Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 40, 3 October 1868 — Page 1
NUPEPA KUOKOA.
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
BUKE VII. HELU 40. HONOLULU, OKATOBA 3. 1868. NA HELU A PAU 357.
KA NUPEPA KUOKOA,
HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU
I kela Poaono keia Poaono.
$2.00
No na mahina he UMIKUMAMALUA,
$1.00 no na mahina eono.
ME KA HOOKAA MUA MAI.
NA OLELO HOOLAHA—aole i oi mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50; hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia ana mai e pai.
KANIKAU—he hapalua dala ka uku no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4 keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25 lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.
NA UKU NO NA OLELO HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia Kauka Kulika.
O NA UKU PEPA A PAU E HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia nupepa.
AIA KE KEENA O KA NUPEPA KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke ahiahi.
L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)
“KA NUPEPA KUOKOA."
Is published in Honolulu
EVERY SATURDAY,
$2.00 per annum, or $1.00 per six
months, in advance.
ADVERTISEMENTS not exceeding 10 lines, inserted once for $1.00; twice or $1.50; and $2.00 for one month; all advertisements must be paid for in advance.
KANIKAUS will be charged 1.00 per page, or 4 cts. a line.
PAYMENTS FOR ADVERTISEMENTS, Subscriptions or Kanikaus, may be paid to any of the Agents of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter to the Publisher.
ALL SUBSCRIPTIONS must be PREPAID. No names, either of foreigners or natives, will be inserted on the subscription list, until paid for. This rule must be strictly adhered to, on account of the low subscription price.
THE OFFICE OF THE KUOKOA is in the South corner of the Sailors' Home. Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.
L. H. GULICK.
For the Publishers.
Volume I, II, and III of the KUOKOA, bound, for sale, $3.50 each.
Persons having complete sets of the above, can have them bound by paying $2.00 each.
Ka Nupepa Kuokoa.
HE MAU MELE KOIHONUA
A ME NA MELE NO
KAUILANUIMAKEHAIKALNI
KAMAIALII.
-
NA S.M. KAMAKAU I HAKU.
-
MOKUNA I.
-
l. O Kukalanihehu oe o kanaka o ka pali,
No Kupinai no ka pali Hookui a Lono,
I wahia mai ai ka pumaleolani,
O Kalalaweikaapookalani no Kahikimoe,
Eia Kamaialii mailoko mai o Kahikiku.
Kahiki ia Kini, o Kini mai ke ao,
Ke ao hekili makakaakaa mai ka lani,
Ka halolena ula mai ka lani o Kamaialii.
Ka omealani kakaiula ka punohu,
Ka alewalewa ka aha o Wakea ka piko,
O kalele ka hilinai ka paepae o Wakea,
2. Pau Kahiki, pau kanaka ku o ka moku,
Puka mai Kamaialii me kona kapu,
O ke kalaihihulihonua kona kapu,
He kapu no Luapuloku, no Niupololoula,
Ka omuku, aa lala mailoko mai o Kupanihi,
Hua mai kanawao i ke'lii nui,
Kupu mai ka oliko ku laau lani nui,
Wili ka okai o ke kapu,
O ke aoa ka laau alii,
Ka laau kapu i ku i kahi anoano,
He anoano he iu o Kamaialii,
3. He alii no uka o Wahiawa.
No Kukaniloko no Luaia,
No ka haiki pilikia o na'lii nui,
Ka pu ahuawa o Manuia ke'lii,
He'lii no uka o Lolokulani,
O Mailikukahi a Kalonaiki,
Nana hoi o Piliwale,
Na'Lii mailoko mai o Lonopilikahonua,
He mau 'lii kupu no ka pali Lihue,
He mau 'lii honihoni palai no Kahui,
He mau kini poouahi lalakoa,
4 He kupa hoololohe wai no kahawai,
No ke kahawai kapu o Kuaikua,
O Kahinanalo i Waialua,
Ke'lii i ke koliko i ka welona a ka la,
He'lii alo uahi kai no Pololea,
No kehu kai hoopalaai o Kamae.
