Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 47, 21 November 1868 — Ka Nupepa Kuokoa. KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA. I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI. [ARTICLE]

Ka Nupepa Kuokoa.

KA MOOLELO NO KA MAKAIKAI ANA A PUNI KA HONUA.

I KAKAUIA E WILLIAM HOAPILI KAAUWAI.

UFU T 1: , .. Ka holo ona mai h'ana- lunnaki ahu, a ku ma Kauhamehona, a mai luila aku (i hiki i ke kulanakauhalo nui o Liuhnui i Beritania. O Weia mnu liel»; aJV^Kin< hr miiikai loa !;n waih<rana a ka aiua ; a he onaoua maoii no ka oili anu mai a na puu n ine ka lipolipo ana mai o ka nalieK', :i Im- molale io no ka momoe ana a ua inuliwiii, e waiho kewe ana i ka lai o ua nina la, a na pua a ka poe Sakekona (S i\<>n) i ulu ai a « kawowo ; i hanau ai n cv\<'; a i kipapa ai a kukonukonu, "kaiii m> kaea," he lahui-Anekolo-Sakeko-ni i Anglo Saxon-Kace); e kala hoi ke kaiu o ke oli, ua pa i ka olelo a ka poe K iinko. Oka niemele o luna memele o i >1". kani mai kahea. He awa.va a anuunuu ka waiho nnn, Ih' uki iiKiknmokii no hoi, a nolaila, i ka uuiiio aua a ke kahua o ua holua nei a makou v hee nei, li« lalahu no ma kekalit walii, he lapuu no hei ma kekahi waln. a he aiio anakee no hoi ma kekahi walu. Ai ka liulo ana ma walii a pau l »a, 'ne piiku iki no kekahi wahi, a he alu iki no hni ina kauwahi, a ma ke kau«ahi hoi, he ano kamoe no. Nolaila, uia lie wahi ano kahawai, muliwai, oawa-

a*»». a awnwa, un hoomoeia 110 ke nlanui Han m.ilimn o in waiū e haahaa nn:i. A i hu kulanukauhale, a he mau mahinuai ralia o lalo, he maikni loa ka nnna i tlio ; pela pn no hoi, ina he mau uluI īi lie mau kula hanai holoh<»lona p' i i, t-e maikai okou no ia nana ana, A [ 'i' M! ikemake okoa no hoi, i na he paa--1,1 i na he paapu i na kanaka, nann nku, 'i iho 00, n»e he mea la iluna o ka !t ' w ! lii. ke nana iho in lalo, oia no oe i k;i— HiUi maikni n kn In i Maknnoni, 0 L» poohiwi no in ma ka hikina, K kiiohi ana i na lehua o Kuaknla, nku nani kn uka o Knliu, Ka ulu wehiwehi i ka hnla me ka ohia, 1 ka hnomnlu ia e Uwekahuna. Laa aku l;i ia inea na kuu inanao, I Unc moe ia na Kulilikaua —e — "n lioi i»e ahua, he puu a ee kualouo !| a. ua paoia o lalo u hoea ma kekahi 10 *o; n ua hahau pio ia o loko me ka umīhepa. Ua hanaia ia mau pio loa. A maloko o ia mau pio e hoh kna ahi. A e like me ka mao knl»i i pao ia« mai kekahi a<>ao 11 *»fk;<hi uoao, pela iho la no ka loihi o Mu ana maloko o un Kanela la, (TaL<Jtl wahi a ka haole. A ia kakou hoi, la ka inoa kupono? He alanui palia, a i ole he alanui pio anei ? 'ie okoa no ke alanui i eliia malalo 4a, miliwai nui o Sukana. O ka mu"6l l)(»i o Tamesa, (Thames) aoie ma-j | JJI wiikaikai nku ia k'elakela o ka la-1

