Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 37, 12 September 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau. UKLU 88. No ka noiīo Alil ana o Kauikeaouu MALUNAOKE ĀUPUNI, A UA KAPAIA 0 KaMEHAMEHA Ifi. A'o ka hoolilo ana o Kaahumanu a me ka hoao ana i wahine na Kamehameha. I k» mukohiki 1785, o Kuuholnia ma- ! kiihiki, « o Laupnhoehoe-hope kekahi i olelo. Mahope keia o Hapuu, oia ka i noho aim o Kainelmmeha makai o Halaulu, i Kauhola i ka inahiai kalo ; o ia kau loi e wailio ana malaila, he mahiuani wale no ia na Kamehameha a me kona poe alii a uie na kou. Aole o Kanhumann he wahine no ko Kumehameha wa iliiiune, uku, he wnhine oia no ko Kameliameha wa i ku ai i ka moku. Aole nae i puni loa o Hawaii iaia ia iwinawu, no ka mei», ekohi Moi o Hawaii e noho nna ia \va, o Keoun Kuahuula (ke keiki a Kalaniopuu ka Moi o Hawaii me Knnekapolei), oia kn Mei « Kau me Puna,ao Keawemauhili (ke keiki h Kaluuinuiamanino me Kekuulike koiia kaiknmuhine ponoi) hoi ka Moi no Hilo me Hamakua. O Kulola a Kumukou, oia ka Kamehumeha wahine o ka wa ilihune, aole no hoi i loaa ka luua keiki. Ika wa hoi i hOHO ni o Kauhumanu me Kume'nameha, o Pauli Kuoleioku, ke keiki makahiapo a Kamehameha me Kanekapolei, kn wahine aka Moi Knlahinpuu. O Kopulikoliko ke kaikamahine mua a Kamehameha, mamuu o kona ku ana i ka moku, a o Kahoanoku Kinau kekahi keikikane, a o Peleuli ka makuahine o Uun ; a o KawelokaUni kekahi koikaina o Kamehameha, oia ka Peleuli kane i ke alo. He kaikumahine oi kelakela o Kaahumanu, ua kiekie kona kino, e kupono Hna paha i na kapuai eono ; ua kupololei kona oiwi, a ua puluhalaha maikai ke alo a me ke kua, uole poli ma ke kua a ma ke alo ; ua naui a mio na kaha ooao, a o na lima ua like me ka iho pumaia » holehole ia. a o ua pulima me na mi»namana liiua, ua like me ke kihi peahi i hoomenea lu ; a o ke ani ana o ka peahi lima, ua like no ia me ka inauu-kuku-ne-ne e hinahina wale ana, o me he lau la hoi no ka olopa e kahuli wale ana i ka makani, a o kona mau papalina, ua omo loloa muikai e like me ka iho opuu oiaia ; a o na m&ka, ua hke me ka manu mohoea a me ka uunu, e noelo ula ana i ka haku onohi ; a ua kupoao miomio hoi kona ihu, i hapai pu ia mai e ka maikai o oa papalma, a me ka pio maikai ana o na kuemaka, me ka palahalaha maikai o ka lae, me ka ae o ke oho, a uliuli poniponi anuunun ka lauoho, a keokeo memele maikai ka ili niai luna a lalo; ua like hoi ka o ana o ka ula o na papalma, me na opuu pua rose i ku kakahiaka nui je wehe ae ana i kona opuu ana. Nani nohoia nani, aohe wahi hookae a ka imakemake.

O kn iuiu hookahi no keia o ko Ka'mehameha n.ii aupuni ana. O kona aupuni, a n kana wahine o Kaahumanu. A ;o Kekuapoi no paha kona lua. O laua . wale iho la no paha na m keiakela o ke Aiipuni Hawai» nei ihiko o ia mau la. 4i Kupu papa kiekie iluna o Kamaoha. Ka oha*»ha ke kilakiU o na mauna, f Liaa Knala kel *i ka lani. O ke p<>6ke)a la o na kuahiwi." | A UIo i» Kaahumanu i wahine na Kamehameha, a he mau keiki makua no la|ua a iilua. He i»ui na mokuakane, ame ,na knikunane, a nie na hoahanau alii no |a pau. n<» Kaahmnanu wale no.* Ua olejloia, o Knahumnnu ka wahine a Kame|ha,T.eiia, a oia no hoi ke kumu i paa ai o ke nupuni ia Kamehamehn, no ka mea, ima o Kaahumanu wole la no i lokahi ai ka mauuo o na'Lii malalo o KamehameI h«», no ka rnca, he mau hoahanau na'lii o i Maui no KaahuniHnu. a u» nloha hoi u iKaahumanu i i Kamehameha, nolaila, ao|he kokua o na makuakane o Kaahumajim m imuli o na'lii o Maui ame Oeihu. |He makuakane no o Namakeha no Kaahumanu, eia nae, ua aloha hoi o KaahuImanu ia Kamehameha, nolaila, kokua no :na makuakane u;ainuli o Kamehameha, ii ua p'iu o i\ iinakrha ma i ka luku ia. , Ua loaa ka ohumu kuloko ina makuakane a me na kaikuuane o Kaahumanu. |e pepehi ia Kauiehameha, aka.no ka pu,ni loa o Kaahmnanu i ke aloha, nolala, jpakele ai o Kamehaineha. I