Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 48, 28 November 1868 — Page 4

Page PDF (1.69 MB)

This text was transcribed by:  Puakea Nogelmeier
This work is dedicated to:  Theodore Kelsey

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

Ka Nupepa Kuokoa

 

Ka Pupule Rama.

@@@@

 

@@@@@i rama no'u,

@@@@@ ko loko o'u;

@@@@@

@@@@@a ka rama e,

@@@@@ no'u

@@@@@ e ola wau!

@@@@@po

@@@@@

 

@@@@@ ina no'u

@@@@@ wale no,

@@@@@ Ua ana wau.

@@@@@ me ka po -

@@@@@ no

@@@@@e lawe ia'u

@@@@@ i make o'u

@@@@@ a kuu naau.

 

@@@@@ ma ke poo

@@@@@ haawi mua mai

@@@@@ no au.

@@@@@ ia'u e inu ae-

@@@@@ ake nei

@@@@@kau, a pau pu

@@@@@ e

@@@@@ e make au

 

@@@@@ kuu make nei,

@@@@@ka loa ia'u:

@@@@@ana mai-

@@@@@rama no'u

@@@@@ e nana'e,

@@@@@ke kulou,

@@@@@ ke o mai,

@@@@@ i ahi ia'u

 

@@@@@noe mai,

@@@@@kala moe o'u,

@@@@@moe maanei,

@@@@@pela-

@@@@@hoopaa mei ia 'u,

@@@@@kona ima ia'u;

@@@@@puka, a hoopaa-

@@@@@haawe i hehena wau!

 

@@@@@hiohio nei,

@@@@@i ike ae,

@@@@@a e kokua ia'u!

@@@@@i rama no'u-

 

@@@@@aku, e,

@@@@@ea kaena, wahahee,

@@@@@awe ia'u -auwe!

Ke wela nei kuu bela, e

@@@@@e wiki mai,

@@@@@moe, ke make nei!

@@@@@puua! hakanu!

Kau kona lima ma kuu poo.

 

@@@@@hou mai nei

@@@@@io haukae e,

@@@@@ nei mailoko mai

O ka@@@@@rama nei.

He @@@ ka ka he maka e,

He maka ino ahi no-

A no ke aha i hoi hou mai?

Ua kii mai ia'u e hele pu.

 

He kaa ahi e ku nei,

A aka ia a pane mei,

"E hele pu, a ma ka po

He rama no, a inu mau."

He aha ia, akahi no,

A lohe ia mai o a o,

Hookahi leo auwe e!

He @@@@ make ahi nei.

 

A @@@@@ ke aha e kali hou?

Ua @@@no wau la no ka po;

H@@@@@nei, ua kii mai ia'u

E lawe i lalo i ka po;

@@@@@wau e hooleiia'i

@@@@@wewela ahi, e

M@@@@@mau e ana wau

@@@@@ahi baila mau."

                        Hawaii.

 

Make o R. Aea makua.

            Ua make ka makua hanai o H. Aea opio, @ @@@ makou mau Misionari kuwaho o @@@ pegana a kakou ma Maikonisia a me Fatuhiva e ho ouna nei. A @@@@ mai oia a me kona ohana e hoo@@@@nawaliwali a loohia ia mai ma@@@@@me kekahi o kana mau keiki @@@@ iloko no o keia makahiki. A @@@ pu no oia me kona makua nana @@@a hiki wale i kona wa i hele @@@aku i ka paio maikai a Kristo.  @@@mokupuni o Ebona, o ka Pae aina o @@@@

            A ma ka hora 12 o ke awakea o ka la 5 o Novemaba kona wa i hele aku ai i ka huakai mau a na mea ola hanu o keia ili honua a ua kau iho ka luuluu a me ke kaumaha o nei mea he aloha ma na puuwai o kana mau keiki ponoi ekolu a me kana keiki hanai (o H. Aea opio) a ma kana wahine mare a me kona mau pokii elua, a me kana mau moopuna eha, a me ka lehulehu o kona mau  @@@a me na hoa aloha ona o kela awawa o M@@.  He hoahanau oia no ka ekalesia P@@ Hawaii ma ka makahiki 1838 @@@@na i ka ekalesia.  A nolaila, he @@@makahiki okoa ona iloko o ka ekalesia a me na malama he 10 me na la keu.  Aole  @@@e mailaila ae a hiki wale i kona  @@@@aku ai i ka ekalesia mau loa ma @@@.  Pomaikai ka poe make ke make iloko oka Haku.

