi i ko lakou mau manao, olelo mai o Mr. Laiana, i ka wa i hoomaopopo ia ai ke Kuikahi Panai Like, ua hoopukaia ka e keia nupepa o Wini, oia kekahi i makemake nui e hoohui aku i keia Aupuni me Amerika Huipuia."
Ua hoololiia ka'u mau olelo me ka manao e hoino wale mai i ko'u inoa a me ka inoa e kekahi mau mea e ae—eia nae, ua oi ko'u hana ana i na mea kue i ka hoohui aupuni mamua o ka ua Nupepa nei. Hooholoia.
Heluhelu mai Ka Mea Kiekie. W.C. Lunalilo he olelo hooholo e laweia mai o W. Ka e hookolokolo imua o keia Hale no ke Apuka.
Olelo mai ka Peresidena ua hala mawaho o ka rula.
Heluhelu mai o Mr. A.F. Kauka he kanawai e hoololi ai i ka Mokuna 27 o ke Kanawai Kivila, i kapaia no na Koina o na Aha hookolokolo.
Noi mai o Mr. Upa e hapaiia na hana o ka la, oia ka noonoo hou ana i ka pauku 2 o ka Bila Hooholo Mokuahi.
Noiia mai e hookomo i ka huaolelo Aha Kukamalu ma kahi o ka Aha Kuhina.
Kue mai o Mr. Upa i ka Pauku 2 a me ka Bila holookoa, a olelo mai na na Kuhina no e hana i ka Palapala Hoopaa, a o ka hewa o ka lakou hana ana maluna no ia o na Kuhina aole mahina o ka Moi. Aole i maopopo iki iaia ke kumu i koiia mai ai keia aupuni e kokua aku i ke $50,000.
Kokua mai o P.F. Koakanu i ka haawi aku i ke $50,000, oia no ka Lunamakaainana a Koloa.
Olelo mai o Mr. Laiana, he kue ia i ka hooholo i ka pauku 2 o ka Bila.
Heluheluia ka olelo hoakaka a me ke poo me na hoololi o hooholoia.
Poe ae—Nahaolelua, Kanoa, Dominis, Bishop, Kalakaua, Kamakau, Kahanu, Hutchinsen, Varigny, Phillips, Kumahoa, Keliipio, Nakila, Nahaku, Kalu, Kapena Loke, Makalena, Keawehunahala, Mahelona, Koakanu, Kaukaha 22.
Poe hoole.—Mea Kiekie Lunalilo, Kaeo, Hikikoki, Upa, Laiana, Halemanu, Pilipo, A.F. Kauka, Matina, Kuihelani. Hopu, Kaiue, Pinehasa, Ailuene, Kale Kauka, Waila, Kanuka 19.
Noi mai ka Loio Kuhina, e hapai hou ka noonoo ana o ke koho ana.
Olelo mai o Mr. A.F. Kauka, ua olioli loa ia i ke noi ana mai a ka aoao Kuhina e noonoo hou, a e pono e hana hou ia pela. I ka manawa i ninauia ai ka Hoike a ke Komite, he 24 ae a he 14 hoole. A ina pela e pii ae ka hoopahemo ana o kekahi poe e make auanei ka Bila.
Ninau mai o Mr. Hikikoki he hiki no anei ke hookomoia kekahi hoololi i ka wa e heluhelu akolu ai.
Pane mai ka Peresidena, he hiki no ke hookomoia ka hoololi, a he hiki no ke hoopaapaa hou, aka imua wale no nae o ka Hale.
Ninauia e noonoo hou a hooleia.
Hapaiia ka uku hoomau no ka Moiwahine Kanemake Kalama i $2,000 no ka makahiki.
Olelo mai o Kale Kauka i ka hoopaapaa mua ana, ua Komite ka Hale, a no ke noi ana mai o ke Komite, e noho hou ana, nolaila ua ae ia aku.
Olelo mai ka Loio Kuhina ua kue ia ke Komite ana o ka Hale, no ka mea, ua like no ia me ka hoopaapaa imua o ka Hale.
Ninauia e Komite ka Hale, a ua ae ia.
Kohoia o Mr. Mahelona ma ka noho.
Heluheluia ka Bila me na hoololi i $4.000 a 6,000 no ka makahiki.
Kokua mai o Mr. Kale Kauka i ka $6.000 no ka makahiki ina ia e haalele mai ana i kona mau aina alii. Kamailio mai oia a loihi no na mea e pili ana i na aina a me ke kauoha a kana kane mua.
