Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 47, 21 November 1868 — Ka Moolelo o na hana kipi a ke Kaula wahahee J. Kaona. [ARTICLE]

Ka Moolelo o na hana kipi a ke Kaula wahahee J. Kaona.

N \ 1 » \V l'll.MO I KAuAI | ■ ■ 11 ;•;» hnu ki'in i uln m:n iloko o K . : i. ka ti» : »ininalnm:i iloko o keia , « - i,n iu:i keiu o tm Kaula w;i* •> ; i i tr,t t>:»nn wahalnn' inaliopo > H imi !j<<opilia nnn i na hakaliu- • poe Kaulu maniuu Ona. . i! : miu moa, ua nne like kn J. K i .11 Ku milnnn ine kn Mnhomeiln. > he muu Kauln o 1 : «■ a ownu no kn inea \ :t .■!«-io lioi oia nei, (J. Kaonu.) ■ ' ; K iuh liope loa. o tia wannna nnu K vi i n,m a hiki la loane, oia v ua i»ar, owau ku hooko nna . \ i p »u loa, n ina o'« nei no e i s in»;i aoa inai o ka milenio." • nm o K hova i nu'Lu a pau, a \ L \ . i » p»u e hoolohe mai ma ka'u, .. i » ii- .'!«•!»♦» *>U*, e pau lukou i ka . m V \ <«:rio oin nei, he ekolu o'u u!» »• I%):ii noi. a nana hoi e hoow ' :»na ;» »i e manno ni. 1. O ka - ) \ to () kn Anela Alii Wa- • Kainaln wahtne V. K. KanhuO K t AuoUi Makaninana, (oia o n • « t : 11: i i\« ■ > 1 ;»>"tio mai nu, ua loaa he wahi 1. ' i ::iaik.*ti, aia maloko o laila he i : i.»ip»|vi'i na ua o J. Kaona, a ua • • !. \ haiiiaka Silika keokeo, a eli» - ;"i;n tji»o hiinaka lilina keokeo i .«.»!.•> o kahi pahu ; a malia pahn » » uianu aiio nei. O keia i : 'k.m. juai kane a ka wahine a i i'iu keok*i> like ko lakou, a ♦ * 1 jkk> ; a ina e ikeia aku oua ♦> . : • t i mau mea paha me keia ano • o- lunn'i mnkou, " o ka ohaiui J K u i i . he oiaio no nae ia k*»ho * « ,i ,m ouk«'j a pau ke ike inai la laiT • ir.i ī.uopopo keia, ua hoolmlike • . i " .'hi hke ii ntii o keia ehana me ► u «a' • :* am o kahi inanu a me * ; •»!:•! ! nt mea keokeo. He hakh '«.miiiiaiia k*ia, poino ke ka* t:».i ki aoio o ka pono ole. E 1 ' ■ "jk"u e na Kahu Ekalesia a ine n hina o k»»ia at»o, e uhuki kok ; \. . 'iko ana ae. a e hoopio mua ► i w» pua mua ana o ka uwahi, 1 1 .j. i.t.ikf nahu ana mai ka poe a •» roho »ko!»ko* ina kekahi no* i;tiluhi BtiUiiu, he mau * ; hu p i i k i hoomana kii a rae i * I N » » «•-. i-'.ikou hoi kekahi e na LuL.m.iwai a pau. Mai pio kahiko : r x ka wa uuUu iki. no ka inea, ua : t :a kn.i Aei-hauhie imua o ka i. K sp»i»a o Koiia A., aka, ua hookuu ia .• t \u\w }uH»pt» la ana ia nei, a he .* i.» ' >ok ju la ; a ua mki aku i Honolu* ;i !»ookuuia mai no. He mau olelo * . kr K»ua*»i kona hoopii ia ana no ka > a- wfh i ke ola o ka lehulehu; aka, ua • o ••ii.'hemia oukou, * loaa ka hua hope o i., i :»•»?)*. koko. E kiai oukou ma kela • lU :j ifa wahi i na hana o keia ano, a inai riui»m«kimalka i ke kipi o ko kakou aina,a i i (m•!■»<» «lii ana hoi o na Kamehamehu. l'a olf lo im oooa iho, "owiu noo Elia. n \atia nu ka e hoike oooi iho. Ua hiki ka-

