Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 41, 10 October 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

5 lIELU 7. j

{ Ka holo ana mai Apinewale aku a hiki ! ma lameika, « mai laila aku, i | īakanelu, a holo lua a hiki i I j Kana-Kamaki. ! A pnu k« liuliu ana, ka-kn-kau aku la : no uia na kau a mnkou i ho!<> ai ia la, o ka hoi no in a hiki i ka moku, maliope j iho o ke al<>hu ana aku i na kinnuaina, no ko lakou hookipa oih me ka iokomaikui; o ua mnu ulii koa nei no kekahi i ukali hm ia makou, a noho niakou, ho- i ho hoi nini ann ; kama-kiimaMio iki iho la j no na mea i hanaia niai ni e na kamanina, hnomaopopo ae la i na mea i ikeia,; kukakuka iho i<i no na men a pau ; a o ka ho-no-hoi aku la no ia i na wahimmi, aninni mai ki na wnhi Pt ahi, oini o ka 1 mea mnu iho la no in oia uiua, o na kaue; a me n<t wahine, oia 110 oe o J Ke nniam unkani o MnlniialKnii | 1 ulii i (nnhi h» no Kaoliala i Ke Kaiukalu moe ipo o VV T a«kaia ! Ke moe nei ka paa i Kua-ahiahi— o,kgr<"%ttlirH;nlui" aku la no ku ia, oia | ; lai wale no, a i puoho i ka haluku fnni a ' na Kona y oia no oe o ka nam ana iho I iluna o Wnhinekapu ia, o ka alawa ana : ilio no hoi iiuiia o Aknnikoleu la, o kahi: kapu o ke alii wahine o ka lua, a i hoo- ! iana ioa ae ka hana, eia ka makou ke ho-' ' i lo nei. ( Imomeamea hou iho ka hana e j i inoe-moe hou hoi ka lehua mukanoe;j I aoiie noho hou iho ua mea loa ae la 110 | ka, me he la o Mahealuni. O ke ala bc | {ii no ia, a lawe, n lohi, a napa, hoio ana ! | iluna ; Hoalu hou aku la i ka makaikai| ana, nohe puana hou i haiia mai, alawa ! fie la i na hoa oliua, e 0111-111 pakahi mai j ana, nolaila olioli iho la no au, 110 ka mea, aole au i " iiina lepa ia." Nonoho | nui iho la e iuana lai like ai i ka malu | olu o ka anini, a hiki i ka wa o ka aina | kakahiaka ; pnpapau i ka paina. Eia nae, j u« hookaawale ia no ka ke Alii Papa Ai- | na, mai ka na ohua e ae a pau, iloko no j nae o ka Rumi hookahi; oia no hoi ka ; llumi nui o ua mokuahi nei, a ua kapaia ka ioou oia rumi ma ka olelo haole, he Kaluna. (Saloon ) Eia nae, no ko ke Alii makemake ponoi iho no, i ka lawe ia aku o kana mea ui iloko o ka rumi uuku iho, kahi i kapaia o ke Kaluna o na wa-j hine, (Ladies Saloon,) oiai, ua hookaaI waleia ia Rumi nona waie no, a me kona | mau ukuli ; Nolaila, i na manawa a pau e paina ai, o inakou waie no ekolu ke | noho e ai i ka Papa Aina a ke Alii iloko |o ka rumi nui; oia hoi, o ke Komikina ; o Hapakini, a me a'u. A mai ia Papa i Aina aku e lawe iuakuai ka ke Aiii' | nnau mea ai, e na Kuene o ua mokuahl i ' nei, e like nte kana e makemake mai ai; j ! mahope iho o ka nana ana i ka Palapala ' Pai Hakahaka, e hoopukaia ai i kela ma- ! naw» keia manawa e Paina ai. ; | A aia maloko o ia Pulapala kahi i hoi-l | ke ia ai o na mea ai, i hoomakaukau ia ; |ai no ia « a e