Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 40, 3 October 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

lIELU 0. Ka holo atia mai Apinewale aku a hiki ma hnneika, a mai luila aku i lakamla, a holo loa a hiki i Kana-Kamaki. A no kuu hooialau i kona manao, mn

ka ninan'iiau aua iain i na hale a me na a „vi maikai a maua e ike aku ai, i pau ai knna nokenoke ana, a lilo mn ke Iknmailio anu i nn mea e pili nna i ko lukou Kiaaina, i ko lukou poe hunuiiano a hne ka Punli Koa e noho nna ilaila ia wa. I ( E oluohi nnei oukou e honknka iki ae au mn keia wahi ?) O keia Kiaaina no U ine keia Keuela, kekalii inau mea i komo pu mai nei iloko o na haunnele ann 0 ia wnhi, i kela mau makahiki aku nei. A o laua pu no me kekahi poe e ae he lehulehu, ka i komo pu i ka Hookolokolo nui ia ana e ke Aupuui Berit<uiia ; a oukou no poha i lohe ni, oini makou e mnkaikai ana, e kilo ann a e nana nnn, ine he men lu Ke nana ia la iuna e ke kil>>, Ke niele in in ka pewa o ke no, Ke lielu ia'la na hoku o ka leua, I ka lewa, i ka mea lewaa ka haole, (A makou ekolu i ike nku nei.) I kn hiki ana nku o ko mnun knn, i:a hiki mua nku ke kna o ke Aiii i kn Imie 1 mauao ia ni e hookipn in. Ai ka haia ana o kekahi mnnawa pnkole malaila no ka hooluolu a ine ka ike ann hoi i ko laila mau kamaainn, o ko makou holo hou no ia mn ua mau kaa nei i ka mnkaikni a hiki loa iloko o ke kahawai—E mnkaukau uiai ana na lio, i hoolale e ia ni e un mau nlii koa nei. O ke knu no ia ma na lio, a pii iluna o keknhi aoao o ke kuahiwi, i kahi hiki ke nana inai i na aoao a pau o ke kulanaknuhale, n me ka waiho ana oka oina. Aka, nmmua nae oko makou hiki ana i ka piko mnoli o ua kunhiwi nei, ua hopohopo iki ua mau kamaaina nei, o poeleele loa makou ke hoi mai, ina e hoomau loa i ka pii ana. j O ko inakou hoi io la no ia, me ka ike j wale no i na wahi a pau a makou i nuue ;ae ai, a koe aku no na wahi i manaoia'i ;e ike ia ana, inn hoi e hiki loa makou i ■ka piko o kekuahiwi. A poeleele io no ;hiki ana makou i kahi a na kaa e kakali ana. Oka hoi mai la no ia o makou i ,ke kulanakauhale, oiai ua nonoi ia nmi | ke Ahi a me makou a pau, e paina awa- ' kea pu me na kamaaina a makou i kipa ;ai ia kakahiaka. Nolnila, ika hoi ana a makou a hiki ilaila, ua noho ke Ahi a ine ! ka'o wahine iiaila e hooluolu iki ai, ma--5 inuB o ka wa paina ; a na ke kanaka no j hoi i koi lokomaikai ia J u, e hele pu me jia e hooluolu ai ma kona hale, a e hoo- ; maemae ai no hoi i r.a .vohi aahu, oiai ua ula pu i ka lepo; a hiki hoi i ka vra e ; p»ina ai, hele mai. Oka holo loa aku ja no ia oko maua kaa ilaih, a ike ole iho la hoi au i kahi i hookipi ia ae ai na : haole a makou.