t » i hiko mai o Elia ma ke ar>o o loane B3bez}to. j a ua hookoia ma ko ki Haku hele ana mai; I mahope ona, ua hookoia ma ka oielo a ka i Anela no ka hanau ana na na «»iemakule ; kama ole. ua hookeaa ma ko ka L'hane Hc> | moieie boo»a ana mai i kona oihaua B.iben* 10, raa ka muiiwai o loredan«. t T « hm ke oa o na wanana a na KauU, a kau pono ilu« oa o ioane Babezito. A owai hoi keia wa-l hahee hilah'.ia ole e kei ai «« iho. Ua koj ka wahahee o kana mau hana a pau, no ka • mea, ua pne iakou i Kapua* | He Kipi nui o J. Kaona . a o ka poe i uhai; iaia, he poe kipi hkou mai kane a ka wahi-s ne a me keiki a lakou. He ano e no keia j 5 kipi; He elua ano o ko lakou kipi a'u e ka-; inailio nei ia oukou. j ]. Me Kipi i ka £kalesis. 2. He Kipi i ka Moi Kamehameha V f . He maale-i kana hana kipi am i ka Ekaana i noho ai, a i manao ai hoi he hoahanau oia no ia Ekalesia. O ka Ekalesia hoole Pope a Tatina ina i hookahua oi, oia kona ekalesia. a oia ka ekalesia ana i kipi ai. Pen»?i kana riau hana: I. Manawaiea ; aku oia i keia poe i na Bnibala pakahi. Na- s na ponoi no i hookaa i ka Papa Hawaii i ke: kumukuai o na huke. Honlaunn aku oia i, ua Lunn Ekaiesin a oluo'u ia mai oia e ia-l kou ; a haawi mni la lakou in ia i kahi wa halawai e haioieio aku, n no ka maikai o kana olelo a me kana wehewehe nna i kahi wn : ua hoolilo nui na Luna Ekniesia ia la ka hai- ; oieio ann, a me ke Kula Sabati, a ma kei i i hana inau ana, ua hoohuii no oia i kMn poe! e hoopili aku ia ia, a ua huli no hoi no kona ' haawi wale ana i na buke. He nui o ka' poe ma Kninnliu i hahni mahope ona, a he | hapa uuku i koe iho. I ku lohe ana o ke j Kuhu Ekaiesia i kekahi nuiu kee o J. Kao-i na, he wnhi kapae konn ; nole hoi ona Pnla-| pala hoike hoahanau inai Honolulu mai ; noiailn, papa mai ia i na luna, aole e haawi; i na hana, e hooie aku ana o J. Kaona, a e' liooie akn ana me ka pne iiahai īa ia, o ka ; moku ne la no īn o kn ekaiesia ī elua apana,; 0 ka hapa nui mo J. Kaona, a o ka hapa uu.; ku me Kev. J. D. Parisn mn, a knnwnle lnkou mai ka ekalesia makun nku ma kn ma-; hina o Sept., pahn, ISG7, hana hou mui no | 0 J. Kaona i wahi liaiiii iioolaulea hou. j 2. Ht* po!>o oukou ke koho mni ia'u i Ka-! hu no oukou, no kn mea, nole nu e koi nku j la oukou e hanai inai ia'u e like me na Ka-i | hunapule e ne ka uku nku i ke (lala. Ma-; ; kahehi lon keia poe i Inihni mamuli ona, u ■ 1 hoopili loa ia lakou iho me ke Kauln waha- j , hee. Ma keia kaawale ana o lakou, ua hoi-i ; ke nkeu ae o J. K;»ona, " o Elia au, o Gabe- j : riela nu," a ua olelo no ka i keknhi wa, M o! | lehova au." Ua pnu no ka poe a pau i hulij ' mahope ona i ka manaoio iaia nie keia mau j ! olelo. U«i oieio lakou i kekahi wn he mana j | io, he lohe, he lohe, he ike ; nolaila, o na I ! oleiu ana a pau a ua J. Kaoun nei, he mau i mon i hiipoi nui ia e ua ohann la ; a he ko-i hu nno akon mioli no ua o J. K. i koim poe. | i 3. Ua paipai nui o Kaona i kona poe, o I na mea ilihune a pau i neie i ka hnie, e ku- j kuiu lakou i mnu hale, a e hoomnemae ia j , ioke, ae manawalea aku uo ka poe nele. i Ma keia hana i huli nui 3i kahi poe eiema- 1 j kule, a me kekahi poe iuahine e ae. E like j me ko lakou mnkau ia ia, pela lakou e pau- j j lele tii i kana mau olelo. 0 keia na anoano ; , ana i kanu ai i kana hana kipi i ka pono, i, 'alakai ai i ka poe ilihune a uaaupo i lehule" | ; hu ai kona mau moe-puu. j j 4. Ma keia huna kipi, ua koiii ae lakou ij ' kn luakini o Lannkila e ku nei ma Kninaliu,! a ua noho Inkou me ka iunakiia no kekahij mnnnwn, n ua hoohoka ia ka aoao i hoolilo! ia ai ka luakini, oia o J. D. Parisn ma. Ma j ka mnna nupuni hoopaaia ai kn luakini no | na aoao elua ; a akahi no a lanakihi ka ao;ao o ka pono, no ka mea, ua kaiehu ia ka | poe kipi mai kn honua ae,a lakou e oleio ai. j " no mnkou kem nina mni a lehova inai." A 1 e oleīu ai no hoi, aole makou e haniele ij ikeia uina a waiho ko makou mnu kino ma j ua kahua la." Aolee lauakila ka hewn innj luna o ka pono, no ka mea, ua oleioia. -E ! kau mai ka make ike ole ia maluon ona ; a e hoohee ia iho kaua upeua i huna ai; ilo- | ko o ua make la e haule iho ai oin." 5. O kona hoohuikau i ka pono me ka hewa. O ua Kaula wahahee nei, aia no iloko 0 kona poli he wahi hipuu nahesa weln,oia ; hoi he wahi wahine moekolohe nana ; a ua j olelo pinepine ia eia poe no ua wahine la, he wahi knuwa wnhine na Kaona; e like j me kaua i hnna ui pela no knna poe hauma|iia. Iloko o ko lakou noho huikau ana, ua hapai kekahi mau wahine kane ole, a ua hoopaiia e ke kanawai kekahi poe. O keia hana, he mea hoolealen ia i kekahi poee ko- . mo aku ; n ua komo io no kekahi poe opio'opio ma ia aoao no ka hana hewa ; a pehea la e hiki ni ia ia ke 00, a ke papa i ko hai : moekolohe, ke ike iho hoi oin i kona moekolohe ana. Nani ke ino o keia kipi ana i ka jp«no ; a he Kaula ka no ke Akua ke kanakn moekolohe; a he |X)c ka no lohova ka poe kue i kona kanawni. Hoikeike lakou ia waho o ka Baibala me he poe paulele Baibala la, e lei hele ai, a e paa hele mai ai maluna o ko lukou mau poo; aole nae he alawa iho ia loko e kue ana ia lakou pakahi. ! "Mai moekolohe oe." E kuu hoa luhi 1 Hawaii, e nana kakou i na alakai o keia ano, a ma e ike ana kakou, he m»u hipuu hewa kn ka poe alakai i ke Akua la e malaena ana i ko lakou poli. E haalele koke aku 1 na alakai oia ano, no ka mea, he poe kipi i lakou i ke Akua, a i kona Ekalesia hoi. | 6. O kona oluolu i kn poe eno hoomanamana, oia kekahi hapa i komo ma ka aoaoo ke kaula wahahee. Ke hoomanao nei paha oukou ī kahi nianu kupapau a Knona i ma> j lama ai. 1 malama ia i me* aha ? 1 hoona* I niia ia uie na hainaka keokeo maikai i mea l

