Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 35, 29 August 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

I lIHLI' 1. t I Ka holo anu mai Hn?tolulu. aku, a ku ma Aku' ! polako. | Mahope oka puka ana'ku oka Moku Ma- ; nuwu Mahu o Beritama, (ke Kalaio, mai ka j nuku aku o Mamala.) nana makou i lawe; | Ua hoolana iki m, no kekahi manawa, e ka- ! kali i na hoahele haole o makou, i uka nei ino kahi i naue ai; A. i ko laua knu anae, : hoohuli pono ia aku fa ka īhu o ka moku, ima ke ala no a kakou e holo nei i Maui, | hookuu pau ia 'ela ka ikaika kupono o ka ; Mahu, oini, | Ke hao la na pea heke, I a o ka | Mio ke kikala oia moku, oka holo aku I no ia o makou, oia no oe i j Kaniau ake Kialoa la, holo maoli no ua i moku nei, me na ukana kaumaha a pau, o j kona inau lako ikaika, e kau ana iluna. A i hala ka Lae o Kawaihda, hoihoi ia ne ana j kn ihu o ua moku nei o makou i ka Hikina ! Akau ; a o ko makou hoomaka aku !a no ia | mn ke nla i maa ole i ka hele ia e inakou.

i fa wa, akahi no a hiki pono ia'u ke hooI maopopo pono iloko o'u iho, he huakai loihi i ka, ka makou e hele nei; nole no kekahi | mnu la,'a mau pule pnha, n mau mnhinn ! hoi; nku, no kekahi mnu mnkahiki. Honu !ne la na mnka iwnena o na iehulehu'o ua ! Halelana nei, nana mnkou e Inwe nei. he , mau maka mnlihini wale no. Oiai, e hoo- ; niua ia ana kn'u wnhine, e ke poluea hoopailua moku ; A o ke Alu hoi nana ka huakni, ; iloko no ia o kona Kumi. Neeneo aku la au, a loaii pono kahf e noho oluolu ai, ai, mahope o ka moku ; Nana mai la i ka ! aina, o ke kokoke nku'o ka la i Lehua, hoomanao ae la au i ka.hana a ku p.qe kahiko, ; penei: ' ! ' | Kuu Iu koili i ke kai | Ke no'u la kamalii j Ke ko-hi la i ke kukuna | Pumehana wale īa ainn, (huna mai la i na kapa-kahakai, ua nalo ae; i Alawa ne la i na maka-lae, me na puu, eoni jae ana. rne he pula kau maka la; Kilohi mai | hoi i na kuahiwi, me na kunlono, me he mea | la, o na Ao kaaie kua, n : ka makani i hahao | ae ai, ar pihn pono ke alo ow pali, ti hooho aelaau.

'Hii Knwaihapai mi&ihe kēiki la A'uo luakim he pa no Waialua iiike ke ku ka he o ka aina, hoomanao mai la i ka aina a na Kupuna i < na-i ai, i eha ai na iii. i maholo ai na iwi, a f l'tre tAo la i ka nui o ke Ma % i na mea a ; pau loa o Hawaii nei; A malona o na mea a pau a ke Aloha i hooluaiele mai ai ia v u, ta Ako Kaala i ke poo o luakini ( Wahia e Halea-u-a-u e Kalena Moe na Muliwai hau o Lihue Hue inai ia ka waimaka i ka hanini, i hiki ole i ka manao ikaika, me ke ke paa iho; 1 ka ka mea o ka uueele o ka ma> r.ao, i ke kukonukonu o ke aloha i ka ainā, a me na mea a pi\u loa; A olelo iho la no 1 |au iloko o'u, 1 ; E uwe no au e— 0 kuu pum o ke aloha la--1 a na ka noke hala ok a ka Huila o ka moku, i kokua ia e na pea i piha pono i ka makani, ' k« lulomi ano'ē a ha Ao hakumakuma, a ; jim ka hooiho ann a ka La, ma ka mole aku i ;o Nihoa, i hoonalo ae i ka aina, me he mea ' ,a V° wina ia o Kanehunamoku ; Alawa iu|ii.ta, i ka iahaiaha ae o ka hokua o ka [ moāna, ke kawnhawaha ae a na ale o ka Pe- ; kiūka, ka anapanapa a ka iiu lu i ka ili o ke »t kai, hoohui «kvt la »u i ko'u m*u 1 v Manamanaiakaluea, i ke oli ana ae, Auw»a«b«lua ka ak i ka moana v Kupekupe ka hoe a ka lawaia. A ua ke poluea moku i hoomaiohi mai it*u,

