Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 48, 28 November 1868 — Page 3

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Barbara E Dunn
This work is dedicated to:  Hawaiian Historical Society

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII

 

Ke Kuokoa, Honolulu, Novemaba 28, 1868 [page 3]

LUNA MAKAI NO KONA, HAWAII.—Ma ka Poaono aku nei i hala. ua loaa mai ia Simona Kaai kona palapala hookohu Luna Makai no ka Apana o Kona, i pani ma kahi o Riki B. Nevela i pepehiia iho e na lima menemene ole o Kahikoku malolo o ke kauoha a J. Kaona. Ua hookohu pu ia aku hoi oia i Agena no na aina o ka Moi ma ia mokupuni. Ke lana nei ko makou manao, e hului paa ana oia i na hooko ana a ke kanawai maluna o ke poe a pau e hakihaki ana i ke kanawai o ia wahi, a e kokua pu hoi i ka hoopio ana i na ano hoomana e uia ae ana ma keia hope aku paha, i like me ka J. Kaona.

        UA HOLO AKU. — Ma ke kakahiaka Poakolu i hala mua, ku mai ka moku "Asa Eldridge" mai Kapalakiko mai, me na ohua pake he nui, e hoi ana i Kina. He umikumamaono ka nui o na ia o kona holo ana mai. Laia nae ma ka moana ikeia hookahi mai puupuu, a ua nui aku la paha a lehulehu mamua o ko lakou hiki ana aku i Kina. Ua ho ʻ o aku ke pailata a pili, i ninau aku ka hana, e haiia mai ana he mai ko luna, o ka hoi mo mai no ia o ke pailata hoouna kokeia ke Kauka o ke awa @ holo aku. Ua ko oia maka nuku, a ua kiiia aku ka eke leta. a weheweheia na leta me na nupapa. Ma ka Poaha ae no, puhiia ka eke i wahiia ai na pepa i ke ahi mauka iho o ka Hale Pai Nupepa; a o ka nahi aia la mahea kahi i kolo aku ai. Ua holo aku ua moku la i ka Poaha ae.

 

KE AUPUNI A ME KONA NUPEPA AU OKOA. Mamuli o ko makou aloha aina a aupuni hoi, ua hoopoka makou ma ka pepa o kela Poaono aku nei i hala i ko makou haohao, i ka lawe ana mai o ke aupuni i kekahi palapala, e paie ana ia J. Kaona a me ka poe mahope ona, aole i ku ka hewa kipi, pepehi kanaka a me ka hoohaunaele ia lakou. Ua ike e no makou aole keia he wa na kakou e kamailio e ai, no ka mea, aia lakou malalo o na malu o ke kanawai, aka, ina no paha e kokua ana ke aupuni mahope o ka poe kipi a pepehi kanaka, heaha auanei ka makou hana aku. No ka mea, ke lawe la no ke aupuni. Aole makou hewa. Owai ka poe e olelo nei e kupaa ke Kalaunu Hawaii, aka, huli kua aku no nae, hou i ka ihe? Ke manao nei makou, o keia poe.

 

"HE KOHU ELEMAKULE IO. —Ua kakau leta mai o W. Kauanououla o Honolulu ne ia makou, nona ke poe e kau ae la maluna; a o ka ano nui, oia no ka paikau pono oleia ana o na koa hulumanu. "Oiai mamuli o ka hawawa o keia Kapena, (J, M. Kapena) a me ka miki ole ma kana mau hana, oia wale no ka mea naua i kauo aku i na koa hulumanu, e hoohilahilaia i na la nui. Hele e imua a i hope, a o ka puali keu loa no keia o ka lolo; he kohu elemakule io no. Aka, ma nae he Kapena e malaila, ke manao nei au e lilo ana i puali hanohano. Ke hoole nei hei ka Luna Auhau i ka hookuu ana i na auhau pili kino o keia puali, no ka hemahema o ke Kapena." He nui a pili kino loa kekahi mau olelo, aka, ke kapae ae nei makou, a ua ike mai la no hoi i keia mau olelo maluna.

 

BUKE MOOLELO O ABERAHAMA LINEKONA. Ua ike iho makou, ke laweia na pepa inoa e ui Luna i hookohuia e G. P. Kauka maloko o ke kulanakauhale nei, me ka manao e kakau inoa mai ana oukou malalo iho o ia pepa no kela buke moolelo maluna ae, me ka uku mua ana mai i hookahi wahi dala omilumilu, i kuleana mua ai oukou ma ke kumu kuai haahaa loa. Aole loa hoi ka waiho aku a paa i ka humuhumuia, pinana loa ae la kela i ke dala hookahi me ka hapalua, oiai ua like loa no me ka buke e haawiia ana i ka poe i hookaa mua mai i hookahi dala, nolaila ano ka wa emi, a mai noho a kanalua, no ka mea, he oiaio e paa koke ana. O ua buke nei no hoi, ka moolelo no ia o kela kanaka kaulana, Peresidena Aberahama Linekona, i make ai iloko o ka lima koko powa Bu. E hoomaka ana ka moolelo mai kona wa uuku, oki wahie, hoehoe waapa a hiki i ka wa o kona koho lokahiia ana i makua no ka lahui o Amerika Huipuia. E lawe nui kakou ke makemake no hoi paha, oiai he wahi mea hoonanea ia no ka wa heluhelu buke.