I na pue lu lehua kihi o Kaipukalo,
Amo mai Manokalanipo i kona kapu,
Ino mai Noekapulani mai luna,
Mailoko mai o ka onohi ula mai ka lani,
Ka moopuna kapu a Makalii,
Noho kane ia Manokalanipo,
Hua mai ka laau
Hua lewa mai ka lani,
5 mai manamana na'Lii,
Manamana makawalu na'lii i ke kapu,
Noho mai Kaumakamano me kona kapu.
He kaaikananuu he puulukaula no Hoku,
He hakualamea no Kuhakumaka,
Na'Lii i hanau i Holoholokumalie,
I ka lua Mokilaula i Wailuaiki,
O Kualupaukumoku Kahakai,
Ke'lii i ke kolele o ka moku,
I ke one kapu a Kahamaluihi,
Lulumi ka pua hau
O kai ka pua kukui,
Newa malie i ke kai o Kalehuawehe,
6. Wehe i ka lau o Kapohinaokalani,
O Kawelomahamahaia, Ka ia halolenaula,
I noho i ka wai a kuhe kaili,
Ke'lii i kau na unahi i ka wawae,
O Kalo ke'lii aikanaka o uka o Halemano,
Nana i oki ka lala.
Ka eulu hua o na'Lii,
Hua mai na'lii kowiliwili i ke kapu,
He kapu no Kike nui a Ewa,
No ka ea kapu a Kanenuhonua.
7. He awohilani no Kauluhinalo,
No Kauaholani Kaihupee,
Na Laninuiakaihupee ka wahine kapu,
He wahine koi lani noho lani,
Noho ia Kauhiiliulaapiilani,
Nahae manamana na'lii i ke kapu,
Puka ia Hoalani ke koiuiu lani,
Puka mai Kaakaaulani ka iolani,
Ke poohoolewa i huna i ka la,
I hookae i ka la no kona kapu,
He kapu no Kanehoalani,
No Kualoakalailani,
8. He kauwa ka la me ka malu,
He kapu Kaeakahi a Kuihewa,
He'lii no ka lewanuu no ka lewa lani.
No Hiileiakakalea no Ololoimehane.
No Kupuwaialeale no Kupualani.
No ke kaihaaluea no kaimahuehue,
No ke kaihehee a Ku,
Nolaila mai ke kapu alii he koloalu,
O Naluheealii nalu o Haalipo,
Ko kupuna—ea—O Haioluhea,
Ke kupuna alii—ea—
9. O Kikiaikaipuleiniho o Kalani,
Puka mai Kaakaukahemalani,
Ko kupunawahine—
Puka mai Kamakau o Manaiakalani,
Ai mai Pinea ka ia kalamea,
Ka ulua nui o Luaehu,
I wala ke kuala i Kahiki,
O ka inoa ia o ko makuakane,
Nana hoi nei keiki o Kumaialii—
Ke—o—la—e—
MELE HOOLEA I.
1. Amo Lanihili kahela i ka makani,
Kukilakila ka pua kaiaulu,
Hele luhe ka pua koolau,
Luhe ka awapuhi,
Pala luhi ehu i ka ua,
Lena ula ke oho o ki, luli ka amau,
Hele haaheo i na lehua o Kauawai,
Hoohiololua i na lehua,
Makanoe o Leinaha;
I ka iho kaiawe ula,
2. I na pali o Makamakaole,
Aweawe ula ka wai i na pali,
Ke koiawe kiawe ula i ka lau o kukui,
Puokoko ula lena ke oho o ke kaunoa,
Ka pala memele ula i ka laau,
Ko mai ka lau anu mapu ke ala.
Mapu hee kolonahe ana i ka houpo,
Waawaa i ke kanaka hana ino loko,
Anuanuhea i ke ake kaoo i ka iwihilo,
Unuhi pulelo ka pali o Kapulehu,
3. I lohia lima ia ka puna i ka malie,
I milikaa iluna e inu i ka wai o Waihee,
Me he aukuu koloaula ke poo i Peeloko,
Ke aeae me he a-i no ka manu la,
Me he a-i la no ka nene ke auau,
Ka haki palalahiwa i ke one o Mokapu
Kukaliki ka ii i ke one o Kaihumoku,
Nana aku oe
Me he kuna kuhe la ka wai o Kaaloa,
Ka uliuli lipolipo
4. O ka wai o Kalaneloko,
Nolu mau ke one i Kiikewe i ka makani,
Waliwali pepe i ka lomia,
E ka makani Kilioopu,
I ke aka malie a ka lai luahine,
Holu pipio ka wai o Paihi i ka makani
Ua ii mou i ka wai o Kaikoo,
I ke ka alele ia e ke one o Halekii,
Puliki ka aweawe hee i Nakohola,
I ke koali hoomoe ia e ke kaahaaha.
