Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 39, 26 September 1868 — Page 3
KE KUOKOA, HONOLULU, SEPATEMABA 26, 1868.
WAIKAPU DALA NUI.—Ke amaamau mai nei o J. Kamakele i ke kakau palapala i keia Hale, e hai ana i ka lana o ko laila mau keiki ma ka hookupu dala ana. Heaha la ia? He eleu paha.
NA MEA HOU O LAHAINALUNA.—Ua palapala mai kekahi keiki o Lahainaluna ia makou, nona ke poo o ka olelo maluna ae, aka aohe no he ano nui. He hoopiha pepa wale no ke pai ana. ——
NO MAKAWAO MAI.—Ua kakau le ta mai o D. Kahipa o kela wahi maluna ae, e hai ana no kona makaikai ana, aka no ka pili wale no o na mea i hoike mai ai i na mea mau e hoolahaia nei, nolaila, ua hiki ole ke hoopoka aku. ----------
AHIONA PAKE MA ULUPALAKUA.—Ua kau wahi leta mai o J. Kahuakai o keia wahi ae, ia makou, e hai ana, ma ka la 10 o keia malama, ua hiki aku ko kakou makamaka pake Ahiona malaila ; a maia po no, ua akoakoa ae na pake paahana a me na hoahanau, a ua hai aku kela i ka olelo maikai a ka Haku ia lakou a pau, penei. "E hele hoi oukou ma ko ka uhane, pela oukou e hahai ole ai i ke kuko hewa o ke kino." E noho ana oia malaila e ao aku ai i ka ike palapala a me ke ao pu aku i ka pono i na kanaka o kona lahui iho.---------
MAKE A NALOWALE PAHA.—Mai kekahi mai o ka aina makani a Kuapakaa i noho ai i lohe pono mai ai makou. I kekahi la ka o ka pule elua o keia malama, ua hele aku kekahi elemakule mai kona wahi aku ma Ualapue, i ka lawaia o hee ; aka, iaia i nalo aku ai ma na kuaau e lawaia, aohe oia i hoi hale hou mai a hiki i ka wa a makou e kakau nei. O Kalele ka inoa o ua wahi elemakule nei. He wahi mai kau mau no kona he lolo. A ina pela, alaila, ua loohia hou no oia i keia wahi mai ona ; a no ka loaa ole o kekahi mea kokua e ku koke ana; nolaila, ua hina oia iloko o ke kai, a ua make. He wahi elemakule hoahanau oia, a me he mea la paha, ua loaa iaia ka maha ana, a me ke kuu ana o ka luhi.
HE NINAU NO LAHAINALUNA MAI.— Ua ninau ia mai makou e P. A. Kekuaiwahia o keia wahi maluna : "He pono anei i ke kanaka a mau kanaka paha, ke hoouna aku i kekahi mau pauku Himeni i haku ia ma ka olelo Hawaii, iloko o ka nupepa Kuokoa me ka uku ole o ka mea nana i hoouna aku ia mea?" Auhea oe, ina ua kupono kela himeni i ka pomaikai o ka lehulehu, alaila, i na iho no ilaila na haku manao o keia nupepa, a na lakou no e nana i ke kupono a me ka ole o ka lehulehu. Ina hoi he himeni ano hooaeae, aole no ia e kapa ia he himeni, aka, he mele ia, a e hoouku ia no, i 4 kene ta no ka lalani hookahi, e like me ke kuhikuhi ma ke poo o ke kolamu mua o ko kakou nupepa nei ma ka aoao mua. E nana pono i kela kuhikuhi i pololei ai ka hele ana, a he mea makehewa ka ninau ana mai.
Hawaii.
MOKU PAPA MA HILO.—Ua ku ae ka moku papa o "Kumukanawai " kona inoa ma Hilo, me na lako hale no ia ua Kanilehua. E lako pono ana ka paha ka ua lokuloku o Hilo i na hale laau a pau loa, a hooleiia ka hako pili. Pomaikai ia, he maka-ala like no ka hale, ke ano hou a pau loa.
KA AHA KAAPUNI O WAIMEA.—Ma ka Poaha, la 10 o keia malama, ua weheia ka Aha Hookolokolo Kaapuni o ka apana 3 o Hawaii, ma ka hale hookolokolo o Waimea. O ka Lunakanawai Kiekie Elisha H. Alena ma ka noho, me na Mea Hanohano Naiapaakai a me Mr. Haka. Eia na hihia i waihoia mai:
Ke 'Lii kue ia Kalaikini. Hoeha me ka mea make. Ua hoopaaia ka Mea hoopiiia ma ka Hale Pupule, nolaila, ua hoopaneeia ka hoopii.
Ke 'Lii kue ia Hulu. No ka wawahi hale a me ka aihue. Ua hoopiiia ka paahao, no ka wawahi hale a me ke komo ana i ka hale hana o Messrs Janion, Green & Co., ma Onoulinui, Kona Hema, a aihue aku eha mau buke helu waiwai. Ua hoahewaia, aka ua noi aku ka Loio, e kali ka olelo hooholo. Ua hoopaapaaia, a ua hooleia. Ua hoopaiia 3 makahiki.
Ka Loio Kuhina no ke Alii,
W. C. Aeto no ka paahao.
Ke 'Lii kue ia Hoolia, Moekalohe, Kaawa, Kahea, Keanaaina, Puulau, Kalamahiai, a me Nalanikapu. No ka inu ona. Ua hoopii mai keia poe, mai ka Aha Kaapuni mai. Ua hoopau wale ka Loio Kuhina.
