Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 32, 8 August 1868 — Page 1

Page PDF (1.64 MB)

KA NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 32. HONOLULU. AUGATE 8, 1868. NA HELU A PAU 349.

KA NUPEPA KUOKOA,
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

“KA NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
                Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
                Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.

Ka Nupepa Kuokoa.
HE MELE KOIHONUA NO
Kalua i Konahale Kuakini.
NA KEKUPUOHI ME KEKAHI POE ALII E I HAKU.

Ua hanauia o Kalua i Konahale J.A. Kuakini, ma Kahaluu, Kona Akau, Hawaii, i ka makahiki 1791. O Namahana i Kaleleonalani ka makuahine, a o Keawe Kaiana a Ahuula ka makuakane. Oia ke Alii Aimoku o Hawaii.
Ua make o J.A. Kuakini, ma Hulihee, Kailua, Hawaii, i ka malama o Dekemaba, o ka makahiki 1843.

-

104. He imi hale oe, a o kekee no ia-he kekee—e—
O Manokapu oe, o ke kaele haloliili,
I loliloli ha nui ia Kukona.
Ia Luanuu, ia Laa a Kamilo paha,
Oia o lau alii o Piilani,
O Piilani, o Piikea, o Lonoapii,
105. Pipipii i ka akoako na'lii nui,
I ka akoako i ka Iolani,
I ka lani o Kuwalupaukumoku,
Hopu mai ha Kuwalukailiiliniho,
I Kailiili niho ia e Kuwalu,
Iaia kani mai ka pahu,
106. Kani ke, kani na kaeke,
Kupe loloi ka leo o ka pahu e kani,
Loiloi ana ke kani imua i Mauoni.
I ka unu hai kanaka a Kuihewamakawalu,
O Kauaupena, o ka mahalau loa,
Hului kaalaumoku Kalani,
107. Nana e kaa ke kohola, holo ia ole,
Panoanoa ia kahakai,
I ka lawaia moku he alii,
O Kalaninuikuihonoikamoku,
O ka mokomoko nui puni aha,
Ke kui powa, ka lele lua,
108.I loaa i ke oki, i pa i ke kano.
Hina ka luahi nui o ka moku,
Kupaka ke au, walawala ka aina,
Mawae ke one, ku ke ehu,
O Alapai nui a Kauaua,
O ka hookanahua moku ia,
109. O ka ulu nai o ke kahua,
Ke kikonikoni hoahoalani,
O ka ie kuku panai aiaina,
O ke kui ke, kani ke.
O ka ioio o ka lo o ka pohaku,
Maka a ili, o ka iliili maka a,
110. O ka papa koholua oi he alii,
I ka ia a naha mahiki ka mamala,
O ka mamala o ke koi ke pue lani,
O ka wai lanahu alii,
O Kalaninuieeaumoku.
O ka peapea awa, o ke kumimi au lena

