Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 32, 8 August 1868 — Page 4

Page PDF (1.78 MB)

KE KUOKOA, HONOLULU, AUGATE 8, 1868.

Ka Nupepa Kuokoa.
Joyfully, Joyfully.

- (Oriola)
1. Hauoli, hauoli, naue pu ae
I o i ke ao o na uhane maikai;
Iesu ke Ola, ke paipai mai nei.
Hauoli, hauoli, awiwi e;
Kokoke pau na auwana maanei.
Kokoke hiki i ke ao e maha'i;
Ina no Iesu e lilo kakou.
Hauoli, hauoli, maha ma o.

2. Aia na kumu na haumana pu,
E kali ae ana i hiki kakou,
Paipai lakou me ka memele mai,
Hauoli, hauoli, home maikai;
Pa lea mai la na leo oo,
Kani na lira, hoolohe kakou,
Mai o a o ma ka lani a pau,
Hauoli, hauoli mau me Iesu.

3. Pana ka pua, make kakou.
Malu ia Iesu, aole makau,
Ma o Iesu la e ala hou ai,
Hauoli, hauoli, ola maikai;
Puka ke ao a e ao mau loa no.
Pau ae ka make a pau pu ka po,
Ma na puu ala e po ai kakou.
Hauoli, hauoli, malu a mau.
HAWAII.

-
Ke kaua ana, a me ka hoopio ia ana
o Magedala, Abusinia.
-
[Mai ka Nupepa Uniona mai o Sakaramoto.]
HELU 3.
-

                     I ka haule ana o na mea kiekie o lakou, o ke pou o Etiopia, a me kona Alihikau nui Resema Gedera, aohe iho la he mea hookahi i koe nana e alakai, a e kuhikuhi aku i na poe Abusinia iloko o ko lakou wa pilikia.
                     O Raha Maheha, ke keiki hiapo a Teodoa, ka mea nona ka palekaua i hanaia me na pupu gula a me ke kala, me na hulu ai o ka liona e luhe ana iwaena kona - ua lele'ku oia ma kekahi aoao o ka pali me hookahi haneri kanaka pu me ia, a oia kona mea i pakele ai. O Teodoa opio ka hooilina moi kupono o ka Nohoalii, ke keiki hoi me ka wahine mare ponoi a Teodoa, he opiopio loa no oia, he umi kona, mau makahiki, he keiki helehelena nani, aohe nae i hoomaopopo pono e hiki ai ke alakai i na kanaka o kona makuakane. Ua malama pono loa ia ua keiki alii nei e na aialo ekolu o ka Moi, me ka hoike aku i ko lakou aloha nui ia ia i ka manawa i hoopuni ia ai lakou e na koa. Ua lawe ia no hoi oia e ike i kona makuakane, aole nae i uwe nona, aka, he mea akaka, ua nui loa kona kaumaha.

HOOKUUIA ANA O NA PAAHAO.

                     Komo aku la na koa iloko o na halepaahao, a wawahiia ae la na puka, hookuu ia na poe kanaka paahao, aole i kana mai ka olioli o ua poe paahao nei. Noke ia iho la na kupee a me na kaulahao o lakou a pau i ka pakuikuiia a pokopoko e na koa Perekane manao maikai, a mai aneane lakou e hoomana ia mai. He mau keiki alii no kekahi mau okana aku, he mau lunakanawai hanohano, he poe elemakule, he mau kahunapule i aneane hele aku i ka lua mihi ole, a he mau kamalii opiopio loa, o lakou iho la na poe paahao i hoopaa ia e Teodoa. I ko lakou lohe ana ua make o Teodoa, a he lanakila nui ko lakou, lulumi nui mai la lakou ma na kuli o na koa, aole no hoi i pau ko lakou hoomaikai ana, a hiki wale i ko lakou honi ana i ka lepo ma ka wawae o na koa.
                     Mahope iho o ka hookuuia ana o na paahao, huki ae la na koa i na hae ma na kihi a pau o Magedala, oiai hoi na poe puhi ohe e hookani mai ana i ka leo mele "E ola ka Moiwahine i ke Akua," a me ka "Rule Beritania;" a ma ua wahi la i hoalii ia ai e ka weliweli eehia, a me ka make iloko o na hora mamua aku, aia ka he hauoli lealea, a me ka lanakila na hiohiona i ikeia aku mai o a o.

NO MAGEDALA.