i ko maua an«'Wt>, oa makaukau i l->a na kauwa, i na mea a pau e haiva mai i ai no maua. A oia» inau» iluko ona ru- * mi nuau, kahi i wakimihe* a\ ine na n n I hoope-aala t> na an«» :» pau, eia ka na 1 kauwa ke noke mai nei, i i.a wahi aahu ' o enaua. me na wahi kamaa, ua hele «a- ' le a maka hnu wnlo. I hot aku ka hana I a komo e waiho mai ana, me ka maikn,' maoii. Akn i ko la la ike aua mai i k'ou :l w«hi palole. uaone mīnomiuo iki iho no , hoi, 110 ke koino an| la la a p<>, o kt» ia I ia haawi mai la no la i }»aluie hou, a *a-1 iho aku la nu i kn'u nona, (lokomaikui maoli ia) ae, he mea mau loa keia a'u i i i ike aku nei, o ka lokomaikai loa o keka-: hi poe o ia Uhui, a puni ne nei ka Ho-j nua ; mai kuhihewa mai nae kukou, o lakou n pau loa ; uoie pela, aia wale ihi o ; ko poe i loaa ia hnawina lokomaikai; i alaila, ina oia poe, ke hooia aku nei au ;; aole o lakou poe like, a'u i ike aku nei.i ka pumehana, a me ka moamoa o ka lo- | komaikai, o kakou wale no. Aku, kei ike nei nae au i keia wa ; ua hoolilo ia ■ ka noauao, n keknhi poe e pailani nei, i • mea nana e huna ae i kela ano uuiikai j maoli, a ka Mta nana kakou ihano,i j waiho mai ai iloko u kokou, (e like me ia a'u i ike aku nei, iwaena o kekahi poe »i BeritaiiiJ o ku heahea, o ka moamoa, oke nhaoha, ame na ano like : Ake ! pakui iu nei ma ko lakou inau wahi, i| keia wa a'u e ike nei, kein mau mea ino' loa, a'u i ike ole nku ai e hona ia mai j ona, i na la o ko'u ninn makua, penei; | iie kon-kuai, lie hukihuki, he koekoe, a|

me na men like. Aole anei pela, ke ike nei au, |»ela mnoli ke nno ? nui e ulu nei iwnena o ko kakou lahui i keia \va. Kupnunliu mauli! nohen m?ii nei kei;i men ino ? E», e Huwnii a pau lon e, nole keia o ko kakou nveu\ve maoli mai na kupiinn imii. Miiinmiun 1110 ka linawina ke* la loa i l«»a» in kakou i k;i nalownle, n lilo i ko Bt.TitMni.-i pne. Non»»!nia auei oukou, ke hooloihi iki aku nu i keia mnnao, iiiM ka hai mauli ana'ku in kakou a pau lo.i : Aia mu nn wahi a pau, i hiki ia aku ni, e ko knkou mnu moolelo pololei maoli; ua kaulana kakou 110 kein iimi. A eia hoi ka lua, o nn malihini a pau i noho pu mo kakou. a ikepono maoli i ko kakou iiiin H.iw.iii oi.H»»: O ka lakou o|rlo hookahi no ia, ma na wahi a pau n Inkou e hele ai, ke pau ko lnkou noho ann mnauei ; oia hoi keia. He Inhui lokomaikni ka pne o Hawnii." Auhea keia lokomaikai i keia mnu la ? ke ike nei nnei oukou ? k«? h;ii nkea nku nei au i ko'u ike oiaio ; ke nnennenku nei e nn« lowale, no kn mea, ke e.ini mnu nei i kela la keia la, n un kokoke e like lon konn emi ana me ka emi nua o ko knkou Inhui. Ehia mea hilnhilao nn wnhi keiki a kakou, me na wnhi moopunu a kakou, i ka liele n>ai o na malihini ma keia hope aku, n olelo mni, knhahn ! Olelo ia hoi oukou he lahui lokomnikai, aole ka hoi la 1 eia ka lioi, he poe " Ohliu maka ewnewa " wale