Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 39, 26 September 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

j HELU 5. i Ka holo ana mai Apinewale aku a hiki ' ma lameika, a mai loila aku i i lakanela, a holo loa a hiki i i Kana-Kamaki. ; • No ka loihi iki no p-tha o ko mako*i |mau la o ka noho ana \ l'anama, nolaila j !i keia holo hou anaaku no a makou ma' j feeia Mokuahi, mea | Hnu-ku ukai (hou niai nna no) ka \va o ; Koo-koo-lau i ka niua mea lua-i, ako, ; aole nae hoi he kuonoono loa iho, ai»!ei : no i loihi loa aku, " o ka mea opala-pala- ; ulu koke ae la no ia o ke kunaka," oia ; ' no oe ia ? Mohala i ka h kapua iiimn o Mana la. o ka oluolu maikai hou inai la no ka ia. ;; me he la ua maa Wale i ka holo inoana : ana, (hookohukohu lua ea,) E aha la hoi? f o kekahi mea !e-a-le-a okoa no w o ka S holo moku ui&ikai ana, o ka ike aku i na iohu» a pau, e no-no-ho ana iluna o na iioho } i hoolako ia. A ina he inalie mai- ; kai ka moana, n he aheahe maikai ka | makani, hohola *el4 na anini, he oluolu| r maoli no ka noho aaa iho, (o ko ka moa- : na oluolu no na® hoi,) he okoa (01 no ia, ' moi ko ka aina noho «»luo!u ana, no ka mea, oia maoli no ka oinio o ka noho oluolu ano, he

A'wei Kju;kt lra t*iak"»n». 0 >U ri naaamihJ i A ! tu. Na ha'lo k?hs-o«.jo hiivi o E wrt?he i kt nua nr*; o Kin;t, He pil<r unia-um-» nke K- hoUiele. 1 Wnlele k» poho i k* 1.1 'ki hAU 1 ». Hr aho »a no k \ m-»fcahi !»u surt, He ua kea he ki j pni-oi'-i-paw*. £ ok: 3ui ik* h*na i o Kual tnakiU. He !ins nei he hiw-ihiwnii na ka manao. H« ipu kua-aha mau ». Mana'ku !a u pule o KamahumahoWoie. Aole i !tuh.i l-ta » i m;iu walu a makou Liwh* aku «>, m'ai "Apinewale aku. hiki Koke i laiuinka. Ano ke kakaluas;t liui |oa o {ia makou hookomo au i\u i Ut» lai!,i awa. aole i hiki ia*u ke lioouiioi' po |• iī• > i ka i:ana*tna o la ai-. na. n»ai ka moana aku ; a no ke ano pohuj;i to> h.»i kekahi. me !>e a-wa I» o kakahiak »nui I;i mnkou nae e houkomo ana i!ok»> o ke awa, oin he Muliwai tuii !oa no kahi e hookomo aku ai, he akea h>a no hoi kekahi wahi. u»e he Moana-wai la, u lie l<»ihi lo.a no hoj !,;i hookomo ana'ku, mai waiio loa iu-i o ku tiuku, a hisi i kalii i ku ai o ke kulnnakauhale, i hiki ai ia u ke makaikai aku me ke akaka loa, i ka waiho ana mai a la ama ; k \ nonoho ana mai a ko laila n.au nahele, ka o t-h ana mai a n;i Mnuua, a me ke ki-e-i an i*e ho« a na Lwe ; Kahaha! e noiie aku no paiia au i ka haanui a, aole no e pau aua ka maikni, a me ka nani i ike ia'ku nei, no ka uie t pau mai no ku-lu maikai, hoea hou mai no ua maikai, haia'e no hoi kahi nani, hiki hnu mai no ua nani, n