Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 43, 24 October 1868 — KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA. [ARTICLE]

KA MOOLELO O NA KAMEHAMEHA.

Na s!-M. Kamakau. *-• I lIELU 94. No KA NOHO AIII ANA O KaUIKEAOULI MALUNAOKE AUPUNI.A UA KA* paia o Kameiiameha 111. iVo ka hiki ana mai a me ke komo ana mui o ka Uoomana Katolika Roma ma Ilawaii nei. [Ie nui na mea i oleloii no ka Hoo(iiaiui Kuiolika llouia ma Hawnii nei. : Ke ulelo nei kekahi poe, ua hiki mua mni ka Hoomana Kalolika Roma ma llawaii nei, i ka hiki mua onn mai no a na inoku Sepania, i oleloia ai o Kukanaloa ma, i ke au o ke nupuni o Huwaii ia Kahoukapu ; a i ke au hoi o ke Aupuni o , Maui ia Kukaalaneo ; a ua lilo ke ano , Hoomana Karistiano me ke ano hooma- \ nakii Hawaii. He wahi ano no nae hoi : e akaka ai, ua hui pu ia ka Hoomana | |Karistiano me ka Hoomana kamaaina o | i ka Lahui ia wa. j I I. O ke kuhikuhi ann i na lima nkau |a pau i ka luni o ke nnaina, me ka pule lokahi, me ka hooiaio, aia ke Akua i ka 'lani. ! 2. O ke kukulu ana i na kii hoomana, le hoolulu ana mawaho o na luakini a me jna Heiau, i mea e ulumahiehie ai ka hale o ke Akua, me ka eehia a me ka weliweli ; a o ka hooulumuhiehie ana i na pua nani a me na launahelehele, oia ka ieie, ka palai, ka lau o ka pala a me na lau nahelehele e ae. 3. O ka hele ana o ke Kahuna i ko hoomana. I ka hele ana o ke Kahuna nui e pule ma ke kuahu, i ke kokoke ana ma ke kuahu, alailo, hoalu u»ai me ke kuemi hope iho a kukuli iho la, a pule aku la ; a mahope o ka pule ku ae la ke Kahuna iluna, a pipi aku ia i ke kai me ka olena iloko o ke kai i ke kuahu, alai|ji, haliu mai la ke alo i ka oha kanaka, a pi-kai mai la i ke anaina me ke kai olena, no na hala a me na haumia o ke anaina. Ua like ioa ke ano o ka Hoomana Kalolika Roma, me kekahi ano o ka Hoomana kahiko o Hawaii nei, a ua like no hoi kekahi me ka hoomana a ka poe lukaio. A nolaila, ua hiki mai ka Hoomana Katolika Roma, ma na moku Sepania i hiki mua mai i Hawaii nei, aka, ua huipu ia ka Hoomana Karistiano me ka hoomana Pegana. Ma na kuahu me na kuapala o na luakini a me na heiau, he mau kea. Ua nini pohaku ia kahi e noho ai ke kahua, a me he kea la ke ano, a ua kipapaia ka honua i na papa pohaku. (Ina e pohihihi ia oukou, e nmau • |a » u , a na'u no e kuhikuhi »a oukou i na heiau a kuu poe kupunn, o Kahinaola

ka inoa, aole ī haule kekahi pohaku ona, ke ku nei no ka pae kane me ka pae wa!hine, me na anuu.me nakipaepae, e ho* : ike ana i ka oiaio o keia mau olelo, ke waihoaku nei oia me ka maluhia, me ka pii ole ia e ke kane ine ka wahine, mai ka wa kahiko mai a hiki i keia Ua j kapu loa i na wahine ka hookukoke ana nialoko o ke kuahu o kahi laa lua, a ua 'kapu ia walii ; aka, koe nae ka anuu i | kapaia ka '• Hale o Papa," a ua hiki i na | wahine Alii kapu loa e like me na Niau- : pipio a me Kuianikauiokikilo, o lakou | wale .10 ke kauinaha 1 ka mohai hoali o ;ka luka me ka lupalupa. Koe ke kapu | i na kii hoomanao o ka pae wahine akua | iloko o ke kuahu, ina ka lima hema o ka . Ma-na ;ua hoululu ia ika ieie ine ka pai lapalui ame ka n»aile. Ao na kii hoo- ! manao o na akua kane, aia ko lakou pae i lalani ma ku liuia akau o ka Moi,e pih j ana i ke kualapa, oia kahi e hoolulu ai jka laupala a me na mea e pili ana i na ; 'kua kaue. O kahi anuu hoi imua pono |o ke alo o ke kahuna, a maluna aku hoi jo ke kuuliu, e knumaha ai na mohai ku|ni; o ka anuu ia oka Moi. Mai.kahi e |e lawe iu mai ni ke kii hoouianao, a ku- | kulu ia iho malunn o ia anuu. O Kuhooneenuu p.-iha, o Kukeoloewa paha. Ain ma ke ano o kn hale i kukuluia iloko o ka paehumu ; he ohiako paha, he louiu paha, he lama paha, he hakuohia f>uha, he maluohia paha, he lamaaehu paha, he | lamauli p»ha, he halaloa paha, a he nui | wale aku ke uno o na hule, (wahi a kuu | kupunakane a Kuikeulaikauaokalani, a o I Kupi kekahi iuoa.) | Peia paha, ua kapu paha iku aouo KaI tulika Rou>a, na kuahu, aole e hiki i uu | wahine ke koino a lanelawe i na mea laa ! ma ke kuahu (u«)le au i lohepono i keia.) |Ua ike nue au i na kii hoomanao o na wahine maloko o kalii Lia maloko o ke