aha? Aole anei i pauieie, a i hiiīoai nuī oia iaia. a he me» imua o kona alo rae he Akua la. He wahi wahine hoomanamaoa kahi kauwa wahioe a ua J. Kaona, a oa hai » mai ke hoomanamana nei oia ia Kuilieioa, a o kekahi poe e ae hoi i ka lakou mau mea i hoomana ai. A pehea? he kaela aoei oo I«hora ka inea e hoomana ana i kekahi wabi manu ? A he poe aoei no lehora ka poe hoomana i ke a mea keia mea Akoa ole? aole loa. Ua kue loa ia lakou ka Baihala a lakou e lei hele nei, "Aole ou Akua eae imoa o ko'u alo," "Mai haoa oe i ke kii kalaiia nou, aole ma ka like ana o kekahi mea i ka lani iluna, a ene ka honua ilalo," a p«ia aku. Hamohamo Baibala waie no, aohe ike iko ioko. Hoopaa lehelehe wale no ia loko, aole nae he hoomaopopo i ke ano. Ua hooiiio iakou ika Baibaia ī mea e uhi ai i ko lakou hoomanamana aloha ino ia ohana kipi i ke Akua.

2. He poe kipi iakou i ka Moi, oka ia 16, 17 o Okntoba o keia makahiki, oia ka hoomaka ana ona hana liilii aka poe kipi. I hele aku na makai me ka palapaia hopu i kekahi poe o lakou i manao ia ua kue i ke kanawai, a i ka wa i heluhelu aka ai ka makai, e lalau ia mai ana ua paiapaia la a haehae ia; ao ka Luna Makai hoi keia o R. B. Nevela, pulikiia mai la kona mau wawne e na wahine kipi i hoopuni mai iaia, a hookukeia mai la lakou. ike maopopo iho la ka Luna Makai i ke kue ana o keia poe i ke kanawni—kahea aku ia oia i na niakai a pau o na Kona nei, a me m kanaka e ae e hele pu mai e kokua i na makai i ka hopu ana i kekahi poe o loko o ka Hui a Kaona ma. Okatoba 19, oia ka Poakahi, a oia k{i la i hele nkoakoa ;ii na inakai a pau me ka Lu» na Makai e hopu i ua poe la a me na kanaka lehuiehu no o na Kona nei. Ka hoomaka ana e HtLE. oka Luna Makai a me na inakai mamua, a o na kanaka e ae mahope aku. Ua manao kekahi poe kokua, e hele lakou me na inakaukau ano knun ke kue ia inai, aka, un papaia mai lakou e ka Luna Makai e hele waie aku no, n ina e kue mai, alaila, e hopu waie aku no, nolnila, ua iho waie aku lakou me ka hemahemn, a ine ka manao hoeha ole aku ia lakou la a hiki wale i ke kahua a ka poe kipi e noho inni In.

