Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 24, 13 June 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA .S. M. Kamaka»;. j HKI.U 75. \ No ka No»o Ami ana o Kauikkaouli | MAI.UNAOKK AUI'UNI.A UA KA- | paia o Kamf,hamrha 111. [ l'a kokiiu kek.ihi pueniH kn hon« | unri, n i» keknlii |>oc tm lil»> ma kn muio (ikhi o kn hoiiiia. Ua lilo oJ«il»n Pnlu (iio Hoti, n un |>u»nhel« i« » u» i»o--rci ko kuikamaliino » Geogc JJ«»ln>es me Mrs. Pale. Muhope iho oiu niiiu fiinl;iiini, hoomnkauknn iho lu kn M« i Knuikenouli me konn j»no nhi iiu* nn Hulumnnu n me nn knmulii imihuwii, lonluna o kou.i uioku manuw» u Kuuiohamehn, n niu nn uioku u 11«; kekuhi, n o iioli Kmiwiuk'uU: keku- { hi i hoh> pu i linwuii. 11010 oku Inkou \ m n l»u mn I.nhuinn, n loilnwni [>u uie Nuhi* ; « iiiuMin, mo Kekuuouohi, ine Honpih inn, K ihokili, Kiiukunn, ioo nu'Lii u pnu o L ihnmn, u hoolnko niai la im'Lii ino iiq oiukiiiiui.iiin i kn ni n)u kn puau, n u»e nn tviiiwni he lehulehu nu kn Mui. O ka lioln oiii.-i nun kein o Knuikeouli ma koiki uuo Moi, n Alii o ke Aupuni. Hook .lii n hikou iuen hou n ko Inkou innkn i iU< ; o kn pau nun o kekuhi kunoka iiih k;n o l o i holo i kn lioeuulu, u un kuku- } Imn mni ilunn, un puhupu in ke kino u ; ki'i' iimi o lunn. I K)i holonnn o nn moku n ku mn llilo, j <» Pmpio iiiii, o Munlo n me nu'Lii e ne I>n lliio, (Jn hookipuin- kn Moi me nn 'I.ii mu Hilo. 1 ka oolio nnn o ka Moi ■5 ot;4 lli|o,o kn mou wiile no kn wniwni n f kn Moi, n o kn waiwui i lona mni n i looa | <<lo mni oia iho lu no. Ua pnakiki lon ; l:\ niiiiiuo o nn'Lii i ka uua i ku umn. | llmhn iho lu ka hoi kn pono o ka Moi o | tvii noho nnn; hoi han no? Ina pahn e ol» | otni n »'l.n kuhiko, u inn pnha i no ia na I Honihmi ulii oiu por nhi ninun i nn pun a I lakou. ina puha nole e miihele ia ka niua. I Akn he nkmnai hele kuln i ka olelo Beritii!)ui walo no, n un uhno in aku ka nui o ' ; iin ninn iloko o kn eke o ke Aupuni, i' uku'no iiii hnole, a i noho kiauinn nioku- j : puni okou no ka haole. Akamai no. ' . Uu holo i ka innnao o Boti, e hnnwi i j ka mokuuuia o Hilo no ka Moi, a e oki-i I oki no i ka aina no ko ka Moi kauuka, i, inulamaia ka hanohuun o ka Moi k<* Alii, ; e kq|»a po« kanaka ponoi. O keia liana j ■ a Boti, he Hoouluhua i ka manaoo na'Lii | a ifti knpnm'ku he ohnnn kipi. j Hoko om, pii nku Ih kn Moi me kona ! |>oc, me nn Hulumanu, i ka makuikai i' kn lua o Pele : un hele mun kekahi wa*; * | hi Lata o ka Moi, o Kinikona ka inou, ua j lioohiki oia i kouala uoho a wmho aku i | kooa lauoho i ka hine knulana o ka ; lua. Utt moe oin malalo o ka lu » i elua ; h. a i kekahi la ae hala *ai me ka huakai makaikai a ka Moi, n ua moe na'Lii ma Waioweowe, mauka iho o Omaolnulau, mauka loa aku o Kapueuhi. : A hiki ka huakai a ka Moi i Kalua o Pele, he nui loi o na n>ea kaulonn ma ia wahi, aknhi no hoi a hiki ka Moi ma ka;

lim o O ke alii wahiae kniii i liele pu ia huakai nuikaikai, o»a 110 iioi o Ihnula Naliienaeua, ke kaikuahine lioi o ka Moi, a iiouilina hoi no ke \u|M)ni. A pau ka rmho ana o ka Moi m.i Hnwaii, l»»»i mai la om a me kana hu»kai i M.'mii, ;i hoi toa mai U \ Onhu. Iu uian.iwn nue, hiki mni kekahi moku ok» Moi inai Boraboh moi, u Mikapako k<-t inoa. a ua hoihni pu ia niai kekahi kana;ka knukau nli», oi« hoi o Ke»kil.i*va a n»e } Knho|iekapu kana wnhine, a me kekahi Ikanaka alii nn Tahili mai, « P.iMika na inon, oia hni no hoi kekalu alii o Ta* ihili i hui pu inu Tati ina, ke kupunnkai ne o Nmito, a na l ikou i haawi i ke Aujpunr o Tohiti ta F.inini. « Ua lawe m»i lioi ka uioku Miknpako i ;kn uiln niu niaioko o ka b«rel i n maloko