roe he mea Ja.e oleio mai ana, Hoooialoe » ke kioo k»-o-o ka Hoole i ke aioha ia e 00-io oei hha ioi U hoi ia e uwe ai, 0 ka hoi ako ia oo ia me ke pooiopio, a kaa aku h i ka hiamoe. e hana i kaa« btoa o ka moeuhane. i na aiea maikai o k« aiea i i\ iho ai e m*koa m«hope oei ; Me ka iioi aka hoi. i pa mei oaoi a makoo e :ke aka ai; a pek «ntie iho ia oo ka haapo ana, e halia ai i oa mea i haia, a nie ni mea e hiki maī aoa, a liki waLe i ka pooke ana ae 1 ke kakahiak» o ko makou ia «nua ioa.iiuna o ka ili o ka Pakinka nei. & kakou e iobe oleio nei, mai ka haia aoa'ka mawaho. o na paieoa a ko kakoa mau kai ewaiu, w*bi a kaoieio. Ma keia wahi o kq kakou Mooieia.ftoie ao e hoonui iua ana i ka kakou mau mea e heiuheiu ai, oiai. o m ia mua ekolu, mahope ibo o ko makou haaleie ana iho ia Honoluiu nei. he mao ta Mai-kai la, Wahi a kn haoīe. a Hoopaiiua hoi, wahi a kakoa. Ao ke ano nui hoi, o ko makou holo aoa. a biki waie i ke nwa enua a nukou i ku ai, he maiie inaikai. Aole he makani inoioo i haiawai mai nte makou; aole no hoi be mau ale uunui, a kai kupikipikio, i hookapekepeke mai i ko inakou PeUleu, oiai ko makou hoio ana.-ma keih aoao oWa aina Punioie Komohnna, I k'ekohi mau miīkohi kolonehe maikai, a he ale iiilii kuaioioa; A i kekahi mau ia hoi, he malie maikai !oa, aoie he mnkani; A he iana maiie ioa ke kai o ka moana, me be Loko lā la, noiaila no au i hoomanao ae ai, ia Kona kai Opua i ka iai Opua hinalo ua inaiie Hiolo na wainao a ke kehau—e, la makou e iana malie ana i kekahi kakahiaka, ike ia aku la kekahi mea Aloakea, e hoen mai ana, ma ka aoao Hikina Akau i ka Hikina, mni o oakou aku. me he ao ia, e opuu ae ana, mai loko ae o ke kai; a hala kekahi mau minute, akaka pono ioa mai ana kona ano, he Moku ka ; a he inau hora paha, i e maopopo ia aku ana kona ano, he Kialua Pea heke, (Brig) a no ka manao wale ana o ko makou Kapena, mai Kapalnkiko mai paha ia, ke Kuianakauhaie Kaulana o Kalepon», a kahi hoi e manao wale ia nei, e lilo nna i Makunhine no ka Monna Pakifika; a i ole ia, inai kekahi mau Awu inai paha, e pili ana ia mau kapa-kahn-kai. Oka hoolaie ae la no ia o uo Kapena nei, i na keiki o ka Moku, ne mea liiiii wale no hoi ia ia poe keiki.