5. Lelemio ka hana i ke kai o Aawa,
Niua maeele i ke ana a Kaiaiki,
Lea kahela i ke one o Malama,
I ka nome ia e ke one o Maluihi.
I ka noke aihaa ia e ke kai o Kehu,
Ahu kapeke lua i ka nalu o Huiha,
I ka pinai mau ia o ka nalu o Kaakau,
Haki nuanua i ka lae o Hihika,
I ke kiope oleha ia,
E ke keiki auau o ka Muliwai,
6. Haena ka lae o ke kanaka,
Luu kai o Malaehaakoa,
Ihu kole ula Kaihuwaa i ka makani,
I ke kui ia e ke kai a makole ka laau,
Lae iki ka pua noho mai ke onaona,
Kuu ka luhi ka maloelo i ka loa,
He luhi ianei he hoomaloe mawaho,
Aia ka ii ka eleele koho iloko—a—
Ilaila ke aloha—la—
A—hi—ki—aku—au—e—
(Aole i pau.)
-
KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.
-
NA S.M. KAMAKAU.
HELU 91.
-
NO KA NOHO ALII ANA O KAUIKEAOULI
MALUNA O KE AUPUNI, A UA KAPAIA
O KAMEHAMEHA III.
-
16. Aole i hala he malama okoa mahope iho, aia ka he aupuni ainoa ke aupuni Hawaii; ua ai pu ke kane me ka wahine, me na keiki a me ka ohana. A owai la hoi ka poe nana i hooikaika i ke Aupuni Ainoa? O Keopuolani, o Kalanimoku a me Kaahumanu, ka poe nana i hooikaika e ainoa ke aupuni. Pomaikai ka lahui holookoa, pumehana ka noho ana o ka ohana i ka hale hookahi.
Ka i ke kokua ana o ke Akua i ka manao o keia poe alii, no ka mea, he pohihihi ka malamalama oiaio ia manawa, aka, ua kokua mai ke Akua ia lakou, a ua lilo kela poe alii i kumu malamalama no ke aupuni Hawaii; a oia ke kumu a oia ke kumu a ka Lahui Hawaii e haaheo nei i keia manawa. Ua hala ka wa awahia; o ke au keia o ke kupu lau. [E aloha nui ia o Kaahumanu, ke alii wahine i aloaha nui i na'lii a me na makaainana; a kaapuni pinepine ma na kuaaina me ka hoohaahaa i kona kino alii, a hele luahine oia i kela hale keia hale me na waimaka no ke aupuni o kana Alii; a no ka pono o ka olelo a ke Akua a me ka pono like o ka lahui holookoa.
17. He wahine alii kaulana o Kaahumanu, no ka holo ana e huli i kela aina ia Nihoa, ma ka moana, ma ka mole aku o Lehua. Ma na mele a ka poe kahiko, ua loaa o Nihoa, aka, aohe nae he mea i ikemaka. I ka makahiki 1822 hoi, ua imi o Kaahumanu a me Kaumualii ke alii aimoku o Kauai, a me kekahi poe e ae no o ia huakai, a ua loaa io ka aina o Nihoa, a ua hui pu ia mai me ke aupuni holookoa a pau o keia Pae Aina. A no ka loaa o Nihoa, nolaila, ua kapa aku o Kaahumanu i kona mau hale a me na pa hale. Ua kapa iho hoi kekahi poe makaainana i ka inoa o ka lakou poe keiki mamuli o keia inoa Nihoa. O ka aina i loaa ia Kaahumanu ke ano.