;kuahu. j *O ka Hoomajua Iudoio; ua inanao ia ua hiki mai i ke uu o ke alii o Auanini, oiu ke nlii o Oaliu, aiu ma Mokupu kulii ' i pae niua mui ni. O Ulupnu ke kapena 0 Maluea ku .wahine, he poe e ae no keknhi i holo pu mni, o Olomuna, Aniani, Holoinakuni a me kekahi poe e ue, a e lonu no ka inoa o keia poe ma Koolaupoko ; o ke ano o keia poe inoa ma ka : olelo Hiiwuii, he poe inoa Haole. Uu mua i ua kanuka mai ka poe kahiko mai a hiki i ku poe opiopio o keia wa ke olelo ae i kekahi, i keia mau huaolelo u Kauo ; Ulupau ka holo Kahiki." Ua hoopili ka , poe opiopio o keia wa i ka haaheo a me ka lako o ku [>oe Holokahiki i keia huaolelo me ka ike ole i ke ano, aia ma Koolau o Mokapu kahi i hiki mua inai ai k*\ , haole i Hawaii nei. 1 Uu munaoia he poe luelaio keia poe i haole, a i hooholike ia nn awerika o na 'makahiki ma na hannuna, aluila, e loaa ino na taus.ini me na haneri makahiki, a

liiki i keia \va. O Paumakua ke alii o Oahu, kn moo- | puna ia a Auanini. Ua kaulana ia alii | eio ka holo e kaapuni i na aina o Kuku- | lu o Kahiki, n nana i lawe mai knnaka i liiiii he kupnlii, aka ma konn moolelo ka |mimilo kai o Manowai Kaioo (mimilo ke ano.) He mau kahunapule kekahi i lai weia mni. O Kaekae, o Maliu, a me i Malela, Aia ma ka oihana pule a keia i poe Kahunapule, ua iike ke ano me ka poe ludaio, a ua hke na knpu. Ma kej kahi n»au kapu ludaio i olelo ia ma ka I Palapala Hemoleie, ua like keknlii mau ■ knpu me ko Ilnwaii nei. | Ke ku ana mai o kekahi moku Farani. | Mamua o ka hiki ana mai o nn Kaiiu- | napule Konegationale, oia na Kahunapule o ka poe Aiiahui ma Amenka : a ua kapaia kekahi inoa he Puritano, no na i leo hioieni lnlii paha. I na malama hoj pe nae o ka makahiki 1319, ua ku mni | kekahi u.oku Farani ma ke awa o Kaj waihae, a aia maluna o ia moku kekahi j Kahunapule Katoiika Roma. Aia hoi ' ma Kawaihae, e noho ana ka Moi Liho- ! liho Kamehameha 11., oiai ua noho ae j oia ma ka Noho Alii o ke Aupuni ia mau ! la, a e noho ana oia ilaila no ka makau i j ka Ainoa, no ka mea t e ainoa liiiii ana ! kekahi poe aiii, a e hookohnkohu ana no i kekahi poe i na kapu aikapu akun kahi* | ko a nie na kapo Alii. Nol»ila» ua holo aku la o Kalanimoku ma iluna o ka moku, a o John Young (Olohana) ma kekahi. Ua ninau ia hoi o Olohana e ke Kapem a me ua Kahunapule nei o luna o ka moku, no ko Ka(animokii kuiana. Ua hai aku o Oloha-

na, he alti, a he Kuhma Nui no ke Au- f ' puniHiwaīi. Aka, he kanaka naauao ime ka noonoo o Kalanimoku, a he aka- ■ hele me ka oluolu. Ua bapetizoia oKa | lanimoku ma ka Ekaiesia Kalolika Rofiia, me ka maopopo ole iaia o ka pono o ine ka hewa o ia hana ana ; o ka wai i kuhi-; nuia iai» kana i ike ae. Eia paha ka kakou e naoa aku, o ke • akamai o ka raea nana i lou i ka ulu ; ka ! ! i ka iou ana oka ulu i ka wekiu ; o ka | ; ulu no ia i puupuu kepau mawaho. i he- j :le a paki kepau ika la ua. Heaha no la ; • hoi ka opho ole e hoa imu, i loaa ke o! |o ka inosu ? Apiki niai no hoi kamalii | a K&laihaohia. Ina paha ua paakiki ka ; | imi una i na inea akamai, me ka ike a me | ;ka naauao ; o ka pule i ke Akua paha i ka niea e hooikaika nui ia. ! (AoU i pau.)