111. O ka lena o ka puhi laumilo i kapa,
I kikeke i aweawe ke kai,
O ka ia ino maka kalalea,
O ka pu maka haoa, ka haohao lani,
O Namahana-i-kaleleokalani.
O Kaukapuikalani o Wanakapu,
112. Nana hoi nei keiki o Kaluaikonahale,
O Kapikikoloaukamahehaalono,
Oia hoi o Kalua i Hauola,
O ke ola laumehai o mehaikolo,
O ke kolopua i mohala o mehai Kona,
O ke konalau konakona o Kukona-e—
113. E kukonakona ana oe mahea,
Ma—o—hoi—
Hoihoi malu ana iloko ka mania,
Ka hilahila e hoonalowale nei-e
Aohe e nalowale ua ike pau loa,
114. Me ia mau hoa hoi i hala aku la,
Me au mau keiki makani mai lalo.
Aloha wale ke hoa o ka leo o ka manu,
He hoa manu o-e-
He manu hanai ko kanaka na ka moe,
I hanai ia e ke kanaka a laka,
115. O ka mea laka ole iaia o ka uahoa,
O ka uahoa-e-ho-a-e-la-
He hoa pii ka auhau no ke kanaka,
E pii ana a kamaile o ke ahi,
Maunauna ka papala ke lele mai.
Nawaliwali ke ahi hapai ole ia,
116. Hookoni aku la i ka lae o Makua,
Kakona ke ahi haule wale iho no,
Waiho okoa iho no i Keawanui-e-nui-
He hoonui kaikai ana iaia.
I kuhi ia aku ai paha he hanohano.
Kona hanohano i ka waha wale no-e—
117. Ohi hapukuia na'lii nui.
Pukua na kupuna alii a pau.
Wahia ka paaku o Laniakea,
Ke akepaa i ka houpo kapu o Lono,
O Lonoapii hoi a Kaohuki.
A Kaohuki hoi a Kalaaipohina.
118. Kupu mai hoi keia mau kupuna waawaa.
Ulu mai hoi keia mau kupuna makomako,
I hoohaehae ia e Hoeapae. Pii ae mai ai o Piimauilani,
Hoolaa kapu mai o Hoolaaikaiwi,
Hououo mai ana o Kanaloauoo,
119. Hoomahimahi mai ana Mahiololi,
O ka Mahi alii ia i ku i ka moku,
I liolio i moe kuamoo o ke kapu,
Moe kuamoo o ke kapu iaia,
Hookahi haka e kau ai o ke alii,
O ka moopuna alii i ku i ka moku,
120. O kaikaiku o anamoku ka lani,
O ka hele kahi o Hema Kahaipiilani,
O ke alii nu e nana, e lana ka moku,
O ka moku o ka lakou alii pono,
Pono no ka noho ana i ka lakou alii,
He alii no mai ka paa a ke alii,
121. He kanaka no mai ka paa a ke kanaka
Aole ka malo uhauhalale,
O kekahi palu noi waiwai aina,
O ka aki pookole oho oioi,
He oho oioi mua makili haohao.
Ke aaki, nanamu, ka akiaki aikae,
Ka poupou kuene noho ino,
122. Ka noho ino opu keekee moa.
Ka huahua i ka poe o kulana,
Ka poe no ia nana ke alii,
E lea ai ka aiku ai kuai moa,
U hoi o ke kuewa haku ole.
Pili ohu kamau mai mawaho,
123. Ua hee i ka ua o ka hooilo,
Mai hoolonoia'ku no kana.
Aohe ano, he opala wale no,
Ei ae no ko ke alii kanaka.
O naha kapu a Makakanalii,
O na kolu alii a Kanaloa,
124. Oia, oia, o lakou ko laila,
Nanaia'ku ana kela pau,
O ka paa a Kiha a laua o Kama,
Mai laila mai no na kanaka,
Oia, oia, o lakou ko laila,
O lakou ia wale no ka mea haku,
125. Ka poe nana ke'lii e noho nei,
E noho kanihia aloha ae ana ia oe,
E Kahailaunaaiku,
E Kaikuleihihikapuohaoli,
E ka hauoli i ka po e lana nei,
E lana hauoli ae ana au, aole oe,
126. O oe hoi, o oe ka'u e au, e aahia la,
Aole hoi oe ko kakou kookolu,
Ua hele aku la oe me ke aloha,
Haehae wale iho nei no hoi au,
Owau wale no o Kaulanapokii-e-
He pokii paha oe—e—
127. I kiina aku i kahi manao iki,
I ka hoihoi ana ae i hoa,
I hoa walea no kahi mehameha-e-
Meha ae—la—e—
Mehameha anoano Kalaihi i ka la,
Aneane aloha ka pihe a ke'kua,
128. Halaoa ena i kuu maka ka laalaau,
Ka lau ka makapaa o ka nahele,
Keaka o na uluhua i ka hapapa,
Haele ana na kanaka i Kekaha,
Alualu ana i ke kai o Kahaiko-e-
He mea ino ia—la—e—
129. E waiho ae ma ka maikai kakou,
I aloha a—i—e—
Mai aloha iho,
E hana nani—ia—
He nani ole ia—e—
                Ua hea au i kekahi oki o keia Mele Koihonua ia J.A. Kuakini ma Luaehu i Lahaina, i ka A.D. 1842, i ka malama o Aperila, no kona pae ana mai Hawaii mai; ia manawa o Kekauonohi i noi aku ai i keia mele no kana keiki no W.C. Lunalilo, ua kanalua oia aia a make. Nowai la?
S.M. KAMAKAU.