Ke kulana ona kipi. Ona kahea ana a kn Luna Makni i na makai a pau, a me na kannka e ne o na Kona nei e kokua i na makai, un lohe ia no ia e ka poe kipi, a ua no in lakou e ko lnkou alakni J. Kaona e kupaa, e ikaika, e kon, e noho makaukau, e kniin nku ina enemi. O ka Luna Makai a me na makai ka oukou e hoopai aku ai. Ua hoahu in o loko o ka lanai nui o lakou i na poliaku, a o na wahi e pili ana mawaho iho ua mnkaukau no i na pohaku.

Ua ike oukou ma keia, ua makaukau lakon li» no ka hana kipi e kue mai «na i ka aoao o ka Moi, n o ko ka Moi aoao aku, ua heie aku me ke aioha wnle no, a me ka manao hana ino ole aku.

KA HIKI ANA 0 NA MAKAI MA KAHI 0 NA Klri. Ina mnkai a me ka Luna Mnkai ma ke ?i!o o kn Innai, o ka lele aku la no ia o kekahi mau makai mai na lio aku, a hopu keIa mnkai keia nmkai i ka poe i manaoia e hopu, a o keknhi makai kino puipui, o Kumauoha ka inoa, ua lele like mai la na kipi mnluna ona me na laau a me na pohaku, a me ko lakou mnu lima pu, aka, hooikaika ae la oia, a eha iaia kekahi kanaka ikaika o ka poe kipi, a ike o R. B. Nevela i ka pilikia oia makai, unuhi ia i kana pu pannpana, a ki aku la me ke ku ole o kekahi o lakou i na kani ana elua o kana pu; a o ka manawa ia a kekahi kanaka ui i nou mai ai i ka pohaku i.-\ K. B. N., a pa ma ke poo, a i ka lua o ka nou ana aia kanaka hookihi, ua pa hou no maluna ae o ke kumu pepeiao, a o ka haule no ia o ka haole i lalo mai kona lio iho, o Kupihe2 ka mea nou pohaku i ka haole, a o ka lele like inai la no ia o na pohnku mai kane a me ka wahine o loko o ka lanai mnluna o ke kino maule o k» haole, a o na makai e ae ke iukuia nei no iakou e kahi poe e ae o ka poe kipi nie na pohaku, a ua hiki ole i kekahi o lakou ke kokua i kekahi. O ke kino o ka haole ua pep« iho la i na pohaku, a waiho kino :nakc iho la iloko o na lima o ka poe kipi, a o ka makai Kamauohu, ua ola mahunehuneaku la oia ma kona ikeika iho, a hiki i koon wahi i hiki aku ai i ka poe nana i kokua mai iaia. Ua loihi kekee kona ala o ka hele hookahi una. e pale ana nona iho i na x)haku a me lima, a me na kaula hoohei a Kamaka kek.ihi koa kaulana o ka poe kipi. Ua eha no kekahi makai e ae. O na kokut e ae o na makai. ua puehu mai la lakou.a kamau ae la ko lakou wahi ikaika i ke pufri ana i kekahi mau hale noho o ua poe ki}i ia. Ua pomo ka aoao o ka Moi ma ka lio ana o ke kino o ka Lumi Makai, a me *a hoeha ia una o ekolu makai. Ku mamaomai la na mukai a me na kokua e nanaaku ai i ka hana n ka (>oe kipi. Holoholo rrai la kekahi mau llamuku o ke kaula wahihee, a me na huaolelo e pane mai ana, " £ hoi oukou e inolama i ko oukou ohana, ua wahine a me na keiki a oukou," » £ hoi oikou e inaiama i ke aupuni," a o kekahi oelo hoi i lohein, u Aole makou e ike aku i tekahi Moi e ne, o Koona wale no ko makouMoi." Oia na huaolelo kipi, n ua like ia mai huaolelo me ka iakou i hana ai he kipii ke aupuni onipaa o na moopuna a Kamehaaeha. Hoi nui aku la na makai a ie ka poe e ae a ke alanui aupuni, a kuka ih> la oo ke kino make o R. B. Nere!a e kii.maoao boi l kekahi poe e ninau i ka Luoakaaawai Apa-1 na J. Z. Waiau, ua pupuhi k4a, aia la i i hea ? Manao hoi kekahi mau hole e kii a | ! nonoi maoli aku ia iakoa e ha«vi mai i ke

