Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 38, 19 September 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

j HELU 4. I' iVo ke nno oluolu manli no o ka noho jana o Pannma, i hiki pon»» h»a ni ia mu- ■ k'»u ke makaikai i na wohi kaulanu a |)aii. ja no ka loihi iki no hoi kekahi o ko ma-i kou uoho ana ilaila. A, aohi pnha he' mau mea kupono i ka ike ia. a mau wnhii pana hoi o iaainn, i ike ole ia c maknu,! ina o ka kakou mea ia i makemake ai, o j ka heluhoh» i na Moolelo, mai ko lakou| j hoomuku ana ? a h&i i keia wa, oiai lie| mau K;iau ioihī okoa tm n no hoi ka heluhelu ana, a le-a-le-a maoli! no hoi ma kekahi mau walii, aka, no ka! okoa o ka kakou mea e makemake Ri. nolnila, e kamailio no kakou m» mi n»ea pili i ka kakou Moolelek», a waiho aku no ko Panama mau mea i koe na ko luila j poe, Toneiahuanu ma. 1 I kekahi ahiahi o ko makou mau la maloila, i hole ae ai ke Kiiaina a me kana Kakauolelo, e ike i ke Alii \\ahin<v | Aole i loihi loa kana noho &un, a nole no: | hoi ana mau olelo ano nui; Eia wale no, j o kona hoike ana inai i kona oholi, no ka hiki ana aku o ke Alii Wihine ilaila, aka, he minamina loa ia wahi viun,no ko-; na hiki pono ole, ke olelo a mi loa ma i kn olelo haole, i hiki ni ia Ue taotinnen i! Ike Alii. Ao ke aloha mai la m ia, hoi I nna. He mea maikai ok«»a no ka ia | \lii, he uluhua ole i ka noho loiii inni. |0 kona oiwi he maikai no, he aio puij pui» a he pololei a kanaka koa no loi, he : j ano piipii paa k»)na lauoho, n uliuli hoi,| i P ela nokona muu kuemaka ame »ona| mnu umiumi; he nunui maikai na pnpa-< lina, he ohaha ano oluolu kona helehde-l na, he ili keokeo hauliuli nae, me helaj he 5 paha kapuai ine 11 iniha kona kii-j kie, i ka 7 u kohoaku, ahe 40 paha kom--1 mau makahiki a emi mai ilalo. Kai haha hou mai no pahaoukou ke hai hou jaku au i kona inoa Paniolo, o Mea! | Owai iho nei la hoi la, poina loa iho la ka i hoi au ? o Ae I oia, o ka inoa in. . I Ike kakahiaka oko makou holo ana| ima kela aoao, mahope iho o ka hooma- s j kaukau ana a me ka hoouka ana i ko ma- : kou mau wahi ukana maluna o na kaa 'nonaelawe, ua akoakoa aku makou a | pau ma ka hale o ke Kanikela Pelekane, ' kahi ake Alii i noho ai; a mai iaila ina- | kou i hele aku ai, a hiki i kahi o ke Kaa--1 ahi eku ana. (O ka mnka mua loa keia ■ o ko makou ike ana ia Akamai lua oU ? o keia ao,) nana aku, "hewa i ka wai na Uanaka/' (wahi a Kiwalao ma. Uua o ; Kalaiopuu, aloha no hoi ia mau wahi ■ haole, hoa-kamai-hawaii,) hookui ae uo ia i kana, hou bc no hoi kela t ka ia la, I onou ae no hoi ia nei i ka ia nei, a hele a he "aiwaiwa ka ua no hihimanu. ?t I hookui 1-a paha i ka maka-ha, pulu ka-e-e a ku laila p«e aho-loa, aole la he Lau-a-u-a | p u lu ole ika maio; Aol« oka hookui hoi i a kanaka, eia ka he poe pie-p»«-le keka- ! bi. lie poe makaika» wale mm no hoi keI kahi, he poe L*ib« hoi kekahi me na koa, lao makou aku iioi me na ohua apau loa, ! hu-hu hui a na maka i Kou, wahi a ka | poe kahiko.