-
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 83.
-
No KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.
-
KA LILO ANA O KUINI LILIHA I HOPE NO
BOTI KAMAULEULE.

                Olelo aku la o Liliha. "He oiaio no ia, ua pilau io no ko'u inoa, a ua hookaulana ia aku la i ka wahine ino. Aole au i hoowalewale i ke keiki haku a kaua e inu i ka rama; o na haole no ka poe nana i hoohainu i ka rama; a ua piha ke alo o ke Alii i na Haole; aka, owau iho, ua hewa no," Ua halawai no o Liliha me Hoapili wahine ma, a ua ae no o Liliha i kona hewa, a ua ae mai no e huli i ka pono.
                Mahope iho oia mau la, kukulu ia ka Ahaolelo ma uka o ka Hale Pohaku o Pohukaina, a ua hoakoakoaia ke anaina o na'Lii me na kaukauahi me na makaainana a me na haole no ke kuahaua ana o na Lunakala. Alaila, pii aku la ekolu mau alii wahine na lakou e hai mai na olelo alii: O Keahikuni, Kekauonohi, o Kahoanoku Kinau, a me Kuini Liliha, a malalo iho o ke anuunuu o ke alanui pii o Kaheiheimalie, Hoapili.
                Ia Kekauonohi na olelo mua. Ilaila kuu lohe mua ana i keia mau olelo a ka poe kakau Nupepa e hoolaha nei o keia wa ma ka waha mai o Kekauonohi "E Hawaii o Keawe, E Maui o Kamalalawalu, E Oahu o Kakuhihewa. E Kauai o Mariokalalipo E hoolohe mai." Ua pili na olelo kauoha i ka pono o ke Akua, o ka malama i ka pono, o ka haulele i ka hema, aole e hoomana i na akua e; o Iehova wale no ke Akua a he nui na olelo e pili ana. A na like no hoi ko Kinau manao me ko Kekauonohi. A pau ko laua manao alii i na makaainana, alaila, ku mai la o Kuini Liliha a hoike mai la i ke anaina. Penei kekahi o kana mau olelo; "E na'lii me na kaukaualii a me na makaainana o kuu alii e hoolohe mai oukou; ua ku ka pilau o ko'u inoa mai Hawaii a Kauai, ua kapai mai au he wahine ino, a pela kuu kane o Poki i hele aku nei, ua kupaia mai maua na maua i hoowalewale a i alakai i ke alii a makou i ka hewa, nolaila, ua lawe ia mai a'u aku, aka, aole na maua i alakai a hoowalewale na na haole a me na alii o na manuwa, o lakou ka poe hoowalewale ino loa i ke'lii, aka, ua ili maluna o'u ka hewa, a ke ae nei au ua hewa wau." I ka lohe ana o ke anaina i ka Liliha mau olelo, he nui ka uwe me ka waimaka, mai na kanaka a na haole.
                I ka pau ana o ka Liliha mau olelo, ku mai la o Kaheiheimalie Hoapili, ma ke anuunuuo ke alanui pii o ka Hale Pohaku o Pohukaina, aka, he nui no kana mau olelo e pili ana i ka pono o ke Akua a me na olelo kauoha e huli i ka pono a Kaahumanu a me Kauikeaouli i luhi ai i kona mau la opiopio a me ka lua o ke alii o Hariata Nahienaena. Eia ka'u mau olelo i malama mai o kana mau olelo, ua hoopili mai oia i kana mau olelo, e like me ka poe lawaia aumaiewa, penei: "E nana mai oukou e na alii a me na makaainana, o ka poe lawaia aumaiewa i ka wa o Kamehameha, au like lakou me ka like o na umauma, a i oloolo aku no i hope ku no oia i ke au nuku oioi, nolaila, o ka poe e malama ole a huli ole i ka olelo a ke Akua a malama ole i ka olelo a ke alii a maua, e ku auanei oia i ke au, nolaila mai peki hope oukou i hope o ku i ke au."
