Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 42, 17 October 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

UELU 0. | Ka holo ana mai Apinewale aka a hiki ma lumeika, a mai laila aku i lakanela, a holo loa a hiki i Kana-Kamaki. Mauiiia o ko makou hookoino ana 'ku iloko o ke Awa o Kana-Knmnki, oin hoi ke awu a makou i ku nku ai, mni kn hua* lele ana iho ia lakaneln. He manawa uluaoa loa in o na ohua a pnu, i ka hooponopono i na wahi ukana, i ka hoomaopopo pono no hoi i nn wuhi men aahu, a me na mea a pau, no ka hooili ana mai ia Jlokuahi uku, iluna o ka Mokuahi nu*,

e holo loa'i i Beritanin. Oiai o ke Awa i hope ia a ka Mokuahi a makou e liolo oku ai a ku; alaila hoi hou no, i Apine-; wale, ine ke ku no nae ma na wahi a pau a makou i holo aku ai, a hiki wale iiaila. A mai ia Bwa aku hoi makou e holo loa ai i Enehni, mnluna o kn Moku-; ahi nui. Nolaiia i hue in ai na ukuna o' na ohua a pau, i hiki ai i kel» ohnn kein ohua ke hoomakaukau i kona ukana po-1 i noi iho; mnmua o ka iiooili ana uku, mai; | luna oia Mokuahi, a i kela. A oiai na i ( mea a pau e liuliu ann, hookonio ana ma- 1 ! kou ike awa. Ano ka ano inalie loa o; | ua ia nei, nohe wahi kau ao o ka lewa,' | aol.e kolili a koe oka la i ke kai. Oia; ! no oe i ka ann-anapa a ka wai-liu-la, ka ! anapu e annpa ai i ke alia-lia. 1 nana 1 aku ka hana ia uka, e kakahe mai ana i 7 ' na kanaka, e naholo mai ana n;i koa o ka

: Papu, b e lulumi mai onn kahi p<»e i na ! uwapo, amc na waapa. A i ka'u nana ! Bku. tie hiohiona like loa keia mau mea, ī me na la knhiko o kakou nei; oiai ka Pa- ; pu o Honoiuiu e bu ona, n nie ka pa po- . haku hooleina-moka makai iho, ka hoea | mai o na Manuwa oia mau la; aolie piha ' pono n koe o ua kahakai aloha nei o KuI loloia. Aloha no palia ia mau la. A anoano aioha mai ana no hoi ia poe ia'u, oia no oe— O ke nno makani aloha o ke Koolau, Ke pn *la mauka o Kamahuaiele—a— I Lele ke «o naolu kao ina pali, Ke hoo pua 'ela i Keoiewa. | He hae makanī no Maiamaiamaiki, Ke ho-a 'ku la aia i KaUlaa—e— K owe ae ana au ia'u Laoi, A i na Lani hoi a kahi poe Laoi —a — u I loa no iko makou ku ōna'ku, oiai ka i| Hoe Moi hiehie o kakoo e we-welo ane: | e hoolale koke mai ana no na keiki Ame- »! rika, o ka Manuwa Mahu Amenka, ke i\ K|kuihana, tSusquehaon *) i ka lakoo mau |i Pu aloha. E lli-iiiki mai ana hoi ko Pai