olelo kau'oha wale ai hoi ha o Keenumoku ia KaImehameha, ika i ana aku, ilookahi no |kipi nui i koe o ko Aupuni, o ko wohijnc, a nui ko malama i ko wahine. paa ko 'Aupuni." Ka ino he hapa malama, o jkn malama palia ia la, ke make la no ke Ikeiki ponoi a uao Kaniehameha i ka peIpelii ia. Ka iuo he kio pali, eia no ka I o ka paa a Kuleoiki. ! Ika makahiki 1795, oia ka malamn o | Mnraki, ua hiki o Kamehameha me na lalii a me ka auwaa kaua ma Kaunukakai, jno ka holo ana i ke kaua me Kalanikupule ma i Oahu. Ika po, ua hele aku 0 Kalanimoku i ke aumoe i ka hale moe i o Kamehameha, ua hinmoe nae o Kamehameha, a o Kaahumanu no ke ala mai ana, a o ka paa kukui mawaho aku nei jo ka puka, oia hoi o Heulu, ka makuai kaue iho nei o Piianaia. Ike komo ana I o Kalani:noku, a lawe ae U i ke kukui, a Jpuka aku tn o Heulu iwaho. Hoopoeleiele ae la o Kalanimoku ike kukui. A I ike o Kaahumanu i ka poeleele o ke kujkui, kahea mai la, Pio hoi ke kukui!" : Hoole aku o Kalanimoku, 4< Aole i pio." I A l<ihe o Kaahumauu i ka leo o Kalaui- • inoku, pane mai la oia, Ooe mai la jka ia ?" Ae aku U no hoi o KaUnimoku, j" Ae, owau no." •* Aumoe hoi oe," walii a Kaahumanu. I aku o Kalanimoku, !" I kuu makau hoi paha, aohe o'u moe jiki, e hoomoemoe iho ana hoi e moe, ao--Ile ka hoi a inoe iki, o ka pakela hia-a i jloa aku ia, n o ko'u hele mai nei oo ia." u I keaha la wahi a Kaahumanu. Pōne mai hoi o KaUniinoku. U 1 keahamai i :ka hoi kau, ka i no hoi i ka hoi ana mni |o Kaiana i ke awakea iho nei o keia U, jmai lalo inai o Kalamau'a, a kahea no |hoi nu e kipa ma ka hale eai ai. Hele ;ae nei no hoi keU a ninau ia Naihe ma, jia Ulumeheihei ma hoi, a i ka poe no a pau oko makou hule—- 4 Nowai la ka leo i kahea ae nei ia'u ?' Pane mai no lioi au, 'emau.' Oko i nla pane mai la no paha ia, 4U, noho iho la oe, a lohe i ka hua make o ka hulu u.akua, komo iho la ke aloha, nolaiU, pa kahea.' Pela inoi ka i ala pane ana mai. nolaila, aohe pili ;iki iki iho o ko'u maka i kamakau i ko'u inuke, no ke kuhi mai o na'lii, ua hai au !i ka make o Kaiana. I keia ia iho nei, ji ka hoi ana mui o makou mai ka lawnia Imai, kii mai ana o Keeaumoku ia ia nei, (Kamehameha) e hele ika Aha Kuka Malu na Kuhina. Olelo aku oia nei, (Kamehameha) 4 Eia o kahi keiki ke hele aku, a o na mea i holo ia oukou, e hai iho oukou ia ia nei, a na ia nei no hoi au e hai mai.' 4 Aole paha e pono i keia wahi keiki' pela mai o Keeaumoku. i ako hoi keia, ( He pono no ia ia na huaj olelo a oukou e hai iho ai.' I kuu pii |tna aku hoi a hiki i ka Hale Ahaolelo a !na Kuhina, ua makauloa au omake i ka pepehiia, no ka mea, e noho ana no boi o Kalaimamahu ma kekahi nio o ka pujkat a o Kealiiinaikii no hoi ma kekahi • uio, a e noho ana i ka paepae o ka puka, |a o ko'u elekei aku U no īa a noho iho ;la ma ke alo o Kealiiiuaikai, o ka p*uc

koke ii»i k no ia o KaUmaumahu, 'Eja kt huiolelo e hāi ak,u ia oe, a nau hoī īa e hai aka ia Kamehameh.-»; e make ana 0 Kanoa i keia po. e make ana ko makuakane. Ell nae ke kauohn ia oe. īna' e hu leia olelo a lohe i.i, e m.ike n«> oe.'i Oia iho la kumu o ko'u hiainoe o!e ana i Ie» i /|lb. ?, A h>he o Kaahumanu uo; keia imu oielo a Kaianimoku. o kona lele u.ai la no ia a uwe se la i ke kaikunane. Ano ia uwe ana a Kaahumanu, o ka puiva moi la no ia o k;i hiamoe o KaA loHe hoi o Kan»ehaineha 1 kei* mau olelo, i mai la oia, *0 tia olelo huna, me na olelo ohuuiu no ka pono a me ka hewa, no ke ola a me ka make,; o kela aio me keia ano, o ko ka lani nie ko ka honua ; ua ike e no o Kmana. aole mea huna e nalo iaia. A«»le oe e pilikia i no'lii, no ka mea, ua ike no o Kaiana ika lakou mauolelo huna." O ke-; ia mau olelo a Kumehameha, aohe hoolohe ia aku e Kaahumanu. no ka iiieu. ; ua lilo loa oia i ka uwe haalipo i ke ulo-! ha i kona kaikunane. Ua hoole mai noJ hoi o Kamehameha, 11 Aole keia e piliki.n au < hookaumaha nei." (Aole i pau.}