kino kupapau. ī kii aku ka hana o ua poe haoie ia, e mano ia mai ana e ua poe kipi ia me na pohaku. hoi mai ana ua poe haoio ia rne ka hoka. Auina ia, hoala mai o J. W. Kupakee i ka manao o na kanaka e kii lakou i ke kino make o K. B. Nerela, a ua ae mai kekahi poe. a ua ao ia no keh poe e malama no i ke ola o kela poe kipi. a ua ioaa hoi ia lakou nei he mau pu ehiku paha, a he pnuda wale no ko ioko, a ua hookomoia hoi keka* hi pu me ka lu. Ua iawe ia keia mau pu i ; raea hooweliweii waie no—a me keia mao mea a me na iaau, a me na pohaku ka heie aoa. ; Ka hoocka eli;a asa. I keia aoao i hoo- | kokoke aku ai, e puka iike mai ana iakou ; ia, o kane a me ka wahine, a ine na keiki. a o ka hoio iokahi mai ia no ia imua me ka nou mai i ka pohaku me ka wiwo ole, a o kekahi mau mea hoi mniuna o na iio me na kaula hoohei, īioko o keia papa nou pohaku ■ana a me ke ki ia ana aku o na wahi pu poka ole, ua hee mai ia no keia aoao i na kipi, ja ua hoio keia mea keia mea no kona oia ; iho, me ka nnna oie aku i ka inea i haia ioa j imua i ke alo o na enemi, a i hoopuniia hoi je na enemi kipi, a o ka wa ia i puni ioa ai | kekahi kanaka i na kipi, no ka mea, aohe ! mea kokoke aku, aohe hoi ona kooiua, a ! kookolu e hiki ai no ia ke kokua aku a ko- | kua mai. O Kamai na kanaka ia i hoopu:ni ia e na enemi; inamua iki nae o kona ; hoopuniia ana, he koa io oia, aia ina kona ; lima he pu waha lua, a ua hole aku a koko- ; ke ioa ī ka lanai o na kipi e hele ki aku ana :ia Kamaka ka mea umiuna o ka lio e holo

mai ana e hoohei ia Kamai, ua ki aku no o Kanmi a pau na piha elua o kana pu, a o lu ana i ki aku ai, ua puehu wale aku no imua o r.a maka wiwo ole o Kamaka, a o ka wa ia a Kamai i kiola ae ai i ka pu i ka poe mahope on*, me ka manao paha ke paa mai nei o hope i kona mau hoa, a hookahi wale no mea i kokoke mai, a nana i lalau mai i ka pu, a o kona emi aku la 110 ia i hope, no ka mea, ua aneane e hoopuni ae na kipi mahope o laua, a ike hoi o Kamaka ua haalele o Kamai i ka pu, e holo loa mai ana kela a kokoke e hoohei mai i ke kaula, e nuke aku ana o Kamai i ka nou i ka pohaku, a o J»a emi aku la no ia o ua panioio nei a hoio aku ia ma kahi e, a ilaila no i ike ai o ua koa nei a kakou i kona hookah) imua ioa, a o kona ike ia aku la no ia e hoio kapakahi ae ana ma kona lima akau a ieie aku la maloko o kekahi mala kope a a hoomaka aku ia e hoio, a maiaila oia i loaa mai ai i kekahi mau kipi e pee mai ana iloko o kekahi kumu kukui ine ko ia nei ike ole aku, a me ka laua mau pohaku powa a laua i pehi mai ai me ka ikaika, a ua nawaliwali paha kela, a na ko iaua mau lima i paa mai iaia, a na iaua i kahea ia Kamaka e hoi hou mai e hoohei 1 kana kauia, a ua hana ia me ka hikiwawe, a ua hei kona poo i ke kaula, a huki ia aku ia e ku iiu, o ua honep ka pa kahi o kona kino i kauo ia aku ai, a hiki i kahi e kokoke loa aku ai i ka lanai, ua oleloia, aole no f make loa o Kainai ia wa, aka, ua nawaliwali nae, a ua hoounaia mai kekahi kanaka e ke kaula me ke koi, a oia ka mea nana i oki a make aku la.