                     O kekahi keia o na wahi kaulana loa iloko o Abusinia a pau, a he wahi palahalaha hoi iluna pono o ka puu, he mile a me ka hapa ka loa, a he ekolu hapaha mile ka laula. He ano ololo i ka nana aku, a ma na aoao a puni ua hoopuni ia e na pali pohaku kahako kiekie laumania, mai ka akolu haneri kapuai a hiki i ka akahi tausani kapuai ke kiekie.
                     Ekolu tausani ka nui o na hale maluna o ua wahi palahalaha nei, ua kukulu lalani poepoe ia, me ka ponaha nui i waena konu i waihoia paha i wahi e paikau ai a i ole ia no na halawai lealea. Ma kekahi wahi ahua kiekie i hoopuni ia e ka pa laau, na hale waiwai o ka Moi.
                     I keia mau hale kahi i lalama aku ai na koa, hao ia ae la na lei alii gula, na kea gula a kala, na pupu gula, na pahu i piha i na dala, me na pahu i hoopihaia me na pa gula a kala, ka ihoiho gula, na hue gula, na ipu li, a me na paepae olalo ae, he gula wale no; he mau pahu noi i piha i na mea makamae, a me na lole silika maikai loa, na omole kamapane (champagne) waina, araka, oia; na pahu, na eke palaoa, a me na halelole kinohinohi; he silika i hanaia e like me na waihooluu o ka rose, ano helohelo, keokeo, ulaula; na hale lole a ua Emepera la e lolii ai me na wahine a me kana mau haiawahine, oiai oia e olioli ana iloko o na la lealea, e ko'u ai ka puu i ka wai a ka naulu; he mau ipu lepo i piha i na waiu bata, a me ka waiu,—O na halelole kai haehaeia e na koa a mahele like ia ae ia mawaena o lakou, ua hooliloia i mea lamalama no lakou, ike ka hoi i ka mea aa nui wale. He mau moena lole Peresia, Enelani. O na lole silika Farani a me Tureke kai muu iho na ka poe hiki hope aku; he mau lole aahu hulu na lole ili liona, leopadi, ua pau ia mau mea i ke kuai ia aku e ka poe i loaa ai ia mau mea i ke kumukuai omilumilu loa. He mau pale umauma i huiia i ke gula, he mau pokaa ropi gula, na mamalu o ke aupuni, i hoonani ia me na mea nani a ka poe hupo i makemake ai, he hana akamai a ko Gonedara poe, a me Beiema; na pahikaua a me na pu panapana maikai loa, i hoonani ia ke kumu i ke kala a me ke gula, a o kahi e waiho ai, he ili moroko ulaula, i kikohukohuia na pihi gula, he mau buke kanawai, a me na mookuauhau, na Baibala i kakauia ma ka olelo Amharika, na buke alabarisa kii, a me na kii hoolele aka i haawi makana ia aku e Napoleona III ia Teodoa, ko Amerika, Enelani, Farani a me na hiohiona o Tureke,—He mau roda paha ka nui mai ua mau hale ahu waiwai nei kahi i ahu mokaki aku ai o na pahu ume palapala, na leta a na Moi o Europa, na paha palapala i piha i na leta pili aupuni.
                     Maloko o ke kauwahi pahu leta uuku i hoonani ia o waho i ka momi, kahi i loaa ai ke Sila o ke Aupuni, ua kahaia ke kii o ka Liona o Juda maluna o ua Sila nei.
                     Ma ke kihi o ka hale o ua o Teodoa kahi i ku ai o ke kalaunu o ke Aupuni, me ka Liona o Juda i hanaia me ke silika ulaula, keokeo, a me ka uliuli, a iloko o kekahi pahu paa loa i loaa'i ka papale kalaunu bihopa (mitre) o Abuna i hanaia iloko o na makahiki 300 i hala aku nei. He nui wale o keia mau mea i hanainoia e na koa, a o na mea makamae wale no kai malama ia ae, oia hoi na lei alii eha, ko Ahuna papale alii, a me na kiaha gula elua, ekolu haneri makahiki ke kahiko, a me ka paleumauma nani o ka Moi, i hoonaniia i ke Sapile, a me ke topaza.
                     O kekahi mau mea i malamaia ae i mea hoikeike na ka poe hoike mea hou, oia ka paleumauma o Teodoa i kona wa i kue ai ia Walada Seilana ka Emepela mua o Abusinia. He pale umauma nani loa keia i uhiia me ke kala.—O keia mau mea a pau kai hoouna ia aku i ke aupuni o Beritania, a o ka papale o Hbuna kai hoouna ia i ka hale hoikeike nui o Ladana.
                     Hahao iho la kekahi mau koa a piha i ko lakou mau pakeke me ke dala, a me na hua gula, aole no hoi i kana mai o ka ona o ka poe koa i ka wai awaawa o loko o ko ke Alii waihona mea inu. (Aole i pau.)

-
He wahi huakai makaikai ma ka
aoao Komohana Akau Oahu..
-

E KA NUPEPA KUOKOA;—ALOHA OE.
                     I ka la 16 o Iulai nei, ua hoomaka aku ka hele ana mai Palolo aku ma ke alahele ma Ewa, e hiki aku ai ma Keawaula i Waianae, he la malie no ia, ua kalae pono ka lani, ua hoomalamalama mai ke'li o ke ao i kona mau kukuna olinolino; i ka hala ana ae o ka hora 5 a me ka hapa, pane aku au i ko'u wahi keiki hoahele; E hoomaukau mai oe i ka haliilii o ko kaua mau wahi palaumoena, i lawa no i ka makaukau ana, oia no ka hora 5 3/4, o ke kau iho la noia o maua maluna o ua mau wahi palau moena nei; e panee aku ana kela i ka loa, he noho malie wale no ka maua hana; i ikea hoi keia mea he hele makaikai, i ka hele hoi o ka wawae, he hoololo pu wale iho la no e noho malie ai, na kahi moena no e panee, (he lio a me kona mau lako,) ua hala hope o Palolo.

