Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 34, 22 August 1868 — Page 4
KE KUOKOA, HONOLULU, AUGATE 22, 1868.
Ka Nupepa Kuokoa
Mahina Hou.
1. Mahina hou ! mahina hou!
Ua puka pinepine no—
Kokua, kokua, o dia mi.
O kapaia o Mika Pi ;
Inoa hilahila ka :
A pili i ke konia.
Mahina hou! a noi no!
A lu hou ka! ke dala ou.
2. A ai, a ai, a ai hou ka!
Pakolu ai 'na ma ka la ;
Aole nae i konia ;
A no ke aha i ai pela?
I oluolu no ke kino,
I ole oia e mimino,
A puka hou kou o dia mi
No kou inoa Mi Wiwi.
3. A no ke aha e ohumu,
A konia a kunukunu,
Ke puka ka Mahina hou.
A he a kokua, kokua kakou?
Ka mahu ia e holo nei
Na moku i na aina e.
E lawe i na kumu hou,
Me ko lakou ola pu.
4. A waiho liuliu ae.
I ke kokua ana mai.
He manomano a wiwi
Na Misionari mai nei ae.
Wiwi lakou no ka pololi,
Ka lakou hana holo ole.
Kokua kokua, o dia mi.
O kapa ia o Mika Pi.
HAWAII.
WAIKIKI. OAHU,
Au gate 13, 1868.
E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:—
Akolu ae nei la i hala, o ka piha ana o na malama he umi kumamakahi, mai ko'u kamailio pu ana me kou Luna Nui, oiai maua e nanea ana i ka "pohu malino" o ka Pali o Kaholo, maluna o ko kakou
"Kilauea ke aloha la,
Ka mokuahi o ke Kaona la,"
he mau hora pokole mamua ae o ko maua ike hou ana'ku me ka'u Wahine, i na Hono a Piilani, mai ka maua kaahele honua ana.
Ia la no, mahope iho o na kama-kamailio ana he nui, me ka oluolu i nonoi ia mai ai au, i na moolelo o ka huakai loihi i hele ia'i a puni ka Honua, i mea e hoolahaia ai ma kou mau aoao, a
"O ka'u ia e manao nei
O ko leo i ka pane ma-i
Pa iho ia'u eloelo nawali,"
a nolaila, maanei paha e hiki ai ia'u ke hoakaka iki i kekahi o kou mau manao, i kupono ia'u a me oe hoi, ke hoolaha ma ke akea.
He makemake au e huli e oni a
E kikoo-koo a pau kuu loa, oia hoi keia, he nui loa ko'u hia-ai-ono e noho nei, aole o ka hoolaha i na mea a pau i ikeia e makou ma kou mau aoao wale no, aka ma ke Au Okoa pu no hoi kekahi, eia nae, ua koo ia mai au, mai na aoao mai o ia "Leo akea" o ko kakou Pae Aina.
1. I ka nonoi ole ia mai no.
2. He Nupepa Aupuni ia.
3. Aole no paha makemakeia, nolaila
Wahine kakae i Kaopuaua
Ka paiki'ka lauhulu,
Pa ia a lulu ke Kauaula
Ula nae ka mea a ke Oahu.
A he nani ae nei hoi oe ma o kou Luna Nui la, kai nonoi maoli mai no ia'u he mau la pokole loa, mahope iho o ko maua pae ana mai ma Hawaii nei.
I au e moe me Kaula
He manu kolohe ko Leinoai,
Hukia ke kupa lele ka huna
I umeume ia e Wawae-nohu,
E ka manu nuku oi o ka naele
He naele ko'u hoa he ike ole—
Nolaila, mahope iho o keia mau malama loihi loa a'u i hoopupu iho ai me ka manao, o ka nonoi mai paha koe o ia Nupepa ; Ke hoomakaukau nei au e hoouna i ou la, i ua Moolelo la au i nonoi mai ai, ma o kou Luna Nui la; e hoomaka koke ke kakau ana o ua moolelo la mai Hawaii nei aku, a hiki hou mai no i Hawaii nei.
Kaina ia ke aloha i pau
Hunaia he mea hilahila
O lohe auanei—E—he—
Eia nae; e oluolu loa no oe me na poe e heluhelu ana ia oe, e ae lokomaikai mai ia'u, i ka hookoe ana i kekahi mau mea a'u i manao ai e waiho; no na kumu malalo ae nei penei:
1. O ka huakai i ili mai ai ka hanohano ia maua e ukali aku. Na ka Moi no ia a me kona Aupuni; no na kumu ia lakou wale no ka pono a me ke kuleana ke ike, aole ia kakou.
2. Ua hooko ia keia huakai, ma ka ae oluolu ana aku o ka Moi i ke Alii Wahine kane-make a kona mua ma ka Noho-Alii, a Kaikaina hoi ma ka hanau ana ; e hele i ua huakai la i manao ia; a nona hoi maua i hoohanohano ia ai i ka ukali ana, no na kumu ia lakou wale no e ike ia ai, aole ia kakou.
