Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 37, 12 September 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

HELI" 3. | I 0 ko'u huhai aku la no ia i na hnole, inei ka manno, e loaa aku nna la ke niii o ma-: kou, me ka'u wahine, aole ka auanei. i; hoea aku ka hana i kahi a mnkouehelel nei, eia ka ne Hale Hokele. I ninau aku j ka hana, auhea ka hoi ka ha!e o ke Kanike-j la, kahi a be Alii a me ka'u wahine i helel aku nei? E olelo mai ana lakou la. ua hala ioa ako la i hope. 0 ko'u koi aku la no ia ia Hapakini. e hele kaua e imi, olelo mni hoi j kela, pehea e loaa'i, he mau mahhini noi kaua aelua? Oielo aku ia no au, ninau no! hoi paha, a i oie, uku aku no hoi i mea no>| kaealakai? No ko maua lilo loa i ke ka-| maiiiopeia, ninau okoa mai ana ka Haku ! Kiiipoka; (no ka mea, ma ka kakou oieioi no maua i kamailio ai.) Heaha ka olua e' kamailio nei ? hai aku la o Hapakini, e koi ana o Hoapili e huli maua ī ke Alii, a me kana wuhine; Olelo mai la kela ia'u. e noho kakou e paina awakea mannei, a maona. na'u olua e aiakai aku, oiai ua pau aku ia ka aina awakea o ke Kanikela i keia wa Nana aku la i ka iokomaikai o ia nlii malihini i au-a mai ai, wae iho la iloko o ka manao i ka mea pono e hana aku ai, a no ka palua hou ana mai o kana oieio lokomaikai. o ko'u ae aku )a no ia, me ke aloha aku ia ia, a ae pu nohoi o Hnpakini ko'u ko koolun. 0 ko ia la hoolale aku la no ia i Ai na makou, a o ka paina iho la no ia, a e like me ke ano mau o ka iakou aina awakea; o ka ai, o ka ino, me ke kamailio, o ka poeleele 1 aku la no o, i ka inu kope ana aku, me ke i puhikika ana.aneane i ke amnoe. ! No ka manao no o Hapakini, • moe ilaila ia po, hoolale mua no ia i rumi nona, (eia ka o ko maua rumi pu aku no ia e noho ai,) A i ka pau ana o ka paina a makou, o ko makou ihoaku la no ia, a hiki i kahi o ke Kanikela. Ike iki aku la i ke Alii. a kama-| ilio pu iho ia me ka'u wahine; akahi no a maopopo, aole ka he rumi kaawale o ia hale; no'u, a me ka'u wahine e noho pu ai me ke; Alii. (A no ka mehameha loa no hoi o ke| Alii ke noho hookahi aku,) noho pu wale aku la no ka'u wahine iioko o ka rumi hoo*j kahi me ia, oiai oa lilo no kekahi rumi kaawale, i ka Virigine a makou, a o kekahi hoi, 1 ke Komikma, a o kahi rumi uuku loa, ia Keoki, (aioka ino ia.) A pau ka noho ana ilaila, hoi hou mai la no makou i ka Hale Hokeie a makou i «i ai. 1 ninau aka ka hana i romi e moe ai, oielo m»i ana kamaeina, ua piha ioa na rumi a pau ia po, aole he wahi kaawale iki o ka mmi a pau loa, oiai elua, a ekolo ko kekahi mau rumi, hookahi no hoi ko kekahi. a he ohana okoa oo hoi ko kekahi mau mmi. £a! anuanu pana km manawa i keau ae, be aioa malihini kei«. he aumoe hoi, a oa paa i ka hiamoe Im ooi 0 oa kamaaioa o ke kolanakauhale a'u i ike maopepo o!e aku ai? ae, -huihai no ka hoapo, a maeele oo me be wai h». ka loku i ka iwi hilo o ke kanaka;" A na ra anuanu i hoo-haupu-upa mai ia'u, a Haupa au halta i ka moe—e — E iuoe a aioha ka pono, £ Hai-arahine o Waipio, He hoa no L«uka-i e>i-e,— A hooulu-ulu ana au ia Laka, & Laka—e nialiu mai— A ae oe—pono au—e— Ia «*& 00, u haioa mai ana ka poaoa a ka moe," e hele au e naoa t ka rumi a Hapaki--01 i lawe ai oooa. I ka ike aoa aka, be rumi nui loa 00, a elua mau moe nu&ui ku-