Eia iho keia mau hihia malalo nei, oia ke 'Lii kue ia Pomaikai, Naehupahu, Kameo, Paawela, a me Keliilike. No ka hana wai ona. A me ke 'Lii kue ia Aa. No ka hoolako i ka wai ona. Ua hoopaneeia keia mau hihia, no ka mai ana o kekahi hoike o ka aoao o ke 'lii. ---------
Kauai.
KA HANA A ROWELA.—Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai a Hoimai mai o Niihau, a penei kana mau olelo: "Ma ka Poaono, la 19 o keia malama, ua kukulu iho ia ( Rowela) i ka Ahaaina a ka Haku, ma Kamalino. Nui ka poe i hele mai, na kane na wahine a me na keiki. Kana hana mua, o ka Bapetizo i na keiki, a pau ia hoomaka ka Ahaaina, mai ka poe elemakule, a i kamalii liilii loa. Aohe koe i ka hao a ka wai nui. Mai na laau maikai a na laau popopo pau pu me na opala. Ma ka la Sabati ae, he ahaaina hou ma Puuwai. E like me ka hana i ka la mua, pela no i ke Sabati. Eia wale no ka mea i koe, he makemake ole e ai i ka barena a e inu ole i ka waina. Ano e no hoi kau haua e Rowela i keia wa, aole hoi oe pela i kou manawa e noho ana ma ka pono."
WAA-PA HULIHIA.—Mai keia mea hookahi no maluna ae, ua loaa hou mai ia makou keia : Ma ka la 19 o Sepatema ba, hoi mai kekahi waa-pa mai Kauai mai me na ohua 16 a me ka ona waa-pa 17, oia o Kepuuiki. I ko lakou holo ana a mawaho o Kahio, huli hoi ka waa-pa. Aole no nae he ola i pilikia. Ina paha e huli i ka moana o Kaulakahi loa ua pilikia na ola.
Ua hele kaapuni aku nei kahi Maikoni sia H. Aea i ka mokupuni o Kauai, a aia paha oia ke hele la me ka hai ana i ke ano o kana hana ma kona kihapai ma Ebona. E olnolu ana makou e lohe i kana mau olelo.
O ke kahua mamua, mahope kukulu.
[Koena mai keia pule mai.]
Ua akaka lea ma kela helu aku nei, o ke kahua ka mea mua ma na mea kukulu; a ua akaka no hoi he mea maikai ka mare, ke hookahuaia ka maikai o ka mare maluna o ka pono a me ka lako pono o ka noho ana.
I kekahi wa koke no mamua iho nei, ua ninau aku au i kekahi mau kanaka opiopio o keia kulanakauhale (Honolulu) no ka pono e mare laua i mau wahine. Olelo mai laua penei: "Aole pono e mare, aia a makaukau mua e ike ana ua lako pono a hiki ke malama i ka wahine me ka hemahema ole." He olelo naauao loa ka keia mau kanaka opiopio. Oia maoli no ke ano o ka mare wahine ana. Pela no ka noho ana o ka poe naauao o na aina e, aole lakou lalau e i ka wahine mamua o ko lakou ike iho e noho hemahema ana. He mea nui loa ka wahine, a ua oleloia : "Ina loaa ka wahine, alaila, o ka loaa no ia o ka mokuahi." Ina pela, alaila, aole e pono ana ka mokuahi ke ole e makaukau mua i na ipuhao, na ki, na enegini a me na mea e pono ai ka mokuahi. Eia no nae ke kapili mokuahi wahine kanaka mai nei no kekahi poe, aole nae i lako mua i na puka-uahi, ua nanahu a me na ki e wili ai i ka mahu. I hoopaakiki aku ka hana e holo i ka moana loa, e hai iho ana ka huila, a o ka hapakue iho la no ia, a pokakaa hele ana, a pau ka pono; a ma na papa paha auanei e au mai ai e moku hele ai i ka moana. Ea! he wa hou keia. Ua loli ko kakou noho ana mai ke ano ae o ka wa kahiko mai o Hawaii nei, a pela no e loli ai na mea a pau. O kekahi hewa nui keia ma Hawaii nei, o ka mare ana o na kanaka me ka noonoo mua ole i ke ano e maikai ai ka mare ana. Anuanu ka noho ana o ka hale nohaha, a maikai ole hoi ka noho ana o ka mare hemahema.
E olelo mai paha auanei ka poe pane: "O ka wahine e ae mai ana e mare i ka wa hemahema a ilihune oia maoli ka wahine i makemake io i ke kane." Ke ae aku nei au, aka, i mare mai no ia wahine me ka manao i makua malama pono oe nona a me ka iini hoi o kona puuwai e oi aku ana kou pono mahope aku. O i kali wale nae kela a loihi loa, haalele mai la ia oe, i ua kane noonoo mua ole nei mamua o ka lalau ana i ka be rita mare. He lehulehu loa o ka poe opio naauao i aoia maloko o na kula kiekie i mare wahine me ka hemahema, a i ka ike aku, ua like me ke kanaka paaua naaupo loa, me he mau kanaka la i hoonaauao ole ia. I maikai no ka noho ana mare ana naauao i ka lako pono, a maemae ka noho ana, aka, o ka mare e ana me ka loaa mua ole o ke kahua, aohe wahi lihi hanohano iki, he ano pokeo wale ka noho ana. Ke minamina nei a ke mihi nei kekahi poe i ka hewa o ko lakou mare e ana i ka wahine me ka loaa ole o ke kahua e kukulu ai ka maikai o ia mare ana, a o ka nui o na wahine a ia poe, ua haalele mai i na kane, a ke noho manu mai nei me kekahi poe e aku. O kekahi poe kane hoi, ua haalele wale aku i na wahine me na keiki, a nawai la e malama ana ia lakou? Ua hoi hou no ka malama i na makua a me na pilikana o ua poe la i haalele ia. Alaa ka hewa nui o ia mare e ana ! Pela io no! no ka mea, aohe i kukulu mua ia ke kahua a kapili e ia mai kaupoku iho. U-hoi o ka ihu ia !