3. Ke hoomakaukau nei au, aole o ka manao e hoolaha ma kou mau aoao wale no, aka, e hooponopono i ka Moolelo a pololei loa, i hili ai ke pai i Buke ma ka olelo Hawaii ke makaukau; a i ka wa kupono e unuhi a pai i Buke ma ka olelo Haole.
I walea'i ka manu ilaila la—
-Oia no—Oia ka'u wahi i loaa
mai—I haawi ia mai e ke aloha
Aia hoi ha kau wahi malama ia---
No keia mau kumu ekolu i kakauia ae la maluna, me na manao e ae he lehulehu wale; ke nonoi aku nei au ia oukou, mamua o ko kakou hoomaka ana i ka moolelo, mai hoohalahala oukou i ka ha-hai pono loa ole ia aku o kekahi mau mea ; Aka, e olioli iho oukou ma na mea a pau loa e puka aku ana imua o oukou, a koe mai ke koena na ka Moi ka mea nana ka huakai, na ke Alii wahine ka mea i hoounaia, a na'u hoi na ka mea nana e kakau ana.
A ako i ka pua hoo-lawe-hala
Me ua mai ka ua la
Pulu wale ho—i—
Ua pulu no maua i ke aloha.
Oiai ano la, aole i loaa ia'u ka apono ia mai a laua mai, e kakau i keia mau mea a oukou e heluhelu mai ana; Aka no ko'u hilinai nui loa i ko laua lokomaikai loa ole, i ko laua ahonui pau ole, a me ko laua mau ike hohonu hoi: Nolaila i lana loa mai ai ko'u manao, aole e ole ana ko laua kokua mai, i ka kakou mea e makemake nei, o ka lohe
I ka olelo a ka holokahiki,
I olelo mai i palalu i hepa la.
Ke ike mai laua, o ka kakou wahi no o ua moolelo la ka kakou e hoolaha ai, a kapu aku no ka laua wahi na laua, a noa i ka mea a laua e kauoha ai, no ka mea,
He kapu ia nei he milimili na
Kawelo ma-ha-ma-ha ia la------
Na kela Kupuna kahiko o
Ua Alii nei la------
A eia hoi : malie paha o ike mai laua i ka kakou wahi o ka Moolelo ua maikai, a a ano nanea ka heluhelu ana, he kumu ia no laua e lealea mai ai, a ae mai i ka laua wahi o ka moolelo e kakauia, alaila lawa maikai loa ka moolelo a kakou, ke hiki aku i ka wa e pai ia ai na Buke i manaoia, alaila
Liliha i ka hoo-lua
Ke Kiu o Puna,
Pakuikui i ka
Momona a ke Kiu,
I na kohi kele-kele
A ka ma-lua-lua
Makani mai lalo,
Nana e kaa
Ka laula o Kapaa
Ka nani o ke Kalu-kalu
O Ke-wa e—
Nolaila la ea, e ae oluolu mai oukou i ka'u uwalo aku ia oukou, e alu pu mai kakou ma ka Pule ana i ke Akua Mana Loa, i hiki ai ia'u ke kakau i ka moolelo a kakou e makemake nei, ma na mea kupono wale no i ka pololei, i ka oiaio, a me ka pono, mamuli o ke alakai ana o Kona Mana, a hiki loa i ka holo lea ana o na mea i makemake ia; Pela e lilo ai keia kakau moolelo ana, i mea nana e hokiekie mai i kakou, i na mea a kakou e lohe pepeiao nei, me he mea la, o kakou pu no a pau loa, kai hele aku nei e makaikai, a ike maka i ua mau mea la. Oiai o ka maka mua loa keia o ka ke kanaka Hawaii holookoa makaikai honua ana, i kakau ia i moolelo iwaena o kakou ; a na ke au ia o ka manawa e ao hou mai ia kakou, i na mea a pau e koe aku ana ma keia kakau ana.
I hele ai kakou moolelo, a
Hemo kahili ku hao i ka pohu,
Me he lala no ka Hale loha maikai'la, a i ka heluhelu ana iho, hele kela a oki a
Oki ku kahi Lahaina i ka malino,
Honi na hono i ka makani ma-aa, alaila, hoihoi ka hoi ana o ke kuaaina, ua loaa ka waiwai o kahi alii.
Nane mai una hoi—ia'u—e—
Aloha oukou, wahi a kakou.
Iaorana " " ko Tahiti.
Tena " " " Nukilani.
Amama—Ua noa—
WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.
Aole oe he aloha Lahui, aka, he ake
loaa, a he puni hanohano.
E ke KUOKOA, e ae mai oe e lawe aku i keia mau manao, a kukulu aku mamua o lakou la.