Pun mai ana ka uahi, ! . Nakulu inai ana na haku, J Holoke mai ana na iho, j Oke kokoke iho la no ia o Polani. | Hoolale hou $e la no kela i na 'Lii a pau, me na kanaku a pau (koe ka poe ia lakou o Halemaumau) loa, a o ka hopmuka iho la no ia o ka Paikau nna, e like loa me na iiuliu ana, no ka wa e hoouka ai ike kaua; lluna ilalo ka Pea, me na la. I kekohi manawa, pau !oa n»i ku-i o na kia a pau ilaio, me na la, me na Pea. I kekahi manawa hoi, pau loa oa mea a pau iluim, ine na Pea a pau loa ika wehe ia. A kauleie mai kahi mau Pea mawaho ; O keia mau hana nui loa, me na mea kaumaha loa i ka nana aku, he inau hana wale no, ia, no na minute pokoie, he holo wale ia no na wahi a pau o ka moku, mai kona. kino, kona mau kia, a me kona mau kaula, e ua'Lii, me na kanaka ; a i ka nana aku, he Honua wale no ia mau wahi nihinihi iu poe; Aiwaiwa loa aku paha, ina ha wa kaua, A lee nhi ia poe keiki. 'Aohe nao ai i ka papaa. Kau a imu i hele a eonena, Aohe hawai ana e kolekole ai. I ko makou kokoke loa ana aku, kau ia aela la ka Hae iiihia o Ua Eu n«?i o malron, ma ka pai-iuna oka pea hone; a wewelo ae ana hoi ka Hae Moi Hanohano'o ma ka huini oke kia waena. la wa, huki na-u--na u ia ae ana kahi Hae moalaala o ua wnhi Kialua nei, (oia no oe ī ka Moa ua hee ia, kn heie o im huiu o ka n-i a okakaia, a pela io no ka auanei, a ike aku ana makou, he Hae Oleio e. A i ko inakou haluwai ana | aku, me he mea ia he kanaha paha anana,' mai o makou aku, (i ka'u koho waie iho,) J maopopo pono loa ia makou ka Oneki o ua i wahi nioku nei, i ka nana aku, hookahi wa-i le no wahi kanaka o luna, o kahi mea ia ia ! ka hoe, o na knmika a pau ioa o luna o ua! wuhi moku nei, i ma-alo-aio ae ni mamua oj ko makou hiki ana ako, ua pau loa i ka hoi | iialo, me ke Kapena pu, N6 ka ano meha-! meha loa o iuna o ua wahi moku nei, i ka nana aku; Kena ae ana noua Kapena nei o mukou i kekahi waapa, e hookuu ii; a i kekahi Aiii hoi, e hoio e ninau i kona wahi i j holo mai ai, a me kona wahi e holo ana, a ei ninau pu hoi i na mea hou, a me kana uka-i

aa, (o kahi mea iealea okoa aku no īa a ua I poe keiki Peiekane nei.) O ka Waapa i; hoomakaukau iu. o ko ka Maiama Moku nui Waapa, me kona mau kanAka; a o ke Atti riiootffai ia, o kahi PakHakŪā m iaina j Aia loloa o lakou* ō Peieleepoka opio, O kJ keia no īa o ko iakou ieaiea, o ka oi no ia oj ko iakou apiki, a o ke aiwaiwa #kŌ no ia o; ko iakou eleu, (oia nae paha, i lea no paha, kana apaapa ia Hawaii he Mokupuni oui,' wahī a kakou,) he keiki waena ia na kekahi' Ahi Sui o Pelekane, mai na Kupuna mai.| O kooa Ob«na, be poe Aii» hanau no ko la-| kou aiua. A o kona kuiana Alii, a iooa | Aiii hoi. he ilaku, ke hiki «oai kooa mau la. Aka, o ke kiekie o ke Aiii, a me ka banoba-| no o ke kuiaoo. o &sna Ohana, he Mahaia, ua ike no paha. a i oie. ua lobe oo hoi keka- * hi poe o kakou la ia, oiai k o na mau fa ma i Honoiulo «ei a me kana m«u hana, peneia! ka hanaia aoa, i kooa wa i hooona h ai, Ua hoonohoooho ia na kaoaka a paa iiuna o kn! V no $ kau ana ma ka aoao o •' ka moku. O ko waeoa poe, tu e be maa |a e | hoomakaukau aoa e ho*\ o ua kanaka eiua|

