Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 43, 24 October 1868 — KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

lIELU 10. i Ka holo ana mai Apinewale aku a hiki J ma lameika, a mai loila aku i j j lakanela, a holo loa a hiki i I j Kana-Kamaki. j ! Ko-ko-koino aku la makou iloko oka j hule o ua muu alii nei. ike me ua koma- j uina wnhine nei o makou; hoonanea iki| ! iho la nolekahi manawa pokole, a li-u | | wale, paina lnlii, (luneheon) a oiai ma- i kou, e hoonuu-nuu meu-ono ana, kaumu ! mai hoi na kiahu kaniiipena maikili, (eiiam- ! p«gne ) Haele ana ua kamaaina wa-; hine la me ke Alii, a me ku'u wahine noi i hoi, ma kekahi rumi e aku. I liui nui | jmai ku hana, eia ka he mau palapala noi ! Hawaii nei kK lakou i komo ai e kakau. | i _ . I

i ka haawi ia ana'e i ke I Kiaaina, a nana e hookomo iloko o ka j €ke kia; lffele'kok€ ana no hoi ia i e kakau i kanu muu palupala. A o ko | mukou liuliu iho lu no ia e kuu mu na : kua, iio ku hnle i ku mukuikui. | Ile wahi hale muikoi muoli no ko uu imau 'Ahi Kiauinu nei, i kupono lou no i j ka nono unu o ia uina wela; u he maikai jloa no hoi, ina i Hawaii nei. Aka o ku |oi loa o ko'u mea makemake i ko laua ! wahi, o ke kahua i kukuluia'i o ka hule; j ' I uo ka inea, o ua kuhua nei, a me ko laua pa hale no a pau loa; ua kukulu ia iluna oka puu. Oka hule i waenakenu o ua wahi puu nei, a o ka moe una o ke alainui kaa e hiki ai ilaih, ua hoomoe uoao |in, o hookahi puni, a oi iki ae, hiki i ku|hio ka hale eku ana. Aka he mau ala- • nui liilii e ae no kekalii e waiho ana ma |na aoao a pnu, a pela no hoi ka mahele- | hele ia ano, o na pa a pau maloko mai o j ka pa nui; a me he ano Papu lu, a i nle, ime he puu kaua la hoi i ka nana aku. A jeia ka lua o ka'u mea i mahalo aku ai, i ,j ko laua walii. O ua wahi puu nei, ua i ua pili loa no i ke kuahiwi ka aoao mauka, a o kona ku anu, aia no ia i ka hnpalua ponoi o ke awa, a me ke kulanakau

j hale; n nolaila, i ka nana anaaku, mai ko | laua wahi aku; ua ike ia no na wahi a | pau o ke kulanakauhaie e waiho mai ana | me he kii ia imua o kn maka; a ina e ala|wa aku makai, e waiho palahalnha inai |ana ke awa ku moku, a he kohu ulu nai hele mai i na moku; A ina hoi e hoau ae j na maka ma na aoao, e waiho mai ana ! he mau kahawai, he mau kihapai, a he |ulu naheie, i huli aku hoi i uka, a o-i-li mai ana na kualonn, me na ulu iaau; a ina e hoomaopopo loa aku i ka waiho ;ana a ke kulanakauhaie, he oluoiu loa na ■ maka i ka nana ana; no ka mea, e like jme ka like oie o kekahi hale i kekahi | hale, pela no ka like ole o ka nana ana , aku; a ina e h4bmaopopo iho i ka moe ana a na Aianui tna o, a maanei, aohe : panio a koe aku, oia no oe i ka Peelua kowaii ia, ka panio i ka ia, e mo moe . mai ai i waena ona hale. A i ka'u ma- ; nao wale iho, he maikai okoa no paha ka ; nana ana, ina he po mahina, he nani okoa aku no hoi ia, ina hoi he pe pouli, me ka malamalama pono i na Ipukukui; f oiai he awakea ka makou hiki ana aku iiaiia. Ina he hiki ia kakou ke hoomaoj popo i na kolanakauhale nani o Keaha/ j (Fainy Cities,) alaiU, oia ka hi-o-hi-o-n* f e like ai. Mea mai paha oukou ia'u ika ;haamiiea> Ae no hoi paha, pela maoli io no. loa paha, he mau oleb mahalo 1 hou aku koe a'u i ike ai? Oi hou aku no | kuu haanui ana; no ka me», he maikai ; maoli no.