18. Ua kaulana no hoi o Kaahumanu i ka lawe hou ana i ka Moi o Kauai, a alii aimoku hoi o Kauai, oia o Kaumualii i kane mare hoao nana; a oia no hoi ka lua o kana mau kane. Ua olelo mai hoi o Kalanimoku ke Kuhina Alii a Alihikaua nui hoi o ke Aupuni, he alii haipule o Kaumualii; "A make o Kaumualii me ka manao ma ka maikai." Penei no hoi. "Pela mai Iolanimakua me Kaumualii, me ka manao i ke Akua ko luna'lii. Na laua kakou i kauoha mai, E paulele mau i ke Akua maikai, I ola ka uhane o kakou a pau, Ka puaaneane ke ao malama mau."
I ka make ana hoi o Kaumualii, ke kane hoi a Kaahumanu, i ka makahiki o ka Haku 1824. He ahi haipule no oia, a ua hoomaopopo oia i ke ano haipule Karistiano io, a na misionari mua i lawe mai ai. Ua kapa ia no hoi ka inoa o kekahi oia poe misionari i hiki mua mai ai, o Mr. Samuela Ruggle, o Kaumualii Keiki ka moa, ke alii aimoku o Kauai.
O Keopuolani no hoi a me Kaumualii na'lii haipule mua o ko Hawaii nei Pae Aina. A o laua no hoi na hua mua o ko ke Akua kihapai i kanu ia ma ko Hawaii nei kihapai mahakea. A make hoi o Keopuolani (Iolanimakua) a me Kaumualii, alaila, hoomaopopo iho la kekahi mau alii i ka pono Karistiano, oia hoi o Kalanimoku a me Kaahumanu, a me na hoahanau alii a pau o laua. O laua noi nae hoi paha ka oi loa o ka hooikaika ana ma ka pono Karistiano, a me ke alakai ana i ka laua alii ka Moi Kauikeaouli a me ka hoolilo ana i ke aupuni o ka laua Alii no ke Akua. [Aia ma ka haiolelo manao alii o ka Moi Kauikeaouli. ma Honuakaha, e ike no auanei oukou malaila]. Aia ma ia Haimanao Alii, e ike ai kakou i ko Kalanimoku a me ko Kaahumanu. E hai mua aku paha au i ka manao o na 'Lii, oia hoi ko ka Moi Kauikeaouli, a me ko Hariata Nahienaena a me ko na Kahu o laua.
KA MANAO O NA 'LII.
Na ka Moi Kauikeaouli, ka Moi o ko
Hawaii Pae Aina.
"E na'Lii a me na Makaainana, e hoolohe mai oukou i ko'u manao. O ko'u Aupuni, he Aupuni Palapala.
"Ua olioli au i ka lakou olelo ana mai
ia'u,
"E hele kakou i ka hale o Iehova;
"E hele mai hoi kakou e oli ia Iehova.
"E hookani olioli kakou i ko kakou
Pohaku e ola ai.
"E hele mai kakou imua o kona alo
me ka hoomaikai.
"E hookani olioli kakou ia Iehova me
na Halelu;
"No ka mea, o Iehova, he Akua nui ia,
"He Alii nui hoi maluna o na Akua a
pau.
"No ka mea, oia ko kakou Akua,
"O kona poe kanaka hoi kakou no
kona kula;
"O ka poe hipa hoi o kona lima,
* * * * * *
"I keia la, i ko oukou lohe ana i kona leo, mai hoopaakiki i ko oukou naau, aka, e haawi pu aku i ko kakou naau Iaia a me ko ko kakou kino, a e lilo ko kakou noho ana nona, i pono ai ko kakou noho ana i ke ao nei. O Iehova, o ko kakou Akua pu kekahi me kakou, nana e hoohaliu i ko kakou naau mamuli ona. E hele kakou mamuli o kona mau aoao a pau, a e malama hoi i kana mau kauoha a pau a me kona mau kanawai a me kona mau kapu i kauoha mai ai.
"I lilo ko kakou naau i hemolele ia Iehova ko kakou Akua; i hele hoi ma kana mau oihana, a e malama i na mea a pau i kauoha mai ai, i ola ai na uhane iaia i ke ao pau ole. E malama no hoi kakou i ko kakou mau kanawai o ke ao nei, i maluhia ko kakou noho ana ma ke ao nei, no ka mea, ua lilo keia aupuni nona.