 

AOAO HOOMANA HOU. — Ua lohe mai makou, aia mauka o ke awawa uliuli o Palolo, i hoopulu mau ia e ka ua Lililehua. kekahi hoomana hou e alakaiia nei, e kekahi kanaka Hawaii nona ka inoa o Waianae. No Hilo keia kanaka mamua, a holo mai nei i Honolulu me ka manao paha e hoohuli i na kanaka ma kela awawa malalo o kona mana akua hoomanamana a elua o KUMUKAHI a me PALAMOA; Penei ka hana a keia kanaka. Ekolu mau malama mamua iho nei, ua hoolakalaka mai keia kanaka ma ka hoahaaina ana, ma ke kamailio hoopahee ana, i mea e nanea mai ai na kanaka mahope ona, ka hoohainu awa ana hoi ma ke anaina a me ka lapaau mai ana. I ka lohe ana o ne mea nona ka aina a me ka hale kahi a lakou e akoakoa mau ana, ua hoouna kokeia aku ka lono ia lakou e ku, a e haalele iho i ka aina a me ka hale. Ua haalele iho lakou i ka aina i keia mau la, a ua nee aku la paha lakou a ma ke awawa o Waiomao, ma ia wahi no maluna ae. Ke ulu nui mai ne ka hoomanamana akua ma na palena nei o ko kakou aupuni. He mea kupanaha keia, k@ hoopauia ana o na akua kii a hoi hou aku c@ kulou. Heaha heia hana a na makaainana? Ua ikeia maanei kekahi mau mea nui o kakou e hana ana ma kela hana lapuwale? Aole! aole loa. Ina ua ikeia kekahi poe oia ano a o ia ke kumu e hahai ne keia poe hoomana; alaila ano ka manawa e hooki ai, a kui palu loa aku i na akua hoomanamana; a e hui mai kakou a malalo o ke Akua hookahi e noho maluhia pu ai me ke kuee ole. Aole ia Kaili a me na akua e ae ke ola. "O ke akua aole i hana i ka lani a me ka honua he lapuwale ia."

 

HAIOLELO ALANUI — Ma ka auina la Sabati aku nei, ua wehe hou ae o Mr. Bona i kana haiolelo euanelio ma na alanui, oia no hou ma ka Netina, kahi a na haole e akoakoa lehulehu loa nei i na wa a pau. E nele ana no na wahi e ae i kanaka, koe no kela wahi. E lau kanaka mau ana. Ua akoakoa lehulehu loa mai na ano kanaka o kela ili keia ili. Ua haiolelo o Mr. Bona ma ka olelo haole wale no, a no na haole a me ka poi i lohe pono ia olelo hiohio ia pomaikai. Ua haimanao mai hoi o Ede Daimana ma ke olelo Hawaii, no ka pomaikai o na kanaka a pau i akoakoa aku e lohe.

 

KAHUNAPULE NO KA EKALESIA O HILO — Ua lohe mai makou, ua ae mai o Rev. Thompson o na mokuaina Hikina o Amerika Huipuia i ke kahea a ka ekalesia o Hilo, e holomai e noho kahu no lakou. Ua haalele oia @ kona home ma ka pule akolu o Novemaba nei, a ke lana nei ka manao o na haole o Hilo, e hiki mai ana oia mamua ae o ka la Hope Nuia, a e huipu me lakou i ka ahaaina makahiki hou a lakou e hoana e nei a e liuliu ne hoi a makaukau. Ke kalokalo nei makou i ka Mea Nui maluna ae e hoohikiwawe mai i kana kauwa ma keia kapa o ka aina puni ole o Amerika, a e halawai pa i ka wa pokole me kana mau hipa e uwe nei me ke kahu ole.

 

No G. W. K. A ME KE AU OKOA —Ua pale wale ae o G. W. K. me ka hookamaemae iloko o kona hilahila, no ka lilo o kana huaolelo Latina Hebedoma. i mea e heneheneia ai e ka lehulehu o Ahuimanu, , Kaphunahou a puni o Honolulu nei, no kana kamakoa ana mai, he huaolelo Latina, ka huaolelo hebedoma. Me kona ike iho no, aole oia i ao nuiia ma ia olelo hihiu, aka hoopuka akamai nae kela me he mea la ua akamai loa a naauao. Ke olelo nei ina no ia e olelo he Latina, Nudunudua, a ia olelo aku ia olelo aku, ua pono. Aia ka hewa o ka hoole, ke hoopololoiia mai. Pela oia e hana nei. Ke kuhi mai ne, na J. U. K. ike ole i ka olelo Helene i pane aku iaia. Poina iho la iaia ka buke wehewehe a Lorena Anaru. Na ka hupo e koi ae i kou Lunaikehala, ua oki ke kii wale ana aku i na olelo hihiu, me ka maopopo ole ia oe iho.

        Aole i mihi ke Au Okoa, no kana haukae o kela pule aku nei i hala, e pili ana i ka Imihaku i hala; a me ia maka hilahila ole no, ke hoolaha hou mai nei, e haawi ana na keiki Kula Kuokoa o Honolulu nei, he ahaaina maloko o ka pa o Kawaiahao i keia la 28 nei. E kai huakai ana na keiki, mai Kaumakapili mai a Kawaiahao, ma ke alanui. Ua hoopau ia kela hana i ka Poalua iho nei, no ka ilihia ana  mai maluna o ke Aupuni @olookoa, no ke kumakena i ka Makua Alii i hala. Pehea la ka hoi na keiki e lealea maka kukona aku ai imua o na la e noho ana me ka kanikau? Aole no paha auanei Ke Au Okoa e mihi? He keu mai nei kela a ka wa haukae loa o Ke Au Okoa. No ka hookomoia ana ae hoi paha kekahi o ke kilina hana.

 

Kauai.