He paulehia maoli no ko kekahi poe opiopio e mare mai nei, me ka manao ua loaa kahi oihana, a o ka wikiwiki iho la no ia e mare. Eia ka apiki loa, o ka hoi no o ka pono i ka makua no na pono o ka hale e noho ai, ka ai ana, a aohe kuokoa iki o ka noho ana. Ua mare kekahi poe no ka manao kuhihewa i maikai ka inoa, aole e lawe wale ia kahi oihana. He kahaha nui ko'u! Kai no e noho hoomanawanui no ka oihana me ka hoomakaukau no ka mare ana aku, alaila, e loaa auanei ke kahua. Pono ia mare ana i na e mau loa iho ana ia oihana ia oe, aka i lawe wale ia ae, alaila, e hoka auanei e hoaa wale ai. Nolaila, mai hoopilimeaai wale mahope o na haku hana o loaa ka pilikia mahope aku. Eia no kekahi poe haole ke noho oihana mai nei, aole nae i mare wahine, no ka mea, o ke kahua ka lakou la mamua e kukulu ai. Ma ia rula ka pono e hahai ai, i maikai ai ka noho ana i ka wa mare. He mea mau keia i kanaka Hawaii, ina no e loaa wahi hana, o ka mare iho la no io, aohe ka he hookuonoono mua a lako pono alaila mare. Miki e no e mare, a mau no ka noho ana pelapela a me ka ilihune. Lilo ia oe a lilo i ka wahine, a pela wale no a elemakule. Pipili mau ka pelapela i keia Lahui Hawaii; aohe hoi e nana oe he au hou keia. Ua manao kuhihewa loa kekahi poe, he pono ole ka noho hookahi iloko o ka oihana, a e pono ka mare i maikai a paa ka oihana. Ea! e hoopau ia manao. Aole o ka noho mare ole ana ka mea e hoopauia ai mai ka oihana mai, aka, o ke ino o ka hana oia ka mea e kaiehuia ai. Eia ke noho loihi nei kekahi mau mea ma ka oihana me ka mare ole, aole nae hoopauia.
E na kanaka ui o Hawaii nei e haliu a maliu mai, alia oukou e pulale e i ka mare e ka poe i hele i Kapunahou, Kehehuna a me Lahainaluna, o lilo ko oukou noho ana naauao i noho ana pelapela mau. E lawe oukou i ka naauao a kau iluna, i mau ai ka hanohano oia naauao. Aole oukou e lilo ma ke ano naauao haole i na e pupuahulu e ma re e, no ka mea, ia oe e mare ai, alaila, aohe ou waihona. Lilo paha auanei ia oe a lilo i kahi wahine, hanau ke keiki, pela mau no oe e apaia ai a mau kou noho ana pelapela. Kipaia mai ko olua wahi e na hoalauna, e kakau mai ana no na wahi paipu ma ka paia, a e lewalewa mai ana no na wahi hulilau ma ka puka komo maluna ae, a e kiepaepa mai ana na wahi welu lole ma kahi moe; eku mai no na puaa ma kekahi aoao o ka hale, a ukele aku ukele mai, aohe kohu pono iki o ka noho ana o ka naauao. E hoomanao i keia e ka poe noiau, mai hoohewa i ka mare, aka, o ke "kahua mamua, a mahope kukulu."
E lilo keia e na opio i haawina na oukou e nalu ai a mai noho a kapa he ino.
HUA-A.
Na hua mua o ko Gen. Napia lanakila.
[Mai ka Nupepa 'Elele" mai o Nu Ioka.]
Ma Enelani mai i loaa mai ai ia makou kekahi mea i kakauia mai Abusinia mai. E hoike mai ana i ke ano pilikia o ka aina i loaa mai ke kaua mai i luheleiia e ko Gen. Napia lanakila ana, a me ka make ana hoi kekahi o Teodoa :—MULIWAI TEKASE PANALAAU
O WA DELA ABUSINIA.
Ua palenaia na la o Teodoa ka nui a me kona noho alii kuapapanui ana, a o ka haunaele a me ka mokuahana ka i pani iho ma kona hakahaka. O na hua maikai a Enelani i o-u iho nei ma o ko lakou poe kaua la i hoounaia mai ai i keia aina popilikia ke kumu i oi nui loa aku ai ka poino o na lahui o Eitiopia nei. I ka nana aku, ke hoakoakoa nei lakou a pau e kaua aku i kekahi a i kekahi. Ua mokuahana kela a me keia ohana iaia iho, ma keia manawa ke hamau nei na'lii mai ka noho ana oluolu ana, a ke hoala mai la i ko lakou mau hae kipi e kue aku i na Moi maoli o lakou mai lalo mai. He mau puali kaua nui kai ohiia mai na wahi mamao loa mai o keia aupuni palahalaha, a ke hoakoakoa ae la hoi na'lii i hoopaa pio ia ai (e Teodoa) e kaua aku ia Gobazi pio ole a me kona mau koa babare, a pela auanei e oi aku ai ka ino o Abisinia nei imua o ka wa a Teodoa e holapu ana i ke aupuni holookoa, oiai ua make oia ka Moi i makau ai ko Abisinia a pau, a ka mea hoi nana i hoomalu ia aupuni me ka lima kakauha. Ua hoi hou a like me kona kulana mua, ka lehulehu wale o na aupuni liilii i okiokiia, e kaua ma-o ole ana i kekahi a i kekahi.