WAIKIKI-WAENA.

                     Ua hala mai ke kula, a ke hoea mai la ka halelaau kiekie o J. Kahai ma ke Ahupuaa a Ili paha o Pahoa, ma keia aoao o kaupapaloi, (aoao hema,) he mau uapo nui elua e halu hope mai ia oe, a loaa aku ke ahua maloo i noho mauia e na pohaku iliili, a nolaila paha kona inoa hanohano Kamoiliili, he halepule nui malaila e ku ana no ka ekalesia e pili ana me Kawaiahao, ua maalo ae kona helehelena ma ko'u lima hema, a he mau kauhale laau, a hale pili e ae no kekahi no na kamaaina oia wahi. Ua hala ihope lakou a pau, hoea mai ana he wahi haalu kaulana, oia hoi o Kaluaohau, a he uapo pohaku aku i hanaia mawaena o ka loko pohopoho, a pae ma kela aoao, he kula papaakea aku o Kapaakea no kona inoa, a hala ihope ia mau wahi.

KE KULA O KAHUA.

                     Ua halawai mai la oe me ka aoao manae o ke kula kaulana o Kahua, he kula maikai keia; he akea, a me ka palahalaha, he pohopoho a hakukele nae kekahi wahi i ka wa ua nui, elua mile a keu paha e hiki aku ai oia iloko o ke kulanakauhale Alii, ke nana ae la oe ma kou aoao akau mauka, e waiho kahelahela mai ana ke awawa nani o Manoa, e kupuni mai ana ka ua kaulana o ua aina uka la, oia hoi ka uakuahine, a mauka pono ae e ku kelakela mai ana me kona hanohano nui ka hale kula keikie o Kapunahou, a me kona mau pa e hoopuni ana, a ma ke Komohana ae olaila, o Makiki me kona hale halawai maikai, a me kekahi hale kiekie nani e ae, no Rev. P.J. Kulike, a eia paha i ko lakou mau luaui ikeia manawa, a makai ae e pili kokoke ana i ke alanui, ka hale kula kaikamahine kaulana o Makiki, o Ululani ua wahi la.. A manae koke mai o ua hale kula la ke alapii o Manoa. Makiki, Kapunahou. Ua pau paha kau alawa ana mauka, a e nana ae kaua makai, he nani a he mea hou no hoi no keia mau makahiki hope mai nei no, he pa laau nui a hanohano no Makale, (Mr McCully.) kakauolelo o ka Ahakiekie, he huilawai nui malaila, a me ka e-a maia o ka wao, a makai ae he pa mauu nui ai a ka lio, he mau haneri kanaka paha e hana mau ana malaila i kela a me keia pule, a he mau hale nui e waiho ai na mauu i hoonoho papa ia, a he mau kaledesona paakai ke hoopau ia ma ia hana, ma ke kopi ana i mea e makaala maikai ai ka mauu, aole e punahelu a popopo paha; a makai ae o Pawaa ma, a ke hele aku nei kakou i waena pono o ke kula, aia mauka kahi heihei lio, a makai mai o Kewalo, a kokoke komo i ke kulanakauhale. Aia no mauka ka puu kaulana o Puawaina, a ma ka aoao makai, au-i komohana ka luakini kaulana o Kawaiaeao.

No HONOLULU.