lani poe kaiuaiu, o k» Mokuaiii l*arani, (he Manuwa no) ka Hmepeni, {E'iipire » ka iakou mau pu aloha no hoi ; na ka mea e ku ana ii inau Manuwa o u mau Aupuni Pookeia iiaiia ia wa. E na-k»ihv kolo mai ana no hoi na pu aioha o ka ui-j na, mai luna oiai o ks Papu, nana ku, o ke kokolo mai hoi a ka uwahi |H>epoe o| na pu, e niniu okai mai ai i ka iii o ke kai; o ke ku-pi-naī n»»i hoi a ka leo o| na pu r e kui-kui-nei mai ai, aohe wawalo! a koe aku ka ne-i. ka na ku-lu, ka u-i-na,j mehe ia i U luna o Waialoha.'* I uuo. ae ka ham, lioea.mai ana ke Alii Kiaaio ke Ajupuni t» (Denmark) Kenein : »ka, e noho ana ilaila. Oini i»o ia Aupun» lioi ia wahi Mokupuni; iie Pana-laau 110 ia poe. Nanu aku i kalu Al.i oiuolu, o-iia-o-lia, u lokoiiinikrti maoli no; aole i kana nuii. A pau kana ike aua ike Alii, me kana Kakauolelo no hoi; (ua lawe waie keia—a lino-lino-hau lauua ole ) iio-lio-hoi ana; me ka olelo mai, aia ka a , makaukau l.ikou, nlaila kii mai ka Waapa ! i ke Aln, oia ka w,i t- lioio aku ai i uka. Aoie no hoi i liu wale ia hoi ana aku, hiki mai ana ka Waapa, o ko makou ka- | ka-kau iiio ia no ia, holo ana. 1 ka wa | no i mnalo nku ai o ka Waapa inai k» | Mokoain aku ; e iiuoiile iiou mai ana ih» i ua mau Manuwa nei a elua i ua pu, e kuu pau hou mai ana 110 hoi ka Pnpu i ka iakou, o ka hele ia o ua wahi Waopa

j nei o makou, n— | Poele ika ua naulu a Weli—e—a— | | He hoo-weli*weli ka ka mee ia'u, | I He aa no loko o'u e noho nei, j ; Ika 1 ana inai o kekahi hoa ia—a — Wae ana au o ka moe e aloha'i—e—a— ; i mohnla ae ka hana oia po-lu-luhi mvaj hi, pa-pa-pae ana makou i ka Uwapo. E i ku mai ana ua Kiaaiua nei, e lama-lama mai ana na lalani koa, e nu-nu-a mai j ana na kanaka, aohe piha a koe aku. 1 l loa no i ka Waapa a pili, lalau mai la ua ! Kiaaina nei i ke Ahi, a kau iluna, o ma- | kou aku no imi; e hooho mai ana lakou la i na leo huro; lele na papale iluna, koelo mai la na hainaka, hoolei m«i hoi ka- | hi pne i na pua ua pupu ia. hookani mai

la hni ka poe puhi-ohe i na meu kani: ma ke.Mele kahiko kaulana o B< lilnnia. (God snve thc Queen) ke Akua, e malama i ka Moi Wahine,) hnu-wnwn n koe nku. Ika hele nna'ku e knu i nn Kan, hoopnu hou iho la no hkou l.n i ku huro-huro nna; n pela inau no a hiki wa- j le i ko mnkou hoomaka aua e ho]o mn na Kaa ika hale o ua Kinaina nei. A ma na wnhi no a p tu a na Kaa i holo ai. ua lturo wale ia no, me ka hoolei ia mai 0 na pua, a me n i pupu pua iluna o na Kaa, iimi na kanaka, na wnhine, a me na kamahi mni kekahi, o na nono o ke alanui a niakou i holo nku ai; a mai na Puka Auiani mai kekHhi o na iinle, iua kela | aoao keia aoao oke alanui. Oka oi loa • no keia o kahi kulanukauhale i ikeamaoIi ia aku ke ano hauoli uiaoli, o ka hookipa ana ika iakou maliliim Hawai». A nole loa no he Wdhi e ae i hanu mai pe- ; ia i ke Alii, ina na wahi a p«u loa a makou i haele pu ai. Aloha no puha ko lukou mau puu-wai pumehnna o ka ma--1 kemake, ko lakou ibu nnau moamoa Alii, a me ko lukou mau maka niohula i ;ke aloha inai. Akaka rio iioi ka lahui i ī nolio mnu ia e nu'in hanau, naMii maoli, ; a me naMii knpu mai kahiko loa mai, me ' ka hooioli-loli ole ia. e ke akomai kanai ka. Oka lala hoahi ana no, o ke alii j no ia, a kau, a liiki, a i ka pua-ane ane. | Ola wule uo hoi ko kakou mau wahi