kou mau hana. Ake manao nei au f oia paha ke alanui i kupono ke kapa ia he alanui malalo o ka hnuua, no ka mea, ua eli io la no la alanui uialalo o ka lmnua, inai kekahi nc*ao o ua inuliwai ia a puka ma kekahi aoao ; me ke kat»e mau no o k«i uiuliwni mnluna, e like me kona naiho kahiko ana. Aka, o keia inau pio h'u e olelo nei, aia no ia maluna iho o ka honua ; a no Ka hiki ole o ke alahao ke hoomoe piikuia, ina he .t«ou pima ; a ke waiho paukikiia hoi. ina he mau ihona, a nolaila i hoopihaia ai na wohi Imahaa ; ua hakaia hoi ua wahi wai kahe ; a ua paopao iu hoi na wahi ahua, i waiho like <ii ka moe aua a ke alahao/almla, maikai ka holo aua ana lalani kau a kn mnhu e kauo ai. A e like me ia a inakou i holo ui, a ekolu no paha hora rne ka hupa hiki ana inakou i Ladana, ua pookela nei 0 ka nui, ke kaulaoa a me ke kulepa o na kulauiikauheile a pau o ka huuua nei 1 keia inau la. Nolaila, ia makou e nanea ana i ka holo o ua kaa ahi nei, he inea puiwa kena o makou i ka hokio o ua kaahi nei la—-wikiwiki oe ann ke kamaaiua o makou, oia no hoi ke knikuaana o Hiipakini i ke pani i ua puka aninni oko makou kaa, p«uli ana o loko; a aohe no hoi he kawewe a koe aku. A he inau minute pokole loa 110 hoi, maaniaama hou ana. Akahi no hoi a hiki ke hoomaopopo pouo iho, he Kanela ka keiii a m;>kou i koino aku nei, a puka ana ina kela aoao. Ai ka niuau pono ana īku i ke kamaaaina i ke kuinu i paniia na puka aniani, hoakaka inai ana kela, No ka piha lon o ke kaa i ka uahi kekal)i, inu e hamama ;m;i n;i puka aniani; a >ia maoli iho la m> ke kumu nui ; a o <ekahi, i mea no hoi e pakele ai i na pi- j ikia e ae, ke manao kuhihewa kekahi e I kiei walewalewale aku i waho. Aika !

noonuo anu i na inea a pau, ua akaka io no, he olelo waiwai loa ka ko kakou poe k;ihiko, olelo ihi> ui [>cneiu : " Aoha malama i pau i ka iole, Iluna no ka ua wehe e ke pulii." Oiai lie nui no nā mea a ka manao o l>akukoi ai i na wa a pau e holo ai inaluna o ke kaa ahi, no kn mea, he olelo oiaio loa ka na haole i hookaulana ai t oia hoi keia, l waena o na hana akainai loa a ka naauao o na keiki a kanaka i imi ai a loaa i keia niau la ; o ka poai ana o ko kakou Hoku-hele i kona iho iho, nolaila, he inea niaopopo loa, o ka inahu kekahi ona hnna akamai pookela loa. A e like me ka nui o kona pookela ana i ka inaikai, ka ikaika a me ka hikiwawe, pela iho la no ka nui o na pilikia iloko ona, ke makaala ole ke kanaka e kiai mau iaia, i hiki ke hoounauna i kona lawelawe ana ; maloko wale no o na palena kupono i ke kanaka ke hoomalu iaia.a ke noho haku hoi. £ like ine ka haawina a ka Makua Nui i haawi mai ai i ko kakou niau kupuna i kinohi loa, Ana hoi i hooko ai inai ia la mui a hiki loa ia kakou i keia la; a pela uku no a i ka hopeoa. A e like no hoi me ka nui o na pilikia iloko ona, ke makaala ole ke kannka, pela pu no ka lehulehu o na pilikia e ae mawaho ona, A nolaila, oke kiai loa, o ka makaala pono a me ke akahele maoli, oia wale ilio la no ka pomaikai, ka pakele a me ka paiekana o ka holo ana !ma ua kaaahi nei i na wa a pau loa, oiai !o ka ke kanaka wahi hiki iho la no ia ke hana. Ao na niea e koe ana maluna aku oia mau mea, na ko kakou Makua no ia nana i hana e malama mai, no ka mea, aole loa he pilikia ma ka lani, aole hoi ma ka honua nei, a he ole loa aku no hoi malalo ae o ka houua, e loohia mai ana maluna o ke kanaka ma na wa-

