Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 34, 22 August 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

NA S. M. Kamakai:. lIKLU 85. No KA NOHO AI.II ANA 0 KAUIKKAOUI.I IMALUNAOKE AIJ PUNI, A* UA KApaia o Kamehameha llī. Ua pilikin ku. inaluinhine, a mnulenie iho la no ka [nia ioa o ka iianawai, no kn iiooiiainu ia una i ka apu a KnuUa Judtl. A no ia pilikin, ua kii ia o Khoo Opunui,iie kahuna lapaau liawaii oia.. A pohala ne la o Kumu, a ninau la aku la i knnn kaiiuna c makeinake ai, ina paha o kn haola, a i oie ia o ke,kannka paha. Haio ttc ia oia ia loko o ka iiale, a ike ae la iu Kaoo. a kuhi ae la, oia ke kniiunn. O ku hooinakaukau koke ia iho la 110 ia o ke'liu inaialo, n o ke nla ae la no ia. A komo hoi ka apu nialuna, o ka ono mai la no ia i kn ni, a me na men e ae ana e ono mai ai. A o ke keiki hoi, ua iilo ia Hoapili ma ka iianai i moopuna na laua,a i keiki uo hoi na Hariata Naliienaeua ; a e Kanemonikou ke kohu hanai o ke Keiki Aiii, a o Kanemnaikou a me Maeie knna wahine, n o na kahu lianai waiu, o Kaiaukeia ma. Ua lawe ia ma Lahnina, Maui e liamii ia ai. I ka liio ana o J. A. Kuakini i alii no ka Papii, a i alii aiinoku, ia wa, ua hana hou iu ka Papu kaua i ka makahiki 1631. Na Kooiauloa i oki ka pohaku akoakoa makai o Kukuhiaeo a rna Kniielepuaa. O ka Papu kaiiiko, he lepo kawili no ka nui, n he pohaku no kekahi i knwiii pu ia ; a i ka liann hou una iiio a Kuakini i ua Papu nei, ua iiiki aku i ke 36 knpuai ka mnnoanoa, n he 16 kapuai ke kiekie, Ua hooiioho oiu i kona poe koa a me kona poe kiai maloko a mawaho o ua Papu nei. Iloko o keia makahiki, ua maluhia, a nolaiia, ua hooikaika loa o Kaahumanu i ke kinai » nn hoomana Kristiano e, a ua hoopui ikaika loa o Knnhuinanu i poe. O na'hale hookuinakama haole, ua kipaku ia, nkn, koe no nne na hale kuai rama o na haole maloko o ke kulannkauhale o Honolulu, a elun mau hale raina i knawale ma kahi e—Ma Pawao, no kekahi h&oie eieeie oia o Mr. Aianu aia hoi ma Kaiia kekahi, nm ka uiu nni a Kahanauinaikai, no James C. Laitnana.4ie haole no Berit»nia. lloko no hoi o keia makahiki i hookumuia ai ke Kulanui o Lahainaluna, n ua ohi ia na haumana o ua kula mai Hawaii a Kauai. O na'lii ka poe nana i hnouno i na kanaka poiioi o lakou i ua Kulanui la, i loa« ai ka lakou mau kumu, i ao ia hoi i ka ike hohonu a me ke akamai lo«. He nui ka inak6tn»ke o nalii o ia manawa i ka noauao. Me he niau elii nui |a no hoi ka |Joe naauao o ia wa, mamuli o ka hoohanohano ia e nn'Lii. Aole t he pnulele o na'lii i ke akamai o na haole ia wa. Ua makemake lakou i fca naauao o ko lakou lahuikaoaka iho, noleila hoi, na hooikuika loa ka poe e imi ana i ka na-