        HOOHUIIA MA KA MARE. — Ua mareia iho nei o Sera Maewa me H. W. Pukalo o Lihue nei. Ma ka la 14 o ne malama, ma ko Maewa hale nei no kahi i mare ai, na Rev. J. Waiamau i hoohui ma ka mare. I ka pau ana o ka mare, he ahaaina ua hoomakaukauia, a malaila ua ai @ lawa a koe aku, a hoihoi i ka hale. Nui na hoaloha i hele mai.

MELE PAPA.

Maui.

        MA KA LA 24 IHO NEI o keia malama, ua malama ae o Kapena Ki a me kona ohana i ahaaina no kona komo ana aku i na la elemakule o ke kanahiku kumamawalu makahiki ma keia honua. Ua hanau ia oia ma kekahi wahi kaona ma ka mokuaina o Makesuketa, a ua noho loihi me kakou nei, mahope iho o kona mau holoholo kepena moku ana.

        HALEKUAI MA KALUAHA, MOLOKAI. — Ua kau wahi leta mai o Z. K. Pali o kela wahi maluna ae, no ke ku ana o ka halekuai lole o Neki ma Kaluaaha, Molokai. He mea hou ia wahi ana. Pehea hoi na halekuai e ku mua la malaila?

        UA NUI MA NA WAIEHA. — Ua hoouna mai o G. M. Keone o Wailuku he leta ia makou, no ka haule aua iho o na paka ua koikoi maluna oia mau waieha i na la mua iho nei o Novemaba, a ua hoohakukeleia kona mau kuamoo lepo kuehu.

 

Hawaii.

        Ua hoolaha ae ka Hon. R. A. Laimana o Hilo, ma kona ano Komisina Palena Aina, ma ka Hale Hookolokolo ma Hilo, kona keene oihana no ka hooponopono ana i na palena aina me ka poe e hele aku ana imua ona.

 

        LAULELE. — Ke kau wahi leta mai ne o J. W. H. Kahu o ka paia ala o Puna, he wahi laulele ke ola o kekahi poe o lakou. He wi io, wahi ana ma Puna. Pehea la auanei ka e ku ai ka ahaaina kuokoa, he wi ae la ka noho ana?

        KANI KA BELE O HELANI. — Ua loaa mai ia makou elua mau palapala mai Keauhou. Kona akau mai, na S. Haluapo a me Ioane Keolai. O ke ano nui o ka laua mau palapala, oia no ka loaa ana o ka bele nui i kela ekalesia maluna ae, no na dala ekolu haneri. I ka wa i Bosetona ka bele, ua hookaaia ka hapalua o keia kumukuai; a i ke ku ana mai nei o ka bele, ua olahani like ae lakou a pau i ka hookaa. Ua kauia ka bele ma ka oioi, a ua kanuia kahi pu hookole waha a lakou e puhi ai. Ua loaa ka mea kahea leonui nana e kahea na hoomaloka e hele mai i ka pule.

 

LIULIU NO KA LA KUOKOA. — Ua poloai leta mai o J. W. H. Kahu o Puna, ke lawelawe nei na keiki olaila i mau ahaaina. Ua koho lakou i mau komite nana e hooponopono na hana o ka la 28 nei. E haukawewe ana ko Puna mau keiki, aka, e pau e ioana ko oukou lealea paha mamua o ko oukou lohe ana i ka lono kaumaha.

 

Paue ia John M. Kekahili.

        Ma kou ike ana i kau mau olelo e John M. Kekahili, i palalu ae nei ma ka kakou waha olelo, ka Nupepa "Kuokoa," o ka la 26 o Sepatemaba i puehu ae nei, no ke kumumanao i kamailio ia e a'u ma ke Kuokoa o ka la 22 o Augate. Helu 34, Buke 7, oia hoi. "Aole oe he aloha Lahui, aka, he ake loaa, a loaa, a he puni hanohano."

        I ka halawai ana mai o kau mau olelo kue mai, i ka'u mea i wehewehe ai e like me ko'u ike, a me ko'u hoomaopopo ana, ua nui kuu hauoli, e kamailio maikai kaua mamuli oia kumumanao, no ka mea, he kumumanao ano nui; aka, ke peku iki mai nei oe ia'u me ka i ana. "ua hemahema au ma ia hoopuka ana." Pela paha! aole paha! Aole no au he mea paakiki wale, ke maopopo ia'u kuu hemahema ma ia hoopuka ana; aka, ma ka wehewehe ana no nae e mohala pono mai ai.

        Mamua ae nae o kuu hooia ana aku i ka pono, a me ka hemahema ole o ka'u mea hoopuka ai, ke kalena e aku nei au i kau mau olelo poloheke, a piha makani hoi, i mohala pono ka iho ana aku o ka auhau o Makuaiki, i ike pono mai oe, o "Ka maoli" no ia.

        UA HALAHU OE. " Puni hanohano." O ke poo keia o kou kukulu manao e ua hoa nei, a o kau mea i kamailio ai, a me kau maa mea i wehewehe ai, malalo iho o ia poo manao ou, aohe pili iki, okoa ke kumumanao, a okoa hoi kau mea i kamailio ai malalo iho o ka nihomole; heaha ka mea loaa? He ole I kuu ike ana i kou poo manao, oia hoi o "Punihanohano," manao iho la wau, e kamailio mai ana la oe no ka maikai o ka punihanohano, a i ole la hoi, no ke ino; eia ka he okoa kau mea e palau kiai ai. E ke hoa e; e oluolu oe, e hoihoi aku ko hemahema au i kapili mai nei ia ʻ u maluna iho ou, i kohu pono maoli ai, no ka mea, aohe pili ianei, aia no ia oe e kinikohu ai kou hemahema.