1. O na makua mea Kaikamahine maka palupalu wale, i hele o waho la a hinuhinu, o ka hapanui o lakou, he poe aloha Lahui ole, aka, "he ake loaa a he puni hanohano hoi."
He mea kupanaha keia iwaena o ka lehulehu o na makua Hawaii e noho nei i keia manawa ; aia a ike hou ua mau makua nei ua ui pono ka laua opuu, o ka olelo iho la no ia o ua mau makua nei, me ka i ana, "i kane haole kau e mare ai, aohe oe e mare i ke kanaka, e poho auanei oe, poho kou kino ui, aohe loaa a ke kanaka, aohe like me ka ka haole loaa, &c.
A lohe iho la ua kaikamahine la i keia manao o na makua, o ka pehu ae la no i a o ko ia la wahi pauku manao, o ka hele ae la no ia a like pu me ko ua mau wahi makua nei. O ka imi aku la no ia i kane haole, a loaa, o ka noho pu iho la no ia, i mare, a ua ma re, i ole, o ka noho iho la no ia pela ma ke ano moekolohe, hookahi hana a ua mau wahi makua nei, o ka hoopa-hu wahi io bipi wale a ua hunona haole nei, o ka ua haole nei no hoi o ka hoomanunu wale no hoi i ua kaikaimahine nei a laua la.
Ea! ke olelo nei au me ka wiwo ole, o na makua mea kaikamahine i hana i ka mea ano like me ia, o lakou kai pili pono i ka'u mea e kamailio nei; e kapa pono ia hoi lakou, "he poe ake loaa, a puni hanohano hoi aole he aloha Lahui."
E hoomanao iho oukou e na makua mea kaikamahine, ka ulu a me ke ola o ko kakou Lahui, ma ka maikai o na kaikamahine, i hui pu hoi me ko na keikikane noho pono, alaila, e ola hou kakou mai keia emi nui ana. Aka, ina pela iho la ko oukou noonoo ana, a me ko oukou makemake, ke hai aku nei au e hiki wawe loa mai ana ko kakou nalowale ana. Aole keia he wanana hoomaka'uka'u wale aku ia oukou, aka, he mea maopopo lea. A ina e ae mai ana ke "Kuokoa" ia'u e hoakaka aku no ia mea, alaila, e wehewehe no au imua o ke akea, me ke akaka loa o ka'u mea i hai ae nei maluna.
O oukou hoi e na makua mea kaikamahine i komo iloko , o na kula haole; a loaa ia lakou ka ike, a me ka naauao haole, o ke kiekie koke ae la na ia o ka manao o ua makua nei, a me ua kaikamahine nei no hoi, pau koke ae la ka manao aloha Lahui, hooia iho la, a kapae loa ia ae la no hoi.
A eia iho la ka olelo a ua mau makua nei, "i haole kau kane, aole oe e pono i ke kanaka Hawaii, no ka mea, ua nui loa kou ike ma ka aoao haole, nolaila, o ka haole ke kane e kohu pono, alaila, waiwai kou ike haole; nolaila e mare oe me ka haole."
Ea! Auhea oukou e ka poe e manaio ana pela, ke kapa aku nei au ia oukou, "he poe aloha lahui ole oukou." Ua lilo maoli no ka oukou i poe ake loaa, a puni hanohano hoi, ke manao mai oukou pela.
Kai no hoi o ka mea ia e pono ai na Hawaii opio, o ka ike haole i loaa i ke kaikamahine, a keikikane hoi, e mare no hoi me ka Hawaii, alaila, lilo no laua a me ka laua mau hua, i hua Hawaii maoli no hoi, aole hoi e lilo i hua ano okoa, a mai ke ano okoa aku, lilo loa i ano haole.
He mea maopopo lea keia i ka nana'ku, pela maoli no ka manao o ka hapa nui o na makua mea kaikamahine i ike i ka olelo haole, a me na mea ike haole he nui; a pela maoli no hoi ka makemake o ua mau kaikamahine ike haole nei, o ko lakou la manao hookahi no me ko ka makua.
Ina pela, ea, eia ka ninau ia Hawaii holookoa. E lilo ana anei na kula haole kaikamahine Hawaii i mea e pomaikai ai keia lahui ? Ke hoole nei au keia Hawaii. Aole! aole loa !! E lilo hiki wawe ana no keia lahui i ano haole, a i haole loa aku hoi, ina pela.
No ka mea, o na kaikamahine e noho ana ma na kuaaina me ko lakou mau makua, a me na kaikamahine hoi ma na kula wae, ua ike maopopo ia ko lakou manao ma keia mea; ke lia e nei ko lakou manao i mau kane haole, a i pake hoi.
Ina hoi pela, o ke oki loa aku hoi lakou ia ka poe e noke mai nei i ka ike haole, a oe e kala i kau ai iluna, i ka puka mai. Alaila, ua waiwai ole io maoli no na kaikamahine ike haole no keia Lahui. He ahona paha auanei ka Kula Kaikamahine o Waialua; aka hoi, i piikoi ae no hoi lakou, oia ae la no hoi.