hi a pnu a me n» manawa a pau. Ke uoonoo pono ke kanakn i kana wahi, oiai aole loa he wahi lihi iki o ka Makua lokomaikai, c nele ann i ka malama mai i ke kanaka i na wa a pau loa. Aole loa 110 hoi Oua makemake o loohia ke kanaka i ka pilikia 110 ka nani o Kona inoa Nui. Amene. O keia iho la ka mea hiki ia'u ke hooakaka pokole i ke ano o ka holo kaa ahi ana, a kakou e lohe olelo nei, a i ike maka ia aku nei hoi e mnkou. Eia nae, he mea loih» loa ka wehewehe maoli ana i na mea a pau loa ; a he hana nui no hoi ka hoomoakaka lea loa ana aku i na ano n pau, a nolaila au i hoohu» ai iloko o na oleio pokole maluna ae, me kuir ike mua no hoi, he lehulehu loa na manao e pili ana i ka'u mea e kamailio nei, oiai aohe hke o ka manao anu o kekahi poe i ko kekahi poe ; aka, iloko o ia mau like ole

a pau <i na manae, ua maof>o loa, hookahi wruie uo haina o ia mau nianao lehulehu. oia keia ; o ko kakouAkua, ka Haku iini ioa o na mea a pau loa, mai ka lani o na lam iluna liio loa a hiki i ka honua nei ; a tnai ka honua nei hoi a hiki ika paa o lalo ioa. A noiaila hoi au i olelo ui, aohe pilikia e loohia ana i ke ' kanaka, no ka mea, o Koua ano, he kanaka, a no ka nani o Kona inoa nui hemolele oia i hana mai ai i ke kanaka, i haku no ka honua a tue koua mau oiea a pau e piha ai. A oiai ke kanaka ame na mea a pau inaialo iho Ona, e lawelawe ana e like ine ko lakou liaawina, ua akaka loa ka maikai, e like me ia a uiakou i ike ūku uei i ua inahu la, ka hoolohe loa i na kauoiia a kona haku iaia, oia hoi ke kanaka, ma ka hele lohi ana, ka hele maina ana a me ka wikiwiki loa ana no hoi. Ua aneane paha ika hapalua o ka hora 3 o ke uhiahi, ike ana makou i ke kuianakauhale o Ladana—i ka walaoa a na hule, i ke kuku mai a na pukauahi a me ka poiiina mai oku ualii, me he mau ao iiau.'u la e owiwili mai ana i ka lewa. Nana nku no hoi, nunui launa ole kekahi mau hale ; o ke kiekie no a pau loa a kakou e hiki ole ai ke hoomaopopo, a o ka lehulehu no hoi e hiki ole ai ia kakou ke manaoio, aka, ua pomaikai uae hoi kakou ua ike maka ia aku nei e makou ; a oia ike hoi auanei ka'u e noke aku ai i ka hahai ia oukou, a o ka oukou uo hoi ka hoomaopopo pono iho 110 i.i mau mea a'u e hahai aku ui, aohe ike a koe aku o kakou, oiai aohe i lehuiehu ' * lon na lahui o ka houua i loaa ka ike e like me ia. <l Kanaka no hoi ha Hawaii ea ? Ae no hoi paha, e ole im la hoi he Hawaii imi loa."

