Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 38, 19 September 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na S. M. Kamakau.

HELU S9. No ka noho Alii ana o Kauikeaouli MALUNA 0 KE AI'PUW, A UA KAPAIA 0 KAMEHAMEHA Ili. I ko kaun nn«i o Kamehnmeha mo KuInnikupule m;i Nuuuuu, i kn malama o Aperila, o ka maknhiki 1795, ua ma!ke a me ka luku ia o Knlanikupule a ine ike Oahu a pj»u. Ua nui ka poe i iawe pio ia mai, a he nui no hoi ka poe i holo i ka nahelehele ; he nui na'lii kane a me na'lii wuhine i pio. Oia no o Kupooloku ma, Knlola Ihukaikai mn, Kalilikauoha •ina, Kakae n Kahekili ma. o Kalaikua'hulu ma, o Kaeleowaipio ma, ka hanolunaalii, na kanaka a me na wahine o Ika uoao pio. A lohe ua poe pio nei, aia |ke ola o ka wahine pnnahele a Kameha;mehH, oia no o Knahumanii—O ke ka- : t naka make, a hele io Kuahuinanu la, ua ola ia kanaka. Ano keia lohe ana j pela, ua hele nui ka poe pio i o KauhuImanu la. A pela no ke kaua ana a KaI mehamehu ma Hilo, me Namakeha, ua nui no ka poe pio i hoola ia, no kn mea, ua hookaulana ia na ola nui a Kameha-

iineha. 1. O ke akua o Kamehameha, o Kukailimoku, a o na aina o ua akua nei, he Ipuuhonua ia ; o ke kanaka make a liolo ja komo i ka aina o ke akua, ua ola ia ' kanaku, aole e hookahe ia ke koko. O |na mea lawehala a pau o kela ano keia |ano, ua pili i ka pil kia n me ka make, lua holo nae oia a komo i ka aina o ke jakua, un ola oiu. ua pau kona pilikia. 2. Pela ke kanawai Mamalahoa, he ola nui hoi ia no ka lahui i ka wa kaua, i ka wa luku, a i ka wa o ke pio. A kokalaiake Kanawai Mamalahoa, ua pau ka make, komo i ke oln. ! 3. Oke koiu ona ola a Kamehamejha, oia no o Kaahumanu. Ua hoolilo aku hoi o Kamehameha ia Kaahuinanu i |akua nona, (wahi paha aka olelo wale;. jO na inea pio i kupono no ka inake, a » Ipane ko Kaahumanu waha i ke ola, ua 'ola ae la. Ua <hoolilo ia ko Kaahumanu mau aina, i mau aina puuhonua: Oia o j Puunau ma Lahaina, o Waipukua ma ! Waihee, o Kaluaaha ma Molokai, a pela laku- Un lilo ko Kaahumanu mau aina !a pnu » mau nina puuhonua, a i mau aina hookalahala. Ina e pepehi kekahi |kanaka a make loa kekohi iaia, a ina hoi »loaa ole mai kelu kanaka ika poe ht»o--i

kahe koko o ka mea i niake. alaiia. holo pololei aku oia i ka aina puahonua i pakele kona oFa. Peta fm kekahi kanaka tnamua ilm o Kamaukani, oia no h'ū ka wa a Kamehamtha e noho ana i Oahu, oia ka maknhik» 1611, ua aihue kekahi kannka i k.i lokma a Alapai Maloiki, i kap&ia o Aiapai Kupalupaiumauo, iaia kekahi aina ko iloko o Waihee. o Koiahi ka inoa, a he iokoia ko Koiahi e pili ana \i Kian, uu ailiue. ia ka ia o k* loko a ua «i Aiapai, a ua Inaa na kanaka nei. o P«iki ka inoa. U« lawe ia oia imua o Alai pyi. ua hookolokolo in, n na ku ka hewa, liife ka ae ua fewa, ua aihue i ka ia a ke ■ alii. Ua ho(-ii<-|>>n ke kanawai no ka oihue, oia hoi ka ptiuld ia ona makn. Ua iknpu ka pef>ehi ftii« i ke kanaka, he kaInnwai ia no K'imehameha. Poalo ia ae la nn mnka o ua kanaka nei. n noho pu iiho la na makapu uei me kekahi kanaka Jkul«i waa, ma Paukamla, ma ku aoao |akau o Waihe»?. 1 kekahi ahiahi nae, ' mama um kanuka makuf>o nei i ka awa o |ke kahunn kalai waa. Inu no ua kahu|na kalai wna nei. akn, hooinaulea iho la ;un makapo nei a«>he i inu i ka awn. I ka :ona ann mie- n na kahuna kaiai waa nei |i ka nwa, haha hele aku ia ua makapo nei i ke koi iluna o ka waa. a loaa iho la ke kei lipi; a o koua halia iiele hou nku |la no in i ke poo o ke kahunn kaiai xvna, fa loaa iho la f ua hiamoe loa, no ka mea, !ua oki mai la ka onn nka nwa. Huha ihou ih«> ia a loaa kn a i, a o oki iho ia i jke koi, a knawale aku la ke poo. Koko|lo nkw l t uu makapo nei, u he hapalua imile paha, komoaku la i ka aina puuho!nua. o Kukuipuka kn inoa. He ninn ia :no Kukailim«»ku ke akua o Kamehaine'ha. A iKe na kanaka ua make ke kahu|na kalai waa, un imi koke ia kelu kanajka makapo e pepelii, akn, ua loaa aku ! nae oia ua kmno i ka uinn puuhonua.