                     Ua komo aku la kakou iloko o ke kulanakauhale nui o keia pae aina, a kulanakauhale alii hoi, kahi e ku nei ka hale alii o ka Moi, a kahi hoi e noho mau nei na poo Aupuni, a me na oihana nui a hanohano e ae o ke Aupuni, he mau alanui loaloa maikai e ae e moe kapakahi ana mai ka hema hikina ike ae, a ka akau komohana ae, o ke alanui waena, oia ke alanui alii a hele loa i Ewa, a mai ka puka pa o Halealii aku e mana ana a hele hou ua alanui a hiki i Ulakoheo, oia ke alanui kalepa, a makai ae ke alanui Moi-wahine e hiki ana i Ulakoheo kekahi aoao, a e puka loa ana i ke kaha alialia o Kukuluaeo ma, a mauka ae o ke alanui alii. he wahi alanui e hoomaka uuku ana mai ka halepaipalapala mua iho nei o na misionari, e hele ana mauka o na pa Alii, a hiki i Monikahaae, a i ka Nekina, a poomuku mai i ka huina o Alanui Maunakea, a ua kapaia keia Alanui, o Alanui Hotele, a mauka ae kekahi alanui, e hoomaka ana mai kula mai o Kahua a hele loa i Kekaha, a komo hoi i ke kulanakauhale a hiki aku i ka muliwai o Kaumakapili i ka uapo a Kamika, (L.S.) Ua kapaia kela alanui, Alanui Beritania. A mauka ae kekahi alanui e kokoke ana i ka halekula alii; a he mau alanui kekahi ma ka laula, e pili ana i ke kula o Kahua, oia ke Alanui Alapai, a mawaena aku ke Alanui Puowaina, e holo ana i uka a hiki i ka halemai Moiwahine, a hoohualala loa aku i Pauoa, a hooiho loa iho makai o Apua, Kakaako ma, a mawaena ae hoi ke Alanui Rikeke, mai ka hale noho o W. Rikeke e pili ana i ke Alanui Beritania, a Limaikaika ma i noho iho nei, aole i puka loa aku iuka, a hooiho loa aku la makai o Huehue a hiki i ke kahakai; a mawaena aku ke Alanuikea, e hui ana kona lihi makai me Alanui Moiwahine, a hoopale koke ia mai la e na pa hale no M. Kekuanaoa paha, a hooholo loa kona pua mauka a hui me Alanui Ema, a hui me Alanui Beritania. O ke alanui Ema hoi, ua hoomaka aku mai Alanui Beritania a hui me Alanui hele i Pauoa.
                     A mawaena aku ke Alanui Papu, maikai loa mai o Ainahou a hiki i Monikahaae a hala loa'ku i uka, ua okiia e ia ke Alanui Moiwahine, ke Alanui Kalepa, ke Alanui Alii, ke Alanui Hotele, ke Alanui Beritania a mauka aku. A mawaena aku o laila, he mau alanui liilii a pokole, Alanui Kaahumanu, mai na hale mahoe mai makai o ka uapo, a hiki i ka hale leta, a malaila pau mai, ua okiia mai ke Alanui Moiwahine, a me Alanui Kalepa. A he wahi alanui mawaena o ka halepaipalapala o ke Aupuni a me ke Keena Kuokoa; oia ke Alanui Betera, a he mau wahi alanui liilii aku mai ka halekuai o Kakela me Kuke, a holo kapakahi a hiki i ka Nekina, a hookapakahi nohoi manae e kokoke ana i Monikahae. A mawaena aku no hoi ke Alanui Nuuanu, e hoomaka ana mai ka uapo mai, a holo loa i uka ma ke awawa o Nuuanu a hiki aku i Koolau. A ma o aku ke Alanui Maunakea, e hoomaka ana mai Ulakoheo mai, a e hui ana me Alanui Beritania, e kokoke ana i ka halepule i Kaumakapili, a he wahi Alanui uuku mai ka hale pule ponoi mai a hui me Alanui Hotele, a he wahi Alanui uuku kekahi mai Alanui Papu mai a hiki i Alanui Nuuanu, kokoke i ka halepule o Roma.
(Aole i pau.