f»r,o o loko, oa fako no • pau ioa ok» rumi moe? o kou oi«lo iho k eo la. Ua oīu ka ian:, Ua haahaa ka ooho. Ke oi oei ks eoho a Ikovn. 0 ka ho!t aku U no w a laaa o HApnkim, w E kmi «-ai-hau momona ana." ine ka Haku Ktlipoka, ke K »pena no hoi o makou, a nie kekahi poe haole e iho oo; kamaiiio aku U au. e moe pu hou ana no kaua i ka rumi hookahi; (No ka aiea, pe!a no maua i na U o makou um Akupolako) O ko uia akaaka roai Iu no ia, a ole!o mai ana, pono loa la, akahi no a kaa ko v u aie ia oe; no ka jnea k ; noho ;nal- nei kakou i Akopoiako, nou fca rumi. noho pu aku me oe, a i keia wahi hoi,; no'u ka rurai. noho mai hoi ee me a'u, mai-, kai loa ae U kaua ; a o ko makou nanea iho ia no ia, a no ko'u poniuniu moku no, o ko'u| hoi e no ia e moe iloko o ua rumi nei Oj mauu ; A o ko maua rumi no i« i noho ai. a ; hiki tvale i ko makou la 1 kau ai iiuna o kaa-nhi, e holo ma kela aoao. j 1 ka piii o ke ao, puoho ana ka hiamoe, hoolana ae U, kai no paha he leo no ka Ha« - nehane la e wnwaio nei ? eia ka he poe puhi ohe. me ne Koa, e kaahele ana i ke kulana-: kauhale, e nana i ka maluhia ; i ko lakou hi-: ki ara mai nni'mlo o ko lakou Hokele, holo, aku la au i \vaho o ka lanai o ka haie a kiei aku la, o ko u ko koolua hoi, ala ino mai U m me ka namunamu, i ka minamina i kona hinmoe, i ka puiwa ana i ka leo o ka ohe;i 0 ko'u noke aku hoi i ka akaaka, i ka ia la' nukunuku mai, pii loa hoi ko i'la knnaka maikai, me he mea la— 0 ka ua apua-kea, i Ua kaa-lee-poa ke Kooiau. ; 0 hele loa oe i Ulu-pa-u-e. i 1 ka hala ana'ku, o ua poe " paipunahele 1 nei i ke kakahiakn nui," hoolale aku la au i' mnu kiaha kope no maun, a he mau olopu! no kana o ka inu ana'e. i lawa no i ka hina' ana aku, o ko i'la waiho hou aku U no ia,| PuhaU kn ihu nana i ke ka-ao, ! KuheU-hela i ka malie nn kahn, Waiho kaka ka lunu o Kai-oio-hia, | Ka lele-ma-opu i ki wai a ka niulu.' 1 ka wnwa i ka pihen ka nwnu he Ui-e; He lai maka «uawuho, | He oolea loko, j Ua hele i ka moe, I A iwi lu-ahi-a. j Hoomakaukau iho la i wnhi aahu kupono! no ia U 'e, oiai he aina wela no hoi ia, (no- ! le nae he ikiiki loa e like me AkupnUko )' hele aku la i ka rumi nuau, i olu iki iho ai kau wahi weU, a i pau ae ai ke kunewanewa, a me ka hohono o ka moku, hoi mai. komo kahi kapa, a o ka puka aku la no īa. hele ika makaikai. E ole ko'u heluhelu mua ana i kekahi Moolelo, i kaknu ia ma ka olelo Haole, e pi!i nna no Panama, i ka wa i wehe iaai ke x\lanui-hao-kna-ahi. (i Hawaii nei nn) a n»e ko'u hoomanao mau no hoi, i kekahi mau men iha hni ia inai ia inakou, e ka oi o Keu minamina pau ole e noho nei, 1 lele Uni aku nei. io mo k;i hele ana—o— Ho-alap?»hi ka puhi puhi a ke aloha, Wela mai U oe la wai-hui, — W »M-lele-wai-hau,— Wai-ono Laie-lohe-lohe, Ka pule ka-hui a Kuioiomoa, pono ai ka'u hele hookahi ona i ka makaikai, me ke kamaaina ole; a o ka'u hana ia 0 ia U, a hiki wa!e i keahiahi, akahi no a ike wahi Alii aku, me ka maka o ka wahine, no ka lohe ana mai no nae hoi kekahi, ua .nakemake ia ka wau, e hele aku e īke. Kai no paha ua poina ia Malio, Aia ka i pua-lei-o-hao, 1 Puna no ka waiho nna a ka makani, K«ele ka maUma ana a ka Puu-lena, I