nolaihi mi au i oklo iho ai, kni uo paha o ka wa!e aku la iio hoi kela ? Ei;i li'hi u'i ka lioi ua umikai, kai no [»aha o ku uani Wiile ae nei no hoi keia ? eia hou ae no ka imi u » naiu, n no ka loaa aoa mai o i;i mau hakukoi ana, e moinom a» peii, i hoal iaia ia mai :»i ia'u, o l'aki'uikoU H»lo i n» hi-n h»!oa, E helu wale no oe i»e o e pau, He mea nui no Hiio ka Ud ka inakani. Ke ua In no o kn po «> ke tu>, Oia ka mak.i-pehu o H»To i ka I a, Me he l-a la oe ka ono 'ko'u puu, Ke moui wale nei no i ka ha-a-e, ] *f»thea oe—liiu wi.i>-t > 1 He aina Mokupuni no hoi ke'iu, e like ine ko kakou maii walii Mokupuni nei, uia i waena o na Pae Aina i kapain, o "ko Inia Komoh ina." Ika nana nku i ko lakou mau Kualiiwi, he ano kalai-a uo hoi kekahi, a me lie mea ka-ka-lu-li'la no hoi kekahi, i hke uo lioi paha me ko knkou mau wahi kuahiwi liilii, oini aole he kiekie loa o ko lakou mau wahi kuahiwi a'u i ike aku a». Aole loa aku no hoi au i ike aku i kekahi kuahiwi, mauna palia, a kualouo pahn, i nno hke mai me ko ko'u nina hanau, " Mauna Ilalenkal.i," ka lahalaha, ka hele inaoli no A, ao!e wahi hoohalahaia a ka nianao, ke kilakila o na Pae Aina Hauaii. Oko lakou mau nahele i ka nana'ku, he ano nenee ine !»e Oholo la i ka papa ; a kaa aku nae hoi il. ko o ke kuono, o i-li ae na lae-laau i ka moana, o;a no oe i ka ulu laau okoa la, e nee mai aua i ke kai, kikiio aku ;»na o k;i anapa mai a ke one i ka ia, i huli ae ka hana, eia ka makou i ka uapo, o walaoa mai aua ke kulanakauhale, a no ka ike ia ana mai uo o ka Ilae Moi HawMii, nako!oko!o mni ana na ieo nloha o ka lakou mau pu aiolia, a o ko makou ku iho !a uo la. Aole i liuliu wale. piha ana ka moku ahi o makou i ko laiia poe; ulu-a-o a mai ana o uka. a hoea mii ana na 'Lii o ia Wahi. e uoiio aua ilaiia ia wa, e ike i ke Ahi Wahine, n e liookipa no hoi; oiai ua ouiaiiiKii ia ko lakou Kiaainn, a noluila oia i h<>i :si i kona hale hooluolu, i uka o ko lakoii mau hpo wao i ka nahele, a hiki ole ai ke hele mai, e hookipa nku i ka malihini o Hawaii, i kipa nku ai io lokou la. Ao ka poe wale no i ike ia mai. o ke Knnaia Nelekona, (Co| Nelson) o ke Kamakoua Kelekolopa, (Com Craorofl) o ke Kapeua Kuaka, (Capt. Qlemort) a me ke Kanikela o Amenka ; a me iakou pu mai no hoi ka Luna Nui maiaila, o ua Mokuahi uei o makou i holo aku a». Hooluana iki iho la hoi me ia mau kamaaina, a pao pono na ui-ui ana, me na ninau ana. Kaua ia mai ana makoa e kaka)t iki; a hiki mni na Kaa-lio, n me na Koa, alaila lele aku i uku. Ao!e no hoi i emo ka mio nui ana aku, hoea mai ana na Puaii Koa elua, he puali haole, a he puali mea eUtle waU. Pili pu mai ana no me kekahi o na 'Lii i heie oiua inai ai, o Kanala Nelekona, me Kapena, Kuaka, (kohu-kohu a mau opua hiki kakahiaka no hoi ia mau keiki ia la, oka hoohuelo aun mai.) Oia no oe i ua ahi