Ua hoi nele mai ka poe kaua o keia aoao me ka nele o ka loaa mai o ke kino o R. B. N., a me ka lilo pu aku o ke ola o kekahi makamaka o makou i mea hoomainoino na keia poe kipi. Pau ae la ke kaua, aka, lohe waleia mai la na olelo hooweliweli a ua poe kipi ia, no ke ola o kahi poe a lakou i īnaina loa ai, a me ka lehulehu e ae, nolaila, hoala loa mai ]a oJ. \V. Kupakee ina, Kauka Kuhka ma i im kannka e kiai no keia poe, o puka mai auanei lakou e powa heie mai. Ua hoonohoia na kiai ma na wahi i manao ia ai inalaiia ka p®e kipi e puka ai.

Hoounn in nku In hoi na palapnln ma kela wnhi keia wnhi i mau kokuu. Hoounn !n nku la kekahi mnu pnlapnla i Honolulu ma ka moku "Frince" i na kokua mai ke aupuni mai. Ona la mai ka la 20 n hiki i ka ia 23 o Okatoba no, ua puka ka Mnkai nui o ka mokupuni o J. H. Coni me kona poe knnaka mai Kau mai, a mnia la no hoi knhi Luna Mnkai o Kawaihae ine kona mau wahi kanaka elima. Ua makaukau mau ko Kona Hema poe knnaka e kokua mau ana ma ke kiai ana i ka po a me ke ao, a o ko Kona Akau poe e noho mau ana lakou me ka hiamoe, no ka inea, aole i hana io ia mai e na Luna Aupuni ke koi nna mai ma na kannwai koa, e like me J. W. Kupakee i hana ai ma Kona Hema.

Ala ka po ana iho o ka Poalima, oia ka ia 23, ua koi ia aku kela mea keia mea o na kanaka mai Kailua a hiki i Keauhou e kahi makai o Kawaihae, a ua hoolakoia mai he haneri 9 keu e na kaoikani kumu laau a D. Montgomry i mea e kaua ai. a o kekahi poe ua heie waie aku no. Mai ka hom 7 a ho. ra 8 o ka po ka hel« aoa a ao no hoi, pau ia huakai hele po i ka nkoakoa ma ke ala aupuni e kokoke ana i ka luakini 0 Lanakila, oia ka ia 24. O na kanaka a pau i akoakoa e kue aku i na kipi, he 200 a ke* no Kona Hema, be 270 a keu no Kona Akau, he 30 a oi aku a emi mai paha no Kau mai. a he mau haole hoi kekahi me na pu. O ka aoao hoi o na kipi, kainoa hoi ua nui loa, eia no k» ua 200 a keu ke huiia na kone, na wahine a me na keiki. Ka HIKI ANA 0 KA PUAU HOLOOKOA Mi KAhi 0 ka poe eifi. O ka puali oWoa 0 Kona Hema, oa hoonohoia ma ka aoao akau 0 ka lanai nui c ka poe klpi, a pe)u ae !a kekahi welau ma ka noaohikina o ka laoai, e kolma mai ana mahope o ka poe ki pu; a o ka puaii 0 Kau mahope mai oo 0 ka poe ki pu, a 0 ko Kooa Akau ma ka aoao hema ia 0

ka ianai. « pelu ae ii k~a weku o bope s hoipa me ka poe o Kau. Miraut o La pwpa ki jw oJ. H. K«ii * me kooa hope makai o Kawaībae. a mc J. W. Kopakee. a mamua aku o lakou he poe haole aKamai ioa i ke ki pu ana, a o na kipi a pau loq aia oo lakou iioko o ka iaoai kabi i akoakoa *i. 0 ka hora 11 paha ta o ke awakea ka wa a ko kakou aoao e ku aku nei imua o kapoe kipi. Ikt nana ako ina poaii kaaa.uaake loa kekahi poe e hooiale i na ai a ka ui, a o kf kahi poe hoi. oa ane kuemi hope no. 1 ka poaii hoiookoa i maki aku ai imua malaio o na hoonohonoho niaikai ana a na aiihskaua, Geo. J. W. Kupakee no *na koa Hawaii, a he haoie iho hoi no na haoie a me ka poe ki pu. o ka huro ae ia no ia o ka puali okoa mai o a o. a hoio aku la imua i ka ianni, a mai komo io no ka puaii koa o Kona H., iioko o ka ianai. aka, me ka paku ikaika ann inai a J. W r . Kupakee a me kona mau kapena paa mai ai ko lakou paukiki ana, a mahope iho. puka mai ia na knne kipi, ao!e paha i 30 ko liikou nui, e paa hele mai ana ine na buke, a kukuii mai ia imua o inakou, a o kekahi hoi, ku no iluna. a o kekah» poe hoi e pule ana, a nawai ia hoi e mana ka pule i ka )a oke pio.' Kauoha aku ia ka makai nui J. H. Koni e haawi pio mai ia iakou, o ka hoouna mni ia no ia o ua kaula nei i mau elele oia o Katina a ine Lu> maawe, a o kahi kauwa wahine hoi a ua kaula ia kekahi; i na kamaiiio ioihi noa lnkou a eopa inakou i ke ku iluua, ua mau iiora ka loihi o keia mau kike oleio ana, a