        UA HALAHU OE. Ke olelo mai nei oe, "ua kapa iho ka wau i ke kumu i emi ai o keia Lahui," no ka hookomo ana o na makua i na kaikamahine i ke Kula haole, a pela aku. E ke hoa, paele wale hoi ua mea he kuhihewa ou, aole no paha oe i heluhelu pono. O ke ano o kau e lawe hewa nei i ka ʻ u mea i kamailio ai, me he mea la, no ka wa i hala a hiki mai i keia manawa. Aole loa pela! Aole loa e loaa ia oe kekahi mau olelo i hoopuka ia e a ʻ u pela, maloko o ka ʻ u mea i hoopuka ai; aole au i hoopuka iki i kekahi olelo e, "i emi iho nei keia lahui, no ka hookomo ana o na makua i na kaikamahine a lakou i ke kula haole, a pela aku, " aole loa no! O kou kuhihewa wale iho no kai olelo pela, aole o ko Aloha Lahui manao ia, aole no hoi ia o ke ano o ka ʻ u mea i hoopuka ai; mahope nae, e hoike ponoi aku au, i pau ko kuhihewa. A e like me ka ʻ u olelo mua ana ae nei, e kalena mua au i kau mau olelo makani a pau, alaila, hooiaio au au i kuu mau manao; nolaila, e kali mai oe, a pau ka opala au i lu  mai nei, i ka puhipuhi ia aku.

        HALAHU HOU OE.  Waha wai oe, me ka i ana mai, "he enemi ka no ʻ u ke kula haole." E ke hoa e! He olelo hapala wale no keia au, aole ia noloko ae o ka waihona gula, o ka oiaio, noloko ae no ia o kou mau manao kuhihewa, a me ka hawawa o ka noonoo ana; nolaila, ke hopu wale nei no oe i ka loli i ka i a maka ole. E olelo mai paha auanei oe, a ua olelo no au. "Aole e lilo ana na kula haole kaikamahine Hawaii, imua e pomaikai ai keia lahui." Ua olelo no au pela; aka, aole nae i lilo i enemi no ʻ u na kula haole ma ia olelo ana pela; o kou manao wale iho no ia, aole pela ko ʻ u. Ina paha oe e olelo mai ana "o Ka punihanohano, a me ke ake loaa o kekahi mau makua me kaikamahine, a pela aku, o ko ʻ u enemi ia;" alaila, e ae aku au ia oe, o ko ʻ u enemi maoli no ia. "Oia manao punihanohano, a ake loaa o lakou la la," oia ka ʻ u i keakea ai; o keia manao, a me ia makemake o lakou la, oia ke kumu e lilo ole ai na kula haole kaikamahine Hawaii, i mea e pomaikai ole ai keia Lahui. O ke kumu, oia ko ʻ u enemi, aole o ka welau. Aka, ke hopu nei nae oe i ka welau, a i mai o "ko ʻ u enemi ia" o kou khuilalau no ia.

        WAHAHEE. He wahahee, a me ka epa o kau olelo ana mai nei. "Owau no kekahi minamina i ka Lahui." Olelo mai paha auanei oe, pehea iho la e akaka ʻ i ka wahahee oia olelo a ʻ u!  He hoihoi loa e pane aku, i akaka lea ka epa, a me ka wahahee, oia olela au. Aole na ʻ u i hoike, na kau mau olelo no.

        Ke olelo iho nei oe penei, "ua uku pau ia kakou, a koe mai ko kakou ola i ka puka ihu." E ke hoa , heaha ke ano oia olelo au? I ko ʻ u ike ana i keia olelo mailoko mai ou, kahaha maoli ko ʻ u naau ia oe; he olelo makona keia au e ka hoa la, a o ka i-o olelo au, eia no ia, "aohe no ou manao i ke ola, a me ka hooulu hou ia o keia lahui," nolaila aole ou minamina, a aloha hoi i keia lahui i ke emi ana. Oia ke ano o kau olelo makona.

        Ina paha aole ia o kou manao maoli, heaha la hoi, aole no au e ike aku ana i ka manao o kou opu; ma kau olelo i puka mai i waho, malaila wau i pele nei ia oe, me ka i ana, he epa, a he wahahee kau olelo ana, "o oe kahi minamina lahui.

        EIA HOU IHO NO.  Ninau oe. "Heaha la @oi ka mea i pii ole ai hoi ka ulu o ka laau a ke poe i kanu i ka lepo maikai; a o ka poe no la hoi i kanu i ka lakou laau i ka lepo apaapaa ke emi?" E ke hoa e, ma ke@ ninau au, i ike ai au i kou kokua ana i ka puni hanohano, a ake loaa hoi o kekahi mau makua mea kaikamahine, a pela aku.

        Ahuwale loa kou ano, aole e nalo, ua hoike mai kau olelo ia oe. Ua ikeia oe e kamailio noii olelo. O ke ano maoli iho la no ia o keia ninau au, he kokua i kela manao punihanohano, a ake loaa hoi o kekahi poe ka manao hoi a Aloha Lahui ne i kue ai Nolaila, ke hoolaha ae nei au, o oe ka kekahi oia poe i paa i ka ʻ u olelo ana ma ia kumumanao. Huna nae oe iaia iho, e uhiuhi lau mamane ai, mahea la hoi e nalo ai; nolaila paha keia wahi himeni Hawaii la.

I hoonalonalo i ke aloha a pee maloko,

Haina mai e ka wai@aka.