            O ka loihi o kona mau la ma keia ili honua, he 56 makahiki, 4 malama, me 7 la.  A oiai ua lalau mai ka lima Mana loa a lawe aku i kona uhane mai kona kino lepo aku, i @@@ ai ke poo o keia wahi moolelo, nolaila, @@hoomaikai nui loa ia 'ku ke Akua Hemolele no ka mea, nana no i haawi mai, a nana no i lawe aku.  O ke aloha no ko oukou a pau.    H. Aea opio.

Manamana, Honolulu, Nov. 16, 1868

 

"O ke kahua lo no ka mua, a mahope kukulu."

 

He olelo pane i ka poe puni wahine me ka lako ole.

 

E ka lehulehu; Aloha oukou:

            Ke noi aku nei au i ko oukou lokomaikai e kaana a kau paona like mai i ko'u wahi manao me na manao pane a J W K Pupukanioe, B.W Kala, a pela aku, e nokenoke nei ma na nupepa o kakou, me he la he ano makemake wahine wale iho no ka hapa nui o na manao o loko-Pehea ia e uhiia ai ke kikaa o ka wahine la e na hoa ke ole na lako?

            E o'u hoa i ke ehu o ka lepo. Aohe anei @@ kahua mamua o ko mare ana aku a ka @@ kaikamahine ui? He kahuua no. Heaha @@ wahi au, eia no: o ko iini, o ko li-a, o @@ kuko e loaa ia mea olu ia oe. Hooikaika @@ a moe ino ko po ma na hana e loaa ai oia la ia oe, a loaa ea, wikiwiki oe i ka mare, alaila, o ka hoopuka a maka ana ia o ka olua hana io ana, a o ka lilo ana ia ou ke mana nui maluna ona, aka, e lohe ana no ko poo e kuu hoa i na hua ko-a a ka makuahonowai o kaua, a penei: "poho ka'u kaikamahine i keia wahi hunona waiwai ole, heaha la ka loaa, aohe loaa? Ea! E ua hoa @@@. Eha kaua la, aohe keia he wahi eha @@@, he eha nui. A ina paha e lohe ae na kaikamahine o ka Netina, e hoohenehene no paha lakou penei:

            "He lili Lahainaluna.

            Aohe ini pakeke."

            Ea, ku hou kaua la e ke hoa, aohe o ke ku a ku, o ka hele no ia a "ku i ka leho ka lolou pali e."

            Manao anei oe e ke hoa he wahi mea iki ka wahine, aole, he mea nui ia, ke pau na kahumanu o ka wahine, kohu moku okohola. He mea hilahila no kaua ke kanaka naauao ke nana aku i ka mikioi a me ka eleu o ke kanaka i ao oleia ma ke kula nui, i ka hookele maikai ana i ke kino o kona aoao palupalu, he mea hoaa no hoi no na makuahonowai o kaua ka pili wale aku i ko hai hale, no panepane ia mai, ke ole oe e huli mua i kuonoono nou mamua iho o kou mare ana, no ka mea, na ke kuonoono a me ke akahai, ka oluolu, ka lokomaikai a me ke aloha, he mau kahua maikai ia e kono ana iloko o ka puuwai o ka makua mea kaikamahine e hoolilo mai ai nau, e upu ai ia oe, e li-a ai, a e kau nui ai no hoi o ko lilo aku i hunona ua lakou la. A loaa i ko lakou la manao ka paa ia oe, a pela hoi oe i ka lakou la wahi opuu, alaila, e hoala auanei ka hale nui, ka hale hanohano loa, ka hale a ke Akua i kauoha paa ai, aohe he wahi pono no ke kanaka ke hookaawale ae i kona poo mai loko ae o laila, oia keia: "O ka mea a ke Akua i hoopili iho ai; mai hookaawale ae ke kanaka ia," a penei hoi ka ke Akua ma ka waha o Paulo: "e mahalo ia ka mare no na mea a pau." "A o ka mea e mare i ka wahine, @@@@ i na mea e oluolu ai ka wahine." A ina loaa ole ia oe ka mea e oluolu ai ka wahine, o ko peku ia mai la no ia a ku oe i ka hoka la, hohoka hou no kaua la e ke hoa, o ua "lai ula la i ka lepo." A ina i loaa ole ko ia la mea e oluolu ai, lilo i kahi pupuka i loaa ke kuonoono. He hoike oiaio keia a'u e kamaiio nei.