A no ai nae paha o makawelawela mai ana ia'u kekahi makua mea kaikamahine e noho nei i ke kula haole, a me kekahi mea e ae, no ka'u mea e olelo nei, me ka i mai, "he hoohalahala paha kou no ka lilo o na kaikamahine a makou i ka haole," &c.
Aole oia ke kahua o keia kukulu manao ana; ina o ke kahua ia, aole loa no au e lawe mai i keia mea imua o ka lehulehu, i mea na'u e kamailio ai; aka no ke aloha lahui, a me ka minamina hoi, oia wale no ke kahua o keia kukulu olelo ana aku imua o ke akea.
No ka mea, ua maopopo loa, o ka noho Lahui ana, he mea nui ia, he mea no hoi e oluolu pono ai.
A no ko'u ike ana iho, he mau puka keia e emi iho ai ko kakou Lahui, a lilo i mea nalowale, nolaila, ala mai nei ko'u manao aloha i ka aina hanau, ka Lahui liilii loa hoi, i helu pu ia me na lahui o ke ao nei. A oia ka'u e kauleo aku nei ina makua a me na kaikamahine a lakou, mai ake loaa, a mai puni hanohano; aka, e noonoo, a e aloha i kou Lahui. ALOHA LAHUI.
Hele Malihini ana.
KA LA 31 O IULAI MA NA WAI-EHA.
He la olioli nui keia no na kanaka o keia mau wai; mai ka poe koikoi a i na paaia kumakahiki. Ekolu a eha paha mau ahaaina i kukuluia ma ia la. Iwaena konu o ka po, ua hele huakai ae ka poe Puhi ohe ma na wai elua o Waihee a me Waiehu na na hale i ikeia he mau maka ahona iki ae. Ia'u e moe ana me ko'u mau kamaaina na ko makou Home, aia hoi lohe mua ia akula ekolu huro ana, a honehone koke mai la ka leo o na ohe a haalulu mai la hoi ko na pahu. Puoho ae la ko makou hiamoe, a kono aku la ke kamaaina e komo hale. Kono mai la lakou a ulele iho la no kekahi waa puka aku la hele. I ke owehewehe ana ae o kai ao, ikeia aku la na uahi o na imu puia a me na imu bipi e kololio ana i ka lewa na na wai eha. I ka hora kupono o ke awakea ua noho iho la lakou ma na papakaukau i halii i na mea uliuli o kanahele, a kaukau iho la me ka hoonuu a liliha i na io momona o na holoholona. Nui ka olioli no keia la, no hoihoi ia ana mai o ko lakou hae, mai ka lima mai o Lo Keoki nana i pakaha wale ae i ka hae o ke aupuni Hawaii, a hoihoi ia e ka Adimarala Toma.
I ke ahiahi ana iho, ua hoeu ae la ka poe holoholo lio o ua mau wai nei, a i ka ike aku, ua kohu Honolulu maoli no, ka hele a paapu na alanui na holoholo lio. Ku ka ea o ka lepo koele mai i na maka polena madi. Imoimo wale la no ka maka iloko o ka puehu o ka lepo, a kahilihili ae la kahi hainaka noke no nae i ka holo. Pau na hana oia la me ka olioli luaole.
HOIKE KULA SABATI MA WAIKAPU.
Oiai na kakaka e lealea ana no ka la i hoihoi ia mai ai, ua hoeu ae na kamalii, luwahine a elemakule o ua wai la, i la no lakou e hoike ai i ka lakou mau mea i ao ai i kela a me keia Sabati a puni ka makahiki. He mau luahine a elemakule ka hapa nui o keia Kula Sabati. Mahaloia na poe luaui i paulehia mai i ka hana a na kamalii. Ua kapa inoa ia na papa o keia kula ma na inoa e like me keia—Abia, Italia, Mekiko, Hae Hawaii a pela aku. O ka mua keia o ka hoike ana oia kula malalo o ka noho kahu Kula Sabati ana o J. Kamakele. I ka nana aku ke keehi aku lakou i na keehina mua o ia hana, a ina pela e hoomaamaa aku ai, alaila e like aku ana me na kula e ae e mahaloia nei. Na Re v. M. Kuaea, S. W. Papalimu a me W. Kahookaumaha i ninaninau ma na wahi i ao ia ai o ka Baibala i kela a me keia papa kula. Pau keia hana, paipai mai lakou a pau, a hoopau ia na hana, haule like iho lakou a pau e ai a e inu i na mea a lakou i hoomakaukau ai no ia ahaaina. Pau ka ahaaina hookuu ia ka Aha, a hoi aku kela a me keia.
Poaono, Augate 1, haalele iho la ka malihini ia na wai eha; a ma ka lokomaikai o L. W. Papalimu ua loaa mai ka lio, a huli aku ke alo i ka puali Komohana o Maui, e ike i na
Puu kinikini a me na
Kahawai lehulehu.