iioi o ua i'UiiH nhe, a ue uui iioi na uniuni o ia mnu mokupiini umi no k;t Moi, uia ka liiiiii o B >li. la innuawa no hoi, iia ku inni keknhi mnku o kn Moi, o K*--mahoh'laiii ka iuon, i huve in ni e Kah>ta Muniui, ke kaikniua o Pnulo Mnniui, ua

luwe pu (ivai niu i knnn w.ilune nln nun un uiokupiiui Uwea mui, e kokoke uku !ii! i i Fiti na moAiipiini niknnnkn. Un l.iwe pu mai oin i ua wahine nei n me kouu ...au innkua n ine keknhi pne e ne. Ua 1.0 hoi niiii oin ia Lohiau kuun wahikekahiko. O ku Inki inuu nnn no hoi keiu o un knnukn o nu mokupuni Uwen i Hawaii nei. Uu nue nuauao un knnnka 0 Uwen, un uluuain ko iakou nnhu e Jike ipe kn lole, n ua knwelu iu niawuho he naim itiii u hiki i nn wuwue, n he kunnlu uo ke kune n me kn wahiue, u i;n okiin ku (nnunmaun uuku o kn liuin. Un Inwe mni kein moku o kn Moi i ka ea, i nn puupuu hunkni, nn kupee. n me un wniwni e ae he nui i lawe iu mai no kn Moi. A no ka p»»popo hm o kn nmku Kiimuholel.i'ii, un kapiliia kekalii iiiuku hoii ma Pnkukn, he kialun nui. n ua lilo no hoi in Kalotn Manini, a mn in uioku uo oin i holo nku ni n.e keknhi poe knnnkn Hawuii. Ua hoi nku oiu i nn iiiokupuni Uwea. I ka uoho ann o Knlotn Mnnini mnlniln, uu hooliloin oiu i ulii no ia mau aina. Un hooluhi wnle nku oin i na knninuinu. Ua kukulu ae oiu i mau pnkaua, n kapili hoi i mau hnlelunu nui nonn. Uu ohumu in oia e na'Lii a me kona mnkuahuuowni e pepehi. Un pepe hi pown ninlu in oin 1 ke Hwnkea, & ua mnke pu no hoi he 10 knnnku llav\nii me iu, n o keknhi poe o Unii inu, un pakele no hikou. A o keln inakuahunowai no hoi i holo pu mai ni i Hawaii uei, oiu uo ka nieu iinnn i pepehi iw K»lotn Mnuini. O Wilinma Knniau konn inoa. <( O kn uku o ku hewn, he mnke ia." I ka hiki anu o ke knikoeke o Knpeun Miki mnlniln, un pau iho i kn mnke o Mnnini mn, n o Umi ma hoi un hoihoiiu mni. ~P omnikni ke oln na ke Akua. }> Pela ka mnke wale ann o nn kunakn Hnjwaii. Alohu wnle kn hnawinn n ke Akuu |ia Inkou, oini ua lohe lakou i ka- olelo a |ke Akua ma Hawaii nei. I No KA lIOOIIAUNAKLE KAI'A A BoTI. I Mnhope iho o kn hoi nnu mai o ka Moi i Knuikeaouli mni Haunii nini, oia a me ka poe a pou ma knna huakni, in wn un lolie ia mai ka hnnwi nnn & Boti n me kn okioki ana i na aina ma ka moku o Hilo no na'lii n me na hulumauu. A o keia hnnn n Boti, un pouo ole ia i ko Kaahuninnu inanao a me ko na'Lii nui nonn ka aina. Ua nune iloko o Inkou kn mamio, °he kipi o Boti." Ua hooholo iho o Kaahumaou a me kekahi poe ajii, o na aie a Boti n ine ka Kuiui Liliha kaua wahine, na laun no e hookaa ko laua mauaie,aole e huipu iloko o ka aie o ke Aupuni. O ka nie, oia no ka aie kahiko o ke Aupuni i ke au ia Kamehameha 1., a ine Kamehunehn II , « me ko ua'Lii mau aie i kaa ole, ua komo pu iloko o ka aie o ke Aupuni. Aole nae paha i oi aku ka nui o ka aie niamua o ka elua haneri tausani, aole no hoi i emi mnlalo o ka hookahi haneri tausani,aka, ua pii nne ka aie ma kn uku hoopnnee. O na hnole kalepa o Amenka ka poe i aie nui ai. O keia mau nie no ka mea i hookaula* na nui, e lilo ana ke Aupuni Hawoii i ke Aupuni o Amenka no ka aie. Mai hlo io paha ia mau oielo knlnkalai i mau olelo oiaio, a mai lilo io ke aupuni i kumukuai no ka aie, e ole paha e hooliloia ke Aupuni ma ka Mana o ke Kumukanawai maho|»e loa umi, a ua nialama |m>-