            Eia kekahi; i ko'u wa e noho ana ma ua kula nui la o Lahainaluna, ua hoopuka pinepine ia na kumumanao a me na kumu paio penei: "Ua oi aku anei ka poao o ka mare ana o ka Lahui Hawaii me na Lahui e, aole paha?" Ma hea la e mahuahua hou ai keia lahui, ma ka mare ana aku anei o keia lahui, ma ka mare ana aku anei o keia lahui me na lahui e?" "O ka mare ana o na kaikamahine Hawaii me na pake he mea anei ia e ulu hou ai keia lahui?" a he nui aku no.

            O keia mau kumumanao a pau i hoopukaia malaila, noloko paha kahi o ke ano hoohalahala i ka mare nui, a me ka onou nui o na makua i ka lakou mau kaikamahine i na pake, haele, a pela aku, pela ke ano i ka hoolohe ana aku ma na wehewehe a me na manao nui, oiaio no paha.

            Ke ninau nei au, no keaha la ka lilo nui o kekahi poe kaikamahine i na pake halekuai, inu ki, kuai lole, ua haole kuai ili kumeta, hooluu ili, kuai kukaa,a kalepa e ae, aole anei no ka loaa o ke kahua he waiwai, a no ka waiwai ake nui na makua i ka pono o ka lakou kaikamahine i na kanaka o ka aina e, a manao ole i ko lakou wahi pono iho, oia no, no ia mea hookahi no o ka waiwai, ke kuonoono, ke kahua o ka noho ulakolako ana, a i ia ae ai he keiki "Lalawai no mea."

            Pela no kuu mau hoa o T.P-L.K., he kahua nui ka i loaa ia laua, heaha ia kahua wahi au. Ke hoike nei au, o ka naauao i loaa ia laua i alo pu ai kakou i ka lepo ula o ua aina la a ke aloha i noho ai, oia iho la no ke kahua i loaa ai ia laua kela mau puukani, ke loaa ae la hoi la ia Hika, ka mea i ao ole ia i na ike hohonu, aole! aole loa!! A me ua naauao la o T.P., e paahana la. Pehea aole anei ia he kahua ia e na hoa e wahakole nei. E na hoa e, mai hoohilahila oukou i na hoa o kakou e noho mai nei me ka hoopili wale, ua mare nae i na wahine hoopukapuka akamai oukou-Noke ia mai nei e waho, Papapau kakou he Aa ko ka hale. E na hoa, mai hoopaapaa i ka mea waiwai ole, he hoopiha pepa ia, a he waha kole hoi. Ke nokea mai nei kakou e lakou nei ae a kolekole ka noa; me he la he kumakaia ka oukou ia makou.

            E i mai paha auanei oukou, he waiwai loaa wale ia naauao. Ke i nei ou, aole. O kona kumu waiwai maoli no ua naauao nei, a o ke kahua ia, a me he la o kela wahine kona waiwai loaa, no ka mea, no kona naauao i anoi ia mai ai oia, a i ake nui ia'i e mare me ka manaolana ia no, aole no e ole ke kuonono ke hoao ia ka mana o ka naauao, a i ole ia, o ka uku i loaa mai o ka luhi ona i ka hoao ana i na mana o ua naauao nei, ka waiwai loaa no ia o ua T.P., la e noho la i Hilo, a me kekahi poe e ae he nui.