-
O ke ano o kekahi mau mea o ka
Lahui Hawaii.
-

                     "O ka huli o anapu a kaikoa.
                     O ka huli kaikoa a Papa ia Owa,
                     O ka huli kaikoa nui a Kamalalawalu."
                     1. He noho ana uha ko kuu lahui i ka wa kahiko, a he noho'na i ka umauma, i ka hokua a i ka a-i; a he noho'na hua-moena a hua-kapa. Ua pili i ka hanai alii a me na keiki makahiapo, a me na keiki punahele a na makaainana, aka, ua nalowale ka nui o na hana a na'lii a me na makaainana e hoohiwahiwa ai i ka lakou mau keiki; koe nae na kahili a me ka noho'na uha ana: ua hapa nae i keia wa no ke ao ana ma ke ano makaainana.
                     "Kanokano ai ka noho me he Oahu la,
                     Ka hapai i ke kino a kau iluna,
                     Me he mea la oe o Lonoakai-la-e-
                                          Pono—e—"
                     2. He Lahui hookama kuu Lahui—Ua hookama na'Lii i na keiki a na'lii, a ua hookama na'lii i na keiki a na aikane me na punahele a me na makaainana; a pela hoi ka poe koikoi a me na makaainana, a ua hoohio aku i mau aikane, i mau punahele, i mau halekipa, i mau hoaaloha. He waiwai lawe wale, he ai ai wale, he ia lalau wale, he kapa aahu wale; a he nui wale o na ano o keia mau hana hoalohaloha iloko o keia mau hana hoomakamaka; a ua aneane e nalo no ke ao ia i ka piepiele. He mau hookama a hookahu ko keia wa, a he mau halekipa, aka, ma ka piepiele ka nui, a i ole ia ma ka hoopiiia ma ke Kanawai i ke poho. Aole no pela i ka wa kahiko; ua aoia ko keia wa i ka piepiele, aka, he hana naauao, a he akamai hoi ia no keia wa o keia au hou.
                     "A lehulehu ka hale.
                     Pono ka noho ana,
                     Loaa kou haawina e ke aloha,
                     Ke hauna mai nei,
                     Ka puka o ka hale—e—a-"
                     3. He Lahui hoope kuu Lahui, ua aoia e pe, e kolo, e kokuli, e anee, e hoohaahaa, e malama i ka leo, e malama i kaohumu, i ke kipi, i ka olelo ino, i ka olelo pelapela; a o ka olelo lealea o kahi alii ka mea maikai, a o ka "ae" kahi huaolelo i mahalo loa ia. O ka holoholo olelo a me ka akiaki na mea i hoopailua loa ia ma kahi alii. O ka mea i malama i na rula a pau maluna, ua mahalo loa ia oia. Ua emi nae no ke ao ia i ke ano kuaaina.
                     "He ipo i ke ao poonui.
                     I ka laula o Kewa.
                     Ke kau wale mai la no
                     Maluna o Kamahualele.
                     Ke lele wale mai la no ia nei,
                     Ke kahoaka o kuu aloha.
                     O ka'u ia e manao nei,
                     O ko leo i ka pane ma—i.
                     Pa iho ia'u eloelo,
                     Nawali au ka pua o ka lima.
                     Hoia mai nana oe ia'u
                     O aloha oe auane—i—"
                     4. He Lahui puni alii kuu Lahui—Hookua kekahi alii i kekahi alii, hoohiwahiwa, hookapukapu, hoihiihi, hoanoano, hoohemolele. Ua kaianuu pu na makaainana a pau me ka makee i na kapu o na'lii, me ka minamina o mahole mai kekahi kapu alii, a manuheu mai paha kekahi liko o kekahi muo o ke kapu alii. O kekahi poe alii pilikino a pili koko ma ka hanau ana a na kupuna, a na makua, o mua a o hope, o lakou ponoi no na kahu alii, ua iwikuamoo alii, na kua kahili alii, na paa ipu-kuha alii. A o lakou no na'lii kapu ohi, e hookiekie mai ai i ke kapu o ke alu wela, a oia hoi na'Lii Niaupio. Ua emi mai keia mau kapu no ka malama ole o ka hanauna alii i na koko alii. Ua ane noanoa ka Noho Alii, e like me ke ano o ka noho ana o ke aupuni makaainana, a ua like me ke ano o ke ao ana.
                     "Kuu lani weliweli makua.
                     Pili pu ka hanu lololaa ka moe,
                     I kunia i ke ahi hahana na moku,
                     O ka moku o Kalani kai loaa mai,
                     O ka io hou i liliko a nopunopu,
                     Lalapa hoi maloko o Kalani kane,
                     Ka liliko! ka liliko! ka liliko!!
                     Ka lalapa! ka lalapa! ka lalapa!!
                     Ka eena! ka eena! ka eena!!
                     Maloko o Kalani Wahine,
                     O Kalani o Nahienaena ka maku—a."
                     5. He Lahui puni hanohano, puni maikai, puni hookano, puni hoohiehie, he puni i na mea aala, i na lua-kapa i hoopeia i na mea ala, he pua-niu, he halakea, he mahuna, he kupaoa, he lauae, he naenae, he mokihana. O na mea i poniia a i hoope ia i na wai hooluu pe aala, ua pili i na kapa aahu moe o ka po, a me na pau hoonani o na wahine. He puni keia na na'lii wahine a me na kaikamahine hoohiwahiwa a na makua lehulehu, a he mau kaikamahine makahiapo punahele. Ua pili no hoi i na keiki a na'lii, a ka poe koikoi, a na konohiki a me na keiki punahele a na makaainana.
                     "Paoa hinu i ka wai lehua Hanakahi,
                     Malino i ka wai neki puo ka hala,
                     Wai hooluu pe aala o ke kanaka,
                     Aala ke kai paoa ka wai,
                     Punia pu Waiakea i ke ala."
                     Ua emi no ka hoohiluhilu ana a na makua i keia wa, no ka emi ana o na kaikamahine maikai a me na keikikane ui, a no ka emi loa ana no hoi kekahi o ka lahuikanaka o keia wa, a no ka loaa ole aku no hoi kekahi o na kapuai o ka poe maikai o kela wa i ko keia manama e ike ia nei.
                     Ua olelo mai nei nae kekahi kanaka Hawaii i kaapuni aku nei i ka Poepoe Honua, oia hoi o Ukumeheihei Hoapili. Ua lohe no oia no na aupuni nui o ka honua, a ua ike maka i kona ano a me kona hanohano iuiu. O ka nana ana hoi i ke au o ka aina kana i hoowahawaha. Ua liilii ko laila mau kuahiwi, a ua uhi koke ia e ka noe. Aole no hoi i ikea lea ia aku ko laila mau wahi papu, nolaila, hoomanao ae no oia no ke aupuni Hawaii. He wahi aupuni uuku ke aupuni Hawaii, aka, ua hanohano maikai kona mau mauna, a o ka hena hoi o na kuahiwi, aohe au wahi hoohalahala olaila, oiai ua uliuli lipolipo maikai na wahi papu o ka aina e waiho lahalaha ana.