Olelo mai Ka Mea Kiekie Lunalilo aole ona makemake i puu dala nui loa, aka i puu dala kupono nona iho, no ka mea oia no hoi kekahi mea nui i like ai me Emma.
Olelo mai o Mr. Pilipo, ua kokuaia i na hoololi he nui, a kamailio kupono mai no na pomaikai he nui i loaa mai i na makaainana mai kana kane mai.
Kokua mai o Mr. Kuakanu i $6,000 o ka makahiki i like me Emma.
Kue mai o Hon. D. Kalakaua i ka Bila, aka ae nae i $6.000 ina e hoihoiia mai ana na aina Lei Alii.
Kokua mai o Hon. C.R. Bihopa i ka Bila, aka ua waiho iho o Kamehameha III, i aina nona. Mahope iho nei, lawa ole, nolaila ua noi oia ia Kamehameha IV, a ua haawiia i $2,000 kaawale no nae kona mau loaa e ae.
Hoopanee ka Hale.
Poalima, Iune 5, 1868.
Halawai ka Hale i ka hora mau.
Peresidena ma ka noho.
Heluhelu mua mai o Mr. Hikikoki he Kanawai e hoololi ai i ka pauku 893 o ke Kanawai Kivila, a ua hooholoia ma ka heluhelu alua malalo o ka rula.
Heluhelu mai o Mr. Koakanu, he olelo hooholo, e kauohaia ke Komite o na Buke Helu e kikoo aku i $100, na na Lunamakaainana o keia Ahaolelo.
Manao ka Peresidena, ua kue i ka rula ka olelo hooholo, a ua hana Kumukanawai ole.
Hoopuka mai o Mr. Koakanu i kona manao no ka olelo hooholo, e apono ana, no ka mea ua hoololiia ka uku o na Lunamakaainana i $250, aole i $150.
Kokua mai o Mr. Nahiku i ka olelo hooholo, a kamailio i kona manao.
Ninau mai o Mr. Laiana, auhea ke Kanawai e olelo ana o ka uku o na Lunamakaainana i $250?
Ninau mai hoi o Mr. Nahaku, auhea ke Kanawai e olelo ana aole e loaa ia lakou he $250?-a ninau aku ia i ko ka Loio Kuhina manao.
Olelo mai ka Loio Kuhina i kona manao, o ka hoololi ana o ke Kumukanawai aole no ia e mana, a hiki mai kela Ahaolelo, a o ka olelo hooholo, aohe he hana Kumukanawai.
Kue mai Ka Mea Kiekie W.C. Lunalilo i ka olelo hooholo, a kokua mai i ka olelo a ka Loio Kuhina.
Olelo mai o Mr. Mahelona, ua pili Kumukanawai no keia olelo hooholo, a o na olelo a ka Loio Kuhina aohe kupono loa. He mana no ko ka Hale e hookaawale i $100. no lakou iho.
Noi mai o Mr. Hikikoki e hoihoi hou ka olelo hooholo i ka mea nana i waiho mai.
Kokua mai o Mr. Keawehunahala i ka Bila, a kamailio mai a loihi e pili ana i ka Bila.
Kokua mai o Hon. D. Kalakaua i ka Bila.
Manao o Mr. Laiana ua mana ka hoololi Kumukanawai i keia wa, no ka mea, aohe kanawai e kue ana; a o ka Ahaolelo i hala, ua hai akea i ko lakou manao e hoomahuahua ae i ka uku o na Lunamakaainana; aka aole nae i hiki ia wa no ka hana Kumukanawai ole. Ua hoololi iho nei keia Ahaolelo i ke kanawai, a i kona manao, ua kupono no keia olelo hooholo.
Kue loa mai ka Loio Kuhina i keia olelo hooholo, a noi mai e hoopanee loa. A noi mai e kakau na ae a me na hoole.
Olelo mai o Mr. Kale Kauka, ua pili kumukanawai no keia olelo hooholo, no ka mea aole kanawai e kue ana.
Noi mai o Mr. Hikikoki e waiho i ka olelo hooholo i na Lunakanawai Kiekie.
Manao o Mr. A.F. Kauka ua pololei ma ka olelo Hawaii ke Kumukanawai.
Olelo mai o Mr. Waila, ua koho au ma ka aoao kue i ka hoololi, aka mahope mai ua loli ko'u manao, no ka mea o ka $250. he uuku kupono no ia no ke Kau Ahaolelo, no ka mea ina paha e loihi ana ka Ahaolelo a ekolu malama aohe lawa pono. Nolaila i ko'u manao pono, e haawi aku no ia lakou.