Aohe mea i manao ia i keia manawa maloko o Abisinia no ka noho ana Moi ma ke ano he mamo mai a Solomona mai—ma o ke alii wahine la o Seba, aka, mamua loa aku nae ua hooiaio ia mai no he mamo no e ola ana.
Mamuli o ka olelo a na Kahuna a me na kanaka akamai a pau o Abisinia, ua i ia o ka Moi o Soa, o Meneleka, oia wale no ka mea kupono e ola nei no ka Noho Alii o ke Aupuni, ka mea nona ka mookuauhau i pili i ua Alii Wahine hapa pohu la i hele ai i Ierusalema "e ike i ke akamai o Solomona." Ua ikeia no hoi o ua kanaka naauao loa la i ko na kanaka a pau o ka honua nei, aohe ka oia i ana iho la i kana "mau wahine ehiku haneri na kaikamahine a na'lii, a me na haiawahine ekolu haneri," ua aloha iho la oia i ke Alii Wahine o Seba, a i mea e ike ia ai ka nui o kona manao waipahe wale no ka hiki ana mai o ua Alii Wahine kaulana la, ua haawi wale aku la oia iaia i na mea a pau a ka naau i iini ai, oia hoi, "i kela mea keia mea ana i noi mai ai," "pela oia i huli ae ai a hoi aku la i kona aina, oia a me kana mau kauwa," a ke nana ae nei na A bisinia i keia wa maluna o Meneleka me ko lakou mahalo nui iaia, i ka i ana, oia wale no ka pua a Solomona i koe e ola nei, me ke Alii Wahine o Seba, aka nae, o Meneleka, he koa oia me he liona la iloko o ka wa kaua, ua koho iho la oia ma kona aina ponoi, ma o Soa wale no oia e noho alii ai a pau na hokeke ana o ke kulana Moi maluna o Abisinia.
He nui wale no na mea momona i hoiliiliia mai ka waha mai o ka poe pio, e pili ana no Teodoa. He Kristiano manao ikaika loa oia, a ua oi aku no hoi kona ike i ka Palapala Hemolele mamua o na Moluka, na Paria a me na Abuma. O kela mea keia mea ana e hoomaka ai e hana, he mea mau iaia ka puana ae ma na huaolelo mai loko mai o ka Palapala Hemolele.
O ka luku ia ana o na poe pio iloko o na la elua mamua iho o ka la hoouka kaua o Fala, ua kokua ia mai no ia hana hoomainoino ana e na poe alii ona he nui. Mamua ae o ka luku ana, ua kahea aku oia i na'lii punahele ona e hoakoakoa mai maloko o ka halealii i hoike aku ai oia ia lakou i ka hele ana mai o na poe Pelekane, a malia e hoopuni ia ana lakou, nolaila, he mea pono i kona manao ke hoomakaukau e i na mea e pono ai o kona mau koa wiwo ole. He nui wale na poe pio maloko o Magedala, he poe ino maliu ole mai i ke kalokalo ia aku, he poe hoonaikola iaia me ka hoole loa mai i na olelo ao naauao; aole anei he mea pono ke hookaawale aku ia poe e ai ahuai wale ana i ka berena me ka palaualelo; ka ai hoi a na poe koa, a ma ia mea e hooki pokole auanei lakou i ka manawa ke hoopuni ia mai no ka wa loihi iki aku. No ia mea, hooholo lokahi like mai la na'lii e hana aku no o Nagasi (Teodoa) e like me ka mea i pono i kona mau maka, no ka mea, he naauao kana mau olelo. I ka pau ana o keia, oiai ua loaa mai la iaia ka manao maikai o kona mau alii, kauoha ae la ia e lawe mua ia mai na poe haole pio i hoopaahao ia me ke kaulahao.
Mahope iho o ka haalele ana mai o na'lii iaia e hooko aku i kona mau makemake, ua komo iho la oia i kona kapa alii, a hookau iho la hoi i kona papale kalaunu, no ka hele ana e ike i na poe pio Europa. Kau ae la oia maluna o kona miula keokeo a holo aku la i Salanagine i kahi i laweia ae ai o na poe pio Europa a me na Abisinia. E ku ana na poe pio elua mahele i hoopuni ia e kona mau koa i kahiko ia i na mea kaua a hiki i na niho. Me ka helehelena hookano kona holo ana aku i kahi a na paahao e ku ana, i hele wale a hohoma na papalina o kela a me keia paahao i ka ua mea he makau. Elua mau alii i holo wikiwiki mai la e paa i na kaula keehi iaia i hoomakaukau iho ai e lele ilalo, a ua meha iho la na mea a pau.