                Ua paia ae na pepeiao o ke anaina i keia mau huaolelo a o kekahi poe hoopili aku la keia mau olelo no Liliha a o kekahi poe uwe aku la ia Liliha no keia mau olelo ohumu iho la kekahi poe o lakou e kaua me Kaahumanu a me na alii, a o ka Moi Kauikeaouli wale no ka moku e komo i ke awa o Kou. Aia a hoi aku o Kekauonohi me Kaheiheimalie i Maui, alaila, hoomakaukau koke iho la ke kaua a ua kapaia keia kaua Kuloko o Kapahikaua, ua haawiia mai ka pomaikai iloko o keia mau makahiki e ke Akua; o na ia i ku a me na ia i pae wale mai, ua ai ka puaa, ka ilio a ku kapilau, o Waialua a me Waianae ka pakela loa aku a ke ino, a ku no ka ia mai Hawaii a Kauai ia wa. Eia na ia, o ke uwiwi, o ke keauau, o ka opelu, o ke kule, o ke alalaua, o ke kala, o ka welea, o ke kalaliilii, ua kapaia he Piihikaua; o ka hee kuliilii, ua kapaia he kukuina, (no ka make ana o Manuia ma i Rukuma). O ke kawakawa ku me ke aku, ua pae wale ke ahi ma Molokai a ma na wahi ae, ua hu nui mai ka malolo o na koa ahi me na koa-kahala. Aia ma Waialua, ma na koa-kahala, ua hiki i ke kanaka hookahi ke huki he 20 a he 30 a hiki aku i ke 40 kahala, a komo ka waa, a pela na ia e ae. Pela ka hoopomaikai i loaa mai iloko o ia mau makahiki. (He uku paha ia na ke Akua no kekahi mau hana nui iloko o ke aupuni. A he uku no ka hooneoneo ana i ka hanauna alii a me ka makaainana.)
                O na kakaolelo o ke kaua Pahikaua, a na laua i hoakaka ke ano o ka olelo a Hoapiliwahine. O ke kanaka a Keakakilohi i kapa aku ai penei;
                "O Pahulu ke'kua hapai okoa-e-a-
                O Kaululaau i ka mokupuakala-e-a-"
                A o kahi keiki a kahi kanaka amo ohe o Makaliua. Owai laua? O Aua me Haia; He elemakule ohule, a he elemakule loihi, o laua na kakaolelo. Ekolu kanaka waha kikoi, a leleoi; O Keaniani ke keiki a Kanopa, a o Kaiaimamahu ka makuakane no ka ohana alii, he pukaua a he maikaua, a o Hua a me Kaeo kane a Kanaukapu, (Ma Paukaa paha i Hilo kahi i make ai.) O lakou nei hoi ka poe i olelo e kaha i ka opu o Kaahumanu, a e oki i ke poo. [Oia ka olelo a ka poe enemi.]
                O na 'Lii nana ke kaua i hooili ia'ku ai, o Kuini Liliha a me Kuhooheiheipahu Paki; he nui no kekahi poe kaukaualii i kokua i keia hoomakaukau ana i ke kaua. Ua kii ia ka hale pu a Boki i Kuaiwa ma Waianae ia Kaapuiki ka malama, a i Kailua ia Nohonihi kekahi pu. Ua akoakoa na kanaka o Waianae me Ewa, a mai Koolau mai ma kahi o Kulauka ma Leleo, a maloko o ke kulanakauhale o Honolulu.
                I ka wa poeleele, ua piha loa o loko i na koa me ka makaukau i ka pu, i ka elau, i ka pauda, a me na mea make he nui loa, a he mau tausani ka pu kaupoohiwi, a o na haole pu kekahi i kokua, aole o kana mai ka nui o na kanaka koa, ua piha a kuneki na kanaka o loko o ka Papu i ka po, a i ke ao, hoomeha. Oi hana huna aku a hoike okoa i ke ao.
                O Kinau ma, ua kupilikii loa ka noho ana, e hapai ana oia i ka Moi Kamehameha V. A o na Ekalesia me na hoahanau, oia ka poe kiai i ka po me ka pule, a o na Misionari pu kekahi, o Mr. Kalaka, o Kauka Judd, a o Mr. Kamalani; a ua hele pu o Mr. Binamu me Kaahumanu ma i kaapuni.
                Aka, ua ike pinepine au ia Kekuanaoa e holo ana ma ka lio nukee iloko o ka Papu, i kekahi wa, ua komo iloko, a i kekahi wa, ua hoopaa ia ka puka, a i kekahi wa, ua ohumu ia e kipu ia, no ka wawahi i ka puku. (Aole i pau.)