kahi mea iio'-aloha—'loha—no e. O ka Hale o ke Aiii Wahine e noho ai, o ka Hale noho no ia o ke KanikeU o ke Aupuni o Ber;t.mia, e noho ana i Panama, o Henekona ; (Henderson.) Ama kana olelo maoli mai no, i lohe aku ai makou, he wahine no ka kana, ua hala nae i Pelekane ; a noUila i koixa manao iho, heano pi-hema-hema ka ia, ī ka hookipa ana'ku i ke Alii Wahine, a me ka imi ana, a noonoo hoi, i na mea kupono e nan«a ai, a e lealea 'i hoi, ko ke Alii noho ana ; oiai ina ka ilnila kana wohine, ina !a aole ona kanalua i ka Uwa lea loa, o na mea a pau i kupono ke hana ia mai no ke Aiii. e like me ka hiki ia Uua ; eia nae no ka heleana o kana wahine, nolaiU he olioli loa ia wahi ana, ke hana i meaa pau lo.i, ehiki ana ia ia ke hana u" 4 '»: ke kupono nae i ko ke Ahi noho ana/Aln, Wahine Kane make Bot ( a noho ap* Wani- ( kau ana hoi. Ua kukuluia ke o ke-, kahi aouo o keia Hale, rea ka liK kahakai, a maluoa iho oia kihua, i kuAri° ia ai ka Hale; ti ki «ri e pii mai a P&*, ' ua aneaoe paha eloa • e*r° k*puai lta ho- ; honu, ma kahi o ua Haif e ?»h« ana ; a • nolaiU, i kekahi wa. oluolu !oa ka m«ka Ika nana ana'ku i w««-p» Uwaia, a ra« oa kaoakm, e o>i ana, maiaio ponoi iho no oka 1041 0 Hale oei; aika • hoonanea 1 ke kolokolonahe mai a) ka makani HP* P° k* nme aala o na pua, * ©e na Uaa hihi, e popohe ana; iloko orJ Pohako mea kano, i kukulu ia a p- n ' ; a o ko Ukou m»u raaU p oa no la no ia.e nohe noheaai o keahiahi, oo oe. o na Maha iehua o Kumohokiekie U, luka-iuka hoi au m« Laka i ka nahefe.

He ho« keMika »u nok« Kuaht«ri. No kels Koalooo ho>. I rva wxt * p*u & ke Ali; e enakemaln «i i k« & maknikai paha. he hooona r>«u i» m»i uiiu» e iho ako, m« o Hapakmi U e k»aa>l>o u m*i ai. a ilea!<r» kela, !oh« koke i<* mii la, aka i ooho ino m mnkam iluoa. he pomaikai ka loh* u mai, a e loihi lo» ; ke p«paiui, « papakolu ka imi ana 1 k«* kaht manaw»; a i kekahi la, na ka'u «rahi« ne maoli ooau i k:i »ia;, a )oaa aku ke Alii i* makou ī ka nnhelehele, i k* a/u o k* mn 0 u aina, a makou e haele maiihini ai. Ha nui no oa wahi kaulana. a makou i hele pu ai e makAikai ; a i ka nan»'ku he kuianaka* uhale nui h;inoh,*no, a waiwni maoh no p«» ha ia. i na !a o kon* nohu ika<ka ana ; aka i ka inakou ike niu'ku nei, me he Ia he wahi 1 uoke ia i ke Kaua la, a pau aku ka waiwai, a me na kanaka, i ka hao ia e ka mei lanikila, waiho iho na puu a ko Ukou ina« ina, i men maikai na ka kamahHe. No ka mea, he kulanakauhale nui maoli no ik* nana*ku ; he muu H«!e nunui, a kiekte no hoi kekahi, ua psa p -no na aoao a pau,e hu* ii an.t i ke awa ku moku, 1 ka hoopuni ia ina Pahu ano ikaika. me na Hale Kiai pai, a ua puni pono no hoi ke kuUnakauhale i ka Pa Kiekie kupono. me na H«!e Kin» pu no hoi, i kukulu la ma na kihi a pau loa o ka Pa, a koe wa!e no ka m»ao ma ka Mauna, a me na Puu, a pela pu no hoi me na Awawa, no ka mea, o ko Ukou niau mnhinaai no ia, n me na ku!a hanai holohelona. He aina we« la io no ua Panmna 1.1, i iikeme kakou paha i kekahi wa, oi tki aku paha i na la wela !oa, a emi mai nohoi paha i kekahi wa ; aka ma na Puu na Awawa, a me na kula, a ma» kou i hele makaikai ai, he iUiuli maiiai ka nahelehele, he n<lu*pe maoli no ka mauu, a he hpolipo