Ua lohe wale mai no e manaka ana ka i ka helu i na puu a me na ihona o na awawa aka o ko ka malihini ake nui hoi e ike, lohe ole aku la i ka olelo a kamaaina, hao ae la i kahi lio, ulili hele ana i ke kula. I ka hele ana aku manaka io no. No ka hele hookahi hoi paha kekahi.
I ke ahiahi hiki ana i ka malu Ulu o Lele, a hookipaia aku la e ka opu aloha H. N. Kahulu, a ma kona malu i noho iho ai a holo wale e ike i ka lai malino a Ehu i ka Poalua, Augate 4. I ka wa ma ka lai Ulu o Lele, ua hookipa oluolu aku o Rev. J. H. Moku ma kona papaaina no kekahi mau la. E haawiia ka mahalo a me ke aloha i ka poe a pau i heahea mai i ka malihini. Ua pau me ke aloha.
Poalua, Au gate 4, kau mai la au maluna o ke "Kilauea," me ka manaolana e hele makaikai i ka heke o na mokupuni o Hawaii nei. Mahope o ka loloiahili ana o ka moku ma na awa o Keanapaakai, Maalaea, Kalepolepo a me Makena, kau pono aku la ko makou ihu i ka hema komohana, a i ka molehulehu ana iho o keia la, holo aku la makou i ka moana o Alenuihaha. Pa mai la ke o aheahe makani, hao ae la ko makou mau pea, a kokololio iki aku la ka holo ana.
Iwaena konu o ka po, i kekahi wahi luina akahiakahi a ku-i ka hoe, e paa ana i ka huila, a i na ohua hoi a pau i pauhia loa i ka hiamoe, uhi mai la kekahi ale nui maluna o makou, a hoolana pu ia ae la ko makou mau wahi palau moena, e hiolani ana. O ke ala like ae la ia a pau a okuku ana iluna, pulu kai aku, pulu kai mai. O ua wahi kalinahana la, aohe pane mai. Me ia pulu no, haule iho la no moe.
HOLO LOLELOLE KILAUEA.
I ke kaa ana aku o makou iwaena moana o Alenuihaha, nana aku i ka hulihuli o ka moku, aohe i kana mai, me he mea la, ina e ku ana kekahi ohua malihini iluna, alaila, e hookuiia ana ia i ka palekai, a i o a ia nei, e like me ke ano mau o ka poe malihini akahi a kau i ka moku.
HIKI ANA I KA LAI MALINO O KONA.
I ke owehewehee ana ae no o kai ao o ka la 5, kaalo ana makou ma ka lae o Kaelehuluhulu, a aohe hoi i hiki ae i ka hora 7, hoea ana i Kailua, a o ka ike kumaka iho la no ia i ke kai nona ke mele kaulana malalo iho:
"O Kona kai opua i ka lai,
Opua hinano ua malie;
Hiolo na wai naoa a ke kehau,
Kuu la koili i ke kai,
Ke ma-u la kamalii,
Ke kohi la i ke kukuna o ka la,
Pumehana wale ia aina,
Alohe wale ke kini o Hoolulu," a pela aku.
Hoihoi loa iho la kahi manao e lele koke ma Kailua, aka aole nae pela, niniu loa aku la ka ihu i Kaawaloa. Oia hele pololei no, a pili ana i kahi uapo hookapili mea iki o Kaawaloa, lele na ohua i ka auau, a hooiliia ka wahie. Elua a oi iki paha hora, o ke kani no ia o ke oeoe holo. O ka pau hou aku la no ia iluna, a holo aku la ka moku ; a ma Holualoa i hooleleia aku ai ka oukou wahi malihini, a hookipaia aku la ma ko Rev. G. W. Pilipo home. Malaila i lipi (sleep) iho ai ia po, a ao ae la 6, nana aku la i ka nui o ka aina, he aa wale no. Aohe wahi lihi hoihoi o ka malihini i ka ka mea o ka nui maoli o na pohaku a me na aa. Heaha la ka mea i aloha ai o ko Kona keiki i keia aina? No ka lalama paha o na kapuai iluna o na aa.
Ia la no, haawi manawalea mai la ke 'lii nona ka hale i ka lio, a nana i lawe aku ia'u maluna o na aa, a maloko aku hoi o na ululaau a hiki ana i Kalaoa, kahi o Rev. G. P. Kaonohimaka. Malaila i hookipaia iho ai, a huli hoi hou i Holualoa. He uka iuiu loa kona wahi i noho ai, aia iwaena o na aa a me na pohaku kahi i ku ai o kona home a me ka luakini "Haleola."