            No ka mea, o ke kumuwaiwai oia no ke kumuhana, he kahua hoi e kukulu iho ai i ka mea i manao ia, aka, e pono paha e huli aku ma ka aoao 29 o ka Buke Kalaiaina- a e loaa no ia kakou ke kahua o ke kanaka kalepa, lawaia, amara, a pela aku. Manao au he kahua no hoi ko lakou la i ano like me ia , a oukou e nonoke mai nei me ka manao ole ae o oukou i na hoa o kakou e puana mai nei a Hua-a ma e noke mai nei ku ka halelo, pela hoi o Kahakohe, a pela aku. Aka, o ke kumu nae i ala loa ai keia, o oukou e na pokii hookiekie o makou, he poe hookano ka oukou; mai manao oukou ua hiki mai na mea a pau me ke kumu ole, i ole ia me ka hua ole paha?

            E nana kakou i ko ke Akua hana ana i ka honua, ua manaoia he ole kona kahua kukulu ai i ka honua a me ka lani, a ike kela ia mau mea maluna iho-Mai manao nae kakou o kona mana ke kahua, aole, o kona lima no ia, oia kona hiki ke hookumu i kekahi mareria maluna iho o kekahi mea ole, i oleia, noloko ae paha o ka ole,(aole o na O ma ka akau a ma ka hema paha o na mea helu.) Pela no hoi o Kristo ke poo o ka Ekalesia Kristiano, a oia no hoi ke kahua, ke kumu, ke kahua paa, oni ole, a @aue ole no hoi, pela no hoi, o ka ike i ka heluhelu a me ke kakau kekahi kahua o ka ike a pau, wahi a Lai ko Farani Kalaiaina. (e nana i ke Kalaiaina aoao 124.)

            Aole nae o'u manao oia ke kumu ke koe na ike mea helu ke kahua o na helu, oia hoi ka Halukamalii, hoonui, unuhi, Puunaue, oia kahi kahua, aka, he mau klala nae keia kahua no ke kahua nui oia ka makau aku ia Iehova, ka mole, ke au, ke kahua o ke kaulana noe.

            Pela no ke huli kakou i kekahi ninau helu ano e, aia loaa ka loina, ke kahua hoi ia o ka imi ana aku'a a loaa kona haina oiaio.

            Pela no ke panana, ua ike mua ia ke kui mateneta, a me ka huli ana o kahi welau ona i ka akau, aka nae, ua hooikaika nui o Helavide Melefi, Kenita, Sameatona e kukulu ae i kekahi mea paahana maluna o ka mana o ke kahua, oia ke kui mateneta, a loaa iho la he panana. Aka, hookahi no nae kahua nui o ke akamai i loaa ia lakou ma ko lakou poo. A ua lilo lakou i poe kaulana no ia kahua no he naauao.

            Pela no o Nutona, manao no ia e kukulu i kona inoa ma ia kahua hookahi a'u i hai ae la he naauao, a loaa iaia ke kanawai o na mea haule, oia hoi, 16 kapuai, 1 iniha ka wikiwiki o ka mea kino e haule ana i ke sekona 1, pomaikai kakou ke huli aku i ke kiekie o ka ao ponopono, pahu hae, kia moku, a me na mea kiekie oia ano. Pela no o Humeperei Davi imi no ia a loaa ke kanawai o na mea kahuli ano.

            Maluna no o ke kahua noonoo, a naauao kukulu ae la o Felenekelina i kona inoa, a kaulana oia i ka loaa ana iaia o na kanawai o ka uila.

            Maluna no o ke kahua i hoala ae ai o Farenesa Lana, Kale, Robereta, i ko lakou mau inoa a kaulana no ka loaa ana o ka lele ana o ke kanaka maloko o ka Baluna (moku lele paha.)

            Maluna no o ke kahua hoala ae la o Hadelei a loaa iaia ka mea nana la, a pomaikai ka poe holomoana iaia, a pau i ke ana ia na mea ma ka lani.

            Kukulu ae la o Robereta Fuletona maluna o ke kahua, a loaa ai keia mea he mokuahi. He nui wale na mea i hookumuia me ke kahua, aka, e i mai no paha auanei olua he okoa kau, no ka wahine ka makou, aole no ka naauao. Ea! e ua mau hoa nei, o ke kahua nae ke kumu hoopaapaa nui, nolaila, e wehewehe au i kela mau kahua, a oia kekahi kumu i loaa ai o Pitela ia T.P., a loaa ole ia Hika, a me Pali o Lahaina, a me Nalimaapa, aole no ka naaupo, no ka naauao no ka ike, nolaila, palapala aku paha na kumu a kakou i ko ke ehu kai, a eia o mea a o mea na puukani o ke akamai, makau i ke Akua, haipule, a he mea, a he mea, a pela aku.