io no ka iaoUau ; aniani mai ka makani huihui o ke Kuahiwi, mo,m pu mai ine ki naenae aaln o ko laiia Waokeie, alo* ha ni no hoi paha ko !aiia keiki i kon* aioa? nana e o ka noho m.ii a na moku i ke kai; 0 ka ponahn lua 'e a na Awn ; o ke kuku ii* ke ni.ii a na kakai Puu ; o ka wawalo mai a ka leo o ka Sana ; (frogo) nawai oio aloha hoi ko iaiia kupa i kon.i ainn, aloha no hoi paha, no ka mea, he aina maikai io no, ma ia nana ona. A nofai'a no hoi nu i aloha ae ni i ko'u aina imnuu, no kn liko pu o kekahi mau | nuna ana me ia ; aka oi aku no nae ku'u ai» | n:», no ko m»>a | He ;nn:i Kunhiwi !;«u \V liluku-a, j Mnlu e Vl.* no i ke «o-«. | He H;.le h al.ni 10.-i na ku m iki-a, | N» ke Ka-i»iii«* nh» Ui o Niu-», Na ka inaUin i ho«»Uo;»>u kn loi-a, Ke h-iiilo*aU i k»ii o K..hului-a. 1 U.i niekaikni pu iu o ninkuu na Hile e ' noho ai, ona Mea opio to ,lc (Numi« i s) oka wa kahiko; na H.ile o kekahi inau Aiii oka wp. k «hiko, ame ko lakou Luakini nui. I ka nana nna i keia mnu Hale kahiko, he nu- ; nui maoli no. a kiekie no hoi; a me ke aka« mai io no i hana ia ia. i kokua ia e ka w i* ! wai nui o la poe nana i hana, i hiki ni ke ! honpaa ia laknu a pnu me ka maikai mmnui 'o ko lak»u lilo :ma i mau paia aa waie iho ; no, e like me kn inakou i ike aku ni. Ona ' kamaaina o keia Wahi, ua iike !oa no me | AkupoUko, ka lehulehu o na ano ; he keo* ! keo, he uiiuli, n he eleele, eia nae, ua ike aku makou i kekihi poe niaikai o na kino.a | me na helehelena o keia wahi. o na knpe, a ' ine na wahine, a i ka ana |nku no i ko lakou poe o ia ano. ua b*le m«» oli no a / Puaehu knma !ena ka uk«i« Kapaa, i Luhiehu iho ia ka pua i inaiiehuna, Hele a ha ka iwi o ke rfoolau, | Ika pu-a mai ika oka nahele, ! 1 haii hooniau a lanf i Wailua, ' Pa kahea a ke o Puakei, 1 a me he mea ia i ka »)»nao wale aku, ma o 1 ka poe ia i ike ia'k» * makou, he oiaio maoii no paha kekahi {** o lakou, o na papa koj pono. ii oie U bo». t»e poe pua, a poe moo* pona hoi na la Lahui kaulanai ka maikai, 0 Paniolo Mi aina nona o Toneiahulia ma ' laua o K one i &a,Dckl - (Aloha waie iakou.) ; O k#*cbh> ano nui oke kulanakauhaie o I Pan^ n « a'u i hoomaopopo aku ai, iko ma- ' ko» niau !a oka noho ana ilaila. He puuoii r ina ta, no ka moat\» Pakihka holo-okoa ma keia aoao, no ku moana Akeianika pu do hoi a pau loa ma keU ao«o. a ua koeno pu no hoi na aupuni nui a pau o Europa a me Asia ma ia heiu aoa, a aole no boi paha 1 neie ko Afenka poe i ke komo ana iloko o ia oioina hookahi; a ioa pelt, oa pao po no ko ka moaoa imaoa. aiaiia, ua Uwa ka ka Hoaua i ko lakoo wahi e hoomaha'i o Pana. ma, mai oa inea o ka heie ana ma na aoao a pau o ko kakou Hoku-hele, a ka poe kaa. hele Honoa, e haeleoui mai oei. a aia wak no paha i ka hiki ako o kakou i oa U e lohe U mai ai, oa paa |>000 mai la ke aUnoi-hao kaa-ahi. mai Amenka mai a hiki i Kaiepooi. e hiki ai ke hoooeie ia Ukou i kekahi bo* p* o k» poe e hele oei maUila i keia mao U, oo ka mea. o ka potrm hook«hi iho U bo ia a ko ke Komohana poe e hr!e nei i lea Hiki* na, a me ko ka Hikina poe hoi e hele mai nei i ke Komohanaoei; a koe waioaku noka poe e hooonoawaoui aoa i kt Lae inoo Ke* pohom, noeni aia&ui loihi €*e he lehule* hu no. AoU i pāU