                     "Aia i Apua ka liko o ka lama,
                     Ke hinaia'ku la e ka maino,
                     E ea noe ohu mauna o Koolina,
                     I ka pali o Haakuna,
                     I na au mauna—e-uwe-ana-
                     E mihi ana i kuu kino i uku,
                     No ka moe i moe iho nei,
                     No ka moe i hauli ai.
                     Kuu manawa aa ia oe.
                     Uluhia maoli e Laka ke aloha,
                     Aloha ia aku i ke kanaka,
                     I ka maka o ka ipo,
                     Eia he ipo he wahine haina ino,
                     Ua ino mai la ka ua hoa-la-
                     Ike ole mai nei ia'u,
                     A maua i moe hewa ai-eia hoi—
                     E hoi ana au e pili.
                     I kuu wahine makani,
                     I na la i kualani kini.
                     Koa aloha i Waikupolo,
                     Poele au-ua lokoino-"
                     6. He Lahui aloha kumakena kuu Lahui, mai na'lii a na makaainana, mai kahu a ka Iopa kuakea, mai ka wanahina a ke kaaoe, mai ka aihamu a ka palu-laui, mai ka ui a kulipee.
                     Ina e make na'Lii, ua naauauwa no na'lii a me na makaainana, ua kaakumakena, ua koli ia na poo, ua kuniia na ili i ke ahi, ua kakau moli, ua kuiia na niho, ua weheia na wahi huna, ua hana ia na kanikau maikai loa, a hana ia no hoi he mau ahaaina kumakena. Ua pili i na makaainana kekahi aloha minamina—ina keiki makahiapo, i ke kane hoi a me ka wahine, a pela i na makua. Ina he kane ka mea i make, alaila, o ke kaakumakena iho la no ia o ka wahine i ke aloha o ke kane, me ka lei hele i kahi malo, i ka lauoho, i ka maiuu, i ka luai hoi a me na mea a pau e pili ana i ka mea make. He kane paha, he wahine paha, a he mau keiki paha. Ua kaakumakena kekahi ma ka ohana, a ua kaakumakena kekahi a puni ka aina me ke kaakumakeno hele, me ka hoouweuwe hele ana, a me ke kanikau ana no ka piha i ke aloha. Ua emi nae hoi i keia wa, no ka lilo loa i ka pakauahelo, i ka pakiakiaai a me ke koaka. Ua haalele na ouli o ke aloha kuniponipo, a no ke aoia ana i na mea hou.
                     "O ka lola luina lani o Mahi,
                     O ka mehani o ka ia lele kapa,
                     He kino ia no Auakahinu i kai,
                     He maka no Ohiwa i ka lani,
                     Me he lani nui la ke aloha ka liuliu-la.
                     —Liuliu—
                     He liuliu imi ia no'u i ka hooilo ana,
                     E hooilo ana ia loko,
                     Ua pee no me ka manao.
                     Ua hoikeike i ka makemake a umi.
                     Umiumi ia iho ana ka moe i nalo—a."
                     7. He Lahui lanakoi kuu Lahui, he piikoi, he hoolele, he hoohuhuki, he hoolikelike i na mea hoohehelo, he hooioi mamua o ka poe hanohano a kuonoono, a he hoopa kelakela aku mamua o na mea aahu kahiko nani o ke kino, me ka ike no he uuku kahi loaa—o ka manao kai halakau i kokikiu o ka hanohano a me ka piikoi. A ke oi nei i keia manawa ka manao hoonaninani a me ka hoohiehie, ua pepehiia nae e ke kanawai.
                     "Pa ka eheu o ka Iwa he makani.
                     Hohola iho la iluna o Manawaohua.
                     Loa ka alelo o ka manu o Waahila.
                     Kapalili oni ilalo o Kaimaio,
                     Poala ka puu o Kahalauaola,
                     Ahuwale ke kileo o Papala he-ino-e."
                     8. He Lahui aloha kuu Lahui, mai na'lii a ka poe koikoi, a hala aku i na makaainana ke aloha. He Lahui oluolu, he hookipa, he heahea, he hoope ka leo, he koaheahe, me he kolonahe la a ka makani huihui o ke kakahiaka nui malie, mai loko mai o ka ululaau a me na waokele o ka uka lipolipo, e waipahe huihui ana i ka manawa.
                     "Malie i huihui ai kuu manawa,
                     He malihini ko ka hale,
                     Ua hiki ma-i-hiki-e-"
                     He Lahui hilahila i ka mahaoi, i ka hele kauhale, i ka makaau, i ka hi-o, i ka lelele o ka elemu, i ka makahi-o, i ka oioi o ka waha i ke kamailio, i ka lele-e, i ka holoholo, i ka pakaulei, i ka pakauaaka. He Lahui nohenohea kuu lahui, noho malie, akahele, akahai, luli ole ka pua mauu.
                     "Ua like ka paha me ka mauu kuku,
                     Me ka mauu nene aala.
                     Hina wale-hina wale-hina wale-la."
                     O ka lokomaikai paha ia, o ka puaa nui, o ka ilio nahu maka, o ka lokoia, o ka niu haohao a me na waiwai a pau o waho; a pela no ko loko o ka hale a me loko iho no a pau, a koe wala no kahi hanu wahi a ka olelo. He oleloao keia a na kupuna.
                     Aohe no hoi he lahui malihini i hiki mai ma Hawaii nei i like na oleloao me ka na kupuna kahiko. Ua pakela loa ka mahaoi o ka poe i ao i ka namu a me na haole. Ke emi nei ka maikai o keia lahui ma keia mau mea, a koe nae na mea i ao ia ma na palapala.
                     "O ke kapu ia Lani kapu o Mahehaea,
                     O ka auna lani manu i kahi ano,
                     O ka manu nana i kaha paoa ka lani,
                     E lanaau ana i ka wai o Halumi,
                     Ke lumilumi nei no loko ia oe—la—e"
                     Ua manao nui no o loko e wehewehe aku i ke ano o ka Lahui Hawaii o ka wa kahiko, a me ke au hou, aka, ua hoopaneeia mai ko'u pulima e ka nawaliwali a me ka wela poniuniu o keia mau la.
S.M. KAMAKAU.