A pau na l.uhu ana, me ke aioha ana i na kamauioa; o ko makou kau aku ia no ia i na kaa, haeleana i ka makaikai. Ka i no paha ua pau U hni ka hun>huro tna, a na kanaka o ke kulan»kauhale. aoie ka 'ua nei, i hoea hou aku no ka hana o nia-, kou iloko o ke kuianakauhale? e noke hou mai ana no lakou i ka hjro, e haliai hele ai ma na aoao o na kaa; nana'ku ma na wahi a pau ioa a makou e holo ai, ua, huro wale ia no; r.ie ka hooiei tnai oo i na pua mai )una uini o m hale kekaliī, a no na alanui uiai no hoi kekahi: a ma kekahi wuiii a makou i lioio ai, oiai na nie.i a pau e huro ana, e hooiei pua ana, e wehe mai ana iioi kekahi poe i na papale, a o keknhi poe hoi, e koelo mai ana i na iiainaka, e hahai okoa luai ana no kekahi wahi kaikamahine me kaua pupu pua, a haawi i ke Alii; ke hoio nei no hoi na kaa o makou, i ka wa o ke Alii i ialau iho ai i ka pua a ua wahi kaikama* liine nei, ke noke nei no i ka hoio ma na uoao o ke kaa, oia mea huro okoa mai la no ka hoi ia, e le-le-le nui niai ai, i o ia nei, keehu mai me na liainakao lakou, hoolei-iei nui mai i na papale; noke mai hoi na wahine opiopio umka palupalu i ke ki-eki-ei ma na puka aniani, me na

hainuka e wiliwili inai ai, a mea honi ae la i ua lima no o lakou, kani ka mu-ki, le-a-le-a na oknaka, i ko'u ike ana'ku ia (iiau lioui me na inu-ki ana a lakou; naholo ae la hoi ka uena o na maka, aohe euaena n koe ona papalina. O ko'u haupu ae la no ia i ko Lomio (romeo) mau la o ka ulelo una iho; l mikina-lima paha wau No ua lima palupalu, Ina la ua hiki Ke hoopa ia aku, Kela mau maka ouaona, Me ka pnpalina enaena, A o ko mukou holo loa aku la no in. a hiki i ka uwapo, oloha liou ine ia poe kamauina, e kakuli mai ana ilailu; hookani hou na Puhi-ohe, huro na kanaka, pealii na lima, ko-welo na hainaka, hoolei no papale, kau hoi mnkou iluna 6 na waapa, o ka holo no ia, a hiki i ka mokuahi mua no a makou i h<>lo mai ai; hoomaha iki iho la, makaikai lioii hoi i nu wuhi ruini, aloha me nu'lii o iu mnku, a o ka hoeu ae la no i.i, hiule nui nno, e kau i ka moku-uhi nui o makou e holo ui, me k» manao uku o Pelekane ka aina, o Lukana ke kuiaoukuuh.ile, a o Kanhnmekonu ke uwa. I kuu aku ku lnna o makuuiluna o uu inuku huu uei o maKou; nann j aku, ua hele wale u ulu-wehi-wehi i na ! ohua o na wohi a pau loa, na kane, na ' wahine, n me n.i keiki no hoi. No ka j Helu 2 kekahi poe, no ka Helu l hoi kekahi poe, u no ke Kaluna (Siloou) ka nui loa. Nana aku no hoi, ukoukoa tid kanoka ona luhui a pnu iUila. A mai ke kani-koo no iioi ka helu ana, a hiki loa i ka poe upalu wale; "me he moena { pulu la no hoi kekahi poe i kai o Ewu;" | a o kekahi poe no hoi, oia no oe i ka i 4, nani mola-mola he uka Molakia" la, eia nae, "honkahi kn hao hana i Tapiohuli;" A i huli pono aku ka hana, e alakai aku ana ke Kapena e makaikoi i na rurni, e kuhikuhi pono hoi i na Keenn, a j e hoomaopopo no hoi i na inea a pau. A o ka hookuu iki iho ia no ia e hooluolu, o ka hau wa-wa loi» mai hoi o na'lii ino- | ku, o ka oloke mai hoi a na ohua, o ka | maiia koke ne la no ia o ka ma-lu-hi-lu- | hi, pii ana iluna, naneo iki i ke ko-ha-i--i ha-i a ke kehau i ka ili o ke kai, a pau | ka paina ana, akahi no a hoomaha pono | ka nae o ia la o ka haele ana, kani wahi ; wai-ki, a hoi ana i ka rumi; o ke a-he-a-he malie mai a ka inakani kunhine o ia aina, ma kohi puka-aniani, oia no oe i ka hau alia-lia U, ka mapu mai o ka mea ea ea-kai, o ka le-a-le-a maoli iho la no ; ia oohe manao niai i na leo ku-pi-nai o j loko o ua Kaluna nei; eia ka 'uanei, he