            Ma na aina naauao imi mua ke kanaka a loaa ka waiwai, ke kuonoono, a makaukau, alaila, hoopuka aku oia iloko o kekahi nupepa e kahea ana i ka poe mea kaikamahine i wahine nana, pela ko'u lohe i kekahi kumu a kakou e noho la i Waihee. Eia ka'u, no hea keia kahea leo nui ana, aole anei no ka waiwai, oia no, no ko ia la ike he kupono ka wahine iaia, ua nui ka loaa e malama ai a make ke wahine, alaila, kauoha kela i ke akea.

            Pela no, ua ike paha kakou ma ke "Au Okoa" o na malama i hala ae, i kekahi manao nona ke poo, "He wahi lawakua pohu e noi ana i wahine." Aole anei no ka ike o keia negoro i ka waiwai i kahea leo nui ae ai? Heaha la ka hoi? Ina paha e kokoke aku ko wahi kaikuahine, ke heo la iaia la, eia paha ka mea e koe ai o ka hawawa i ka malama hale.

            Pela no ke holo oe, a o lakou la ae paha i Honolulu nei, aole oe e inu wahi wai ana o Kepohoni, Kaopuaua, Kapauhi, Kapuukolo, e malama ia nei e Kaleikini ma, ke ole ke kahua e ike ai ia wai kolii huna a ka manu, oia hoi he hapaha, hapalua, a pela aku.

            E o'u hoa e, mai hookau ka manao i na wahine, aka, e makaala ma na buke a pau na makahiki iloko o ke kula, alaila i ae.

            "Ua hala ka hooilo, ua pau ka ua, ua malie, ua lohea ka leo o ke kuhukuhu." Aka, i paakiki oukou i ka wahakole, eia ka'u

            "E ka nalo hupo hoi,

            Eia mai he nanana,

            Ke kiai la i paa oe,

            I ko lele i o ia nei."                                                                  H10

----------

KEKAHI MAU MEA I KOE O KA MOOLELO O NA HANA KIPI A ke Kaula Wahahee J. Kaona.

----------

[KAKAU IA E G.W. PILIPO.]

Ua poina au i ka hoakaka ana i kekahi mau mea e pili ana i na hana kipi o lakou.

            Mamua o ka lilo ana o keia hana i Karaima nui, he ano olelo kukakuka wale no ka mea i makemakeia e Mr. Roy a me kana alii wahine; aka, aohe lakou i makemake i ke kamailio oluolu, nolaila, pii ae la ke ano o ka hana i ke ano Kivila; a mai ke ano Kivila ka ulu ana, a i ke Karaima Kiekie loa. Penei ka hoakaka ana;

            Ua hoolimalima mua o Kaena ma a me kona poe i ke Ahupuaa o Lehuula, kahi a lakou i noho akoakoa ai, me ke Alii C. Kanaina, no na dala he haneri. ($100.00) no na malama eono. A kokoke e pau ia mau malama, manao hou lakou e hoolimalima hou aku me C. Kanaina i hookahi makahiki hou aku; aka, ua komo like iloko o Mr Roy a me kana wahine ia manao e hoolimalima i ua aina la, no ka mea, he aina ia e pili pu ana me ko laua aina; a he nui hoi ka laua mau holoholona, he mau hipa, he mau bipi, he mau lio a me na holoholona e ae.

            Me ko laua manao, ina e lilo hou ka aina ia lakou la, alaila, e nui auanei ko laua pilikia ia lakou la, ma o ua mau holoholona la ke komo aku. Nolaila, hoouna ko Kaona ma aoao ia Kakina i Elele no lakou i Honolulu, e hoolimalima hou i ua aina la me C. Kanaina, a o Mr. Roy hoi, hoouna aku oia i palapala a me ke dala hoolimalima kupono no ka makahiki, ma o Hon J.W Aukina la. Ua ko o Mr. Rey ma i ka aina, a ua nele hoi o Kaona ma. Ua hooholo ka ko Kaona ma aoao, aia a ko lakou i ka aina, e ahaaina olioli lakou no kekahi mau la.