Manao ke Kuhina o Ko na Aina e e haawi i na Lunakanawai Kiekie ka olelo hooholo, a hoololi mai oia e koho i elima Komite, e hele aku e ninau i na Lunakanawai Kiekie i ko lakou manao.
Olelo mai o Mr. Laiana, ua akamai kupono no ka Hale i ka noonoo ana no lakou iho no ka pili Kumukanawai o keia olelo hooholo, a ina e hooholo ka Hale lilo i kanawai.
He kanalua ko Hon. C.R. Bihopa no na mea e pili ana i ke Kumukanawai ma ka olelo Hawaii, a nolaila aohe maopopo o kona manao. Kokua nae ia e waiho aku ka olelo hooholo i na Lunakanawai, a e hai mai lakou i ko lakou manao.
Olelo mai o Mr. Hikikoki he kanalua kona i keia olelo hooholo i ka pili a me ka pili Kumukanawai ole. Nolaila manao ia e waiho aku i na Lunakanawai Kiekie.
Kue mai ke Kuhina Kalaiaina i ka olelo hooholo.
Ninauia e kakau na ae a me na hoole, a ae ia.
Ninauia ka hoopanee loa i ka olelo hooholo, a hooleia—30 hoole a he 9 ae.
Ninauia ka waiho aku i na Lunakanawai Kiekie a hooleia—23 hoole a he 16 ae.
Ninauia ka hoapono i ka olelo hooholo a ae ia—he 25 ae a he 14 hoole.
Heluhelu mai o Mr. Keawehunahala, he olelo hooholo e kauohaia ka Makai o ka Hale e hoolako mai i na hoa o ka Hale me na palena liilii, waiu paa, Kamapene a me na waina lahilahi.
Kokua mai o Hon. Kalakaua i ka olelo hooholo, a noi mai e hookomo ma kahi o ka huaolelo Kamapene, i wai-momona.
Kokua mai Ka Mea Kiekie W.C. Lunalilo i ka olelo hooholo, a noi mai e hookomo ma kahi o oa huaolelo Kamapene a me na waina lahilahi i na waiona a pau.
Noi mai ke Kuhina o Ko na Aina e e hoomoe i ka olelo hooholo ma ka papa. Ae ia.
Ma ke noiia ana, ua hapaiia ka hana o ka la.
Komite ka Hale no ka noonoo ana i ka Bila Haawina.
Kakauolelo mua a ka Luna Leta Nui he $2.400 hooholoia.
Kakauolelo alua a La Luna Leta Nui he $720 hooholoia.
Noi mai ka Loio Kuhina e hoopii ae i 832, no ka mea, ua hewa ka hoonoho ana a ka poe hoonohohua. Hooholoia. Na Luna Leta o Hawaii $800 hooholoia.
" " Maui 1,000 "
"" Kauai 400 "
Lawe Leta o Hawaii 300 "
Noi mai o Hon, C.R. Bihopa e hookomo uku o na Lawe Leta $5,120.
Noi mai o Mr. Kale Kauka e hoopii ae i $5,500 i loaa ai ka Lawe Leta o Waimanalo, Kailua, Waialae &c. Ae ia ka hoololi a hooholoia.
Uku o na Luna Alanui $9 000.
Noi mai o Mr Mahelona e hoololi i $6.000.
Ma ke noiia ana ua hoopauia ke Komite a hoopaneeia ka Hale.
Poaono, Iune 6, 1868.
Halawai ka Hale i ka hora mau.
Peresidena ma ka noho.
Heluhelu mai o Mr. Hikikoki, he olelo hooholo e kauohaia ka Makai o ka Hale e hoolako mai i wahi mea paina, liilii no keia Hale, a e hoomaha ka Hale i na la a pau no ka paina ana—Ae ia.
Hoolaha mai o Mr. Hopu he Bila Kanawai e hooponopono ai i na Komisina o na Ala Kuloko, a he Bila e hooponopono ai i na hana a ke Kahukula Nui a me na Puuku.
Heluhelu mua mai o Mr E. Jones, he Bila e ae aku ai i na Luna Makai o na mokupuni a pau, e hooiaio. Hooholoia ma ka heluhelu alua.
Heluhelu mai o Mr. Halemanu he olelo hooholo e kauoha ana i ke Kuhina Kalaiaina e olelo aku i ka Luna Alanui o Hamakua e ae aku i na kanaka e Kauo i na kaa wahie ma ke alanui Pali.