Ike aku no au i ka uwe ana iho.

Eia no paha la o ka puoho, o oe ka kekahi o lakou.

        EIA HOU IHO NO UA HOIKE. Olelo oe. "No ka mea he nui loa no hoi ka poe i lulu i ka lakou mau hua ma kahi lepo maikai, aole no hoi he hikiwawe o ka ulu ana, ke emi nei no, a ke like pu nei no ka haawina mai ka papa ekahi, a hiki i ka papa elua." A he oia kou mea ʻ e kokua ai i ka manao punihanohano, a puni loaa hoi o lakou la, ea! ma keia pauku olelo au, ke waiho wale loa la oe ia ʻ u, nohe wahi e hiki ai ke pee iho. Ua like no keia pauku manao ou, me kela ninau au maluna ae, he ninau hookamani.

        Akamai no nae oe i ke kii ana ma ke ano olelo nane, me ka manao paha, aole e hiki i keia Hawaii ke ike aku i ke ano o kau olelo nane, a me kona i-o.

        EIA HOU IHO NO. Ua hoike oe i kou minamina Lahui ole.  Olelo oe. "I ko ʻ u manao aole no e ula ana keia lahui, e nalo ana no e like me ka naio ana o ka malamalama o ka mahina i na po o kulu, a me Mahealani." A he, oia kou mea e manao mai ai, he pono lakou nei ke mare ae me ka poe hanohano, a me ka poe waiwai, i hooko ia ai ko lakou mau manao punihanohano, a puni loaa hoi, oiai e koe mai ana ko kakou ola i ka puka ihu, wahi a ia olelo ma-ko-na au, ea!

        Kahaha maoli ko ʻ u naau ia oe e John M. Kekahili; o keia mau pauku o kou kukulu manao ana, ke hoike lea mai la ia oe, aia oe, ma ka aoao o ka poe punihanohano, a puni loaa hoi, aole loa ma ka aoao aloha i ka Lahui, aole loa no!

ALOHA LAHUI.

KUMAMANAO.

Heala la na kumu e mau ai na Kula Kuokoa?

        I ko kakou nana ana ma na nupepa, a me ko kakou lohe ana mai hoi, ua kukulu ia ma kela a me keia wahi o Hawaii nei na kula kuokoa, a na na makua mea keiki e aku aku i ke kumu kula. I ka hoomaopopo lea ana, me he mea la ua nui a lehulehu wale oia ano kula mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano o keia mea la he "Kula Kuokoa."  Aka hoi, ua ninau ia ma ko kakou Kumumanao nei, na kumu e mau ai ia mau kula kuokoa. A heaha ia mau kumu?

        1. O ka malama pono ia o ka uka o na kumu nana e ao ana i ua kula la.

        No ka mea, aia iloko o na jula kuokoa, aole he kuliana o ke aupuni iloko ola mau kula, e hiki ai la hoi i ke Aupuni ke kokua aku i na kumu; o na makua wale no ka mea kuleana iloko o ia mau kula, ka poe hoi e manao ana e hookomo i ka lakou mau keiki i ua kula la, ka poe hoi e manao ana e akamai ka lakou mau keiki. Aka, pehea la e akamai ai ka lakou mau keiki, ke ole e malama pono ia ka lakou mau keiki, ke ole e malama pono ia ka uku o ke kumu nana e ao ana i ua kula la?

        Ke hoole aku nei au me ka olelo ana, aole e akamai ana kau keiki, aole no hoi e mau ana ua kula kuokoa la, a e lilo ana ia kula kuokoa i mea ole, a poho wale ka luhi o na makua mea keiki, ke ole e malama pono oukou i ka uku o ka oukou kumu kula. I kanana ana, me he mea la, o ke kumu no ia e mau ai na kula kuokoa mai Hawaii a Kauai o ka uku pono aku o na makua i ka lakou mau kumu me ka hana apiki ole iho.

        Pela no hoi, i ko kakou nana ana i na kahunapule i keia manawa, aole no e mau ana ka lakou hana, ke malama pono ole ia ko lakou uku makahiki. Aneane pela no keia. Ina e uku pono ole ia ke kumu oia hale kula, alaila aole o ʻ u kanalua i ka olelo ana, aole e mau ana ia kula. Aka hoi, ina e uku pono ia ke kumu oia hale kula, alaila, hookahi wale no a ʻ u huaolelo e puana ʻ e; e mau ana ia kula kuokoa.

        2. O ka makaala mau o na haumana i ka hele mau ana i ke kula.

        He kakaikahi paha o na haumana e makaala mau ana i ka hele i ke kula; a he hapa uuku wale no paha oia poe, ka poe hoi e manao nui ana i ka ike, a me ke akamai io maoli. Me he mea la, o ka poe wale no i manao nui i ka ia luhi o ko lakou mau makua, a me ka poe e manao nui ana i ke anu, a me ka luhi, ka wela o ka la, oia wale no ka poe i hoomanawanui i ka hele mau ana i ke kula, a he hana maikai no ia. No ka mea, ma kakou e makaala mau ole i ka hele mau ana i ke kula i kela la i keia la, alaila, e lilo ana ka kakou mau kula kuoka i mea ole. A owai hoi ka haumana a ke kumu e ao aku ai, ke ole na haumana?