He ohana nui ko keia Kaonohimaka, ehiku keiki paha, aka ua minamina nae au i ko lakou hoonaauao ole ia ma na kula kiekie ae a hanai hoi, kahi e mahuahua loa ai ka ike a me ka naauao. O ke ola kupono ole no nae ke kumu. Pomaikai loa, ina e huli ana ke aupuni i hale kula no na keiki a na ohana nui i hiki ole i na makua ke malama. Ma ia kula e hoomakaukauia ai a nui ka ike.
HE WI NUI O KONA.
I keia mau la e hele nei, ua wi o Kona mai kela pea a keia pea o keia okana. O na kumu nui o ka wi ana, o ka nui o ka la a me ka mahiai ole o na kanaka. Ke kau nei ko lakou mau maka i na ihu o "Kilauea" a me na moku paiai e ae o Maui mai. He anoai ka Maui e hanai nei a me ko na wahi e ae. Ina aole lakou e hanai mau mai, alaila o ka ai no ia o na kanaka i ka hoi, hapuu, uhi, a me na lau nahelehele e ae.
HELE ANA I KAPALILUA.
Puka mai la ka la o ka Poalima, la 7, a pau ae la ka paina kakahiaka, ua lokomaikai hou mai la o G. W. P. i lio no'u e hele ai ma ka'u huakai. O keia lokomaikai a me keia ahonui i ka hookipa ana ka'u e haawi nei maluna ona a me kona ohana nui i ka mahalo a me ke aloha pau ole. Ua oluolu pu no hoi ua G. W. P. nei e haawi mai i kamaaina no'u e hele pu ai a hiki i Napoopoo. Mai hili io paha wau ina aohe keia wahi kamaaina.
I ka hiki ana i Napoopoo, ua komo ma ka malu hale o Rev. S. W. Papaula: ua hala aku nae ia i ka hana a ka Haku, a na kamaaina i hookipa iho a hoi mai ke kamaaina nui. Hoi mai kela a lulu lima pumehana pu.
Maanei i haalele mai ai kuu wahi kamaaina ia'u a huli hoi aku la i Holualoa. Me ia pu na o aheahe aloha o kana malihini nei i kona huli hoi ana aku.
Aui ae la ka la, a liuliu mai la o S. W. P. i mau alanui no maua e holo aku ai i Kapalilua. Emoole a ku ana he hoki a he lio, a o ko maua naku hele aku la no ia maluna o na aa hana mai Napoopoo aku. I ka hoomaka ana, o ka hele malie wale iho la no ia a hiwi ana i Pahoehoe, aohe wahi kipuna holo iki. Nana aku i ua maka hiamoe a owela ae, aohe i kana mai.
Hiki ma Pahoehoe, moe iho la me ke keiki kamaaina, ka mea kaulana, K. W. Kuaimoku. I ke kuu ana no, o Welehu ka malama. Eia ka he mau olai i keia po, auhea he ikea ae. I ala i ke owakawaka ana ae o kai ao, a puka aku la i waho, i leha aku ka hana i ka moana, kaalo ana ka "Mohongo," oia kakae hele no a hekau aku paha i Kaawaloa.
HELEMALIHINI.
Pahoehoe, Kona Hema, Aug. 8, 1868.
Ia P. K. Kalani, e alawa iho.
Ua ike iho au ma ke Au Okoa, Helu 16, o ka la 6 o Au gate, i kou manao pane hawawa ia Kaehuaea, no na olelo pane ana e i ana penei: "Aole ae na kamalii." Ae no ke naauao io, a ke maikai kona maka, aka, ina ino ko lakou maka e like la me ko Pomaikai. Hoopii a pela aku, alaila, e paapu io ana ke kino i ka pouli. A ma kau wehewehe ana i na haina piliano o kana mau olelo, aohe pili iki; he okoa kau e hahai mai nei i ke akea, no keia poe au e hahai mai nei, i loaa ai ko lakou oihana. Malaila au i ninau iho ai iloko o'u, "Owai la keia Moaba, i ike ole ai i ke ano o na olelo o ka pono, me ka olelo mai no Pomaikai ma, he poe kumu kula lakou, a he Lunamakaainana hoi ?" Me ka ninau iho, "Pehea, hiki anei i keia poe ke noho kumu ke ino ko lakou maka ? " Malaila au i ike pono iho ai i kou manao olalau ; he pae wale no i Kapua, aohe io aohe na, he olelo na kamalii iluna ke alo. He keiki paha oe no Kula o Maui, he mea ua ike i ka unaunahi ana i ka pikapika o ka hee, a me ka hoe ana i ka waa ma ke kunihi o ka hoe e hoe ai. Ea ! maopopo loa ia'u kou ano olalau i nele i ka noonoo maikai ana, a nolaila, ke lahui aku nei hoi au ia oe e like me lakou la ; ua ino no hoi kou maka i ka inu mau i ka awa, a paapu ka lihilihi maka i na ukupapa keokeo o ke ala ana mai o kakahiaka nui, a pouli pu ke kino i ka hupo, a nele hoi i ke aniani nana hoonui ike. Ke i nei oe, "o ka ino o ka maka, he makapo ia." Aia malaila kou hawawa loa, nolaila, e hele oe i ke kula, i loaa ai ia oe ka ike hohonu, i ike ai hoi oe i ke ano o na olelo, a pela aku.