0 ke K»a i »:i i>>* ko AHi Wahine. a mc makou, a mt f>»>e e ae « pnu t at ta e ukah ia k»» ua liookapu n i<i » na ohna e ae n p-*u, »ole e hiki ke komo, |\a. o nn K«a e* »e, Ke ww wale no ia i m men n p iu e I ke rne k» He!u o k* Pepa (i?c«.ety a kt la n>ea ke a mea ; ina he I a he 2 no?aib. mt mua o ko mikuu hele aua aku e fc«utm i!oko o ke K»a» nie ka honkeke ka h»kī ana aku iwaena o ua kau«k*i (i poj»o!«» | i ka m«» o W«» liiU. poe, t ka j hookeke i&'ku, h4onmikni im takuu uia , ia mea, (<soiw*W Vahi k»awale iki a htkt !'•;» i k.t <)(h;i e ;m īl«»V*> o kt' K'ih, me ke a-uuir-uuu' k«»rni> ana ukti 1 «»- k<i •» u;i Kum n«"i o m.ik 'ii. (me he k-imi-ka waiwai i i k;* limi iv;t»n n kp Kfiki a ke kln.-ikn ) .\k;i, i k;i p;»n |i»no a: a o mak«>ii iioko o m» līak Ule nei o Keaka, i haawi ia mai ;u no mnkou, «>|»♦ ke kikiulo 1!)hi i;ei 11 0 h«n kaiu poe iluU« o kek »- iu niau Kii i e aku. akahi u<> a maha ae k» piii o ka hanu, i ke kupmkii i na knnaka »» ua u»;,» a pau i nkoakoa ne m ilaila la \va ; rn« ka impohopo u»» hoi kekahi no ke ano mahhini. ia mau huikau ann n pnu. no ka akahi-akalu. (O mea iho paha auanei i kahi mea 'Lu. o ka haule no ia i k;i liope Kaa-alii ?) I i wa i hiki (r*a u\ ke hak?i pono mni i na mea a pau o loko o iu huikau. nlaiia. pau maoii nc ! t no hoi ka waimaka hihiu a malihini, a eia no kn hoi, 4 -he olu wale no hoi he «ai koalo;" n«»le hoi e- hihi, ua he!e ia mai a. • le-i-wi Kohaln. i ka nuku na kanaka." la \va no mnkou i ike aku ai i kn akonkoa pono o na mea kuni o na ano a pau : l <n. Mū na mea aahu, iui n ea bi, na , me?i inii, n.i mea heluhelu, a me na mea i cj ne iio a pau loa, i uian?ko ia he kupono | uo ua oluia. Ua hoolako ia a akoakoa ' malaila. Ei aku ka auanei ka "pakela- ; keia Hilo i ua hta loloa," i mua oku, kui hiīiewa e itu» In no ka manao, o keia ka [ maoli, aol«*ka ! pau pono na hoouohoiioho ana, Imokuekueue ana, n hoolai, i U-i-na mai ana ka Hokio, e hoe-hoene ai, me he Ipu-!ioe-hoe la. he mea ku kenii la. a kuene ana a kuene, a loli o ke oki aku le no ka la. oi;i no oe ia Uiio nn kepa 'ke hau o Lihue )lnki na kHul;ivvalia *» ll.ileauaii, MokumoKu i ka liolo ino a Kah'ua, Ke hoio i;i ! ke kuia o Kanoeuoe, T moe a au i ka uka o M »lamauui, 1 ke kip;ilale a ka wai-ahulu Mai Waimen uo a Wahiau»—e He wa oleio ka ko oukou o mui nei, Aia makou ua lnki aku la i Apmewale—a. O ka moe ana a ke Aianui o na Kaa- ; nhi, ua hke l«»a uo iu me ka waiho niin n j ke awnnwa o ka muliwai e kahe nei, mai ' keia m'»ana. a hui me keia m«*ani», a nohnla. he ;i-anapuu a he a-anakee, me he : k4 Waih») hlahu ia ka wai o Waialoha.' M A ma nn wahi a pau o ia lapuu ana, he nkaheie iki no ka holo ana ; a lie hootn iha iki r>o hoi ma kekahi u au walii. no ka nanahu a me ka wai. He maikai l'»a ; ka mnka o ka nana ana ne ina na aoao. elua o ka muliwai, a ma na wahi uo hoi! a pau h hiki loa ma kela a<»n<>. He olu-i olu inaoii uo ka manno'o ka poe pui)ij makaikai ke ike ;iku, no k;» me:», me hej inea la e huonohonoho mauii ia mainna; i)i> ua mea a pau a ku uaau e lim nku ai| Je ike i kela manawa ktia inauawa e ma-j ikeuinkeni