-
HE MOOLELO
-NO—
HAMANALAU,
HANAI A HAWEA,
-
I laweia mailoko mai o na kaao kahiko
Hawaii nei.
HELU 18.

I ka ani ana ae o ka la e kupono ana i ka hora 2 paha, ua hiki aku la lakou i kai o Waialua, me ka makaukau pono no nae o kai o Puaena-i-ke ehu-kai o lalo. A ma keia wahi ua hiki aku o Hinahelelani a me kona mau kupuna i kai o Waialua, a pehea la hoi ko laila lahui kanaka e noho ana, a e kali hoomanawanui mai la? Kahoho! he kuhi mai ka hoi kau e ka mea heluhelu e, he poe noho aku kekahi iloko o ka hale, o ka elemakule a me ka luahine hiki ole ke hele, oia wale iho la no ke noho, o ke keiki ai wai-u e hii ia ana e kona makua, ua pau like i ka hele mai e alala hele ai mamuli o ka makemake o ka makua, e ake o ka ike lihi aku i kau wahi o Hinahelelani. Nawai hoi ka ike aku i ka paa mai o mua i na koa o ke Alii "Kaiaka," O ka punohu nae a me ka ua-koko, oia ka mea i ikeia e ka lehulehu a pau, a o ka iho aku o loko o ua punohu la, aole no he wahi mea a ike ia aku. O kahi e noho nei o ke anaina alii, ua kau ia kekahi kaula aha loihi ma kahi kupono i ke alanui a Hinahelelani e hele aku ai, a maloko o ua poai kaula la, e noho ana kela poe keiki puupaa o na keiki kane, a me na kaikamahine, a me na makua o lakou, ua hookaawaleia ma ka aoao akau na keiki kane, a ma ka aoao hemo na kaikamahine, a me ko lakou mau lua-ui, a me na Alii e ae no hoi i kokoke aku i ke kulana o Kaiaka. O ka hu a me ka makaainana, aia no lakou mawaho o ua pohai kaula anaina Alii nei. A o Kaukanapokii no ka Peresidena nui o ka la. A i ka hiki ana mai o ua keiki nei o uka a kokoke i kahi e kau ana ke kaula aha, me he mea la i kuuia iho la e ka lima kanaka a waiho ana ilalo, a komo ana ua keiki nei o uka ilalo, ua malie pono ae la ka hikikii ana a ka ua-koko, ua mahia ae la a muelelei iluna, ua hoi aku la no kekahi a uka o ka lae-laau noho mai. A mamuli o ka hookipa pono ana a Kaukanapokii a me na puuku nui o ko Kaiaka alo alii, ua kuhikuhi pono ia ae ko Hinahelelani wahi e noho ai.
                I ua keiki nei no o uka e iho mai ana iloko o kona hale anuenue, mailaila no ka uwa a na kanaka a pau a hiki wale no i ka hiki ana i kai oi-uwa aku mai ka wa nui o ka leo a haiki, a o ke a wale aku no, oi papa aku no hoi na luna a aohe maliu ia mai, he mea hou ia i ko lakou ike ana. Ho pakela loa aku hoi ka hiki ana o ua keiki nei i kahi i noho ai i olelo ia aenei maluna, oiai hoi, ua ike pono aku la lakou ka poe e noho kokoke ana, ke hooke mai nei o hope e loaa mai kau wahi lihi ike, he ole nae ka ike mai, a kohu pilikia no kekahi poe o hope mai, me he mea la e hahi ako ana maluna o kekahi poe, o ka poe mea keiki e hii ana a me ka poe mea opu-keiki e hapai ana, aole nae i hanau, he kohu pili-pu i ka hooke-ia mai, a ma ka nui ikaika a me ke kokua ia ana mai e ka poe kane a me na makamaka, ua pakele aku la mawaho o kahi kaawale; he nana'ku a he ai-wa-iwa maoli no ka hana a ia poe e-u oia mau la.