            I ka hoi ana mai o Kakina ko lakou Elele, a olelo mai, "Ua nele kakou i ka aina, ua lilo ka aina ia Laika ma," (oia ka wahine a Mr. Roy). Ia wa no, o ka hoomaka iho la no ia o ka hoomauiha o ua poe nei; a o kekahi mau kanaka, pii i ka niu, a lu iho la i ka hua, a oki hoi i ka lau-niu, me ko lakou lohe no nae, ua lilo ka aina ia hai iloko o ia manawa. Aole paha i nana nui o Mr. Roy ma ia mau mea ia wa, a o ka laua mea i manao mua ai, o ke kuka wale no me ka oluolu.

            Oct 16.-Palapala aku la o Mr. Roy i ua poe la, me keia mau ano olelo i ka'u lohe mai; "O na kanaka ponoi a pau o Lehuula, e pii mai oukou e kuka pu me a'u no ka pono o ko kakou noho ana; a o na kanaka o na aina e ae, e hoi no lakou ma ko lakou wahi ponoi e noho ai. Aka, ina makemake lakou a pau e noho no maluna o ka aina, e hele mai oukou a pau e kamailio pu me a'u," Me keia palapala kekahi Makai i hele aku ai a heluhelu imua o ua poe la, o ko lakou la hoole like mai la no ia i ua palapala la, me ka olelo mai, "aole makou e hoolohe i na olelo o ia palapala, no ka mea, no makou no keia aina mai a Iehova mai." O ko lakou hoole ana keia i ka oluolu.

            Ike ka mea i lilo ai ka aina i ka hoole ia o kona manao, hoopii kela i ka Lunakanawai Apana o Kona Akau, i palapala hopu no ka poe komohewa ma ka pii ana i ka niu a lu i ka hua, a oki i ka launiu. Oia ka lilo ana o keia hana i Kivila.

            Oct. 17.-Oia ka la i hele ai o Riki B. Nevela a me kekahi mau Makai me ka palapala hopu, i na mea i manaoia, ua hewa ma ka hoopoino paha, a ma ke komohewa paha. Oia ka la i pulikiia ai o na wawae o ua Luna Makai nei e na wahine e hoopuni ana iaia; a o ka la no hoi ia i kailiia ku ai ka palapala hopu mai ka lima aku o kekahi Makai, a pau iho la i ka haehaeia. Ma keia hana, ua lilo ka mana Kivila o na Kanawai o ko kakou Moi, i mea e hehi ia ai e ko lakou mau kapuai kipi.

            E na kini e noho ana ma na pea o ko kakou aina aloha, aohe mea, a mau mea e ae maluna o ka aina i lilo i kekahi ma ka hoolimalima, ma ke kuai, ma ke kuleana, o ka mea wale no i lilo ai, oia ka mea mana e hooponopono i kona pono iho, a oia no ka mea hoopii ma ke Kanawai, ke kue ia kona mau pomaikai i haawiia iaia e kona mau palapala hoolilo. Ina pela, ua kohu ole ka hana hookiekie ana a keia poe kipi; a ua kohu ole ko lakou hookananuha ana iho i na kahea ana mai a ka mea i lilo ai o kela Ahupuaa o Lehuula, a hilahila ole ka olelo iho, "No makou keia aina, no Iehova mai."

            No ka ike ana o Mr. Roy i kona mau poino, ma ka hana komohewa o keia poe, he hewa anei kela ke hoopii i ka Aha Hookolokolo, e kukaiia mai ko ia la waiwai i poho i keia poe kolohe, ma ko lakou uku ana mai e like me ka nui o ko ia nei poino? Aole o kakou hoahewa i kela , no ka mea, pela ka hana a ka malamalama a kakou e hoapono nei. He hewa anei ko na makai i ka heluhelu ana aku i ka palapala hopu no ka poe wale no i hewa, he 6 a he 8 paha ko lakou nui? Aohe. O ka hoohui ana o lakou ka hewa, e kokua i keia poe i kupono ke kapaia aku he "aihue," a e kue mai i ka hana a ke Kanawai. Me keia mau mea a pau, aole he pono ia oukou e na makamaka e noho mamao ana mai o makou aku nei, e olelo ae, "ua pono no o Kaona ma," me ko oukou maopopo ole. He mau makua, he mau kaikuahine a mau kupuna ko makou iloko o keia ohana, aole nae makou i hoapono ia lakou, no ko lakou pili ana ia makou. Ke hoowahawaha nei makou i ka lakou mau hana pono ole, a ke aloha nei makou i ko lakou kino no ko lakou puni ana ma ka aoao kipi.