j Pela iio keluihi poe koiinku ekolu, i ipepehi ai a make ke knnaka. oiu no hoi ika wn o Knmehnineha i Oahu. Ua holo jkela poe knnaka i ka aina puuhonua o |Paunau ma Lahoina ; no Kaahumaou ia iaina. Elua nae kanaka i maina loa ka ! h<»lo nna a komo i Paunau, a o ke kolu 0 ke kanaka. ua loan koke iho la no hoi 1 Pahumanainuna, a ua pepehi ia iho la ie ka p«>e hookahe koko.

| [ 1 mnlu pahn kn aihue oka wa kahiIko, no ka ponlo ia o na makn o ka poe laihue. Un knpu ka pepehi kanaka, ua | | noa ka poalo maka.] ] Ua like o Kanhuinanu me he akua la ! no Kamehnmeha, a ua lilo kona mau ai- j nn i puuhonua e ola ai ka poe lawehaln, a i puuknlahala hoi e ola ni kn poe pepeMii nnnupo i ke kanaka. j 4. O Kaahumanu no hoi ka wnhine ; pookela a Kamehamehn, a o kekuhi hapa no ia o kona noho nupuni nna. O ka Kaahumanu mau olelo, oia no ka Kame-* ihnmehn e honko. O Kanhumanu no hoi ikeknhi e komo iloko o ka Aha Kukama;lu. I kn mane ana nae o Keeauinoku ma Kapapoko, i Koko, oia hoi ka makahiki [Soi ua ili iho mnluna o Kaahumanu, ka mann e hiki ai ke komo iloko oka Ahaolelo. O kona mou kaikunane hoi, aohe i komo i ka Ahoolelo, oia hoi o Kaihekili Keeaumoku a me John A. Kunkini, i ke au o Kamehameha I.

j Ika pnu «na ona Kiihina Nui o Ka- ' mehamehH i ka make, un koho ia na Kujhi»a hou, oia hoi »a keiki i kupono loa 'a ua poe Kuhiua mua la, oia hoi o KaaIhumanu, Ulumeheihei, Koahou a me I Haiha Naihe ; a o na'lii e ae i komo i ka Ahanlelo, « Kalaimaenahu, o Hueu Kalanimoku, o Kalanimalokuloku i Kepoookalani. oia ke ahi i ae wale ia, aia no i ; k<>na makemake ke ko ; no Ika Ahaolelo. la manawa nae, ua lilo o Kahumanu i mnna nui iloko o ka AUōolelo, a oia hoo'kahi wnle no ke'Lii Wahine i ae ia ma jke komo ana ika Ahaolelo. A o na'Lii |a pau o ka Ahaolelo, ua kau ko lakou manao a pau maluna o Kaahumanu ; a o kana mau olelo h pau, ua hBka pono loa mai na maka o na'lii iaia. Eia paha ke 1 kmnu, o ka like loa o kona mau manao ime ko na Kuhina makua i pau e aku i ;ka make inamua. Ika loaa ana oka aina, a o ka mokuaina, a o keahupuaa |>aha, a o ki iliaiua paha, a o kekahi w»iwai eae p*ha, «taila v ua lawe ia ka lohe imua o na'lii ohana a pau. A pela no hoi ke kaana iike ana o ka lakou loaa ia \ bkou iho, mai kahi loaa uuku a ka loaa I nui. Ua lilo lakoo i poe aloha ia lakou iiho, a ua noho hale aku kekahi oo keka- > •

hi, a ua noho haie cnsi hoi kekahi u«> kekahi ; pela waie no ka noho ana o na ohaoa aiakua alii a p3u. he poe aloha. Pela iho la ka noho ana «» na ohana alu a pau i ko Kaahumanu ino haie ana ,ia Kaaieh«meba. Ua nana mai keia a :ine keia ohana alii, he poe oiakuakane, a he poe kaikunane. O Kaahumanu ka j nnihale, hfejau a He mano na'in, he poe ' aloha nae la lakou iho. Ke ninao nei ka mea kakau Mooolelo: Ua like a&ei ka*noho *ana o ke ad i halai me ko keh w§ ? R#-au awahua, a 00-j nohu.i pa!yi keia ea r O kela poe anei( | mamua ka piii pnno i ke-ia mau nmau ? 5. He oiii wahine'haalieo o Kaahumutnu; a aohe paha he wahlue o na'in waj hine i oi «ie mamua o Kaahumanu ma k t ; haaneo, i ke eu o ko Kamehameha n«»ho | aupuni ana. He puni ala, he puni nani. fhe puni maik.ii, iie iiaaheo, he houkano, ! he hookiekie, he uilani, he mnnao uui i t .in iho i kona kiiukiia, i kona pookela. i - kona oioi pakelakela ma ka ui, ka hiehie ja me ka nani miu onaona e like mn nu j inaka o ka mauu nunu. ; {Aoīe i pau.)