Oia anoano la wahi a kekahi pio, ua lohe maopopo ia na pana ana a ko makou mau puuwai. Ua lele mai la ko'u puuwai a ka puu kahi i kau ai me he mea la e kaili ae ana i ke aho, ua wikiwiki ino loa ko'u pana, haalulu no hoi ko'u mau kuli, a ua oi aku hoi ka weliweli o ka hopena ike ole ia mamua o ka hopuhopualulu o ka manao i kuu ike ana.
Mahope iho o ko ke Alii lele ana ilalo hele kuemi hope aku la oia iluna a ilalo o na laina o makou e ku ana me ka nana weli mai o na maka ia makou, a he ano hupo no na hiohiona o ka onina a ua alii Teodoa la. (Aole i pau.)
Puni Hanohano.
E KA LUNA HOOPONOPONO E:—Aloha oe :
Me ka lana o kuu manao e kamailio iki aku no na mea a'u i ike iho nei ma ka buke ehiku Helu 34 o ka la 22 o Augate 1868 nei, na na Haina, a Aloha Lahui, i kapa iho ai i ke kumu o ke emi ana o ka Lahui Hawaii, no ka hookomo ana ka o na makua i na kaikamahine i ke kula haole, a ike iho la ka ua mau makua nei ua makaukau na kaikamahine, a ua naauao hoi ma ka olelo Beritania, alaila, olelo aku la na makua i na kaikamahine, i kane haole kau, mai moe oe i ke kane kanaka, o poho kou ike haole, o makehewa kou kino u-i a nani hoi. Ke ninau aku nei au ia oe e Aloha Lahui. He oiaio anei o ke kumu io anei ia i emi ai o keia Lahui, no ka haawi ana o na makua i na kaikamahine i na haole, a me na Pake, me ka mare ole ia, a noho mamuli hoi o kekahi poe wahi a kou manao ? Ke hoole aku nei au me ka oiaio a me ka wiwo ole imua ou, a imua hoi o ka lehulehu. Aole oia ke kumu i emi ai o ko kakou Lahui e ka makamaka i lohe oe, e noonoo oe i ke kumu nui o ke emi ana o kakou, oiai hoi, no ka mea he kanaka paha oe, ua loihi kau kukulu manao ana, a i keia kukulu manao hoi ou e ke hoa, i ike maoli aku ai au i ka hemahema o kau kuke-ehu ana ae nei imua o ka lehulehu, no ka emi ana o kakou ia kakou iho, no ka mea, o Kamehameha I no ka Moi o ko kakou mau Kupuna, a me ko kakou mau Makua i ka Wa kahiko, no ka mea, e noho Huikau ana no lakou ia manawa, aole lakou i ma re ia, moe aku no, moe mai, aka, pii maikai no ka ulu ana o ka lahui o kaua, nolaila, ea e noonoo pono iho kaua i ke kumu nui o ko kakou emi ana, no ka mea, ua Uku-pau ia kakou, a koe mai ko kakou ola i ka puka-ihu, e i mai paha auanei oe e ke hoa, a kuhi hewa mai oe, ka he kaikamahine ka paha kana, ua ke-eo ka paha oe i ko kaikamahine, aole a'u kaikamahine, he kanaka keiki ole au, he mau keiki hanai ka'u na hai, he keiki kane nae, aia aku nei no iloko o ko Enemi nui o ke kula haole, e i mai no paha oe auanei no ko ike ka paha he keiki kau aia i ke kula haole, nolaila oe e ke-eo mai nei, aole nolaila ka'u olelo pale, no ko'u ike maoli no, aole oia ke kumu i emi ai o ka lahui, no ka mea, owau kekahi mea minamina i ka lahui, ina hoi he kumu e kau i hoopuka mai nei, alaila hoi hui pu aku kaua, aka ina ua hilinai nui oe o ke kumu iho la ia o ke emi ana o keia lahui, alaila, eia ka ninau ia oe, heaha la hoi ka mea i pii ole ai hoi ka ulu o ka laau a ka poe i kanu i ka lepo maikai, a o ka poe no la hoi i kanu i ka lakou laau i ka lepo apaapaa ke emi? no ka mea, he nui loa no hoi ka poe i lulu i ka lakou mau hua ma kahi lepo maikai, aole no hoi he hikiwawe o ka ulu ana, a ke emi nei no, a ke like pu nei no ka haawina mai ka papa ekahi, a hiki i ka papa elua, mai kuhi mai nae oe he olelo pale keia e kue aku ana ia oe, aole, owau no kekahi mea minamina i ka lahui, aka, i ko'u manao, aole no e ola ana keia lahui, e nalo ana no e like me ka nalo ana o ka malamalama o ka Mahina i na po o Kulu, a me Mahealani.
John M. KEKAHILI.
Uli, Sepatema ba 12, 1868.
MA RE.
Au g 14, ma Honolulu, mareia e H. H. Pareka, o Papa k, me Keala w. No Waikiki laua.
Aug 27, ma Honolulu, mareia e H. H. Pareka, o Lokeoki k, me Kaahaaina w. No Kawaiahao laua.
Sept 5, ma Honolulu, mareia e H. H. Pareka, O Kaianui k, me Kuihe w. No Waikiki laua.
Sept 19, ma Honolulu, mareia e H. H. Pareka, O Kaliula k, me Kaahihi w. No Honolulu laua.
Sept 22, ma Honolulu, mareia e H. H. Pareka, o Pupuawa k me Kinohi w. No Palolo laua.
KUKUI! KUKUI!!