E manao ana ka paha oe, o keia poe i loaa ai ka lakou oihana, no ka maikai o ko lakou maka. Ea ! ke hai aku nei au ia oe, me ka i aku, o ka naauao i loaa ia lakou, ua naauao io no, aka, koe no ka ino o ka maka, e like me oe. Ea ! he Ka tolika ka paha oe e keeo mai nei, e hu hewa nei hoi ka pane ana ? Hu hewa ka auanei, he ike ole maoli no paha i ka Buke Kauoha Hou. Ke kuhikuhi pono aku nei au ia oe, i kahi o keia mau olelo a'u i hahau aku nei ia lakou la a me oe. E alawa iho, a e loaa no ia oe ma Mataio 6: 22. 23; e huli iho ma ia mokuna a me na pauku, i ike ai oe i na olelo wanana a Iesu imua o kana poe haumana. Ina e ike oe ia mau olelo, heaha la ia ma kou noonoo ana i ke ano maoli o ia mau huaolelo? E kapa ana no ka paha oe, he mau huaolelo ino iho la kela, e eha ai kela poe wahi au ? Ke i nei oe, "he mea hewa ka nou ana aku ia lakou la i ka pohaku."
Auwe! he mau olelo ino iho la ka ka Iesu i wanana aku ai i kana poe haumana e pili ana i na Iudaio? Ke hai aku nei au ia oe, ke uwa ia aku nei oe e kamalii kula o Kailua nei, no kou pane hawawa. Hoaa no hoi ua hoahanau Katolika la, e like me keia poe, i ka nana ole i ka Palapala Hemolele. Aia wale iho la no o na wahi buke liilii a ka poe Keaka-nika ka oukou e kuawili ai; aia malaila i ino loa ai kou maka, a uhi ia na kino i ka pouli hupo, e ike ole mai nei i ka Iesu mau olelo. O ke kumu o keia, o ka nana ole no i ka Palapala Hemolele, a mau buke hoonaauao hoi o na mea lani.
Aole hoi oia wale no ke ino o kou maka a me kou kuhihewa, aka, o ko olelo ana penei: "O Kaehuaea, he wahi keiki opiopio no ia, nona paha na makahiki he 22.—Eia kana oihana ku i ka manaoio, he kumakahiki no ka pahana o Kualoa malalo o Waila, oia kana hana hanohano; a ua ike au i kana peni kakau he oo-kope, a o ke kanana e kakau iho ai, o na eka ko no a Waila."
Auhea oe e Kalani, ma kou hoike ana mai no Kaehuaea, a me ka noho kuamakahiki ana ma kahi o Waila, aia malaila ia kuhihewa loa ou, a ike pono ole no hoi, me he lohe pepeiao loa kou, oia lohe kau i lawe mai nei a hoike hoopunipuni ae nei i ke akea, me he olelo ike la. He palaualelo makilo oe, wahi a'u. E Waawaaikinaaupo o Kula, Maui, unaunahi pikapika hee, owau no kona hoalawehana, hoa aloha hoi o Kualaea, ke hoike aku nei au imua ou a me ka lehulehu i ka oiaio maoli—Aole i noho kumakahiki o Kaehuaea ma Kaaloa, malalo o Waila, aka, ma Kaalaea kona wahi i noho kuamakahiki ai, a o maua pu ia. Oia ka oiaio maoli la, aole ae nei hoi me kau.
Eia hoi ka mea hai aku, ma keia noho kuamakahiki ana nae, ua loaa ka naauao i oi aku mamua ou e Oleloa-mea-iki, ka mea i ike i ka hoopunipuni ana imua o ke akea, a ike hoi i ka hoinoino inoa ana, e kanaenae nei imua o ka lehulehu, me ko olelo, o "na eka ko no a Waila kana kanana kakau, a o ka oo-kope kana peni."
Ea, ke ninau nei hoi ke kuau o kuu peni, "Heaha la ka oihana hanohano a Kaheani? He Kiaaina ka paha oe no Maui? Ina he Kiaaina io, a oihana e ae paha o ke Aupuni, ua pono no, ina hoi aole, he makehewa loa ka pai ana i ko hai inoa i ku i ka manaoio hana naauao. Me ko olelo iho no he "hooio o Kaehuaea." Hooio no a pono he naauao i oi aku mamua o Auberete, aole hoi au e na Auwahikika. Aloha no.
P. MAKALEI.
Koolaupoko.
Kauai Muliwai Nui.
HELU 2.