ai ai. Ina paha he aina ; kakahiika, a henina awakea paha, a i ' ole, he aina ahiahi no hoi. O ka inoa a ; | na haole i kapa ai i keia Palapala, he; | Bila o ka pea, ( Bill nf Fare,) a o kona; ano ma ka kakou oielo, he Pila o na mea j ai, a »ole ia, he Pila inoa o na mea ai. ] No keia mea no boi i noho pu ai ka'uj wahine me ke Alii, a peta no hoi kahi - Vir»gini a aiakou : a o Ukou waie no hoi. ekolu ko ka lakoo waht Papa aina iloko oua wahī Kiluna nei n na wahine ; ao ! ko Ukou wahi Rumi iho la no ia e nanea j ai o na manawa a pau loa, aia wale no a | ' ke ahiahi • ke alii e inekemake ae ai e

pn iluua oka hale o hope e nanea ai > i aiaila, he-no ae ia mawaho oua wahi i rumi nei o lakou. Ea, iuiu no h«>i ha i 1 ke aiii o kakou ? Ae, pela io no f aka, I ina paha o kakou a p«u loa kai ike ia < mau mea, i ko'u manao, e hke loe ana 1 00 ko oukou manao me ko'u, ke oleloae 1 au, ua hoopomaikai ia no ka Lahui Ha- ' waii a me ke Aupuni Hawaii m» ka l«»a«' ana o keia malama ia o ke Ainwahine Kanemake ako kakou Moi eha. Aoka | 01 no hoi ia a me ke kela, o ka'u oha } j ka'u lia, ame ka'u manao paa ole; oia : no oe i ka mea e kahea aku ana la, ej Kalani e— ' ! Oi manao ia'ku nei ke aloha, he lei, He hiwahiwa, he kamnlani na makou, He ula ai ieo lani nui rm na makua. He lani aiii ahi, no Wamahanalua— ! | 0 Kalani nui louli, lomea—o-e j Ooe ia—O oe a—ne—a—E bo—i- j I E hoi. o ioaa oe Ikaua a ke Kioao. I 0 pulu oe ika wnimaka oke Kuahine, 1 ' Ke manao mai ia Kanoenoe ia oe, e ho-i-| ka ua mea o ke ana ole, oke kena ole,| : a me ka pakui ole ae o ke aloha iaia la.i i A "pau ka pnina nna, komo iki aku la| au e ike i ke alii a i ka'u wahine imi, na* | i nea iki iho h me laua a halu kekalii nm-i | nawa pokole, hoi aku la i kou rumi, oiai, , ; me ke Alii no ka'u wahine i na wa a I pau. Aoie i liuliu loa, okn no ia : i kekahi wahi buke, i men e heluhelu oi, 1 a o ka hele aku la no in i ko mnkou wahi e launa ai, me na ohana a pau o ka moku o ka malu unini. 1 ko makou liolo ana aku mai L imrrii ka aku, nole he mau meu uno nui n'u e | hoouioniolo olelo akn ai a hiki wale i ko makou iiiki una i iakunela, ke Kulann- ; kauhule o Kupu. i\ol.nl;i, ene lokomaikni inai oukou ia'u e lioaknka pokole ma ; keiu wuhi i ko'u munao e pili ana no ke : kakuu anu i keiu mooleio n knkou e makemake nei; oiai, a«»le au i hoakuka ia | mea niu ku'u Palapala Hoakaka i kinohi, i i hooluha iu ui mumua o ka hoomuka ana |o ka mooielo nei a kukou. Aka mamua ; akuu hoomaka anu e kamaiiio akea aku | i kn*u e manao nei. ! E wehewehe mna no uu i kekahi mea ! a'u e ike nei ; e huikau ana na noonoo j ' | ana, "ke ole ke kukakuku," wahi a ke ' Pookein Naamio, penei: Ke ike like nei ; knkou n pau, ho lehulehu nu meu i ka- ' kau ia iloko o ka kakou moolelo, nka, ua i lawa puhu ia mau mea lie iehuielm, ke | hoohui ae maialo o na