        Ke hoole nei au, aohe ana kula ilaila, oiai, aohe ana humana. Aka, i mea e mau ai na kula kuokoa, eia ka pono, e makaala mau aku na haumana i ke hele mau ana i ke kula. Aole hoi me ka olelo iho, "aole au e hele ana i ke kula, no ka mea he hiliia kuu lima e ke kumu, a he wela no hoi i ka la, a me ke anu i ka ua, a he molowa no kekahi i ka hele au ia kula." E kuu hoa e, aha kaua e olelo e pela. e pono ia oe i kuu hea haumana e hoomanawanui i ka luhi o na makua o kaua, no ka mea, o na makua o kaua ka ike i ka luhi. i ka huliana i ka mea e kaa aku ai ka uku o ke kumu. Nolaila. he pono ia kaua e hoomau ka hele ana i ke kula, i mea e mau ai ko kaua mau kuia kuokoa ina ko kaua wahi Aupuni uuku nei, a i mea hoi e pomaikai ai ko kaua Lahui. Nolaila, e ala e na ho@ haumana oʻu, e komo ae iloho o na kula kuokoa, ka poe opiopio o kuu Lahui, mai ka hikina a ka ia i Kumukahi, a ka pio na olu a ka i Lehua; e makaala kakou, mai hoopupu, mai kanaiua.

        "Imua na maka a lanakila, kuu e ka lui."

        3. O ke ao pono aku o ke kumu i na haumana.

        O ka hapa uuku wale no o na kumu hana pela, o ke ao pono aku o na kumu i na haumana.  Nolaila, o ke ao po@ ana aku o ke kumu i kana poe haumana, he kumu ia e mau ai na kula kuokoa. No ka mea, aia iloko o na kuia la o ke aupuni iloko o keia kau e naue nei, ua ike au a ua hoomaopopo hoi, aole he ao pono o kekahi o na kumu i ka lakou mau haumana. Aole nae au e olelo ana ma keia Kumumanao, ua nele loa ko lakou ao ana i na haumana, ua ao no, aka, koe me ko lakou ao pono ana aku.  No ka mea, ua manao nui ka hapa uuku paha, a i ole ia o ka hapa nui paha i ka uku o ka la, aole lakou i manao nui i ka ike o na keiki a ka poe mea keiki.  Nolaila, ua manao au, ma he kula kuokoa kana, alaila he kumu kupono nona e hoohemo aku ai aiai ma kona noho kumu ana. Nolaila au i manao ai, o ke ao pono ana aku o na kumu i na haumana, oia ka me e mau ai na kula kuokoa.  Aole no hoi e mau ana ka hana a ia kanaka, ke ole oia e ao i ka pono, a ina he pono kana hana, alaila, e pipili auanei na hana maikai iaia, a o kona pomaikai no ia.

        4.  E hoolako na makua i buke na ka lakou mau keiki.

        O ka hoolako ana o na makua i buke na ka lakou mau keiki, he hana i e kokua ana i ka kumu hana.

        Pela no hoi ko kakou nana ana i ka poe mahiai, aole e mau kana hana, ke ole oia e hoolako mua i na mea paahana e pono a i kana mau hana mahiai. Me he mea la, pela no keia, aole e no ia ka haumana hele wale aku no me ka buke ole ma kona lima ; aole no hoi e holo ana ka hana a ke kumu kula, ke ole e hoolako ka makua i buke na kana keiki.

        Nolaila, ke manao nei au, ina o ka makua e hoolako ole ana i  buke na kana keiki, alaila ua kohu pono keia huaolelo ke hoopili aku aiai, "he makua @aupo ia."

        Nolaila, ia oukou e na makua mea keiki e manao ana e kukalu i mau kula kuokoa; e pono ia oukou e hapai like me ka lokahi o ka manao, mai kanalua a hoi hope ka manao, e koa ka manao. No ka mea, ke ike nei oukou iloko o keia kau, ke ami nei na kula la o ke Aupuni.  No ke aha keia? No ka hooponopono pono ole ia.

        Ina pela ka lana ana o ka manao o na makua me keiki mai Hawaii a Kauai, alaila, ua laua kuu manao e naauao ana na keiki a kakou ma keia hepe aku, a e ili ana ka hoaponoia maluna ou e ka makua.

        Nolaila, o keia mau kumu eha i hai ia ae la maluna, i kuu manao ana, o na kuma iho la no ia e mau a i na kula kuokoa.  O kaʻu nae keia, aole au i ike i ka oukou.  Aloha.

D. ALAWA.

        Maluna o ke kiapa D. C. Murray i hoi aku nei i Kapalakiko i ka Poaha iho nei na kau aku maluna ona o Rev. T. G. Kakina, kahu mua iho ne o ke Ekalesia o Wailuku, me kana wahine pu hoi.  No ka nawaliwali o kana wahine ke kumu o kela imi ana i kahi e oluolu ai o kona ola.

        Ua kahikoia na puka nui o ka pa o Kawaiahao, o loko o ka luakini, a me ka noho o ka mea i make, me ke kanikau eleele, he hoailena no ke kumakena ana no ka mea i make, a i hele mau maloko o  kela luakini, akahi paha auanei a nele ua hele.

        MARE.

Ma Honolulu, Nov. 14, mariea e Rev. H H Pareka o Kaliikaua k., me Eveline w. No Honolulu laua.

Ma Honolulu, Nov. 23, mariea e Rev. H H Pareka o Hana k., me Ohumukini w. No Kahana, Koolau, Oahu laua.

HANAU.

Oct. 19, ma Makauea, hanau o Muliwai w. me Holi k, he mau keiki mahoe.

Nov. 15 ma Leopapa, Niihau, hanau o Novemapa Kapa-hee-opio k., na M W Kale me Kuka Kaleiwahine.