"1. Mai malama kakou i na akua kii, a me na akua kahiko o kakou. E hoolei loa i na mea e hewa ai ko kakou kino. I hookahi o kakou Akua o Iehova.
"2. Mai hoohiki ino i ka inoa o Iehova a me kona mau Kanawai, a me na kauoha ana i papa mai ai.
"3. E malama i ka la hoano o Iehova. Mai pepehi kanaka; Mai moekolohe: Mai aihue; Mai hoopunipuni; Mai hookamani; Mai piliwaiwai; Mai unu kamalii; Mai haalele ke kane i kana wahine ponoi; Mai haalele ka wahine i kana kane ponoi. Mai kipi; Mai ohumu i ke kanawai o ka aina o pili. He mau mea ia e akaka ai ka pono a me ka hewa. E haalele hoi kakou i keia mau mea e hewa ai ko kakou kino.
"He mea pono ia kakou e hooikaika ma ke ao palapala. A ao ikaika i loaa pono ia kakou kana olelo, i ike ai no hoi kakou i ke ano o kana olelo. E hooikaika kakou. E na kanaka, e na kamalii, a me na wahine, e hooikaika oukou. E hooikaika hoi oukou e na kumu i ke ao i na haumana. O ko'u makemake nui, e ike pono ka poe ilihune, ka poe waiwai, na'Lii, na kanaka, na makaainana a me na kamalii a pau loa o ko kakou aupuni, i ka ike a me ka heluhelu i ka olelo a ke Akua, no ka mea, ua lokomaikai mai kela ia kakou, ua hoouna mai i keia mea nui, a me na kumu i naauao, a i pomaikai hoi ko kakou mau uhane."
"Nolaila, e hoonauao oukou e na'lii,
E ao ia aku hoi oukou e na Lunakanawai o ka honua.
E malama ia Iehova me ka weliweli,
E hauoli hoi oukou me ka haalulu.
Pomaikai wale ka poe i hilinai aku iaia''
KAUIKEAOULI.
(Aole i pau.)
-
KA MOOLELO
NO KA
MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.
-
I KAKAUIA E
WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.
HELU 6.
-
Ka holo ana mai Apinewale aku a hiki
ma Iomeika, a mai laila aku i
Iakanela, a holo loa a hiki i
Kana-Kamaki
A no kuu hoolalau i kona manao, ma ka ninaninau ana iaia i na hale a me na kihapai a ua maikai a maua e ike aku ai, i pau ai kana nokenoke ana, a lilo ma ke kamailio ana i na mea e pili ana i ko lakou Kiaaina, i ko lakou poe hanohano a me ka Puali Koa e noho ana ilaila ia wa. (E oluolu anei oukou e hoakaka iki ae au ma keia wahi?) O keia Kiaaina no a me keia Kenela, kekahi mau mea i komo pu mai nei iloko o na haunaele ana o ia wahi, i kela mau makahiki aku nei. A o laua pu no me kekahi poe e ae he lehulehu, ka i komo pu i ka Hookolokolo nui ia ana e ke Aupuni Beritania; a oukou no paha i lohe ai, oiai makou e makaikai ana, e kilo ana a e nana ana, me he mea la
Ke nana ia la luna e ke kilo,
Ke niele ia la ka pewa o ke ao,
Ke helu ia'la na hoku o ka lewa,
I ka lewa, i ka mea lewa a ka haole,
(A makou ekolu i ike aku nei.)