no oukou n pnu loa la, wahahee maoli ka olelo ia ana, he poe lokomaikai oukou, a ptla aku. Aka, ulelo ne paha nunnei knkou, he naaupo in, a he hana ike ole, n he uno kahiko, peln ea ? e oki no ka hoi oe, o kau huna pnhn ia, he lealen iki In hoi, i aknka ne ni. K aho iki pahn kn oleh» aua ne. he 14 Au Oko!»" keia ; nUiln, e nkaaka nu iiiei nu. Aka o kn ulelo ne o kakou, e like me kela maluna aku ; ke hni aku nei au i ko*u mnnno kuokoa, he kuhihewa ia, a me kn noonoo pono ole, no kn me», ua ike mua lon ia ia mea e ka poe kahiko, lie men in<>; a nolnila i olelo ia iho ai, penei ; He'kun kn oe no ka lokoino, O ka nnna mai noa na maka, Nawai hm au e kipn'ku i kou hole-e. a peneia kekahi olelo, a ia poe Lauaua. Mai malama i ke aloha o ka ipo, He ike mn-ke-kau, He hale kipa ole U. A he lehulehu wale aku na olelo ana, a ka pt»e loea o ka wa kahiko, no keia oiea ; aka. aole ia o ka'u mea e kakau nei ano, a uolaila, aia no a hiki i kona manaua maopopo, alaila kamailio pono kakou, i akaka leaaeai. A pau pono ka maua lohi ana, roe ka apa ana, hoonanea iki iho la i ka olopu mau wahi kiaha kofe wela, pai-pai mo mona ia ; aohe no hoi he ono • koe aku. Oia mea maikai okoa no ka hoi ia, kupono maoli nn hoi no ka manawa e like me ! ia ; oia no oe o ka lomilomi a kakou la, ka nakolo iloko o ke kanaka, a o ka roao j mauli ae la no ia o maloeloe o ia U okoo. o ka haunuu haulani aua a uiakou.

A i k>» h«oia atM «ku w»»a, i ka tt)«tkai roa»li o ia uiau olopu n inaua ; « haohao mai ana keU. me ka ninau pu m»i, ' Aole ka o t»ukou m,n ia mea ? " lfo«>le ēku la n« hoi »u mr ka t aku, lle iiui no kakou i ke kofe i kek;>hi wa» ke ai, a ke oim ae nr» hoi ; aole nae oka wa e pau ne ai o ka auau wai huihui ana ; aole no hoi he mau mea e ae a knkou e pai-pai iho ai, o kahi waiu «ale no. Akahi no keU a h»i o»ai, no kona kaahele ana iwaena o Ka p.>e Tureke a me ka p<»e o I'»ī| Hikma. i ike ai oia m n»au oloj»u u'u.) Ano kona mnrmo i»ale ana ka, he aina wela no k» hoi ko kakou e hke nie ko la poe. Ai ka hokilo nna mai i ko'u mau helehelena, he mau hiohion* no i ano like me ia mau lahui. l a lohe pu no hoi oia ika nle!o ia, ,4 he kofe maikai loa ko Kona i Hawnii" nei, a oia no hoi kekahi kumu orii i manao pia loa ai, he lahui no paha kakou i m«a i kn inu kofe i ka wa auau, e like I« me kela mau lahui; a nolaila no lioi oia i hoolale ai i kana mau kautva,e hana e like meka'u i hoakaka oe n*'i mainnluna, me kon;i manao |oa nar, e idb* jholo aku onn qu i kona ike ame ke akamai i ko hnawi niai ia'u i ka meo e hina mou in aim e ko'u lahui ii'u i maa ai, jalaila, o kona olioli nui loa ia wahi nno ; |aka, i konn lolie nna aku in'u, nolie ka|kou i miin io men, alail.i, pn| U r;i iho la |kona manuo oholi. A mu kn'u hooia v\aile fiku, i ku oluolu «nuikni i loan mm ia'u, ino ku inu ana io meu, i hoolana i« ne ai ! kona mnnno ni-e-nn.