Nov. 5, ma Nakalepo, Lahaina, Maui, hanau o Kapuahuiani (k.) no Kahiona Ua me Kahiki.

MAKE.

Oct. 4. ma kalihikai make o Ki k.

Oct. 12. ma Laila no make o Makaihuia w

E NANA MAI!  E NANA MAI ! !

KE KAHEA IA AKU NEI KA ME NONA ka uka@a i haole ma ka uapo makai iho o Pakaka, me ka ahiahi Poalima, Nov. 20.  @ kii koke mai me ka oko mai na $800 @ loea ao au ma ka hale kometa kamaa kokoke ka Halewai, ma Alanui Moi. Ina haia he 30 ia mai keia la aku lilo aiʻu ua ukana nei. Owau no o   MAKAIPOA.

Honolulu, Nov. 24, 1868.  365-@

HOONANI HALE

Iau kanaka Hawaii a pau maloko o keia aupuni, ke hai aku nei au, e kaai no au ia oukou i na noho, na papakaukau, na moe paipai, na panee holuholu, na papakaukau ku wai hoini a me na mea ano like o ka hoonani hale, a like me ka makepono ma ke kamai@ pu ana. E lawe no hoi au i ka aka o na lenoho, pala ai a hale huelo o na lio e me na pipi ao ke kuai ana i na me a pa@ o koʻu laina. @ hele mai e ike laʻu mamea o ka hele ana i na wahi o @.

GEORGE LEONARD.

364 3@   Ainahou, Honolulu.

OLELO HOOLAHA.

KE KAUOHA AKU NEI AU I KA POE waiwai a pau, mai ho@ i kaʻu wahine mare ia Mrs. Eleta Lahe, no Niulii, Kohala, no ka mea, aole oia i malama i ko maua @ mare, ua maheka kumu oia mai koʻu wahi aka, nolaila, a@ie au e hookaa i kaua mau @ a paa mai laiai a @ la la, a pela ma keia hope aku.  Ina oukou a hoaie, me oukou ia poho.  Ke papa aku nei au i ka poe a pau e hookipa ani @ me kumu ole, mai hookipa hou a pilikia auanei oukou Owau @     MR. KAPALI

        Kapoauia. Hamakua, Hawaii, Nov. 9, 1868.       364 @

 

LOIO!  LOIO!

LEO. WOLFF,

LAHAINA, MAUI

342-6m*

S. MEGNIN

MEA KUAI LOLE MAIKAI

A  ME

NA ANO LOLE HOOHIE A KA MANAO,

Na Kamma, Buti, na Papale Kapu a me na ano Papale.

E Hele mua maanei mamua o ka hele ana aku i na hale e, a e kuai makepono aku no wau.

Aia makai iho i ka Roiala Hotele koʻu Halekua iLole. E wehe ia ana ka puka i keia la.

Honolulu, Ian. 4, 1868.                346-6m

 

Kale N. Spencer                                                             Hanale McFarlane Opio

C.  N. SPENCER MA

NA KOMISINA KALEPA.

E LOAA MAI ANA NO IA MAU A NA MEA

i hoounaia mai o na Mea Ulu o keia mau Mokupuni, e like me na Ili Bipi, Ili Kao, Kope, Pepeiao Laau, Pulu, Ko-paa a me na hua ai e ae, a e hooliloia no ke kumukuai pomaika oa. E kuaiia na waiwai a hoounaia aku e like me ke kauoha

344-1 yr

 

OLELO HOOLAHA !

KE HOIKE A KU NEI KEIA I NA KANAKA a pau, penei :  Ua kokoke e makaukau kekahi Buke hou i kapaia,

"KE KEIKE PAIONIA,

. . . . O R. . . .

THE PIONEER BOY.

I unuhiia a i kakauia ma ka Olelo Hawaii e

SAMUEL C. ANDREWS, LAHAINALUNA."

[UA PAA KE KULEANA.]

        O kela Buke, he moolelo pokole no ke kanaka kaulana, o ABERAHAMA LINEKONA, mai kona wa kamalii a hiki i kona make ana i ka pu-panapana : i mea heluhelu na na keiki opio a me na kanaka Hawaii a pau loa.

        E hoomakaia ke pai ana ma na la mua o Ianuari 1869. A i paa i ka wahi, e haawiia aku i ka poe wale no i kakauia ka inoa ma ka pepa ae kuai i keia Buke.  Penei ke kuai ana :

        HOOKAHI BUKE . . . . $1.50.     UMI BUKE . . . . $12.50.

        HOOKAHI BUKE $1.00 ke hookaa koke iloko o ka lima o ka Luna, i ka wa i kakauia ai ka inoa.  Hooemiia, ke kumukuai ke uku mua, i loaa ai ke dala e ola ai ka poe hoonohono kepau pai.

        Elua haneri ma kanaono (260) aoao o keia Buke.

        Eono kii maloko.

        Aole e loaa ia hai, ia ka poe wale no ma ka palapala kuai.

        Aole e paiia ma kekahi Nupepa.

        E paa auanei i ka humuhmmu a me ka wahi maikai.

        A paa lawe aku ka Luna i ka mea i kakau ma ka pepa kuai.

        Maikai ka olelo maloko.

        362 tf                                              G. P. JUDD

 

LAUOHO!  LAUOHO! !

E ukuia ke kumukuai keikei no na lauoho hulu a-i a hulu huelo lio a pipi paha, ke laweia mai ma koʻu wahi.                                                              GEO. LEONARD.

        364-3ms.                                                                        Ainahou, Honolulu

 

HE AINA KULA LIO.

