Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 40, 3 October 1868 — Ka Make ana o ka Mea Hanohano Lorena Anaru. [ARTICLE]

Ka Make ana o ka Mea Hanohano Lorena Anaru.

Ua waiho hou ta n»*i maiuna o makou ka haawina kaomaha. i ki b:ii ana aku, oo ka make ana o kekahi o na Makua dlisionari o ka Papa Amenka A. B. C. F. M. O Ka Mea Hanohauo Kev. Loreoa Anaru, ua haaleie mai la i keia ola ana, ma koaa wahi ma Nuuanu, i ka hora ? o ke kakahiaka Poaiua ii;o nei, Sept, 29, iloko o ke 74 o kona msu makahiki; a mai loko ae oia mannwn, he kanaha a o» t»e* naf makahiki ana i noho ai ma Hawaii neL 0 ks loihi o kuni mai hope aoa iho nei, he umi waie no lu. A iloko ooa la hope 3, ua waiho iho oia iloko o ka hiamoe kupanaha, a mailoko ae o ia wa, i ala ae ai oia a komo aku la i keia ao maikai. Kakaikai wale na kauaka i a|*>haja a mahaioia hoi e iike me ia. Aole nj kana mau hana wale uo i keia lahui, a me kona naauao hohonu, a ike i kela a me keia, aka, no konn kupaa, mae-mae a me kn hanohano o kona ano. Ua naiowale aku Ia tfeknhi ona hoaaloha muikai a oiaio a kakou|ha kanaka Hawuii, ka mea i hoopapau i kona ola inaluna o kn kakou hani, a i aloha a manao nui iu kakou,a i nke nui hoi e hoopaa i ka kakou olelo mnkuahine, ko kakou mnu moolelo a me na naauao kuhiko, mai ka iilo ana aku i mea ole. Ua hanau īa o Lorenn Auaru i ka makahiki 1795, ma ka Mokuniua o Konetikuta, ina Amenka Hnipuin.nka, i kona wa opiopio, ua noho hoi oia ma Ohio. Ua hoopukain oia mai ke Kulanui mni o laifesona, ma Peniselavania, a komo ī ke Kuia Kahunepule ma Parmecetona ma Nu lereae, a hoopukaia i ka inakahiki 15!25. Mahope koke iho no, ua haawi aku oia laia iho he tnisionuri, a ua ae ia mai e ka Papa Amerika. 1 ka malama o Novetnaba 1527, ua haalele oia ia JBosetono, a ua holo pu mai hoi i Hnwaii nei me Rev. E. W. Kalaka, Kev. J. S. Gerina, Kev. P. J. Kulika, Dr. U. P. Kaukn, Misa Oelana a me kekahi poe e ae, a ua ku mai ma Hawaii nei i ka malama o Ma« raki 31, 1828. He mau mainma iho no, ua hoonohoin me Mr. Kikeke ma Lahaina. A no na mea e piii ana i ke Kulanui o Lahainaluna, oia no ka mea nui nana j imi mua, a he mea nui e hoomanaoia ni oia. I ka maluin.i o Sepntemaba 1831, ua wehe ae oia i ka hooinakn ana id kula maioko o ka pupupu haie pili, a mnhope iho i kukuiu ae ai na haumana i hale pohaku, inalalo no o kana hooponopono ann. Ua hoopili ia aku me ua hale la, he Keena Pai Palapala, ahe Keena Humuhumu Buke. Mai keia ine» n:ii nnlnmln mni n 1..i l)nin<»liinn ua