                Ua hiki iho la ka kakou malihini o uka, a eia oia ke noho nei me kakou ka poe kamaaina, a, auhea hoi ka kakou moho, ua hopu hewa aenei paha, oukou i ka malihini hou i ka mea nona ka hale pi-o anuenue. Ae, he haohao io no ko kakou a pau ia ia, ua hiki hoi ka malihini, a eia i kona wahi, a ke au la na maka ma-o a maanei, aohe nae he wahi mea a ikeia aku o ke kamaaina o ke kuleana hoi i hele mai ai, he hale moe-wahine. A i a-hona iki wale no nae i kona kaikoeke Alii, a pili hoahanau hoi. E hoomaha kakou maanei no ko Hinahelelani hiki ana aku la, a e noho kekahi poe o kakou e koaniani wahi peahi aku ia Hinahelelani, i oluolu ai ka wela o kona iho ana mai o ke kula; a mai uluhua kakou no keia hookakahele loa ana ae ma o. A ma keia wahi e hapai hou ae kakou i ka mea nona keia moolelo kaao.
                I ke kokoke ana'ku e hiki i ka la hookahakaha, a eha paha la i koe aku, ua olelo aku la Kaukanapokii ia Hawea pehea kau pono, ua makaukau mai nei ka lako o na'lii a me na makaainana, a pehea hoi kau pono o ka la hilahila o ko moopuna, o kau mau kahiko ano e hoi i hoolako ai no maua. I mai ua kupunawahine, ka! he wahi ka-hiko no, e u-hoi ae maua me ko hanau mua i kahi o olua i hanai ia ai, a, ina ua ike oe na makaukau, a ua hiki paha ko kaikoeke hoahanau i kai nei o Waialua. Alaila, nau no ia e pane ae ma ko ano kilokilo i hoailona, oia hoi he ahi, a me ka hekili kui-pa-malo, i ka pau ana o ka hekili, e hoouna mai no au i kekahi kiai o olua ia Kaohu kolo i uka, a me Kaohu kolo i kai, e hele ana aenei a halii ka ohu ilalo nei o ka aina me ka ike ole ia aku o na mea a pau, a e hoolohe ae i ka leo o ka manu e kiki-kou ana iluna o na kumu lehua e hoouna pu ia mai ai a mahope iho o laila e ike no oukou i na manu a pau o ke kuahiwi e halahalakau ana iluna o kela kanaka keia kanaka, e mele ana i ka inoa o Hamanalau, a e hooluhelelei ana i na pua-lehua i mea haliilii no ka lanai, a e pa-ia no paha ko oukou pepeiao no ko lakou walaau ana. A mahope iho o ka hiki ana mai o na mano o kela ano keia ano, alaila, e hoano hou mai no au i uakoko, a i punohu a e hoohui-pu me ke ohu e halii ana, a mahope iho, alaila, e hoouna mai au i ke ano o na mea ola a pau, o ka maile mai ka mua, ka awapuhi, ke kupaoa, ka ihuanu, ka lauae, ka hala, kela ano keia ano mea ola o Hawaii nei nei a pau, a ina e hoai oukou a ike i ke ala o ke kupukupu, a me ka nae-nae, e manao oe oia ka wa e hiki ai ko kaikuahine i kai nei, ia manawa elima hekili e kani-kui lua ana, a ma ia wehe ana ae o ka ohu a puahia aku ma o, a maanei, a hoi paha i ke kuahiwi i ko lakou wahi i noho mau ai, a hoomalamalama hou