UA MAKEMAKE AU I NA HUA KUKUI i wela ia ka alualu oolea a o ka io wale no o loko, i umi tausani (10,000) paona. A o ka uku no ka paona hookahi, he elua keneta me ka hapa (2 1/2) ma Honolulu nei. E wiki mai! E wiki mai oukou: GEO. McLEAN (Keoki Bolabola).
250-3m
OLELO HOOLAHA.
KE papa aku nei au na mea ilio a pau e hele wale ana maluna o kuu mau aina kuai, ma KAIHOOA a me POHAKULUA ma Kohala Komohana, Hawaii, no ko lakou pepehi ae wale i na hipa a me na kao. Ma keia hope aku, e waiho ana au i ka laau make maluna o ua mau aina kuai la, me ke ki-pu ana i na Ilio o keia ano. Ina e loaa ke kahu nona na Ilio, alaila, e hookuu ia lakou e like me ka pono.
DANIEL WAIANUHEA.
Kukuiwaluhia, Kohala Akau. Spt. 26, 1868. 356-1ts
OLELO HOOLAHA.
E IKE auanei na mea a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke papa aku nei au i na mea holoholona, Bipi, Lio, Hoki, Miula, Kao, Puaa, aole e hele wale ma ku'u aina kuleana kalo, ma Kolea, Waihee Maui. Ina e komohewa kekahi o na holoholona i hai ia ae la maluna, a loaa i kuu Luna ia Lima, e uku no ka mea nona ia holoholona i $2.00 no ke poo o ka Lio, Bipi, Hoki, Miula, Puaa. O ka Hipa, Kao, he hapaha no ke poo hookahi. E lilo kela i Kanawai paa no keia aina i kona la i hoolaha ia ai ma ke Kuokoa.
JOHN KAWELOHELII.
Kolopue, Waihee, Maui, Sept. 16, 1868. 356-3ts
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU, MA KA la 21 o Sepatemaba, M. H. 1868, o S. M. KAMAKAU, no Honolulu, Mokupuni o Oahu, i kulike ai me ka Pauku 3 o ke Kanawai. "E hoomahuahua ai i ka ike iloko o keia Aupuni, no ka loaa ana o na kope o na Palapala Aina a me na Buke, i ka mea ponoi iho a me ka ona o ia Buke," i hooiaio ia ma ka la 31 o Dekemaba, M. H. 1864, ua waiho mai oia iloko o kela Keena Oihana, i ka ino o kana Buke,
"KA MOOLELO HAWAII"
o na pono a pau o ia Buke, ke hooiaio nei nona ponoi iho. I hoike no kela, ke kakau nei au i ko'u inoa, a ua hoopii mai hoi i ka Sila o ka Oihana Kalaiaina, ma Honolulu, Oahu, i keia la 23 o Sepatemaba, M. H. 1868.
( Signed) F. W. HUTCHISON,
556-2m s Kuhina Kalaiaina.
LIO NALOWALE! $5.00 MAKANA!
UA NALOWALE, A AIHUEIA Paha mai kahi aku o ka mea nona ka inoa malalo nei kuu Lio nui ulaula; ekolu ona mau kapuai keokeo, a me kahi kuni uuku ma ka uha akau hope. O ka mea e hoihoi mai i keia Lio, e loaa no iaia i ka uku makana maluna. O ka mea hoi e hoike mai i ka mea nana i aihue, e makana ia oia he $20.00. KALE (Charles Howard).
Honolulu, Sept. 19, 1868. (355-2t*) ma Ka Nekina.
HE KEIKI I MAKEMAKEIA!
UA MAKEMAKEIA E AO I KEKAHI KEIKI Hawaii i ka Hana Hoonani Lako Hale, a me ka hoopihapiha moe (Cabinet & Upholstery). I keiki kokoke i ka 16 makahiki, a ua ike hoi i ka olelo haole. Aohe i makemakeia ke keiki molowa. He pono hoi i ke keiki e hooiaio mai i kona hoomaikai ia. E loaa koke no ka hana ma ka hele ana aku i o.
M. T. DONNELL la,
Ma Waikiki iho o na huina Alanui Nuuanu me Moi.
Honolulu, Sept. 16, 1868. 355-2ts
HALE HUMUHUMU PEA.
W. G. WOOLSEY MEA HUMUHUMU PEA. UA WEHE AE NEI AU I HALE HUMUhumu Pea ma ka Hale Pohaku ma Alanui Moiwahine, oia ka Hale Kalepa mua o Walker, Allen & Co., malaila e makaukaumau ai ma ka hana i haiia maluna. Aohe uku no ka hoahu ana i na pea.
Honolulu, Iulai 4, 1868. 344-3ms
LOIO! LOIO!
LEO. WOLFF,
LAHAINA, MAUI.
342-6m
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA MEA A PAU O MAUA o na mea nona na inoa malalo nei, ua hooilina oiaio o ka waiwai paa a me ka waiwai lewa o
LIWAI HAALELEA
i make aku nei. Nolaila, ke kahea aku nei maua ma ke akea i ka poe a mau mea paha e paa aua i kahi waiwai paa, a waiwai lewa paha i hoolilo ole i a aku, e pono lakou a pau e hoike koke mai imua o maua, a i ole i ko mana kanaka ponoi, a hope hoi, oia o W.S. Pahukula wale no. E hele kaapuni ana oia mai Kauai a hala aku i Hawaii, no ka launa pu ana me oukou ma keia hope aku Ina o kekahi mea, a huna paha i kekahi o ka waiwai i haiia maluna, me ka hoike ole mai,e hoopii no maua e like me ke Kanawai o ko Hawaii Pae Aina. Me ka mahalo.