kero wale ia ana o "Kilauea," a ia "Kilau* ea" i kupono ni i kai poiio o makou, o ka wa no ia i oki ia ai ka pahu hae o ka |»oe kipi e makou, a ua ae mai la ua poe la i ka haawi pio, a ua alnkai mnlie ia mai la Inkou, a o ka poe keia i hooui ae, noke la mai la e ka aoao lanakila i ka pulukuia, nikiikii ia inai la i ke kauia inalina, puali na lima ine na wawae, ahu mokaki iho. Oke kau. la al:*pahi a me kahi poe hooui e iho, :iohe wahi a mana ae o ua kaula nei.

Alakai ia aku la na kipi o im knne a me ka wahine a me na keiki a maloko o ka pa hale o kekahi haole o Huro kona inoa, a malaila iakou i iona mai ai inaaliikoa, a me na koi mai Honolulu mai, a pau keia poe pio iioko o ko iakou lima, a mal.iila i hookuu ia mai ai makou a pau e ke Kuhina Kaua S. H. Pilipo—a hoi mai la me Ua penopeno i ka ua nui oia la. KA HUAI ANA, ANE KA HOOLEWA ANA INA KINO kupapau o R. B. Nevela a me Kamai. Ma ke kakahiaka Sab;iti, oia ka la 25 o Okatoba, ua akoakoanema ka lanai nui o ka poe kipi he anaina nui, o Kauka Lee o ke aupuni, o Kuuka Kulika, na inakamaka pili i na mea make, a me ka poe miihniUni i un Kahua la o ka poe kipi. Ua makaukau na pahu no na mea make, a i ka hiki ana inai o ke kaa pipi me na pahu, ua huni niua ia ke kino mnke o Kamai, i ka ikeia ana o kona kino, he ano manaonao ka hana a ka poeano pekana maluna o kona kino. Ua kanu wale ia no ke kino me ka wahi ole ia ae me kahi palau moena, ua nikiiia na wawae a me ke kmo me ke kaeee a me ka ilihau, a ine he mea la me ia kaula ke kauo ia ana, a haule iloko o ka lua, o ka waiho ana o kona kino, ua kunihi me kona wahi palule a ine kahi lole wawae wale no. I ka nana ia ana o kona kino a pau, o ke poo kahi i palupalu loa, me hc la, he io wale no, aolie iwi ko ke poo, o na inanamana keia, me he inea Kt, ua okiokiia na iniha m:i< kiao o na iima a eiua ; a me he mea la, no kona kauo hele ia ana e ka lio, ke kumu o ka palupalu ana o kona poo ; a o kauwahi no o kona poo, ua nioku pu e like me ka inoku ana i ke oki koi, a he lihaliha ka ike ana ia ia, a hookomoia iloko o kona pahu i hoomakaukauia. Ike aku hoi i ke kino make o R. 13. Nevela, ua ano pupuu mai kona mau wawae, a me ia ano pupuu mai no o kona mau wawae kona kanu ia ana, a ua hoohuli ia nao kc alo iialo, a maluna o kona hono, ua owili ia me kaiina uwala; a i ka ike ana aku i kona kino iioko okona wahilua. me he moeana la a ka inea e hahano ia ana, iapuwaie maoli ka hana ana a ke kipi ino, aole no hoi i wahi paahu ia ae. Ika huli ia ana o kona kinoe naha, ua ikeia na hana mainoino inaluna o kona kino, a o na pepeiao a me na lehelehe, me he mea la ua okiokiia; a peia hoi na manamana linia, me he mea la, ua okiokiia na iniha makiaoo na inanainana a pau. Ua hoeha mainoinoiajnai kona poo, ai, a me kauwahi o kona kino. Ua hoioiia kona kino, a hookomoia iloko o kona wahi pahu.