mai na kukuna o ka la e like me kona ano mau, e hoopumehana ana i ka poe i anuanu a opili paha no kela mau ua a ka ohu a me ka noe e halii ana. A o ka oukou wa ia e ike ai, a he manu ka mea nana e kahili, a o ke kino manu ona e e noho ana ma ka aoao hema i hoohalike pu ia ko laua mau kahiko hanohano, (aole paha oe e poina e ka mea heluhelu i ke kino o Hamanalau mahope iho o kona make mua ana ma Hawaii, ae, aole no e poina.)
                O keia mau ka-hiko a pau, aole no i hoohiwahiwa pau ia iho nei i kou la hoao moe wahine, oiai hoi, aole no i like kou kulana me ke kulana o kau wahine, ua hanai ia oia ma ke ano kanaka, a ua hanaiia hoi oe ma ke ano e-epa, a hoopau ae la hoi o Hawea i kana mau olelo ia Kaukanapokii, a o ko laua u-hoi aku la no ia o laua wale no me ka ike oleia mai e na kanaka a pau, a me na makua o laua. I ka hiki ana'ku iluna o Kaala, ua noho no e like me ke ano noho mua ana, a me ka hoolako ana i na mea hoonani a pau, i ku-like a oi ae paha mamua o ke keiki o uka o Wahiawa. A i ke kakahiaka o ka la e u hookahakaha ai, ua hoouna aku la o Hawea ia Hamanalau e hele i ka wai auau ona ana no e auau pinepine ai. A i keia hele ana hoi, ua hele o kae-wai a piha i na manu ano maikai a pao, e paa ana kekahi me na kawele hoku kino, a me na pua aala kekahi, a me na ano hoonani kekahi a pau loa. I ka iho ana aku o ua o Hamanalau a luu iloko o ka wai a e-a mai, ua pau aku la na kino ano inoino a pau o Hamanalau a e like me ka maikai, a me ka pau ana o ka lepo i keia mea he wai, pela no ka pau ana'ku o ko Hamanalau ano kino a kanaka, a haumia hoi o ko hoope-ku-aka ana hoi o kela keiki o Waipio, a lilo ae la o Hamanalau i mea o-pio wale, me he mea la aohe i loaa kane mua, ua pau loa ae la ia mau opalapala mea koena keiki i ka lu-ia, a kaawale mawaho o ka oihana ku mau o ka nani oi-kelakela mamua ae o ke keiki o uka. A i ka nana'ku no, aohe no he mea e like mai ai me ka mea nona keia moolelo. Ua oleloia, he mau e-a ka mea nana e holoi mai ke kino o Hamanalau, na laua e lohi apa mai a palahinu wale, ua hoi aku la o Hamanalau i kona hale ponoi, a me he mea la e hi-o ana makeia a ma keia aoao ua lau nahelehele a pau i hoouluia e ke Akua no ka ike ana mai i ko lakou Haku alii wahine e hele hoi aku ana me kona nani oi-kela-kela nui wale.
                I ka makaukau pono ana o ko Hamanalau kulana, a noho iho la no kekahi manawa pokole, e hooluana ai, hoomaka ana ke kani ana o ka hekili ku-i kahi a Meheula, oia no ka manawa i lele auna mai ai na manu o ke kuahiwi mai o a o, o kela ano manu keia ano manu, e hoomakaukau ana, e liuliu ana no ka huakai hele moe kane a ko lakou Haku. I ka pau pono ana o na hoailona a Hawea i olelo aenei mamua me Kaukanapokii, a i ka ma-o ana ae a ka ohu kolo mai kona aaki pouli kokolo ana ilalo o Waialua, ua ikeia aku la o Hamanalau e noho mai ana iluna o ka eheu o na honu me kona nani nui, uo lawe pono ia ae la no o Hamanalau a ma ke poo o ka lalani a na haia wahine puupaa e noho mai ana, a o ua kane no hoi, oia no ia ma ke poo o ka lalani a na keiki kane puupaa i ike ole i keia mea he hoohaumia ana, aia oia malaila kahi i noho ai.