pip.U N, » o M u!i t Maku", ka [>-> !•»» *. ka t.5 i ka w 11, a mts La oUuO l >U I Kt' ki» o •\o'.H«-i4IN» ; I k * Ul UlfJ| he o*,»okīo i n j li<>ailona. O V i iurli h*o;. v «, i'C I m' r>o so bk»>u ni;;u i< !c koa, ine k> Manuu.-i P<k\nie M_kakotj e «ke r;t;i ; a o wo k« Paan mfti tl«l< iril/f koi. »ia !iko u:e ko ka Po Wi Huit}*tK.tnu o kak'H} | i w ; ;n ukui o"\«v* no hoi niiu *},a «w\» h, t aio «>|t i:o k* ho» ko Nuuauu j>o<? : jst! a no |, w |, a fc, a kou c nno iki ia ur.i noi e hkou ihm *e h, wa« hi n%ii a onk*>»? h hn* aku ninn»» au īa oukou i k« jni:n».». :i » l i kn hn • ua kuhi no ka o»jkou i)« ot *'o « hf* n»i*i hi» ouu oki-a i:o i.i c nniiio ii»o ra Ja, ina o ka kii\»»ti k?i'nKi » » i* uoko ai i ka imlo, e luu ot> a t« ki'ie i k« hohonu. anle hoi e hihi ue oia. Ua, a«»ho ka-wai o ua o mea iua, e nononoho nu ln i ka lai. no ka m«-a Aohe n i piko'o i.i M*htkt. Aoh? a-kn un ka »t* pu-no ki. Pau pu no o ke ku;\i o ka mnlihini. He nnhhini hootra:k.-n wahi ke;a, Aii ui n.t\i ai n k.i wiha. Ke hnawi'a mai ia t mnoni, lk\i ia «nai hoi kfia kanaka L'a loaa ko'u tnoa io i>e— I k, «nakaukau pono iiha o n.i mea Q .pau, a tne ka hooiiohonoho pi'iio ia aua 0 nn lahni koi, e kuku hse ami n»i«»i a m.Hunei, oiai ua hoak»-:» kupono iq ke alantu mawaenn, o k»> :i>ak<ni ieie aku l:t no ia i uka ; (i iui \va!ti no au i noke h»>u ui i ka nk.iaka a u».smae ka iwi aoao, ia 1 »ko»i Ukou ; ui;tlie n«» ka la e no-no«no. ke u nu ai. tne !»e I;» *• o »»a oj«ua t ka le« «a:" he Uka iilo innuii no, He ninu kni.ii hoe nr> Puukapele. Na Kui-i la hoi ka unahi pikopiko, O ka ho»ho<hoe n»au no i.i n»u ke kunihi. , E.a iioi, o ka ai mau ii u»;ii o ka ui o : Ewa, o ka heie ka »» A. nie he Hakaneln la wahi a ka oklo j H<* Io!a īa nei l»e hepa »ia ke 'Lii, K;»-ka-k:iu nua ui;ikt»u iluna o i;a Kaa Lio, o ko makou it-|i-lilt» »ku la no ia, "iiio i Luakaha maopopn pono ole aku ;la hoi kikee nlanoi o makou ]i»<Wo ani; oiai' ua hale Alii, a ; me ka'ii wahine, iihi ke k'aa m»ia, n.e na haole pu no kekahi a m»kou. o H;i|nkini n»a latia n»e ke Komikin.i ; a o ka lua hoi o ke Kai, i lane ia u» n ai no unikou, owau \\ait} M) m »!ai!a. A i;o ka ike o ua mau hlii koa nei i ke kaaw;ile o ko'u Kaa I kau nku ai. no ko'n hookaiii, o ko l.iua la iele mai l i no ia mai luna mai o na lioolma i uehiweiii i na kahiko kmia, kaliea ia ana kahi mau kon, e kii nin i na lio. a o ka hne'e mai li no ia, n ka-ka-kau pu nna me a'u, me