ine ka hiki *vhWC loa. Alh«hl ! ie, he mau hale me na kihapai ; kilohii | -ku hoi, lie niaii mahinaai me na pd ho-i j hholona ; awihi iho nna. he mau vvaapa| I l ikahi fchajr.s) e hoio ana i ka muhwai i ae helu aku au a aole e j au nn nana ann : ; aka maka, oiai ka mahu e lawe ana i na - , l&ini kaa i piha i ka nanahu, na ukana* | aiie iih ohua hoi. Aiwama uo ii»»i un ■ m<i he kupanaha, o ka imiana a ke afca-j | mi, a le-le-le-le ana makou me he ma-' | nula ; elua wale no hora me 36 mmute, j hoi Bna makou i kehu o ke kai o ka| [ M%na Aterjnika, i lawe ia mai e ko lai-! , la lakam. I hoea aku ka hana,eia ka[ | maou i Kolona. j , < keia wahi wela ikikī m> hoi keia a! i ; mauu i ike aku ai. Aole no i nui loa i na ahi hale o ia kuianakauhaie, no kaj : mel he wale no ia i hana ia, i mea e mai ai i na kouahi maanei aku, | a nīna niokuahi hoi ma o moi; no ka ! ana i nu ohua ; ka hoahu ana i ; na ttona a me ka hoolako ana hoi i na tnea p4ti e makaukuu ui :>a huakai o . kek'ahi keia wahi, e hele ana, a e hoi • ; mai la no hoi o.a la alanui. , ( O j» inoa kamaaina ka ow wahi o Ko»| ' loim Cologtie) 7 aka, no ka h»H>moka * ' '

mu« <* n wrbok? Hl.»ntM-hao-ka.>«h» a mikou i h«h.» »ku «i nnlailt iuai. i3 u* im iun i kukuhoa'i ke 0 ke kuhnakauhnie a m»ktnt i *», «»Wi he 4 lv>»>np«iho akank.}) ? ! u» tī» > t♦ \V t'li m 3 kc I» m. kekihi pei* \ keia wa. nole »m i h.»> pi i M M l| c huu luhi . i««« ka, k» Ihh>id<iU ia ii!« i» u,i aUnui ' • ne i a m^ <HI 1 ok «» { «»i4 no ue i Jk» me kn iine^uiaoli; a mamu'i» no %a ok* iho.iimmiWaifui KfcVfeuft a N«i iuiih»i i'h»»»»k*ika 4 I»im»|»k .>h hm o Mr . «a!»\ i Mr. .\sl.: iw<li) i pai mua ai.it»*o nei. iimJm.j»»« o k» ii» 4 ke;iiia o k< Kahi p. e he lt-h««!i itn, nn ka nut «> kn (mMi \ ka h ii»;* an;i mahii.-i : a o u i Lun* Nm pu 1.1 110 f>oi k'*k?iht I rnnk<», n» U hoo,k?oka I ioa aua m;» in hna;i lun ; noUt!j i kniMia iii k.i m«v» oi, kuiin.k;itihale. «» Apme. » K» ; » liooiin!,:»... no hoohlo ;mn »a mau ioko aWnukiu i nm;i. a me ka • »i»iho nitrt \ knt; .i |>;i, inna r h »okm i na Mo.jf»a ioti eioa k » Honu.i i.ei, ma «» ke uUiiiii ia a kakou t kamaiho ae nei maiuna. i omaikai wale iio hoi ko ka Honua • iiolooko'i n pau l«m i koua nhonu». i ko. i kua «a eke d;i! ia ka p«»e a pnu i hui pu me i« ma kn hapai amt n hana nui ; mai kepono 10 no hoi k»? k.i|»a«.» ana o ui kuI • nakauhnle m;imu!i ona t ua iti!u maoli. i "Cj uji L;ini «', uioe ia me ka maluiiia." :;Pela ae iioi kahi mea i ko knkou mou lnkaiknio \V aikiki nei ; uohe oU |«» ana ;iku e, 4> Ilaele nui i Hamohamo } \ kohi mii <> ke ahuawa —() u hoi ha ! Nai wai hoi iu nhunwa ke {»au aku i ka inahiai ia : Mea i«>a nae paim auauei na wain apu-awa o kakoi» j ka m.'iuu oieeo? »_ Kah iha ! kii no hoi paiia k.i mauu i Ewa, 1 ka aina leiiulehu o ke a\sa, nmha o lo- ■ aa inai na mauu n Kakohe ma, puhee ke'j I* ° na apu ke inu nku. ka ua hoka aua l i«> ka mauu maikai la, inoai ka puu ko 'I moni.aku, oia uo oe o kn "wai n ka nau- ? lu hi t ,? ke i Kohi ika wel iwela oka l.ii, () kuu ike waie aku iwj i ka Inla, L'h h«M«-pa-|.a-kni w. )<• i H»u u.w.