O ka mea nona ka inoa malalo iho. he aina kula i paa i ka pa nona na eka elua haneri paha, ua ae oia i hoolimalima me ka poe mea lio e hookomo mai ana, he $1.00 na ka malama.

H.  HILIPARANI.

        Nuuanu-uka Honolulu, Oct. 23, 1868.                360 3ms

 

OLELO HOOLAHA.

Ma ka Waiwai o Kumaiew k, i make no Lahaina, Mokupuni o Maui.

KE KAHEA IA AKU NEI NA MEA A PAU, HE MAU aie ko ka waiwai o KUMAIEWA i olelo ia maluna ia lakou, e hoouna mai i ka lakou poe Bila aie, me na Palapala hooiaio pu mai, iha ua lako ia mea, ina no ma ka Moraki ka aie ia ana.  Aia no koʻu wahi ma ka aoao ma Ewa o ka Hale Mai Alii Wahine ma Honolulu,            KAHALE w,

        361—4ts.       Luna Hooponopono o ka waiwai o Kumaiewa.

 

OLELO HOOLAHA.

E IKE AUANEI NA MEA A PAU, MA KA la 21 Sepatemaba, M. H. 1868, o S. M. KAMAKAU, no Honolulu, Mokupuni o Oahu, i kulike ai me ka Pauku 3 o ke Kanawai, "E hoomahuahua ai i ka ike iloko o keia Aupuni, no ka loaa ana o na kope o na Palapala Aina a me na Buke, ka mea ponoi iho a me ka ona o ia Buke," i hooiaio ia ma ka la 31  o Dekemaba, M. H. 1864, ua waiho mai oia iloko o keia Keena Oihana, i ka inoa o kana Buke,

"KA MOOLELO HAWAII"

o na pono a pua o ia Buke, ke hooiaio nei nona ponoi iho. I hoike no keia, ke kakau nei au i koʻu inoa, a ua hoopili hoi i ke Sila o ka Oihana Kalaiaina, ma Honolulu, Oahu, keia la 23 o Sepatemaba,  M. H. 1868.

        (Signed)                  F.  W. HUTCHINSON,

556-2ms                         Kuhina Kalaiaina.

 

HALE MU!

HALE KUAI MEA AI!

HE OLUOLU LOA KE KUAI ANA O NA mea ai ma keia hale, i lohe oukou e na makamaka Hawaii a pau!

RAIKI no Waimea, Kauai mai,

        PALAOA maikai loa,

                KAMANO io ula no Keamolewa mai,

BIPI uahi no Kaleponi mai,

        KOPA keokeo—KOPA ulaula,

                AILA Honua ! AILA Kohala,

                        KOPE—PAAKAI,

                                AI no na Lio me na Moa

Na mea ono he nui wale o kela ano keia ano.

        PIA NO HAWAII MAI,

                PIA AI—

        A he nui loa no na mea ai maikai e ae.

Nolaila la ea, e na makemaka. e hele mai no me kahi dal e ike maka no oukou i keia mau mea i haiia ae ia maluna.

Me ka mahalo.

I. BATALETA.

318-3m

 

OLELO HOOLAHA.

NO KA MEA. UA HOONOHO AKU AU IA CHAS. H. JUDD (Kale Kauka) i Hope noʻu. Nolaila, ke haolaha aku nei au i na kanaka a pau, mai keia la aku, oia wale no ka mea mana e ohi ai i na uku hoolimalima a me na aie e ae.  Aole loa e uku ia kekahi mau bila aie ma koʻu helu ke ae ole oia a kauoha ole mai paha.

        H. K. KAPAKUHAILI.

Honolulu Iulai 9, 1868.        245-6ms

 

HALE PAI KII!

AIA KOʻU HALE PAI KII MA

MONIKAHAAE,

Mawaena o ka HALEKUAI BIPI a me ka HALEKUAI  MEA AI o S. SAVIDGE ma ke Alanui Papu.  He emi loa ke kumu kuai o na KII.              H. L. KEIKI (CHASE.)

        318-1y                                                                            Mea Pai Kii.

 

OLELO HOOLAHA.

O WAU O KA MEA NONA KA INOA MA-lalo iho, ke hookapu aku nei au i kuu kai hoolimalima a me na loko pu kekahi e waiho ana ma Kahaluu Koolau-poko, mokupuni o Oahu, aole e hiki i na kanaka o keia wahi keia wahi ke kii wale i na ano ia a pau maloko o kuu kai, ke ole e ae mai aʻu Luna, oia o Mahi a me Kaleluma, ina i kue kekahi i na olelo i haiia maluna, e hiki no iaʻu luna a hope luna paha ke hopu a hanaia e like me ke kanawai o ka aina.  Eia na mea i ae ia aku, e hiki no i na kanaka a pau maloko o keia Ahupuaa ke kii i na ia e ae malalo o ka ia i hoomaluia i ia ai na lakou, me ke kuai ole aku ia hai.  Ina i kue kekahi i keia olelo hoolaha, e uku no he $10.00.  E lilo keia olelo hoolaha i kanawai paa mai ka la 16 Nov. M. H. 1868.

B. LAPAELA.

Kapalama-kai, Honolulu, Nov. 16, 1868.           364-4ts.

 

NA LAAU LAPAAU

A DR. JAYNE.

OIA NA

LAAU KUNU,

LAAU HOOPAU NAIO ME NA  KOE,

LAAU HOOPAA HI,

LAAU HOOMAEMAE KOKO

LAAU HAMO—PENIKILA,

HUʻALE OLA.

AIA MA KAHI O

KAKELE me KUKE,

Ma Honolulu                                 327-tf