-
Palapala mai ka Haku Moolelo o Hawaii nei.
-

PUAKOLIKO MANUA KAHEHUNA }
  Iulai 22, A.D. 1868. }
                     E na hoahanau a me na makamaka o'u a pau, ka poe e heluhelu ana i ke kino holookoa o ko kakou nupepa o ke "Kuokoa." He makuakane he makuwahine, he Kumuao, he kilo a he kuhikuhipuuone; a he maawe kaula uila no ka lohe hiki wawe ma na hono, a ma na kuahu a me na aekai o na mokupuni, me na aina nui o ka Honua. He hana noiau me ka mikololohua a auliikolomanu, a he hulikoa nui a Papa ia Owa, a o ke aluka o ka hulikoa a Kama i Waimea.
                     1. I keia mau la i aui kunewa ae la, a lele koheo aku la i hope; Ua waiho aku au imua o oukou i ka Moolelo Hawaii o ko kakou Aina onehanau aloha; a o ka luakupapauia o ko kakou poe kupuna, a me ko kakou mau hanauna iho, mai na'Lii a ia kakou. A nolaila, ua lilo ko kakou Aupuni i wahi e kahu pu aku ai i ko kakou aloha me ko kakou poe Kupuna; a o na'Lii, he mau kii onohi milimili ia iloko o ko kakou naau e uhiia ana e ka hahalia o ke aweawea aloha o ke kanaka, a kanu pu iloko o ka luakupapau. Oia ke kanaka i oleloia. "He kanaka aloha alii, a he kanaka aloha aina."
                     2. Aole au i manao, ua waiho aku au i ka moolelo Hawaii a hohonu ia oukou; Ua homakaia i ka A.D. 1736. Oia ka hanau ana o Kamehameha I., ma Kapakai i Kokoiki ma Kohala. Ua hoolahaia ma keia mau makahiki ekolu, a e loaa hou aku paha na makahiki, aole no e pau. Aka, he poe alii a he poe koikoi kekahi e ola nei, ua ike maka i na mea nui ike o Kamehameha III. Pela o Mataio Kekuanaoa, Charles Kanaina, Paulo Kanoa, Ioane Ii, a me kekahi poe o keia mau au i hala iho nei, ua maaloalo kekahi, a ua poina ka nui.
                     3 Eia kekahi kumu: O ke Poo ole. He hana poo ole keia hana, aole mea nana e kokua. He makemake heluhelu wale iho no kekahi poe me ka hoomaopopo ole, aia ka waiwai iloko, a e huli i ke ano oiaio. Ke Aupuni, na'Lii a me na Makaainana.
                     4. O ka Hulikoa o na mele Koihonua. Ua waiho aku au imua o oukou i keia mau Mele Koihonua, he mau mele e kokua ana i ka Moolelo Hawaii, a o ka poe heluhelu me ka oiaio e loaa ke ano. Na'Lii Niaupio na'Lii Naha, na'Lii Pio, na'Lii Kuhaulua, na'Lii Lo, na'Lii Papa, a me na'Lii nana e pii ka Paepae kapu o Liloa, a me na'Lii nana e lama kukui o Iwikauikaua, a me na loina o na'Lii a pau, a me na Makaainana He waiwai makamae na ka poe i malama; he mea uhauha na ka poe lapuwale. He noi ka waiwai iloko o na Hulikoa Koihonua o na Mele, aia ka nui o na kuauhau kupuna iloko olaila. Ina e loaa ke Kumuuli me ke Kumulipo o Kuaalii, ka Hoi o Peleioholani, ka Noho o Kamahano, a me mele Koihonua hai kupuna, a i hui pu me kona ike kuauhau, alaila, oia ke kanaka ike maoli i ka moolelo Hawaii.
                     Aka, he nui ka pomaikai i loaa ia oukou ke wehewehe po au i ke ano o kela a me keia ano o na Hulikoa Mele Koihonua a pau. A o ka poe e oi aku o ka hanohano a me ke kaulana no na hanauna pau ole i ka helu, o o na'Lii nona ka inoa, a me ka lakou poe mamo. Aole no paha au e kuupau aku ana ia oukou, a hoolilolilo kekahi poe o oukou i mea hoololii hoakamai na oukou, aka, ina oukou e imi ana i ike i ke akamai a me ka hohonu o ka moolelo a me ka ike hohonu o ka Lahui Hawaii, alaila, e nonolo aku no au.
                     5. O ka Luna nui o ke Kuokoa a me kekahi poe uuku pu ka i makemake i ka moolelo Hawaii. Pehea la ko oukou manao i ka Moolelo o ko oukou aina hanau iho? Pehea la e ike ai i na hana kaulana o ka wa kahiko? Pehea ka noho ana o na'Lii o ka wa kahiko? Pehea la na makaainana? Owai la na'Lii maikai a me na'Lii ino? Owai la ke alii o Hawaii i ka wa i hele mai ai o Kukalaula ma, a hoouka ke kaua i Apua? Owai la ke alii o Hawaii i make ai ka Iole i Apua? I ka wa hea i noho alii o Keliikuku no Puna? I ka wa hea i hana'i o Kahawali i ka holua a hee pu me Pele? I ke kaua hea a na'Lii hea i awaawaa ai o Puuanahulu me Puuwaawaa? I ke au o ke alii hea o Maui i kalua ia'i o Pele ma Kaiwiopele i Hana? a i make ai o Paea ma Honuaula? Pela na mea kaulana he mau tausani e waiho nei mai Hawaii a Kauai, a i loaa ole ko kakou moolelo Hawaii. Mai manao ia kakou ua holo mua i ke akamai, ua like ko kakou ike me ko ka lio i punuku ia, aia ma kahi e makemake ai ke kahu kaa. S.M. KAMAKAU.