Waihoia ka olelo hooholo i ke Kuhina Kalaiaina.
Heluhelu hou mai o Mr. Koakanu he olelo hooholo e pili ana no ka olelo hooholo onehinei i $100 pakahi hou na kela a me keia Lunamakaainana.
Olelo mai ke Kakauolelo, ua like loa no me ka olelo hooholo o nehinei, a ua kakau poepoeia.
Ninau mai o Mr. Kale Kauka he pono anei ko ke Kakauolelo paa ana i kela Olelo hooholo a kakau poepoeia me ka ae ole o ka Hale.
Olelo mai o Mr. Laiana, ua pono no ke Kakauolelo, no ka mea, he uku pakui hou mai na mea i oleloia maloko o laila no na lilo o keia Kau Ahaolelo, i kakau mai ka Moi i kona inoa. A ina aole au i Kuhihewa, alaila ua kakau poepoeia no ka olelo hooholo e hookaawale ana i $8,000 me ka ae ole o keia Hale.
Olelo mai ka Peresidena ua hana rula no ke Kakauolelo.
Olelo mai o Mr. Laiana he olelo hooholo no keia mea hookahi, a noi mai oia e hoihoi aku ka Luna o Koloa i kana olelo hooholo.
Olelo mai ke Kuhina o Ko na Aina e, aohe ia i ike i ka mea hoahewaia ai ke Kakauolelo, no ka mea i kakau poepoeia kela olelo hooholo i kakau inoa mai ai ka Moi mamua o ka loaa ana mai o ke dala. A aoole e hiki i ke Kuhina Waiwai ke hooko i ke kauoha a ka olelo hooholo me ke kakau inoa ole o ka Moi.
Olelo mai o Mr. Kanuka, ina i hai e ia mai keia inehinei ina aole e kuhihewaia. Ke haiia mai nei ka lohe i keia Hale, aole e ukuia mai e ka Oihana Waiwai, aka e waiho mai imua o na Lunakanawai Kiekie, aohe olelo mai no ke kakau inoa mai o ka Moi.
Kamailio mai ke Kuhina o Ko na aina e a loihi no ka maopopo ole o na Kuhina i na mea e pili ana ia lakou iho no keia olelo hooholo.
Hoihoi o Mr. Koakanu i kana olelo hooholo.
Heluhelu mai o Mr Laiana i kana olelo hooholo.
"E hooholoia, e hookaawaleia ano e Ekolu Tausani Dala i hui pu me $8.000 i hookaawale mua ia, no ka uku ana i na lilo o ke Kau Ahaolelo 1868."
Ae ia ka Olelo hooholo a kauohaia e kakau poepoe.
Heluhelu mai o Hon. W.P. Kamakau he olelo hooholo, e kauoha ana i ka Makai o ka Hale e lawe mai i ke Kino o ka Luna Hoopuka o ka Nupepa Kuokoa imua o keia Hale no ka hoinoino i keia Hale.
Olelo mai ke Kiaaina o Oahu, owau kekahi i oleloia ma keia pepa, aka ke hoole nei au i ka oiaio ole oia mea, a noi mai oia e hoopanee loa i ka noonoo ana.
Olelo mai ke Kiaaina o Maui nona iho, a noi mai e hoopanee loa.
Haiolelo mai o Mr. Mahelona e pili ana no ka Nupepa a me ka Lunahooponopono, a kokua mai i ka olelo hooholo no na olelo iaia iho. (Ninau mai o Mr. Laiana aole anei i oiaio na mea i hoolahaia nou?) * He oiaio loa no. Ua hele kana haiolelo i na mea pili i ka Baibala ma ke ano akamai i ka wehewehe Baibala.
Kokua mai o Mr. Keawehunahala i ka olelo hooholo, a olelo mai e nana i ka pauku 52 o ke Kumukanawai. He hopohopo kona no kona hoi aku a kue mai na makaainana no na olele a keia pepa. (Aole e hopohopo ina ua pono ka hana ana, aia wale no ka hohe a hewa.)
Hoopaneeia ka Hale.
Poakahi, Iune 8, 1868.
Halawai ka Hale i ka hora mau.
Peresidena ma ka noho.
Heluhelu mai o Mr. C Kalu he palapala hoopii no Honolulu i kakau inoa ia e J.W. H. Kauwahi e kue ana i ke Kuhina Kalaiaina a me kana mau hana e pili ana i ka Laikini Opiuma i kuaiia ma Honolulu nei ma ke Kudala i kekahi mau la i hala, aole