CHARLES KANAINA,
H.K. KAPAKUHAILI.
Honolulu, Iune 1. 340-6m
OLELO HOOLAHA.
MA KA WAIWAI O}
MAKUAKANE (K)}
No ka mea, ua noiia mai au e KAUHAI w, o Hilo, Hawaii, e hookohu i ia no ka hoolohe ana i ka Palapala Hoopii ana, no ke koho ana i Lunahooponopono Waiwai no Makuakane k, o Hilo, Hawaii i make kauoha ole. Nolaila, ma ka la 2 o Dekemaba A.D. 1868, i ka hora 9 o ke kakahiaka, oia ka manawa i olelo ia no ka hoolohe ana i kela mea, me aa mea a pau i hoole ke pili.
Hanaia ma kuu Keena ma Hilo i keia la 25 o Aug. 1868.
R.A. LYMAN.
353-3m Lunakanawai Kaapuni Apana 3.
KALE N. SPENCER HANALE MCFARLANE OPIO
C. N. SPENCER MA
NA KOMISINA KALEPA.
E LOAA MAI ANA NO IA MAUA NA MEA i hoounaia mai o na Mea Ulu o keia mau Mokupuni, e like me na Ili Bipi, Ili Kao, Kope, Pepeiao Laau, Pulu, Ko-paa a me na hua ai e ae, a e hooliloia no ke kumukuai pomaikai loa. E kuaiia na waiwai a hoounaia aku e like me ke kauoha.
344-1 yr
HALE KUAI LOLE HOU!!
UA WEHEIA AE NEI MA KE ALANUI NUUANU, ma o iho o ka Hale o McL EAN, he Hale Kuai Lole Hou. Malaila e loaa ai na Kamaa a me na Buti o na Kamalii a me na wahine. E kuai makepono ia na lole a me kela mea keia mea.
JOS. DAVIS &Co.
327-6m
OLELO HOOLAHA!
NO KA MEA, UA HOONOHO AKU AU IA CHAS. H. JUDD (Kale Kauka) i Hope no'u. Nolaila, ke hoolaha aku nei au i na kanaka a pau, mai keia la aku, oia wale no ka mea mana e ohi ai i na uku hoolimalima a me na aie e ae. Aole loa e uku ia kekahi mau bila aie ma ko'u helu ke ae ole oia a kauoha ole mai paha.
H.K. KAPAKUHAILI.
Honolulu, Iulai 9, 1868. 245-6ms
S. MEGNIN
MEA KUAI LOLE MAIKAI
—A ME-
NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO,
Na Kamma, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.
E hele mua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, a e kuai makepono aku no wau. Aia makai iho o ka Roiala Hotele ku'u Halekuai Lole. E wehe ia ana ka puka i keia la.
Honolulu, Ian. 4, 1868. 346 6m
HALE PAI KII!
AIA KO'U HALE PAI KII MA
MONIKAHAAE,
Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu. He emi loa ke kumukuai o na KII. H.L. KEIKI (CHASE)
318-ly Mea Pai Kii.
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU O kela ano keia ano, o makou o ka poe nona na inoa malalo, ke hookapu aku nei makou i ko makou mau aina hoolimalima, ka aina hoi o ka mea i mahaloia L. Kaina e waiho la ma Puna i Hawaii e pili ana ma Kamomoa Akau, ma ke komohana o Kealakomo; eia na inoa o Leapuai-uka, Panauiki-uka a me Panaunui. Aole e hele wale na holoholo ia maluna o kela mau aina i hai ia ae la maluna, kapu ka bipi, lio, hoki, miula, hipa, kao a me na holoholona e ae, e uku no hookihi dala no ke poo pakahi ($1 00) Eia kekahi, ua kapu loa na kanaka i kuleana ole iloko o keia mau aina i hai ia ae la maluna, aole e hele wale a lawe wale paha i na mea e ulu ana maluna o keia mau aina, mai kona la e ike ai. Ina e loaa ia makou, e uku no hookahi dala no kona komohewa. E lilo keia i kanawai paa no ko makou aina mai kona la e laha ai ma ka nupepa. A no ka oiaio o keia ke kau nei makou i ko makou mau inoa. Manu 1, Manu 2. Kaloma, Oua, Naeole, Gepano, Penehasa, Kaneapua, Wahine, Kaanaaua, Kaihe, Ku hakani, Nadaro, Naule, Maniana, Pea, kaluahi, Moeuhane, Keanuenue, A. Kani. S. Kaluahinui, E G D. Hikilalua. Na ke kakauolelo o ka poe Hui. Ahuaia. (353 4ts*) Puna, Hawaii, Aug 20, 1868.
OLELO HOOLAHA.
E ike auanei na mea a pua, owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hookapu aku nei wau i ka Lio, Bipi, Hoki, Miula, Puaa, aole e hele maluna o kuu aina ma
KAWANANAKOA,
e waiho la ma Nuuanu, Mokupuni o Oahu. A ina e hele ana kekahi o na holoholona i haiia maluna, maluna o ua aina la i haiia, a loaa aku i kuu Luna i KAHOOILIMOKU, e uku no i $1.00. Ke papa ia aku nei no hoi na kanaka o kela a me keia ano, aole e kii i ka pohaku, oopu, opae, a me ka manu, o waiho ana, a e holo ana ma na palena o ka aina i hai ia maluna, e uku no i $3.00 no kela a me keia, a ina aole e uku mai, alaila, e hoopii no au ma ke Kanawai, a i ole ia o ko'u Hope paha. Owau no o Mrs. N. NAKUAPA PUHALAHUA.