— Lna ka maka ahiu mehepmi noa'ia, ! Ika ike i k;»na mea i aloh.i'i—e—n—He mau hor.i w.iie u«> Uo inaiioii noho ;aua « keia waiii. mamua o ko maknu ho|lo ana maiaila akn. Mam ia nne <i k«i imakou le'e ana mai k« 4 kna-uhi nku, im ; panpu lo:i ka po>* i ako.ik«»i mai, ma ke Uhnuie heh- »k«» n hiki i ka mokuahi ; , na kane, wahine a me n.i k.imalu ; he i poe malihini kekahi me na kamanina no ': hoi, C> ka hapa nm uae paha oia p«ie i ' .akoakoa mai, he poe pgele wale no, me 'i he la ua peuo la r ka ln, u '! 44 Eieele H ii«j —e— I I Pano-pano i ka ua." ! Ika liele ana aku a makon, haualaoi 1 1 j lu*i ua poe pa»'!e uei, e hio iiaelo nui inai hi ina o a maanei. me ka hookeke ; laiinn f»l** no hoi ; lil*»il.ola e a uume nui |ai. lieln hewa kekahi iluna o ka pulelo o ko ke'Lii Wainne kapn, a na'u no i pale ae i ua o Kona-ia-Hauhuli ; e namuna* 'mu nmi ana hoi kela me na makn hnaikokoe, e akaaka n :»ku ana hoi e n'u knjna liaakokoe mai ; o ka mea koke ilio la 'no ui e h i i ke pohue— j ka walaau loa |ami mai nae imi kekahi. a l.ikou no <ue | Houomaele ma, kn-ka-kau ann makou j iluna o ka mokuahi, eia ka ke Kaina j (Tync) ka inoa, hoomanao ne 10, o la* | maika ka ihu i koe. | Ika hiki nna akn iluna o kn mokualii io makou e liolo oi. iioikeike mai ana ke ! Kapeua i na rumi a j au i manaoia uo ke .'Lu ;he mau rumi nuuui mnoli no, ahe *atio,maikai no hoi. i ua ani ini hoouam, e kilohi ae ai f me- i.a kmoinnohi wai gu'la i hoonionio ia, a kuuwelu mai hoi na ' paku ailika, nie ua kanU-puu ouiouio ; • !he kohukohu a Haleahi m«oh n > o uka : nei ika nana aku. I olelo wale at no i hoi ha na haole, 14 he mau Halealii lana | ko lakou mau mokoahi lawe oliua." Ei! [maikai maoli io no. Ka ino paha oka ! nani wale hoi ia. 4 * L ia aku ka hoi ka ! muimuia o Paiehuna," nana aku niakou a he He nani hemoiele ka pah o Lehua, Ka pahee i ka wai o Pohakomo, He w»i honi ili no ka oa*kapt-a»hot, E heli» «oa i ka lau o ka hau, ka ua mea no hoi )»r OMtkn\ a ke akanvai a ine ka u&auao i ii.»an h». HoiUuoiu iki iho ia iki ka wela. a iiuiin iki, •» ko'u hele hoo oo la iuka i ka inakaikai. a q<»« bo no ke Alii me ka'u wahine liuna o ka moku. orai ua hui aku ia no na haole a

i r. «» Sr»k«»<i p«H» u Kai;i«i!n»*!a«» : 111 \ l l«t|t Ji 1 i,:. ! r< l k:i!W-k;ill« i Sl!. i!o »«» l»«.i «« k-« I iinnH |m-j h,t -rti .• ;% » »i.t i»n»« ka> IM <• t-« \\ ■*) i. :» H.V k» l.tl » »*»3 > » 1 »4v.a ui.iKa h»»n m m W*iii. 1 k« Um' 'M!. a .» :.oj »u-t t«i ?»•> *•» »»«- j » «»\-« (itnK(i. I i;* : <*«•:» k»«x» 3«' <*«i *«*i*t • |«»»».:« « tiiu : ««M a« » s < » r«i«M» um. «: I »i.« \v,siil UK:<l«-». >1 V HI|:« 'l'lk'» '» r»IM»J. n »ii«iH nn» l'««i k>-ka?ti j»« ' " '<* kai»«" •t fuc iM »l;i;ti« «» ;;»»ii'-k«*ti. am i>-» j»« »?.t ! »ijti i«• i-i Hn » : »«• hiu ; M:«< " IH«'M j;»■» '» r» lll»tH ii| (IMi t ... % !| Jt<» !mM I1 I k:» lllilkulklll .lk<» « k'< << -t Ī. «»?<1 «'•• HI •<• * *' i? *: » jii«l I i*»' k»«(l Ml-'.kii l»ri*»ku.*l. i i»f f.< rj i i> «• k;l»»H «'» Kaii«ii»»itk — ,\ I K ( 111 »kr»«lK.»il ■-•» •'» «» »'J» fi«» : » ; i }*»M t. k<» n )!.-•") ')<• -t• iK;i »"kil iri !»'» Ul !»•>)'» ii» f. i p ! IU.