I ka hiki ana aku o ko maua kaa, ua hiki mua aku ke kaa o ke Alii i ka hale i manao ia ai e hookipa ia. A i ka hala ana o kekahi manawa pokole malaila no ka hooluolu a me ka ike ana hoi i ko laila mau kamaaina, o ko makou holo hou no ia ma ua mau kaa nei i ka makaikai a hiki loa iloko o ke kahawai—E makaukau mai ana na lio, i hoolale e ia ai e na mau alii koa nei. O ke kau no ia ma na lio, a pii iluna o kekahi aoao o ke kuahiwi, i kahi hiki ke nana mai i na aoao a pau o ke kulanakauhale, a me ka waiho ana o ka aina. Aka, mamua nae o ko makou hiki ana i ka piko maoli o ua kuahiwi nei, ua hopohopo iki na mau kamaaina nei, o poeleele loa makou ke hoi mai, ina e hoomau loa i ka pii ana. O ko makou hoi io la no ia, me ka ike wale no i na wahi a pau a makou i naue ae ai, a koe aku no na wahi i manaoia'i e ike ia ana, ina hoi e hiki loa makou i ka piko o ke kuahiwi. A poeleele io no hiki ana makou i kahi a na kaa e kakali ana. O ka hoi mai la no ia o makou i ke kulanakauhale, oiai ua nonoi ia mai ke Alii a me makou a pau, e paina awakea pu me na kamaaina a makou i kipa ai ia kakahiaka. Nolaila, i ka hoi ana a makou a hiki ilaila, ua noho ke Alii a me ka'u wahine ilaila e hooluolu iki ai, mamua o ka wa paina; a na ke kanaka no hoi i koi lokomaikai ia'u, e hele pu me ia e hooluolu ai ma kona hale, a e hoomaemae ai no hoi i na wahi aahu, oiai ua ula pu i ka lepo; a hiki hoi i ka wa e paina ai, hele mai. O ka holo loa aku ia no ia o ko maua kaa ilaila, a ike ole iho la hoi au i kahi i hookipi ia ae ai na haole a makou.
I ko maua hiki ana'ku, ua makaukau loa na kauwa, i na mea a pau e hana mai ai no maua. A oiai maua iloko o na rumi auau, kahi i waianuheahea ai, me na wai hoope-aala o na ano a pau, eia ka na kauwa ke noke mai nei, i na wahi aahu o maua, me na wahi kamaa, ua hele wale a maka hou wale. I hoi aku ka hana a komo e waiho mai ana, me ka maikai maoli. Aka i ko ia la ike ana mai i k'ou wahi palule, ua ane minomino iki iho no hoi, no ke komo ana ia la a po, o ko ia la haawi mai la no ia i palule hou, a waiho aku la au i ko'u nona, (lokomaikai maoli ia) ae, he mea mau loa keia a'u i ike aku nei, o ka lokomaikai loa o kekahi poe o ia lahui, a puni ae nei ka Honua; mai kuhihewa mai nae kakou, o lakou a pau loa; aole pela, aia wale no o ka poe i loaa ia haawina lokomaikai; alaila, ina oia poe, ke hooia aku nei au; aole o lakou poe like, a'u i ike aku nei, ka pumehana, a me ka moamoa o ka lokomaikai, o kakou wale no. Aka, ke ike nei nae au i keia wa; ua hoolilo ia ka naauao, a kekahi poe e pailani nei, i mea nana e huna ae i kela ano maikai maoli, a ka Mea nana kakou i hana, i waiho mai ai iloko o kakou, (e like me ia a'u i ike aku nei, iwaena o kekahi poe, o Beritania) o ka heahea, o ka moamoa, o ke ohaoha, a me na ano like: A ke pakui ia nei ma ko lakou mau wahi, i keia wa a'u e ike nei, keia mau mea ino loa, a'u i ike ole aku ai e hana ia mai ana, i na la o ko'u mau makua, penei; he kua-kuai, he hukihuki, he koekoe, o me na mea like. Aole anei pela, ke ike nei au, pela maoli ke ano? nui e ulu nei iwaena o ko kakou lahui i keia wa. Kupanaha maoli! nohea mai nei keia mea ino? Ea, e Hawaii a pau loa e, aole keia o ko kakou aweawe maoli mai na kupuna mai. Minamina ino ka haawina kela loa i loaa ia kakou i ka nalowale, a lilo i ko Bertania poe. Nonohua anei oukou, ke hooloihi iki aku au i keia manao, ma ka hai maoli ana'ku ia kakou a pau loa: Aia ma na wahi a pau, i hiki ia aku ai, e ko kakou mau moolelo pololei maoli; ua kaulana kakou no keia ano A eia hoi ka