r»')ia na u ke aupum, e huokau aku ai i na aie o ke aupuui. Oke komo ana 0 kekahi rnau makua iianle al->ha aupuni Ha waii. aloha i na'Lii a me ka Lihui. a ; ua lil«» m mau koena nie o ke aupuni nei 1 mea ole. Ao na piltkia eae no hoi o o ke a»i|Mini ltn<ik»umaha wale ia niai ai, ua Mo no i mea ole. I kn l«»he umhui aim o Boli i na olelo la Kaahumauu a me kekaiii poe «1« e ae, ■nn B«»ti no e Imokan i kona «nau aie. A |no keia niea, olelo iho la o Boli, tkKaha\ha l Ka i ooa u * hlo ia'u ka Moi t aua 5 pu i»o Uoi ia'u ka hooponopono o na iinea ii pau inai 4!awaii a Kauai. A o ika'u nifiu pono e hana ai f he»pon<> ia no jkn M«»i, no oa'Lii lioi a nie na kanaka o ;ke Ahi u innua. O kahi o kuu knikua[ana o ke aupuni. eia no innluna o'u a hiiki i ka wa e nui ai ke keiki a mau.i. Ua inlelo mai hoi ua wnhine ua puni Akua 1 uei, aōle e hoi hope i na waiwai o ke ki« no, aia kona manno nui ina ka waiwai c ka nhane ; aia ho? o ke aupuni o ka lan k.'iu;» i mm.ao i»»»i ai, a he opala na wai> wai o ka hoiiua nei iain, aia ka hoi kt hoi hou nei no i hope. bi«i lioi kekah kuinu o kona hoowah'iwuha i na waiwa oka honua nei, l>olo aku nei oi;i i Haw aii. im hoohioloia o Hale o Keuwe, a c iin iwi ona kupuna o na'Lii, ua pau i kt puhiia i ke ahi a ua wawahiia ka hale .-v o na iwi o na'lii i huoa ia a nalownle ua kiiia i mea hoikeike waln. Ina pahi e ike oia i na iwi o Kaioehamelm, iin

iio pnlia ua kii no'oia. Ua ike «tl i iia 'Lii o ke aupuni o Bt'ritauia, im malama lna ia ku iwi o na'lii. Pela cta iwi onu 'Lii kalnko o llawaii nei. Ona iwi o na'lii, he iiuiii iwi kauoha nua lnmhikna. Ua kaulann ka mnkuhiki 18*28 no ka holo »na o Kaahumanu i Hawaii, a me ke kii ana i Lihnoe nm ka niauua o Mauiiakea, he w.-.hine knhiko lua <»ia, ua tausani a keu kona mau niaknhiki i wail»o ai ma ka mauna o Maunaken, ma kana olelo hoohiki. Ua olelo ia o e mau ana no ka wailio maitlni o k'ona kino, e pna ana no hoi kona lauoha «ohe i helelei. A i inakeuiake enikon e ike i ka&n.mau lianounn, e loaa ia ma o Iluanuiikalailai inai, ua iilo oia i kupuna rio na'Lii, a na puka mai o Umiokalani ke keiki a Keawenuiauuii me Hoopilinhoe. Ua oleloia nae, aohe ka i Uma <» Lilinoe ia Knahuinanu, ua huna ia no ka. (.) Liloa, o Lonoikamakahiki, o Kauhola a me Lole, ō lakou wale ru» kai loaa ia Kaahumauu ma \Vai(»io, a ua laweia lu.i ma Knn%\alon. O na'lii maloko o Hale o Keawe, o na'hi kupuna mai n hiki m Kalaniopuu a me Kiwalao, ua piha o Hale o Keawe i ka iwi o nn'lii, ua haku hoi n pan ike kaai. Ua hoihoiia ma Kaawaloa, ao ka nui ua pnu i ke puhiia i ke ahi. Oia kekahi kumu ino loa iko Boti mauno. Eia hoi kekahi, ua aie o Knikioewn ia Miknpnlani. oia kekahi haole kalepa, ua aie nui no hoi na'iii eae iaia, aka, he haole hoohalahala ole nae n\a ke kuai ana. O ka wnhie ala i kiola ia e kekahi p<»e haole kaiepa, ua pau loa i ke kuaiia i Mika Far.ini, nolaila, ua kapn hou ia koena inoa o Hapuku, no ka hapuku i ka (aau alu keokeo ame ka iaau liihi 100, n ua hihuai nu'lii mu ka makemnke nui loa in; nolaila, aie nui aku la na'lii, a o Kuikioewu kekahi I nie, a no ka laau ala ole

e hookaa ai i ka aie, nolaila, hookna aku o Kaikioewa i kona aie i ka aina o Knwalo a «ie ke Kulaokahua e hlo ia Mika Farani, n nolaila, hoomakaukau iho la o Mika Fdram e kukulu i innu halelaau i Kulaokalnin, ma kahi e pi!i ana i Waikikiki, ma kahi i poho ai i ka Olohe. Aoh i pau.