                Ua ike mua aenei kakou e ka poe puni kaao, ua hiki mua o Hinahelelani ke kane a Hamanalau me kona mau kahiko nani a pau i hoopiliia i kona kino, a me kona wahi moena kupanaha o Paneeikaloa, a he wahi moena hoi e kauoha aku ana i na awawa poopoo e hoopiha oe a i na puu kiekie hoi e hoopalahalaha iho a o ko Hinahelelani nani a me kona ala, no ka poo wale no e kokoka aku ana ia ia, oia wale no ka poe honi, a he makaeleele loa aku hoi ka mea pilikino aku. A o ka nani a me ke ala i ka-hiko ia iluna o ka kakou moho e-a, ua holo kona uala paoa ma kela a me keia wahi a ua honi na mea a pau loa, (e nana i ka wa e uhi paapu ana ka ohu kolo mamua iho, a i ka mao ana ae, oia mau no o ka paoa o ke ala.) I ka noho ana mai o ua o Hama nalau iluna o kona noho hooluliluli mai kai, ua hanohano loa, me he mea la ka eheu o na honu e hoohapahapai ae ana. A o ke kulana maoli o ko Hamanalau noho ana mai, ua kupono no i kiekiena ae, i wahi e akaka loa mai ai i ka poe e nana mai ana, o ke alapii a me ke ala e iho ai o Hamanalao, oia no ka a-i o na honu a hiki i ke poo, ua hookulou ia na poo me ka hoopupuku ia o ka a-i i alapii, he nana'ku no a he oi, a o na manu hoi keia, ke paa la na mai-uu, a me ka wahi i ka launahelehele kupono i ke kahili ana, o na kahili maoli i hakuia me ka hulu o ka manu mamo maikai loa, ua hookokokeia aku ia ma ke alo ponoi a me na aoao, na ka poe manu nu-nu-i ia e kahili, a o ka poe manu lii-lii hoi, o ka hoeleleu wale no hoi ka lakou ma kahi e ae, me na wahi lau-nahelehele e hiki pono ana ia lakou. A o kekahi o na manu e pohai puni mai mai nei, o ke mele wale no i na mele maikai no Hamanalao; he nana'ku a he ai-wa-iwa launa ole, a he make-eehia maoli ko kekahi poe makaikai, i ko lakou ike ana i ikeia mau hana kupanaha; a olelo ae la kekahi poe elemakule, a me kekahi poe lua-hine. Aohe hoi he wa a o ka uhi iho no la hoi ia o ka lepo o Waialua, ike ana hoi i keia mau haua kupanaha o na moopuna a Hawea. Ae ae la no kekahi poe, a pela lakou e nunu-a aku ai, a nunu-a mai ai, i ko lakou ike ana'ku i keia mau hana kupanaha i hanaia i ko lakou mau la a-oo.
(Aole i pau.)

-

                MAKE I ALOHAIA.—Ua palapala mai o F.R. Kahao ia makou i ka make ana o Mary Kaluli ma Heeia, i ka la 29 aku nei o Iulai, a ua nui ko lakou aloha ia ia, nawai la hoi e ole ke aloha, a aloha wale ia ka hoi o Kaunuohua he puu ia, pehea hoi kakou e aloha ole ai ia kakou iho.