au-i«» :a a ua ioīia ku iakou I) ka poe tt<»skaika h«u i ka i.aauioo keia wa, o ka Aiia Euuneli:» ko I:ikou makua e hilinai aku a». Pela io i>o ika nana aku. a o ke aupuni, me he !• aia mnlalu 0 na aha hainwai haahaa. Iloko o keia makahiki, ua liiki mai ka hot»una eha o na Mw;onari o Hawaii ne», ika malania o lune, ik» fa 7. O Rev. D. B*iauw?na me kana wahine, ua noho ma Waimea, Hawan, a i ka maka1c35 pahn, ua noho ma Lahaina. O Rev. S. D>bela me k«na nahine, ua no ho laua ma Hilo i Hawaii, a i ka makahiki 1835. ua noho ma Lnhaiualuna a hiKi i kona muke nna malaiia i ka makahiki Ic4 4. 0 Rev. R. Tineka me kana ua noho lnu;i m;i Wailoku, a ma -Lahniua, ma Honolulu, mu Koloa, Kauni, a maliope iho, hoi loa aku la i Amerika t oia pafia ka makahiki 1838. O Mr. loane Poiuiku me kana wahiue. he mau |kumuao laua, ua noho ina Waiahao. ua i kukulu he kula kuokoa no na keiki hanle a me na hapa haoie ; oia no ke kukulu mua ia nna o ka hnlekula o Miiilnni. i ■ kamaknhiki 183*2 paha. M»hopc. ua IhookHHWHle i ka Aluihui Enanelio, a ua : lilo m;i kaua haua iho, a hiki i konu lio!ra li«i{»e o ke ola ana ma HauNiii nei. • lloko no hni o keia inakahiki ka noho jaua o Kiuau ma i Kauai, a kukulu ia ai jka luakini nui ma Waimea i Kauai. 0 kekahi hnna nui i hookaulanaia iloko |o ia muknhiki, oia no kc kukah hele »na (ini o kekohi kanaka m;ii Waianae mai, (e-kaheu hele ana, * 4 Aia o Hoti i Waia- | nae—e 1 Aia o Botl i Waiuuae—e 1! Me |na moku manuwa—e!!!" A lohe Imi Ina'lii, na haole a me na makaainauu. ho- ! f»u la ilio la ua wahi kauaka nei. a lawe jia aku la imua o Kuakini ke ahi n ka ; Papu, a imua hoi o ka Moi nona ke auipuui, e hooiaio ai i kanu mau olelo ; a I hai aku la uo hoi oia i knua mau olelo !me kn oiaio loa. Makau ole no ka mea i i hoopunipuni. 1. Ika lohe ana o kekahi [ioe uo keia j poe no keia mau olelo, ua kau e wale no | ka )i;i. a o keKahi |ioe hoi,kani iki ka lakou la al.a—Liuaoa ae la ko ke kulanakuuhale me ka hi-o no ka olioli. Nana inku i nn haole me ua kanaka maluua o na lio, moe kao o, he ula pu wale no ke | kula o Kaiwiula. | Ua wauana wale no na kaula o Baala, j 44 Aia no o Boti i Kahiki kahi i hne ai " ! Mauiha lou, ua lelele me ka olioli. A o ina hoahauau ekalesia i olelo, " he uhnne pilan o Bnti," ua kumene iho la ka oioi ; o ka lakou mau kuikele. | Ika hoi ana mai ona elele ame na kukini lio, hni mai la lakou, "Aole ! Aole!! Ile hoopunipuni na ke kanaka !!!" llopu ia ilio la ua wahi kanaka nei, a ua hopii koke ia iho la, a hoopaa ia nku la e hoohainu i ke kiaha o kana hana hookumaknia e hnolele ana i ka oili. Ua ha|hau ia ke kua o ua wahi kanaka nei i ke knuln, i uku no kana hanu hoopuuipuni; ;he mau haneri kaulu ina na alanui o ke i kulanakauhale, ma kela puka pa keia pu- • ka pa o na hale o ke kulauakauhale. i Ika malama o Dekemabi, la 19 oia imakahiki, ua make kekohi alii Kuiiina, a kaikaina no hoi no Kamehameha, oia o ! Haiha Naihe, ma Hanamua, kona hale | uoho ma Kaawuioa. ' Ika pau ana onn makua, na Kuhiua Nui o Kamehameiia L, a koe iiio o Kamehumeha i ke ho, alaila, wae ae ia oia 1 nu keiki n kona poe Kulnna. ka poe no iioi nana i nai i ke aupuni nona, a hooi noho iho l i ia lakou i mau Kuhina nona. !O Uiumeheihei ke keiki a Kameeiamojku, o Koiiiou ke keiki a Kauianawa, a !o Haiha Naiim ke keiki a Keaweaheulu ; 0 Kaahumanu keKuhina wahme, ke kaikamahine a Keeaumoku ; a o Kalanimoku, o lakou wale no ka poe iioko o ka Aha Kuhina, a iloko hoi o ka Aha Kuka ;Maiu. A o Kalanimamahu ke keiki i ue ia ; a ina ua makemakeo Keliimuikai, ua iioa uo ta ia. O lakou wale iho la no ka poe kiekie i ko Knmehameha mau la a me ko Liholiho, a i ko ka Moi Kauikeaouii mau uiakahiki muu uo hoi o kona 1 noho Aupuni ana. Ua make mua o Koahou, mo Punahoa i Hiio, i ka makahiki 1826, a ua make (io l»oi o Kalanimoku i ka la 8 o Feberuari 1327, u o Naihe hoi keia. Aua hoeenaka mai ka inake o na'Lii nai o ke Aupuni Hawaii. 1 ka makahiki 1832, i ka malana hoi :o Feberuari, holo aku la o Kanhumanu i Maui iualunu o ka moku Alikapuko, Ka-

. p<?n3 Kaopala. Ika hiki ana •> Kanhu- , manu ' Lahaina, ua akoakoa na kauika o Maii a punī a «>e Lu na moku e ae ma Lahaina no ka haua an» 1 ka Papu ; o laiia, no ka mea, ua hemahemn io »ra«r hi i kaPapu oie, oiai ua kol«>he pinepiue i;j o Lahaina eua moku okohoU, Aka.? ; i ka hana īa ana nae o ua Papu nei, ua • hiki M«e loa ka paa ana, oiai aole i ha-j i la ka aialama hookahi o ka hana ia ana.; , I keia hoio aoa a Kaahumanu, ua hn- ! Inwai pu ota me Davida Malo ma. Uaj * hai aku oia ia lakou i kona makemaken;ii i ka poe e imi ik.nka nna i ka n«;iuao. A penei no hoi kekahi mau olelo a; ua Kahhumanu nei, 4i O ko'u niakemake nui. e hooikaika oukou i ka nanuao;' a o onkou no na Kinaina a me na Luna; | nana e hooponopono ka pono oke Au- ! i puni o liuu Alii. Aohe o'- -ikemake i{ I na'lii iiBoupo honkaumah* i makaai- | nana o kuu Alii. A kefc.~~mai nei au ! | i ka haia hnokaumaha a kuu kaikunane* | i na maUainana o maua ma Hana, hoo-| | kahi milo oh»na honkuhi niu ; (o Kuakim ; ua kiikunane la,) pela ko'u lohe mai iaj | lioapili mai. Ake manao nei nu, aia a | hui niaua me Kuakini ma Oahu, ulaila.i j o ue no ke Kiauina o Hawaii." j j (Aole i pau ) |