Poo Nui Ekolu ; • oiaila e hoonohonoho ia lakou penei: ! oka mna; Oka Moolelo no ia ;o ka I lua, oku Nupepa, ame konu poe; a o | ke kolu ; O kakou no ia n pau loa, ka poe e heluhelu ana. Noiuila, ia'u e kakau nei, o keiu mau mea nui ekolu na kuhikuhi nana e aiakai nei i ko'u mau manno a pau 1 a, e like me ka hiki ia'u ke ike, ke noonoo, a ke hoomaopopo ; a ma ke kuhikuhi ana a kein mou Poo ekolu i ko'u mau manao, n pela aku, a penei ae, i nlukai ia ai ko'u lima i ke kakau ana i nu meu a pnu loa a oukou e iieluhelu mai nei, a me na mea he nui i koe e puka aku ana,a hiki wale i k* lio* io iea ioa una o ka kakou mea i makemake ai. Nolaila, ua ike oukou, n e ike mni ana no hoi; Oke ano oke kakau | ana o ka kakou moolelo he mea wale no i ia i imi ia iho e a'u, e iike ine ka hiki ia'u ; a'u no hoi i wehewehe mua ae nei. 1 hiki ai ke kakau ia kamooleioa kakou i makemake ai me ka ewaewa ole; me ka hoomauao pu no nae hoi i ka pomai* kai, ke kuokoa, a me ka hanohano oka Nupepa nana i nonoi maoli mni e hoola ! ha ma ke akea, a me kona poe; a ine kal hoopoiua ole uae i ko kakou oluoiu, i ko| | kakou nanea, a me ko kakou lealea iioi, [ma ka heluhelu ana. Nolaila la, ua ike| mai nei ouknu ma ka ha-hai ana aku nei j a'u i na mea a pau loa a makou i ike ; aku nei; ua awīli puaku noau, me ko'u | mau manno maoli iho; ua lawe mai au i j ! na olelo a me na manao oka poe kahiko; i a aole no hoi au i hoonele i ka hoohui | ana mai i na mele kupono a'u i manao ai! e ioaa ia'u. I hiki ai ia'u ke Uahai ina kuhikuhi ana a na Poo nui ekolu, a'u i hoakaka ae nei maluna ; a pela iho la e hiki a« ia'u ke hahai poloiei mamuli o ia oiau kuhikuhi ana, a hiki i ka lawa ana.| A nolaiia, ina ina ka oukou heluhelu' aoa mai, oa ike oukou i kekahi mau rhea j ua paewa ae paha mai ko oukoo «nake-* make maoli, e hoomanao oukou, maliel paha no ka moolelo ia wahi; aka i !ike{ ole ma ia hoohalike ana ; Alaiia e nanal iho, ano ai no ka Nopepa paha i kakauj Ī4 ai ; a iiw» no i like ole mabk» oui,

»«0 Poo nui nei • i ekolu ; atail«, nt«« !>ci iu e ha» aku ai » ko'u met i nonoi iku nei ia oukou e ac mai u'u me ka lokomaikai-Hawau maol». oia keia. E [>luolu ouknu īka o(cto ana «Ho; Un Wikaika oia me ka ike i baa iaia f a ua koe keia wahi no ka loaa oie ; oiai o ko'u wa» iti e noho nei i keia mau U, ua mamao ia a kaawale kw htā mai kahi e akoakne mau ai na hoe'loha aaauao knpono, e loaa ai la hoi ke kuka pu ana, ka «rae«rae Uke aoa aa hoi a tne ka noonoo lokahi ana. A eia hoi, rna lako a pau ame na buke, na nupepa, a.me ni mea eae « u i hoomaknukau ai no keia Moolelo, aia nn ia mnu mea i koNi aina Imnau. A 0 keia mau mea a pau a oukou e heluhelu mai nei, a mo na mea no hoi a pau K)a a oukou e heluhelu inai ana, a hiki wole i ko'u hiki hou ana aku i ko'u aina kupa ; noloko w#le mai no ia mau mea a pau lon o ko'u wnihonn