ka olelo mai, ko niaua ike ann mai nei i kou mehnmeha lod, no kou hookahi, nohiila maua i inaaiele uku uei i ko maun iiiau lio, e holo pu me »»e «naluna o kna knu. o ko'u alohn nku I» iio ia ia laua. I nei uiau npa no mikknu la, o ka h:»li h>a no la o ko ke Alii kaa, i uhai-a-holo aku 'na o makou, aohe loaa aku ; ia wn, ni» nau n.ni aun o Kapeua Kuakn i i'u, lieaha la ka mea i knu ai o kela mau kane o oukou ma ke knn o ke Alii? no ka mea, i lawo ia n»ai nei keia kaa n<> oukou, n o main ma na lio, i hiki ke holo ma ka aoao o ko ke Aln knn, e i»l tkni pono ai ma na wahi kupono i ka makaikoi, oiai he pokole loi ko oukou manawn e noho ai in nei. Oielo »ku U nu, mnhe na ke Alii no i kono niai uei, o meh imeha loa, ina o laun wale no. Mea hou mui ana no kela, eia ka he m, uiamuii f»o a-a ko • lakou kahu kaa, i ka ike oie i kahi e holo ai, no ka mea. aole uiaun i hai nku nei ta ia, no ko maua manao, o nnui pu kekahi e holo pu ana ine lakou. O ko'u puiwa koke ae !a no ia, a <»lelo aku la, ua oi loa aku ka pono o ko o!uu kuhea koke i ko oiu.i mau lio i keia wa, a e kau olua maluna o na iio. a e haiiai koke olua a loaa aku ke Alii, a na'u no au e liolo 'aku mahope nei ma keia kaa, a loaa aku oukou i kahi e ioaa a», ke hai iho nae olua, i wahi na'u e hoio poioiei aku ai, i keia kahu kaa, o Ulau hoi auanei inoua, no ka mei, he kane au, nolaila he hiki ke pale ae ioa he pilikia; aka o ke Alii, a me ka'u wahiue, he mau mea palupalu. 0 ko laua la hooho pu mai ia no la, o ka pono loa io no i«, kahea ia ana na lio, aole i loihi halulu mai ana, me ka hoo* mau nae a makou i ka holo, ia hiki ana mai o na lio, naha'ku laua la nana mai, a olelo mai ana no ua Kapena Kuaka nei, | i hookahi paha o kaua mpa e hahai i ko 1 A!ii, a ) hnokahi hoi e noho me Hoapili. O ka olelo koke aku la no ia e ke Ktnela Ncicktfiia, 44 O oe ke holo e !«hai i

kc Al»i k* mea n c n»»l»o hoi at mc Hoapiii, no ka me*, u.i weh loa au." Oko i ala ae mai la no ia. Ku tho U ke kaa o m ikoi», a kau kvl i malona o ks lio, a ho'o aku la, a o maua aku no ho loahope. lloomaka mai !a ua Keneb nei i ka hookamaiho i knna n« oa hiole a makeii. me ki ninaninau i ke laua kuleana o ke ka i ana ma ko ke'Li kaa ;me ka oleio manli un i kona hilahi?a, t ka hua liana. oi*i lie inau Peiekane lau* e līke me ia. Ao'i; ri»i l»ni n'u inea e ae e kamailie nkn ni iaia. nka, ei-i nale no, o ka lioois ;ii,u i t'i ( <!-,<> o K«.nn iiiau manao nnkßrn;ir, u»; ko'u nlelo aku nae, 4 na ke Alu ii<i piliH i knuoha ia laua e hana |>e« hf i i-,iktm iz laua ke hana.' Aka. aole I«m iKi nne kela i oliiolu iki i ka'u mau howkaka aun aku. (Aok i pau )