(Ja maiamaia ka halawai kupapau no ke kino make o Kamai ma ka luakini o Lannkiia, a na na Kuhunapuie Rev. L. H. Kuiika, Hev. J. D. Parisa, Re?. ti. W. Piiipo, Kev. S. W. Papauia, na olelo kupono 110 ia kino make. la Kev. G. W. Pilipo na olelo mua no ka mea make, no ka mea, he hoahanaa oi& no ka ekalesia o Kaiiua, a me na olelo hooiuuiu, a hoaiohaloha no ka wahinekaoemake, a n»e kona poe makamaka piii, a he wahi manao kokua ko Rev. S. W. Papaula. Ia Kev. L. H. Kuiika hoi na wehewehe kuhohonu no na haoa a ka poe kipi, a me ko lakou ano hooinaoainana, ua kupono na mea a pou i hoopuka ia ; a peia no hoi na olelo a Rev. J. D. Parisa, oa ano eehia no. Hookouia ka halawai, ahuli hoi mai la ka huakai hooiewa roe ke kino make o Kamai, a hiki 1 kona home i Huluaioa, he huakai nui a maikai, ka poe hooiewa i kon« kino make, be eha a oi aku paha miie ka ioihi 0 ke ala heie. Ua maiamaia ka pule kopopou o ke kioo o R B. Neveia ma kooa haie noho, a o ke kahuoa Bihopa ka mea oana i malama e like me ko lakou ano hoomaoa.

L T a ike ouioo i keia mooielo tnftlur>n »e im oa hana ioi, hoohui ana. o!el<« ana, a me n.« aKikai ana a poo a ka me< e kapa an;t mia iho he kauia no lehora. Aoie paba ois k» poioiei. he kopooo oim i ka'iu no kf Di.tpo!o, no ka makoa o na heam a paa. £ na m*kamaka aioha, mai punt huu oukou i ka poe e hookauia aoa ia lakou iho, no ka n>ca. ua ao ia mai kakou e ka Batbaia. " e hcvio «ku i keia uhane keia uhane " a pela k tkou e no* ho oaauao ai. ina e hooenanao ana ka poe haumaoa iho nei a Kaona i kekahi o kaoa mau wanaoa. «oie no i ko, e hiki ai la hoi ka hoopapao k>a aku mahope o kana mao hana aiapahi. CJa olelo oa Kaonanei. ho ekolu makahiki e paa ai ka ua i ka lam no ka ho~ nua nei; aka, aole i malama mnhope iho, e haulo ouii aoa be kuaua nui. pulu pono ua poe la i ka ua. oo ka mei. innioko iakou o na lanai launiu kahi i nonoho nui ai. a o kekahi poe o lakou e ku kohaua nui «tu iloko 0 ka ua me na huluhulu ; n o kekahi poe hoi e ku ana ine na msmalu. aole anei hu mni o ka wahahee o kana mnu w:\nana f Pela anei o Elia ma kana \vatun:\ atm no ka paa o ka ua i ekolu mnkahiki ine ka haj«. •Wanana hou no o ua Kaon.i nei, kahe ana he mau muiiwai mn keU n<v\o keia ao ao o lakou," i mea e hoopoino aku ai ina kanaka eae e kue ana i konaaono ; o kekahi hoi, •'e pau ana na wahi eaei ke nhi-a honua : a koe ko iakou wahi," aohe ko iki o k«ia mau mea a pau, a me na mea he nui a inakou i lohe inai ai. Aole anei i ku|H>no oia 1 kaula na ke Oiapolo. ka makua o ka wahahee a pau. Ina e puka wnhi haumnna ana a Kaona, a e honlaala ana inu hnna a Kaoun. e hiki no ia kakou, ke hoomanao, he kwna kipi ia, a e hoopau u hann innmua o ka nui nnn. Ka hua o na hana kiPi a Kaona. Aohe hana i loaa ole kn iiua. a o ua Kaona noi n me ka poe i ukaii ia la, ua ehi lakou i ka hua o ku lakoii īnau hana, no ka mea, u i 00. Ma ka la o Oct, ua kukulu ka Aha ninaninau no ua poe In, n eia ka ima a Ukou i ohini. 1) ua Kunla nei a Satana, ame eha o kana nuiu haumnnn, ua iioomnopopoia, ua hewa lakou no ku pepeln kanaka ; n na ke Kiule nae ka hana in lakou. Oka poe ilio i koe. un hoomnopopoia lakou lie jvoe kokua i ka pepein kanaka. Ohi oukou In e na maknmaka i kn hua pala o ka oukou hana ma keia no, n pei.i pu no auanei e ohi nku ai ma kela ao. Ke hoopau nei au mnanei i ke kamailio nna no lakou nui hooio, a iie nui no lioi n:\ mea e ae i koe, aole i pau loa ma keia kainailio nna. Ke hanwi aku nei nu 1 kuu mahalo in Gen. J. W..Kupakee, i konn noho kini nna no ke ola o k;\ lehulehu, a peia no ia L. H. Kulika i kiai mau ai ii\ Lanakila, n iiiki w,\le i kn pio loa ann o ke aiii kipi ; n ina kanaka e oe o na Konn nei i kokua i \ hma. Ke mahalo pu uku nei i ke aupum i k;i innUnala, n me ka uieu mn ka hoounn ann i ka puali koa i hele mai a me kona innu aiii Hanohano. Aloha no oukou.