hoomanan (Memory), me ke kokua ole ia mai e kekahi mea e ae ; ko« wale no kekahi mau wahi bukc liilii n me kekahi mau walii apnna pepa weluwelu e wniho nei, i kokuu mai um keknhi mau mea ke poina ia'u. NoIml* )a ea, e hoomanno oukou, me ke oknhele loa no, ke knknu iu ann o na mea a pau i kakau in nku nei, a me ka hoo* inannwnnui no hui, i hiki ai ke mulamahi j ku oiaio ; oini ke au o ka olelo e hele ana 1 i ka loa a me ka Inula o kn niHiino, e li|ke ine in u oukou e ike mni nei i ka'u | mnu mea a pnu e hnnnui aku nei. Aka, no ke kokoke nku o knkou i Uln hnnnou lon, oia keknhi men mnn nu i hoilanla mai nei, e knmuilio iki i keia mnu men i keia wa. Aua akaka ae la nn ia mnnan iu kakou e<i, alail», e hooniaha iki ae au e hauu, a pau ne kn me, oini Un nui nku la 110 ke Ki«inuli!~— Mni hooulu mui oe i ko nlohn, Uu hua kann—>wtio eia ilo—-ko— (lea t;i mni lioi kein knnnku, Ua loaii ko'u inoa ia o—— He pokole loa ko makou holo aita mai,* mai lamnika aku, o ke ku no in i lakonela. m A no ke kakahinka nui lou oko makou ku ana aku, nolnila, aole au I ike m i ka hookomo ana mai o mnkou ; n i pu* oho ae k;i hnnn, e hauwnlauu mni nnn ko laila mau ke»ki uwnpo. j He mnu hora pokole wnle no ko makou nana ana oku i kein aina, n nolnila no i hiki ole ni ke hoomnopopo nku i na men a pau loa, oiai e kalewa wule ana no ka moku o makou, a o na wanpa no ka i holo iuka i kv kii ohua a me ka Eke Lcta ; a hoi mai, o ko m<tkou holo no ia. Ma kn nana ana'ku nae mni ka moku aku, me he ainn mauna la keia, no ka mea, o kalii'a ke kulannkauhale i ku ai, he awaawaa, aohe wahi pnlnhnluha, a 0110 papu la hoi o ka waiho ana mai o ka aina ; nhe auo piiku no hoi. Ao ka mea oluolu wale no i ka uana ann aku a ka mnka, oia no ka uliuli maikai mai o na wahi a pau, i na inea kanu a me k« nahelehele. A no ke kiekie loa oka ulu ana o ka laau ma ke knuwahi, nolaila, ua ! paa pono hm kekahi wahi o ke kulnna- | kauhale i na Inu laau, nolaila, aohe ike | mnopopo ia aku ia aoao, aka nae, ua ike j iihi ia aku no iiae ka punpua mni o ke- | kuhi mau hale muloko mai o nn lau laau. i A o na hale nae i kukulu ia ma na wuhi uhua a me na puu, ka i ike maopopo loa ia aku. Un paa pono na wahi a pau i ka ululanu, a me he nnhele lipo la o ka uka Lihue. mai ke kualuwi a hik* i ke ! kahukai. N»na aku nae ina awawa, ua ' like me he wao la, ka oliuli luuna ole ; a ua like pu no hoi me ' Ka ulu hala lehua i Panaewa, Ka ulu nahele i epna e ke ala, I poea e ka nani a hniki wale, Walea ai no ka pua i ke onaona, I ke ala o ka hala me kn hinano—a. O na keiki uapo nae i holo mai ai i ka moku o makou me na niea kuai, he poe wule no i auau i k* wai o Honouhuli. A i ka lohe mai a me ka heluhelu ana i ko Imia nnu Moolelo, o ka hapa nui no il o ko laila mau kaniaaina. Ua «nenne |»aha ekolu hora o ko makou kalewe ana, • o ka hoio no ia. (AoUipeu.)