Hiu\rswa okoa oo ia i Kaamoo-kane, Nei nku la i ke kai o \cnele— -« — Haunaele i ka makaoi kaeleki, 0 ka wa hookahi no ia a Kaimaki, £ o e hiki ua paa ia Haoaaomoe, 1 ke 'koa malimah o Haoauma, I lea loa oo ka hele i Ihiihilauakea—-e.— i puoho ae ka hana i ke kakaliiaka nui, eia ka makou ke liolo nei; o "iki kauliki, no « ka ihu la," wahi a o T u boa kuwili o ua hale kapu nei. Ka holo ana mai Kana-Kamaki aku, <s ku ma Kauhamekona, a mai laila aku a kiki i ke kulanakauhaU nui o Ladana i Beritania. E iike loa no me ka*u i hoohoihoi aka nei mamua o ka hookaawale ia o ko ke Alii wahi e ooho ai, a me kana papa aina, peln no i hana ia ai mi keia Moku.

A eia wa»e no ka uiei like oio, o kc Kaluni i Inm i# o kfi* moku no ni wahi* ne, aii no U m« kekahi «oao o ke Kaluna nui i lalo oka moku. A o n» rumi hoi i hookaawule i» no ke Ahi c noho ti, i luna no ia o ka h«le nui i kukulu «*, moi ke kia waena a hiki Jr*a ihope. A nolaila,» niea c maluhia ai kona wihi, tn«i ka hi-o-haele ana, • na opun a pan. Ua hmia ia i mau wahi j>aku lole mamua a mahope o kona mnu rumi, a na l»<H»kapu ia hoi na ohua a pau hw, aole e koeno nialoko o ia miu paku; a me na'lii muku pu no hoi. Aia wale no o kan* moa e kauoha mai ai. A nolaila, ika hele ani 0 na ohua a pan loa, a n»e na'lii moku pu no hoi imua a i hope o ka moku, ma ka a<mo i ku ai ko ke Alii mau runi, he hele aku no, n hiki i ka paku, alaila hoi hou, ma kekahi aoao, a no ka mau no ho« o |ko ke Alii hopohopo i ka liuikau lauua ole, ina e hele i ka pa)>a*aina i hookaa. wale ia nann, noiaila no i<i i makemuke loa'i i ka Uwe i.i nku o kana men ai ilo* 'ko o ua inau wnhi paku nei, a pela mau | no i Innaia ai e hke loa no me kela moku jmua, oia hoi o lakou ekolu wale iho no ike paina malaila; a o makou no hoi ekolu Jke noho e ai i ka papa aina maoii a hiki 1 wale i Pelekune. Aolu palia he mau meu auo nui loa o keia holo anu nku a makou, i kupono i |ko oukou olioli ke akena aku nu. Ak*, e lawe pakiko iki ae no paha au i kekahi mau inea, a hoopuipui iho no hoi. me na 44 hee pal iu a Knuai-wahitie, M a kakuu ino hoi i noke-noke mni nei, a i ka Kea|ka haakena aku hoi, lawa loa. Ma na wahi a pau loa u m*kou i hoio «ii u hiki loa i Pelekane, he maikai lou ka makani, e like loa no iue ko ka Pakipiku malie a makou i holo mai ai, pela no keii ilioloana aku a makou i ka Akelaniki», |he inalie no. Aole mnkou i halawni iki j ine ku ano huluhulu manu," aole no hoi he kai "popoi kai uli kai kea ,# i hoea uini, a pa-pa*pue wale no inakou i uku. O kaht like ole w<»le no oua mau moana nm neia a'u i hooi.