A haalele mai kakou i ko awawa momona o Hanalei, ka aina i piha i ke ko, a hele mai ma ka papu e ulu la ka puhala, no ka mahiko ia aina a hala mai he mau mile. He wahi hanai holoholona no lakou. Loaa mai ia kakou ke awawa uliuli a momona o
KALIHIWAI.
Ua piha kekahi mau eka o keia awawa i ka raiki a Ioane Hopu. Ua oo kekahi raiki o ke oki la na wahine. He hana maikai a he hana mama ka mahi raiki, he kupono i ka poe i loaa kekahi mau loi e waiho wale ana. He hikiwawe ka hua ana mai a he hikiwawe ka loaa ; me ka hou nae o ka lae e like me na hana a pau. He muliwai nui a hohonu keia. He kao ka mea e hiki ai kou lio ma keia kapa o ka muliwai, me ka uku aku hoi, he hapawalu no ka mea nona ke kao.
KILAUEA.
Hala hou mai kakou ma keia kapa o Kalihiwai, a loaa hou ia kakou ua aina palahalaha i hooliloia no ka hanai bipi. Oia hoi o Kilauea ka aina o Kale (Charles Titcomb). He mau mile ka moe ana o ka pa uwea ma kekahi aoao o ke alanui. Ua paa ka aina i ka ulu hala, a o ke kauwahi hoi ua paa i ka inigo. O ka bipi wale no kanaka o keia aina nui. Aole e ike ia he hale a he meheu kanaka a hala mai kahi loihi. O ka hale o ua o Kale, he hale laau nui e ku ana.
KOOLAU.
Ke holo nei hoi kakou i ka Hikina Hema. Hai io mai no Ioane keia aina. Hala hou mai kauwahi, a hui ia mai no Wilikoke keia aina a me na bipi. A loaa mai ia kakou ka luakini maikai o Koolau o ku ana. He maikai owaho o keia hale i ku nana'ku, aka, oloko koe i ke pena ole ia. Ma ka aoao o ka luakini, e ku mai ana ka hale mahoe uuku iho, oia no ka hale kula ; ua pani paa ia no ka hoomaha o ke kula. O ka hale kula, he hoapili no ia no ka luakini. O ka olelo a ke Akua i huiia ma ka luakini, oia ke kumu a me ka mole o ka ike i ao ia ma na hale kula. He hoapili ka hale kula no ka luakini. Ua mare paa ia laua, a he hiki ole ke hookaawale ia. Ua imi ka Papa Hoonaauao e oki i ko laua mare ana, a nolaila ka nawaliwali a me ka make ana o na kula ma kauwahi.
Hala mai ka luakini, a loaa ia kakou ka halelaau o ke Kahu o keia ekale sia, oia hoi o Rev. E. Helekunihi, ke Kahu hoomanawanui i ka hana me ka hookaa ole ia o kona uku makahiki a ka ekalesia i hooholo ai. Ahonui io no! Pehea ka ekalesia i hoonele i kona paahana ?
MOLOAA a me ANAHOLA..
Ua lilo keia mau aina i na kanaka, i ke kuai ia kekahi, a i ka hoolimalima ia kekahi. Elua hana nui ma keia mau aina. O ka hana bipi a kanaka, a me ke kauo wahie i na awa ku moku elua i oleloia maluna a kuai aku me na ona moku. Piha mau na moku i ka wahie, halihali ia i Honolulu, i mea e hoomoa ai i na imu kalo a me na palaoa a na haole.
E panoa ana keia mau aina i ka nui o na holoholona a na haole a me na kanaka.
KEALIA.
He aina hou no keia no ka haole. O Kalola (Krull) ka inoa o ka haole, nona keia aina, a nona hoi na bipi e hoopiha nei i na aina mai Anahola a hiki aku i Lihue. Eha la tausani bipi? Elua a ekolu paha tausani bipi a keia haole Olelo E hookahi. Ua like kona mau bipi me na uhini o Aigupita ka paapu, a wiwi hoi.
WAILUA.
Piha keia aina i na bipi a Kalola. Palahalaha keia muliwai me he loko wai la i ka nana ana. Aole he muliwai me keia ka nui ma Oahu Maui a me Hawaii, aole loa no. He kao ka mea e hiki ai kou lio i kela kapa, a o ka uku i ka mea nona ke kao he hapaumi. Makepono no!
He mea kaulana a kamahao hoi i ka nana ana i na wailele elua o Wailua. He 180 kapuai ka lele o ka wai ma kekahi o keia mau wailele; a malalo iho o laila ko kekahi. Ka oi keia o na wailele i nui ai ka wai ma Hawaii nei.
O Kauai muliwai nui no keia.
KAUKA LAPAAU.
---O---
Dr. Kennedy (Kenede) kona inoa.
AIA NO KONA HALE KAUKA MA ke Alanui Papu, makai iho o ke Alanui Hotele.
Honolulu 338-1y
LOIO! LOIO!
LEO. WOLFF,
LAHAINA, MAUI.
312 6m