Honolulu, Aug. 31, 1868. 353 4t*
E HOLO MAU ANA KE
"KILAUEA"
I keia hapaha Makahiki, e like me keia
malalo nei.
E hoomaha ana i keia pule ae, Sept. 21, a e hoomaka ana
ma kana huakai holoholo mau. E haalele ana ia Honolulu
Poakahi Sept. 28
Poakahi Okat. 5
Poakahi Okat. 12
Poakahi Okat. 19
Poakahi Okat. 26
Poakahi Nov. 2
Poakahi Nov. 9
Ma ka hora 4 1/2 ponoi o ke ahiahi, a e ku ana ma
LAHAINA,
KALEPOLEPO,
KEALAKEAKUA,
KAILUA,
KAWAIHAE,
a me MAHUKONA.
Ma ka hoi ana mai, e haalele ana ia
KEALAKEKUA ma ke awakea Poakolu.
KAILUA, ma ke ahiahi Poakolu
KAWAIHAE & MAHUKONA, ahiahi Poaha.
Ku hou ma HONOLULU i ke kakahiaka Poaono.
E hoopae ia no na ohua o MAKENA.
WALKER & ALLEN
Honolulu, Sepa. 19, 1867. NA EGINI.
318-3m
No Hilo.
KA MOKU KUNA
"MELE HILO,"
O Ballastier ke Kapena.
E HOLO MAU ANA KEIA MOKU I KE Awa maluna, no na ukana a me na ohua e ninau ia
HULIPAHU, (L.L. TORBERT).
318-tf
E KUAIIA AKU ANA
KA MOKU KUNA
"MERE HILO"
nona na tona 48 14-95, i kapili hou ia iho nei i ke kele awe, a hana hou ia iho nei na hemahema a pau, a hoolakoia he mau mea hou, a ke holoholo nei mawaena o Hilo a me Honolulu nei. E kuaiia aku no i ka poe e makemake mai ana. No na mea aku i koe, e ninau ia
L.L. TORBERT (Hulipahu)
ma Honolulu, a ia J.H. CONEY (Koni) ma Hilo. 338-tf
NA LAAU LAPAAU
A DR. JAYNE.
OIA NA
LAAU KUNU,
LAAU HOOPAU NAIO ME NA KOE,
LAAU HOOPAA HI,
LAAU HOOMAEMAE KOKE,
LAAU HAMO-PENIKILA,
HU'ALE OLA.
AIA MA KAHI O
KAKELE me KUKE,
Ma Honolulu 327-tf
HALE MU!
HALE KUAI MEA AI!
HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau:
RAIKI no Waimea. Kauai mai,
PALAOA maikai loa,
KAMANO io ula no Keamolewa mai,
BIPI uahi no Kaleponi mai,
KOPA keokeo - KOPA ulaula.
AILA Honua! AILA Kohola.
KOPE—PAAKAI,
AI no na Lio me na Moa,
Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.
PIA NO HAWAII MAI,
PIA AI—
A he nui loa no na mea ai maikai e ae.
Nolaila ia ea, e na makamaka, e hele mai no me kahi dala, a e like maka no oukou i keia mau mea i laila ae la maluna.
Me ka mahalo.
I. BATALETA.
318-3m
Na Buke
I Hoolahaia e ka Papa Hawaii.
-
Baibala Hemolele Nui ili gula nani
me na kuhikuhi ma na aoao - $12.00
" " uuku iki iho " " 8.00
" " Nui ili eleele kaekae wai gula 7.00
" " Pananaiki iho ili eleele " 5.00
" " " " " 3.00
Kauoha Hou ili gula nani me na kuhikuhi 3.00
" " eleele kaekae wai gula " 1.50
" " " " " 1.00
Kauoha Hou Hapa Haole - - .75
Baibala Ohana nui me na kii moohana,
ili eleele - - - - 5.00
" " " " kao 2.50
Lira Hawaii 1848 me ke kanawai .25
" " 1855 - - .25
Kumu Leo Mele ili manoanoa me ke
kanawai - - - - .25
" " " lahilahi - - .12
Moolelo ekalesia - - - .50
Haiao - - - - - .25
Hele Malihini ana - - - .25
No ko ke Akua ano - - - .25
Lira Kamalii - - - .25
Hoike Palapala Hemolele - - .25
Moolelo Heneri Opukahaia - - .25
Hoike Akua - - - - .25
Wehewehehala - - - .25
Ninau Hoike ili manoanoa - - .25
" " lahilahi - - .12 ½
Ui Kamalii Kula Sabati - - .12 ½
Kumumua Kula Sabati - - .12 ½
Haawina Kamalii Buke 2 - - .12 1/2
Eia na buke i haawi wale ia.Ui.
No ka Aoao Pope.
Hoike Pope
Ka Ekalsia Oiaio.
Palapala Liilii-
Helu 4---Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6---E hele i o Kristo la.
Helu 7---Ke hoi ana mai o ke Keiki Uhauha.
Helu 11---No ka hoohiki wahahee i ke Akua.
Helu 16---Ka eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko ana.
Helu 17---Mai hana ino i na Holoholona.
Helu 18---No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Batimea Puaaiki.
L. H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.