<io ihu ai, oia no n& ulelo u kakou e lolie nei i ka olelo ia mai, he moonn nle ikuika loa ka Akelanika ; a he olu«»hi iki nn nle o ka Pakipika nei. O keia lolie o k*akou, he oiaio no, oiai nue ka mnkou hnlo au < aku, he mnlie maikai; Akn, ua hiki pono no i na me:i a pau e manao nna e hoomaopnpo, ke ike iho i ka like ole, ina o kana hana »a o k» hakilo, n pela no i hiki ni ia'u, no ka m< a, ua lolie piuepine au ia mea ma H«waii i»ei, a ua lehulehu no hoi na Kaao, (moolelo.) a*u i hiiuhelu ai no ia men. A ei.i ke kumu iiniia i pHipai mai «n'u, e kikilo pololei loa ia mea i I he la, i nkaka ai ka oiaio o me ka ole; nu« inaa ia'u ka hauwina olioli i kn hai nku ia oukou i ka pololei oia 10l e, man.uh o īa nke nui ana e ike ia meo. | A peneia kn'u mau mea, i hoomaopo|po iho ai. Oke ano nui o kii moe ana jo na ale, a me ke au o ka Pakipikn nti, he aukahi wale no, u he ano kualoloa, me ka wili-akoi ole. Aka oko kn Akelaniku mnu nle, o me ke au, he piki-piki-o, |he kini-kini-lua, nhe kua-wili loa. Aka je like no me keia mau ano nui i oi ae ai, a i euii iho ai hoi, ina he inanawa ino, a jina he manawa maikai paha ka hoomao. ipopo ana, pela no ko lakou loli iki ona'e, |mai kekahi nana ana a i kekahi naun jana. A noluila, aia wnle no ka ike oka|ka loa ia, o ka oiaio o ka like ole o ua jniau inoan» nui nei, a ike papalua īn laua |a elua, a o ka oi aku paha o ka maikai, » |ka wa malie loa kekahi, a i ka wa kela | huini hoi kekahi, wahi a ka |>oe holohua. jno ka mea. pela i hiki pono loa'i ia*u ke I hoomaopopo i ka'u ike, e ku-kahe-kahe j nei. lla papalua ka'u holo ana ia laua |H elua, a ua loaa ia no hoi he malie, e ilike me ka'u i kamailio mua'e nei, a he |ino nui wawahi moku no hoi i kekahi mau holo ann; a ina o kakou pu a pau ' loa kai ike ia mau holo ana iloko o ka ■ ino, a puka aku i ka malie, alnila ku iho >ka manao me ka nana nna'e i kahi e hiki |ai ke ! nakila. Aole loa hookahi mea e ihiki ke «loole ae i ka olelo ana, na ka |Mini o na Ma.ha a pau i ho<»pakele ia ! Mana. E like ine ka manoniaiio o kon* ilokomaikai; a liiki, a kau, a inau ioa aku.

Oiai makou e h<y»piipn nnn, « ok» pi' no ia a hala mai ka Akelamki nui. Ak«, inamua o ko makou kumo ana aku iloko o ke kai o Beritania, (enght!i ehaine!) ua kaalo ae makou ma na Mokupuni o Akola, (azorci) a i ole ia, o na Pae Aiua Komohana, (Wet(eru l«lnnd.) Ua h<»o<naka ko makou ike ana ia mau Mokupuni, inahope iho o ka aina awakea o kekahi lt, mole i pau iki ko makou ike ana aku, a hiki «rale i ka poeleele loa ana; aka, i ke ala aua ae i ke kakahiaka nui, ua nalowale ua mau waln Panalaau «ei «» ka Moi Wahine o Pokukala, (uohe-nohea > (Joie i fwn )