• mamoa. e ku aoa ilona, me km makaok*» j !«, oo k* wrb« «m i ke Paiak*. mai k* iho ae o ki NVaapa. ke b«ule iho ilarm o ke kmi. > : O ua .Afn opio oeī hoi, a me ke Kapeoa: Waapa, ua hoomakaakaa i* do ka wehe ana i ke Paaka, aia ka hope o ka waapa. A i ka makaukaa aaa o oa mea a paa ioa, hookaiu ia aeia ki Uiilī. a «rebe ia aea na kaula me ;ka hookoa ioa «a. Abe mea o-e keoa ia» O) kahobaoao na kaola hoki o ka waapa,; ! noho aom iīaio o ka ili o ke kai. pueha ae ia • ke k*i. i ka ikaika o ka haale ana īho o oa i ; waapa ne>. Oka hemo ae La do īa ona P*-f 1 iaka, ko maa, a oe ko hope, hauk iho ia ao i , na boe. a Un* mmi ami me ka maikai īlaoa j ' o ke kai, iioko o ka amo ana paha a ka ma- : t ka, i hana la'i oa mea a pau, ka aa mea he; | hikiwawe, j ' Ke Kawa a ta poe, 1 ! i lele n hio oa ihu, j j Aohe nele ku'ana, | E opu ai ka lele'na. | Ahe mao hua o'elo no ka'u e hoomanao |mau nei i na wa a pau. a ua Kamaiki Alii j Pelekane nei, i olelo ae ai; [ ka Mra a ka j Waapa e hoio paukiki ana, me he mea la, oe mea paani nana ka mea makau a kek«hi poe. i ka nana aku, om hoio moku no a noho ana ike kai. Oia hoi keia, ona kewe oka waapa i kau ni, a me na kauia a pau o iaua i paa ai. Ua paa pono loa i ka hoolewaiewa , ia, i na Ipu-haole, Ipu-aia, a ine na Ipu-pu, i hoolako ia, no ka ai ana o ka «oku, ika, no ka ikaika ioa o ka hoio ana o ka waapa, i naueue na kewe waapa, a naueue pu me na j kaula o laua i paa ai, a naueue pu no hoi me i Kā f«\lekai oka moku. Pau loa ka nui ona ! ipu e kau ana ma ua mau kewe nei i ka heielei. O kekahi, iloko oke kni, kekahi hoi, | iluna oka waapa, pau ika nahaha; a o ke- • kahi mau ipu no hoi, iiuna o ko lakou mau j ! poo, a me na kino; a oki loa i kH pau maele | |i ka \vai. amekaio o na ipu. A i ka'u na-1 ! na aku, he kanono maoii na poo © iakou, e! j ninau ae ai ike pohue. Eia nae, he mea • nkaoka wale ae ia no ia na iakou, e aino j mai ai na maka iloko o ka ufa o kā io ipu- | haole, aoie nae he leo pane o lakou a pau loa, oiai, he kanawai ia maiuna o na kanaka. Aka, oua Pukonakona opio nei, ika haule pololei ana iho o kekahi ipu-haoie nui :u Luna pono o kona poo, uwala liiiii ana.

pulu loa kahi papalekapu i ka wai. ula pu ae la i ka io, haukae aku haukae mai ka lipine, ke kalaunu o ka lae, a me na hoaiiona; a haukae pu ka ili, a me ka pihi. A iloko no o ia haukae i ka io o ka ipu mni o a o. a me ka lalilali i ka wai, o kahi papale-kapu ona, ua kapakahi ae la, aole no he lalau ne, ke holo nei no hoi ka waapa me ka nakeke, a me ka haalulu launa ole, e kahea niai ana kela me ka leo nui, Holo! ho-hou mai hoi, aole au i ana, ia mau olelo no la, pau ioa na mea a pau o ka moku i ka akaaka, a koe wale no ke Kapena, a me ka Malaina Moku nui, o ka mino noe lea'u i īke aku ia laua. a me na heiehelena i puia koke ia'e e ka ula, a malaila no au i īke aku ai, o laua pu no

keka'ni i I pii ia ka lena. I ka holo ana o ua 'Līi opio nei, a hoi mai, me na Nupepa, a me na mea hou a pau, a ke Kapena i hai mai ai ia ia; I lohe mai ai makou i ka poino ili wale i loaa hia i ke Aupuni o Amerika, ma ka pepehi wiwo ole ia ana o ka Peresidena Linekona, a iiio iho la ia Nu hou t i mea e kaumaha io ai, a e aloha ia'i.e ko ka moku poe a pau, me he mea la, he Manuwa Amerika, me na kanaka Amerika, ka moku a mnkou e holo nei. A he hoailona ma?kai ia ia'u i ka nana aku, iko iakou hoohui pu ana aku iko lakou mau manao kaumaha, me ko Amerika poe, i ka w.i i lohe ia mai ai ka make 1 hni in ae la, a nolaiia au i makemake ai e hoakaka i keia man mea, ma keia wahi o ko kakou Moolelo, i lilo mai ai ia mau wahi oieio uuku, i kumu ao mai ia kakou, ma ko kakou ano lahui, a noho aupuni ana hoi, oiai ko kakou Kuokoa. He inea maikui ka oiioii ana i ka olioli o hai; ame ke aloha ana hoi ike aioha o hai; a oia no hoi ke ao ana aka Buke Nui, Ua hai pu ia mai ia makou, inai Kapaiakiko mai ko iakou holo ana mai. Aole he nui loa o na wahi ukana maoii o luna, aka ua koino pono nae ka moku i ke kaumaha, o na Auka Kuia, a me na Auka Kaia a iakou e iawe ana i Kanekona, kekahi kulanakauhale nui o ke aupuni o Kina, a no ka maianai loa o ka makani, a me ka maiie loa no hoi i kekahi manawa, i huki ia ai iakou e ke au, mai ka iakou aianui maoli i manao ai e hoio, a noiaila i haiawai ai me makou. {AoUiipau.)