Mamua o ko n\akou komo lea loa ana aku iloko o ke kulauakauhale, iie ekolu no inun liui» kiekie )oa n inakou i ike aku ni, i.ku, iiookaiii nae o lakou a makou i ike maopopo loa nku ui, no ku mea hoi, c huii pnpu inni ana kekahi aoao o in haie i ka mnkou waiii e holo aku ana. A i ka ninnu ana aku i ke kam;iaina, e hahni nmi ana kela—O ua hale nei e huli papu mai ana ia makou, oin no iioi ka Hale Aluaoleio. A nku iua iho e pili ana mn kona aoao, o ka (\Vest Minister Abby) ka inoa ia iakou ; a ia kakou hoi, i aha la ka'u inoa e kapa ai ma ka knkou mooleioa nei, i liiki ai ia oukou ke hoomaopopo mai me ke akaka loa ioa, no ka inea, ina au e unuhi pololei i ka inoa a nn haole i kapa ai, a'u hoi i kakau ae ia maiuna, e iiio ana ia i inoa ano oie ma ka kakou olelo, a uolaila, peneia no paha e hiki ni ia kakou a pau loa ke hoomaopopo pu ; o kuu hoakaka maoli no i ke ano o ua liale la, a eia no ia : O kekahi no ia o ko iakou mau Halepule nunui ioa, kahiko ioa a kaulana ioa no lioi. A aia no hoi malaila kahi i kanuia ai na alii kaulana loa o lakou i ke akamai i ka

hooponopono aupuni ana, a me na kanaka kauiana pu no hoi inn ia ano mai ka wa kahiko mai, e like la me Haku Pamakono, (Lord Palmerslon) aia oia maiaila kahi i kanuia ai, a pela no hoi kekaiii poe e ae he nui wale. A o ke kolu 0 ua mau haie nui kiekie ioa nei a makou i ike aku ai, oia no ka lua o ko lakou mau Halepuie nuiiui ioa, kahiko loa a kauiana no hoi. Ua maa paha kakou 1 ka lolie i kona inoa a lakou i kapa ai, a noiaila, aohe paiia kakou e hoohewahewa ana, ke hai ae au i kona inoa, oia nooSana Paulo. Eia paha kekaiii mea maikai a kakou e iohe ai, o ka iakou hana ana i mea e iike oie ai ke kaulana o kekahi o ua mau haie puie nunui iai ko kekahi; a peneia no : E iike ioa me ke kanu mau ia ana o o na'lii a me na kanaka akamai lou i ka hooponupono aupuni ana, ma ka Halepuie inua a'u i hoakaka ae nei, pela no hoi iakou i kano mau oi i na'iii a me na kanaka kauiana loa i ke akamai i kaua ana, oia hoi ma ka Oihana Koa, e likeme Kukaioka, vvahi a knkou, a o ke Duke of Y'ork wahi a lakou, a me kekahi pae e ae no hoi he nui wale ma ua mau Haiepule la a'u i hoakaka mua ae nei. A he nui no, a he lehulehu no noi na mea kauiana e ae e pili ana i keia mau Halepule, i krpono no ia kakou a pau ke lohe, oiai o ka hapa nui ioa o ko kakou lahui i keia mau la, aohe i loaa ia lakeu ka ike i ka heluheiu i na buke haole maikai loa, e hiki ai la ke heluhelu i na mea e koe aku ana ia*u ma keia kakau ana, a hoomaopopo pooo iho i ka oiaio o ka'u mau mea i hahai aku ai, nolaila, ua kupono paha ia'u

ke waiho i kekahi mau mea nn'u iho uo ka hooin ikaukaukau ana i ka JJuke i manaoia, aka, nn mi waln iif»ap*u oka kakou moolelo mi e \ ili ana i keia mau inen a'u e auH nei. e hoakaka liilii aku ana no eu, oolaila, nole aitet i pomaikai ;kokakoupm: kakaikahi i ioaa ka ike i ka heluhelu Buke haole maikai. Ae, ua| poumikai h»u. pomaikai nui, a pouiaikai imaoli, nolaiia. e piipakoiu la ka hoouia;1 kai ana o ka poe a pau nana i hooikaika! eao ia kakou i ka olelo haole, aiaiia, ej papakoiu hou aku uo hoi ka hooikaika ana o ka hmiauna e hiki mai ana, i ka oij aku o ko lakou ike i ua oielo haob la,f |m»mua oka ike i loaa i ko keia iiana- ; ! uua e noiio nei. Ao ka hua momona! [ | loa e puka mai ana a'u e ike nei, oia no| keia me ke konalua ole ; j E paa mau ana ka Nohoalii Hawaii. I £ uiu hou ana ka Lahui Hawaii. A e ola mau ana na Kupa Hawaii. (AoU i pau.)