A i kn pau ponn nna o kein m«u »«• ncannn,mekj\ lohi p.uhi nna. Nnna iiku la hu, lin<ilinn>hnu mnoli no hoi im |kcilxi Nelekonu nei, («» kn oioi 110 lioi o |ke koa !>i t n knkou e ike nei itt nei, oi>t : mHoli iho la no.J 11e nknkn no pnhn in Imea ia knkou mti Ilauuii nei, o kn like o k \ p >e ko;> oiwi in;iikni, me k« |>«»e ' oiwi mnikiii mn»>li no, me ke koa ole» no |kn men, o keknhi poe, he moikai i hoo;mniUai ia nk«, a o kekohi poe no hoi, ho iunikai no lakou ponoi iho i»o ; ( "mni I luiih mni.") 0 ko mnun k:iu hou nku l;i j iio ia maluiiu o ke kaa a ma'ia i liolo mai 'ai, hoononoho an.i. Aole n<> hoi i loihi loa i<i Ih>lo ana, hiki aua i ka h ile n m<iua i ike aku ai i ka hookipa n ana o ke |Aliia iiip ka'u wahine. I h«n»a «ku no J hoi ko maii.i Inna, ua mukauknu na m« a |a pnu ; aole nne i lnki mai o Kapenn j Kuaka. la wa koke no o;ie li'ii, I»o»mi mai ana un Kopena nt'i, u.i hele no luu |ia n | Lamalama Hilo i k;i n»r leliua o Phim, ' Ikn nne oka liala me ka lehun, Nana'ku ui a a ka laau, i Kelnkela im, kela ika innknni, Nani kuu maln pua nia i Pannewn. he keiki opiopio wale m» nae hoi kona mau heleheleiia i ka nau.i aku, 1110 h<; l« inaivacna o ka iwakaliinkumamalima « ;ine ke kanukolu kona mau makahiki, oi* ni ua kanahma paha na makahiki n ke {kanaka, n oi nkn paha, a emi m.i pah», he koho wale aku no keia. la wa 110 hoi i hoea ae ni na haole a inakou. Mai hea |rnai la hoi laua ? ! Ika nkonkoa like ann o iih men n pau i knhea ia e hele mai e painn, o kn liaele aku la no ia o makoii mai kn rumi hookipa aku, a komo iloko o ka rurni i hooka papn aina, a o ka paiua iho la no ia. Ua hele wale a hemohemo |wale ko'u wahi manawa, i ka hia-ai ono|ni, aohe hoo>hiala<ai a koe aku t o ka*u walnne pu no kn hoi auanei kekahi, aole hoi hii i lohe mai i ko ke alu manawa ; oiai, he mea makemake • le ia hoi ka hakilo ana'ku, i ka wa ahaaiua, wahi a ko lakou loina ; peU pu no hoi me kokakou nei noho ona, i kela poe aku la no uae ' paha ia, o knkou i liala aku nei: Eia h«n kakou i keia tr.au 10, i kahi mea a ka elemakule o mui lon, o " Ka malania i kann ipu rte i kona ipu «e," Olwlo aku hoi nunnei, ku inai i ke a'u, [ Maikai iho la no nae hoi paha ia mea ae oia I ka ni makou, i ke kamailio, i na kiaha waina hoi, i ka nw»Ji.i%ili woi hau, aohe loihi a koe aku. I hoi »ku ka hana i ka runii hookipa, e nonoho mai ana h«u kekahi poe muka hanohano e iho no o la aina, hc mau kane a he inau wahine no hoi kekahi, a he kokoohiku palm likou, hm>kalu ko makou luana pu ana, e hanahanai olelo pu ai, a fiu«*nle : Oko ma* kou hr>eueu iho la no ia e hoi i ka moku, aia ia kakahiaka'e no inakou e holo ai uialaila'ku, i ke 010-alu aoa paha a ka moa, a i ole, i kn hiki ana paha • ka La. (Aolt i pav.)