lua, o na malihini a pau i noho pu me kakou, a ikepono maoli i ko kakou ano Hawaii oiaio: O ka lakou olelo hookahi no ia, ma na wahi a pau a lakou e hele ai, ke pau ko lakou noho ana maanei; oia hoi keia. "He lahui lokomaikai ka poe o Hawaii." Auhea keia lokomaikai i keia mau la? ke ike nei anei oukou? ke hai akea aku nei au i ko'u ike oiaio; ke aneane aku nei e nalowale, no ka mea, ke emi mau nei i kela la keia la, a ua kokoke e like loa kona emi ana me ka emi ana o ko kakou lahui. Ehia mea hilahila o na wahi keiki a kakou, me na wahi moopuna a kakou, i ka hele mai o na malihini ma keia hope aku, a olelo mai, kahaha! Olelo ia hoi oukou he lahui lokomaikai, aole ka hoi la? eia ka hoi, he poe "Oahu maka ewaewa" wale no oukou a pau loa la, wahahee maoli ka olelo ia ana, he poe lokomaikai oukou, a pela aku. Aka, olelo ae paha auanei kakou, he naaupo ia, a he hana ike ole, a he ano kahiko, pela ea? e oki no ka hoi oe, o kau hana paha ia, he lealea iki la hoi, i akaka ae ai. E aho iki paha ka olelo ana ae, he "Au Okoa" keia; alaila, e akaaka auanei au. Aka o ka olelo ae o kakou, e like me keia maluna aku; ke hai aku nei au i ko'u manao kuokoa, he kuhihewa ia, a me ka noonoo pono ole, no ka mea, ua ike mua loa ia ia mea e ka poe kahiko, he mea ino; a nolaila i olelo ia iho ai, penei;
He'kua ka oe no ka lokoino,
O ka nana mai no a na maka.
Nawai hoi au e kipa'ku i kou hale-e. a peneia kekahi olelo, a ia poe Lauaua.
Mai malama i ke aloha o ka ipo,
He ike ma-ke-kau,
He hale kipa ole la.
A he lehulehu wale aku na olelo ana, a ka poe loea o ka wa kahiko, no keia mea; aka, aole ia o ka'u mea e kakau nei ano, a nolaila, aia no a hiki i kona manawa maopopo, alaila kamailio pono kakou, i akaka lea ae ai.
A pau pono ka maua lohi ana, me ka apa ana, hoonanea iki iho la i ka olopu mau wahi kiaha kofe wela, pai-pai mo mona ia; aohe no hoi he ono a koe aku. Oia mea maikai okoa no ka hoi ia, kupono maoli no hoi no ka manawa e like me ia; oia no oe o ka lomilomi a kakou la, ka nakolo iloko o ke kanaka, a o ka mao maoli ae la no ia o ka maloeloe o ia la okoa, o ka haunuu haulani ana a makou. A i ka hooia ana aku iaia, i ka maikai maoli o ia mau olopu o maua; e haohao mai ana keia, me ka ninau pu mai, "Aole ka o oukou maa ia mea?" Hoole aku la no hoi au me ka i aku. He inu no kakou i ke kofe i kekahi wa, ke ai, a ke ono ae no hoi; aole nae o ka wa e pau ae ai o ka auau wai huihui ana; aole no hoi he mau mea e ae a kakou e pai-pai iho ai, o kahi waiu wale no. Akahi no kela o hai mai, no kona kaahele ana iwaena o ka poe Tureke a me ka poe o Inia Hikina, i ike ai oia ia mau olopu ono (wahi a'u.) A no kona manao wale ana ka, he aina wela no ka hoi ko kakou e like me ko ia poe. A i ka hakilo ana mai i ko'u mau helehelena, he mau hiohiona no i ano like me ia mau lahui. Ua lohe pu no hoi oia i ka olelo ia, "he kofe maikai loa ko Kona i Hawaii" nei, a oia no hoi kekahi kumu ona i manao paa loa ai, he lahui no paha kakou i maa i ka inu kofe i ka wa auau, e like la me keia mau lahui; a nolaila no hoi oia i hoolale ai i kana mau kauwa, e hana e like me ka'u i hoakaka ae nei mamaluna, me kona manao loa nae, e mahalo aku ana au i kona ike a me ke akamai i ka haawi mai ia'u i ka mea e hana mau ia ana e ko'u lahui a'u i maa ai, alaila, o kona olioli nui loa ia wahi ana; aka, i kona lohe ana aku ia'u, aohe kakou i maa ia mea, alaila, poluea iho la kona manao olioli. A ma ka'u hooia wale aku, i ka oluolu maikai i loaa mai ia'u, no ka inu ana ia mea, i hoolana ia ae ai kona manao ai-e-na.