-
Ua hala i ka make.
-

                     Ua hala i ke ala hoi ole mai o Kaiaikawaha he makua no kekahi ohana nui. Ma ka auina la hora 4 o ka la Sabati, Iulai 12, 1868. Ma Waialua Oahu, he mai ma ka pepeiao kona mai i make ai, he mau pule wale no kona mai ana, a hala aku la.
                     Ua waiho iho oia ma keia ao, i kona ohana nui. O na mea a pau i puka mai mai kona Puhaka mai, he 32 ke hui pau ia na keiki me na moopuna.
                     10 Keiki e ola nei, me 8 moopuna.
                     9 " make, me 5 "
                     I waiho mai paha ia i ua Ohana la a me kana wahine, a me kona lehulehu a pau i poe nana e Kanikau aku i kona hele ana.
                     Ua hanau ia oia ma Kahukahee Mokuleia Oahu, i ka makahiki 1802 o ka Haku, mai ia wa mai a keia manawa he 66 ona mau makahiki, a hala aku la. E noho ana no keia Poe Aina i Auwale-ka-la, o ka hana nui oia wa o ke Umi kamalii.
                     Hanau kona makuahine ia ia ma kahi mehameha, a hoolei aku ia ia iloko o ka lua mihi ole, a na kona kaikuahine ia i hoopokole ae, pela ia i pakele ai kona ola, i ka hana hua ole o ka pouli oia kau o ke Umi kamalii.
                     I ka makahiki 1832. Komo oia i ke Kula Nui o Lahinaluna, oia ke komo ekolu ana o na haumana o ia Kula Nui a ke ola nei no paha ke koena o ia poe o ke komo pu ana.
                     Puka mai oia mai Lahainaluna mai ua malama oia i kekahi mau oihana Aupuni, o na Oihana Kumukula. Ka Oihana Kahu Kula, Ka Oihana Luna Auhau no kekahi mau makahiki. Ka Oihana Konohiki, malama aina o na alii. Oia kana oihana hope loa a hala a aku la. Aole oia i hana kekee, o ka pololei me ka oiaio, oia kona makemake.
                     Oia no kekahi o na makua kahiko o ka pono ma Waialua nei, aole oia i lauwili a emi hope mai ka oiaio ae, oia no kekahi o na diakona o keia ekalesia a hala aku la, Pau no ia o kana hana ma keia ao, ua hala aku la oia e launa me kona Haku i keia ao.
                     Aia ina la hope ona e kaa ana i ka mai, a aneane make no, aole oia i auwe mai i ka eha, i moe malie wale ia no.
                     Eia ka makou hana nui a kana mau keiki, o ka pule nona, me ka nonoi i ke Akua e hoola mai ia ia, a e hooloihi i kona mau la ma keia ola ana. Eia kana olelo mai. "Mai pule oukou i ke Akua pela, makemake loa wau e hele, mai aua mai oukou ia'u." Aole ona weliweli i ka make. Lana ka manao o ka mea pono i ka make ana.
                     Ke hauoli nei makou kona mau ohana nona me ka lana o ka manao. Ua hala aku la oia i ka Paledaiso me kona Haku mau.
                     Pomaikai ka poe make iloko o ka Haku.
                                          NATANAELA, KAIAIKAWAHA.
                     Waialua, Iulai 20, 1868.

NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.
OIA NA

LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE,
LAAU HOOPAA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKE,
LAAU HAMO-PENIKILA,
HU'ALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELE me KUKE,
Ma Honolulu 327-tf