Pae Aiua, ina pela kakou e hoohalike aku ai; he kumu hoohalike maikai loa keia a'u i nnna aku ai. Ahe mau oielo ao kupono loa hoi na kakou e malama'i. No ka mea, he la4»ui nlii ko kakou, mai* luna mai, aole na ke akamai kanaka. A ua malamaia ia Uoalii ana a ka Mca fia* | na i Honlii «»»ai* nie ka maemae kopOno, | mai ka wa kahiko loa mai Ana » hooulu 1 ai i keia lahui, (koe na mea ino, a oa ka- | kana i a*rili nku ai me Kana niau mea j inaikai.) A oiai ka malama ia ana o keia | haawina makamae; aole Oia i pauaho i ;ka malama ana mai. Aka, hooenaka ka- | kou e hilinai i ka naauao, me ka imi am ■ e hoopau i k? haawina kahiko. £a, e ! o'u hoahannu o ka lahui hookahi; aole anei Oia i hana mai nei iloko o na makahiki pokole loa, e like loa no me ka kakou i makemake ai ? a ke hana mau mni nei no peU, a ke ike maka nei t»o kakoo i Km hooko aoa, i ko kakou mau makemake maoli, i uhiia oialalo o | ka aahu nui lilelile, nani, a maikai, a kaj koo e hiipoi nei. o ka naauao. A mai »

ka wa c hiki aku 01 kakou i ke oo 11 kona hu* ? alaih o ke ko loa ann no ia oko kakou nis»kem«ke kanaka, o Makaaimiui. A«le aut'i oukou e a«* niai ana » keia f Me oukou wale aku n«> »a; o ko*u ike n« ka $ u e olelo aku nei. An» ua la Ma no e ho»»iaio mai ia oukou. Akt hoi, ina ua ike iho nei kakou i keia n»ao inea a pau l»vi, ua kupono ole la loli ana'e 1 ko kakou nei Uhui, e like meWu e ike nei ? olail,», ano wale no ka wa kupono, e hoon»nka*i ka hooponopom» ana. oi no» ho mai ka moopuna a ke koa lanakila, i ka noho aim §t»oMc <Ho kakou moku. O hiki a(tu ||thi» «uanei i k« piha ana o kon«i mau 1«, hoomnka'e Kakou e hoc»ponopono ? ke ike e nei no au. anle e I iki ana, ina pel«. A i hoopaakiki aku ka» kou. ke hiki aku ia m»u la, o ka nele h* ka hope. AUila e huli ne no nuanei ka kamahele pohnku. heo nna; luipapu iho na, o hoka-hoka. inu-«ai-koi. IJ;> poina ; i:i nei ku wanana a ua kaula ko» 'la, oiai ; kona ike ana iho. ua oni|»aa kona N«»ho ! Alii? Ehia la hoi ana hanaun:» « ohlo iho ai, e maluhia ana \ knna lu*i-hnle ana? ;i I»hluV la mau hanaun»; Owni aku ua Imi-hiile hou, e lnki ai ke huompaa liou iiio ; i Noho ana Alu hou 110 kakou, ina

n«'K> r lianain i> kana moopuna pmioi i koe ? Km nae lioi; l»e inen kulea olelo |»aln keia mau mauuo la kakou i keia \vm, no> lailn, e wniho 110 ka'u iloko o\i, n iiui ka inooielo no a kakou wau e noke nko ai i | k«t li innui. A ina no i luki koke mai in iiuiu la me kona niuii iiiea ino a pau loa ; a ua ike aku nei no kein i ke alnnui o kr Ol.i, lie knnwnle wnle 110 knlii e liele «ku ui; lie me:i ni ia no ka popo palaoa moa, piha no kn waihona piwiiuoiu, lielu 110 i na hoku i koe. I lioen aku kt hnna o makou i ka hnle o ua Kinaiua nei, e piha okoa mni aon no ia poe il<»il«. I lon no ike kaa o ke'Lii a ku, hiki ana kn wnhine n un nlii Kinaina l:t ; i hemo ne ku hann o ka pttka o ke kan, oko i nla lnluu rnni U no in i ke Alii me na helehelena ohaohu palupnlu, n alakni oluolu aku lu, oin no i kn ohaoha o kn hoihnnnu la ; o kn leo wnle no ka mea i koe, i kn hea mni-e "He-nia—i." Inn nu e lolie nk i ia leo, o kn'u hooho koke ae no la i«, ' K-in ho-i-!' Akn, i kuu ike nna no i kona lokomnikni, i hke lon me ko na J«him i hnla knna hona nna, in Inkou iho, oiai Inkou e noho lehulehu nti« me knkou. Kulukulu koke 110 ko'u mau waimaka. A ina e lo»o ia'u he mni nawa kupouo ia wn, inn no ua huli ne nu t mni ke uu una a na niaka, a i ka lewa ; ; kahea mni la au ui'u Lani no a pau loa i . hala, penei:

O oukou na uhone i ka pnli o Kaukini, E kui ana i na lehua o KahnkahaUni, li lei nna i na lehua o Makamaknole, E na Lani-e pua inn na Lnni, onohi ke oo Kau ka ena palaoa, he ino, he maknni, He pulu ke kai-ehu, na Ae-ku, He Ko-wau-lani, he kilo no ka moku, Ke alawa jho la oukou ia lalo, ikea ouko*u* Mnlin no ka i ohauha elii ui, l»e olu no ; | inn i»o paha he kalni h«c, (e like me kekahi poe n\i e UMlea lon ?ii, ole wale ; n 0 hoi e hihi, he puni n« kekahi |>»»e ke poo-kihi-kihi), inn 110 ua ko!»u ole ; eui Ino ka aunn»*i l»e Khlo ii« ia n me kana j kane, no kn lalnni o ko Ihui Aupuni ; • laole no hui laua i kanu ia iluna o ka pu«i 1 kolea, a liaole inai ni ; iluna mnoli no o k« puepue i apoapo ia ; he inau knloewe maoli no no kn pue ; n na ko lakou Imi Hale maoli no i hoounn mai e kini la mau oha a hkou. Nawniole niaa no hoi» ka hotikipa 'Lii nnn. En, lealea ole pahn oukou ke hoof>nki hou oku au, me he auwaa 1« no Puulon. He wahi mea iki no hoi f oole ko opu iho 0 ke ino ; liookuu iho no kakou i ko opu ahi 10, aohe halau i koe aku. ia wale no hoi uo wohi meii iki nei la : Mn ko'u lmkilo, halo, o kiai ana nku nei hoi o puni ko honuo, honkohi wnle no ono nui o na haawino a k« Akua Mano Loo, i Kono poe pulapulo Aliimaoli, mai Kano Ho'lii auo, aole mnmuli o ke okomoi konako ; oiokeia, He |K»e oluolu, he poe ohayha, o he poe lokomaikoi : o no ko like ole wale no o no ike. no ikoiko o | me na woiwoi, i h«H>i oe i keknhi momuo ! o kekahi; e hoomoikai ae hoi i kekahi mamoa o kekahi; a i hoopono hoi i kekahi maluno o kekohi, o puiii oe nei ka honoa i ko*u ike ana pela ; mai ka Moi , Pookeln o ko honua nei i keio oiau li, o 1 Na'Lii hihiu 100 o*u i haUwai pu oktt , nei ; he like lua kei« ono mo ko hoohali* ke nui, o like ole hoi ma na wehewehe i liilii oiui. A fio ko'u moholo i kew i "•

inei imikai h ke Akua \ waiho t«a» at me k in?iki, » makemake ac nei au c kain«i'»o ma keia «ah». tuc ka ninau ana, Ni> keaha » iu»i imi ai kekahi e hooi«>h, n i c inn»pa« loa ? O oukou no (»i«i kekihi i ike » ke kumu, noliik, ua oki nn k»i'u, no ka niea, ua niau ae In no ia ; ehia auanei hoa o ke ola, ina ae, oia ? A i <»ie no h»»i |>aha s ota iho la no. Ehm h<ji auai;Ci " M*a ia M»;a n»*i, lauhue Kona ? A « Mia hni ta Mia n«i. manuna Kuh ' A o M<»n «na hoi ia Moa nei \ Na ke kai eai ka »in«. O ko'u liai ae ka f»ah«i i Ka'u mau mea i ike aku nēi 8 ine ko'u mau nnn#n no ia mau mea a pau loa ; <» ole! # » m"i ho» auauei ouk<*ii \fd huna la. A 1«»?*c »a la nu hoi i'» mau t»tea la ea ; n—i». oka Moolelo uo kn knkou. A e pakui Mo* olelo iho paha ouk«»u ? lua 110 h«»i |>eU ea, ai w.»ha hih» n«». [Aoie i paxt.)