A i ka pau pono ana o keia mau nanea ana, me ka lohi paihi ana. Nana aku la au, linolino-hau maoli no hoi ua keiki Nelekona nei, (o ka oioi no hoi o ke koa la, a kakou e ike nei ia nei, oia maoli iho la no.) He akaka no paha ia mea ia kakou ma Hawaii nei, o ka like ole o ka poe koa oiwi maikai, me ka poe oiwi maikai maoli no, me ke koa ole, no ka mea, o kekahi poe, he maikai i hoomaikai ia aku, a o kekahi poe no hoi, he maikai no lakou ponoi iho no; ( "mai lumi mai.") O ko maua kau hou aku la no ia maluna o ke kaa a maua i holo mai ai, hoononoho ana. Aole no hoi i loihi loa ia holo ana, hiki ana i ka hele a maua i ike aku ai i ka hookipa ia ana o ke Alii a me ka'u wahine. I hoea aku no hoi ko maua hana, ua makaukau na mea a pau; aole nae i hiki mai o Kapena Kuaka. Ia wa koke no nae hoi, hoea mai ana ua Kapena nei, ua hele no hoi ia a
Lamalama Hilo i ka nae lehua o Puna,
I ka nae o ka hala me ka lehua,
Nana'ku ui a a ka laau,
Kelakela no, kela i ka makani,
Nani kuu mala pua aia i Panaewa.
he keiki opiopio wale no nae hoi kona mau helehelena i ka nana aku, me he la mawaena o ka iwakaluakumamalima a me ke kanakolu kona mau makahiki, oiai ua kanalima paha na makahiki o ke kanaka, a oi aku paha, a emi mai paha, he koho wale aku no keia. Ia wa no hoi i hoea ae ai na haole a makou. Mai hea mai la hoi laua?
I ka akoakoa like ana o na mea a pau i kahea ia e hele mai e paina, o ka haele aku la no ia o makou mai ka rumi hookipa aku, a komo iloko o ka rumi i hoomakaukauia ka papa aina, a o ka paina iho la no ia. Ua hele wale a hemohemo wale ko'u wahi manawa, i ka hia-ai onoai, aohe hoo-hiala-ai a koe aku, o ka'u wahine pu no ka hoi auanei kekahi, aole hoi au i lohe mai i ko ke alii manawa; oiai, he mea makemake ole ia hoi ka hakilo ana'ku, i ka wa ahaaina, wahi a ko lakou loina; pela pu no hoi me ko kakou nei noho ana, i kela poe aku la no nae paha ia, o kakou i hala aku nei: Eia hoi kakou i keia mau la, i kahi mea a ka elemakule o mua loa, o
"Ka malama i kana ipu ae i kana ipu ae," Oloolo aku hoi auanei, ku mai i ke a'u, Maikai iho la no nae hoi paha ia mea ae oia
I ka ai makou, i ke kamailio, i na kiaha waina hoi, i ka awili-wili wai hau, aohe loihi a koe aku. I hoi aku ka hana i ka rumi hookipa, e nonoho mai ana hoi kekahi poe maka hanohano e iho no o ia aina, he mau kane a he mau wahine no hoi kekahi, a he kokoohiku paha lakou, hookahi ko makou luana pu ana, e hanahanai olelo pu ai, a liu-wale: O ko makou hoeueu iho la no ia e hoi i ka moku, aia ia kakahiaka'e no makou e holo ai malaila'ku, i ke olo-alu ana paha a ka moa, a i ole, i ka hiki ana paha a ka La. (Aole i pau.)