hoopuka ii na buke kula a me na mea pili! hoomana he lehulehu wale, no ka poinaikai j 0 ko kakou lahui. | ia innnawa no, ua hooponopono o Lo-1 rena Anaru, n hoopuka i ka nirpepa inua ma i ka olelo Hawnii, oia ka Lama ilaioaii. Ala- j hope iho, ua ao oia i kekahi mau haumana j 1 ke kahu keleawe, a ua paiia elua mau bu-1 ke Palapala Aina no na kula Hawaii. Hoo-j kahi Paiapala Aina Baibala, a hookahi hoi' Palapala Aina o ka wa hou, i huiia me ka j buke ninau p<ilapa!a aiim a ine na olelo we« hewehe no na poepoe. ! U;v komo pu no hoi oia i ka unuhi ana i ka Baibala ma ka olelo Hawaii, oia hoi ka buke a Bolomona, a i ko lauu hui ana me Mika Kikeke, ua uniihiia ka Episekole a lakubo, na Episekole ekolu a ioane & me ka luila. He mea kupono ke kapa aku iaia. he hiki mua ma ke ao aua i na kanaka Hawuii ma I ka olelo Enelani, no ka men, ua hoomaka ) oia i keia hana, a ua piiu he buke inua noi ke ao nna i na kanaka nia ku olelo haole, i' ka makahiki 1837, ana no i hoolaha hou ae ai he buke, '« Na Haawina £nelaniamej Hawaii," i ka makahikiki IS4I. 1 ka ma-; kahiki 1536, ua hoopuka īa i kj Wehewe-1 heolele Hawaii Mua a ine ka Piliolelo mua | Huwaii, inaloko o ka nupe|M Spcctator (Ma-j kaikiioiai oia e noho niea kakau ana noj ia pepa. Oia no hoi kekahi i kokua i ke j kukulu ana i ka Ahahui Imi Moolelo o keia | Pae Aina \loko o ka makahiki 1839, a ua j hoomaka koke ia ina ka iiui ana i na mea ! kahiko o na Moolelo, Hoomana a me na Me-1 le Hawaii. ; 1 ka iuaktiyki 1542, ua hoihoi aku oia i' kona Pa!aj»ala Hookohu Kurau no Lahaina-1 luna me ka minamina, i kona mau hoa kumu ; a mahope koke iho, ua hookoo mai oia J i kona hui ana me ka Papa A. B. C. F. M. j Mahope o koua haoa kuokoa ana oo na ! makahiki elua a ekelu paha, ua komo oia i i ka Oihaoa Aupuni i kn makahiki 1545, ma ; ke aoo Lunakannwai no o Oaha, i kapeia mahope iho. ka "Aha Hookolokolo Kiekie."! He 10 makahiki ana i paa at ia oihana, me j ka noho pu i Lunakaoawai Hooiaio Wai«ra»j no ka poe make. Ua mau oia roa ia oiha-1 hana, a hiki mai i k« makahiki 1855. ia tra j i waiho aku ai oia i ka oihana, me ka loaa j ana iaia he uku hoomau mai ke Aupooi mai. Oa paniia hui kona hakahaka e G. M. Kobikan». I ka ritaka!iiki ISiS, ua lilo t»ia i Hoa no ka Aha KuUmalu, a u* uiau no ora nia ta ' ' I

aoo. mai ia maoawa nvti a bīki wale i kooa [ haole aoa aka la i km make. i ka «ra hope o 4tooa o!s ana, ua hoepapao noi ioa oia ma ka imi aoa i oa n»ea kahiko o ko Hawaii oei noho aoa, oiai hoi ka imi ana i oa mele a me na me« e ae. Ua hooiaha oia i ka Pilioleio Htwaii, i ka IS4S, a oa hana ia a hoomahoahua hou ia ke pai alaa ai>* © kaoa Weheweheeielo Ha- r waii i ka 1965, oona na hua olelo » hookomoia.» hiki aka iln 15,000. O kona manao, mskamae maoii. ke kakao i ka moolelo o Kamehameha I , i hoikea ae ai ke kii kupo-i no o u tra, a e hoike pololei bo» i ke akamai : a me ka naauao, a me ke ano o kela alii kaulaoa, aka uo ke omaimai a me ke powe-' hiwehi o kooa mau maka, noiaila.-ua pale ui kona'ake nu». Ma na irahi he iehuiehu a pau ana i ba-| na ai, ua loaa mai ia ia ka mahaloia a me| ka hoomaikai e ka iehuiehu a puni. • 0 ka poe i ike pono loa >a ia, ua mauao iakou, o kana mau hana i hana ai, aoie ia i hoike ioa i ka nui o kooa maikai e waiho aoa iioko ona. 0 ka poe i launa loa, o iakou kai aloha loa ia ia, a o lakou kai hoomaopopo i ka nui o kona naaoao a me kona haalele mao i koua pono īho no hai. Aka o kona noho ana Karistiano, oia ka| niea nana i hooponopono a kau Kanawai nol kana mau hana a pau. 1 ko kakou nana { ana, he pono a he hemoleie kona mau aoo; . aka o kaou oleio hope nona iho, eia ia: "Hej kanaka hewa loa au, e paulele U'ale ana ma i ka pono o Kristo." | He mea olioli i kona ohana e noho u rtei| a me na hoaloha, i ka hoomanao nna i kona ano. Ma kela no wale no e ikeia ai na hua a pau o kana mau hanu. He oiaio no, (, ua hoomaha oia i kona luhi, a ke hahai nei no| hoi kana mau hana ia ia." ! 1 ke ahinhi Poakolu iho nei, un hoolewaia i kona kino kupapau, a kanuia ma ka pa ilina ma Nuuanu. Na Rev. E. Koawina ka haiolelo no ka mea i make. Aohe waimaka i paa i ke alohn i ka mea i make, i ka wa ej huiia ana kona moolelo. j