            A ina ua wahawaha makou ka poe pili ia lakou, no ko lakou ku io i ka pono ole no ke kipi, e komo anei iloko o oukou ka hoapono ana, a mahalo ana no lakou, me ko oukou ike pono ole i ka nui o ka lakou mau hana pono ole?

            A i manao oukou e hoomahui ma ka aoao o keia poe, e lilo auanei oukou i poe kipi no ka aina, a i poe kipi i ko kakou Moi.  E! ua oki ko oukou manao ana pela, e kanana, e hoomaemae, e hooki , e hoopau loa ia ano kipi. E noho kakou me ka imi i ko kakou mau pono kuokoa, me ka hoopoino ole i ko hai.

 

Na mea o ka nane ana a hiki i na Wai-eha.

 

            Ma ka la 20 o Oct., hele pu aku la au me ke Kahukula nui o na kula aupuni, oia e Aberehama, e like me kana kauoha, aka o ka aina kahi a maua i hui ai o honokohau @a, he kahawai keia i hoopiha ia e ka ai, ke kalo, me kahi kokoke i ka ae kai, a hala loa iuka, kahi a na manu leo lea i haiamu ai i ka waolele, a nolaila mai no hoi kekahi hapa o ko makou pono, a me na wahi e aku, i ka ihu hakahaka, i kahi pai ai ma kahi hapaha dala, o ka poe nele, nana i kahua makani. Aloha wale.

            I ka hora 10 paha, hiki aku la mana ma ka hale kula, aole nae ke kumu, i ke ki kolea i ke kula, mai nenea loa kela i ka hoohaku a ka bauka, o ka lohe e ana ia'u; ua hana mai nei o Aberahama e hoike i kau kula ka! ua oki oe i hele ino ana, puehu liilii ana ka lehu o kapuahi i na kapuai o ka lio i ka holo nui. Hiki ae ke kumu e hoike ana o Aberahama ma ka hale kula, i ka heluhelu buke, a pela aku ka nee ana a pau na mea kula i ka hoikeia.

            A ma ka hora 3 o ka auina la, hiki ma ka hale kula ma Kahakuloa, a na'u ka hapanui o na mea kula ma keia hale kula i hoike. O ka nana ana nae o keia wahi ua like no na hiohiona me kela kahawai maluna ae. Ma ia wahi aku, he nui ke ino o ke alanui, i ke kahe ia e ka wai a ka ua, ano oawawa a paheehee, nolaila ua pinepine ka lele ana a me ke kau ana o Aberahama ma ka lio, o i helu na a molowa, ahiahi no hoi hiki ana i na waieha, o ka hora 6 ia, a hoi no kela i ko ia la wahi, pela no hoi au i ko'u home.

            I ke kakahiaka nui o ka la 21, hoomanao iho la au i kana kauoha, ma kahi o S.T Alexander ka Luna nui o ka wili ko o Waihee a me Waiehu, malaila oia e loaa ai ia'u, hiki mua au malaila, a kokoke kupono i ke awakea, a no ke ano uluhua no ka loihi, naue aku la ma ka hale kula a Holualoa, aloha pu iho la me ia, a no kuu ake nui no e loaa oia ia'u, e kuhi ana au e hoike ia ana na kula oia apana ma ia la, aole ka! he paikau ka! ka hana, poho iho la ko'u manao lana, hele huli aku la, e u holo mai ana me kahi hope Lunakula, J. Kealo, mawaena o Wailuku a me Waiehu, hoi hou mai la makou a hiki ma kahi o S.A a noho mai la iloko kali aku a kaa ka la ma ke kua o na pali, holo hou, a hiki i ka hale kula kaikamahine Pope i Wailuku, o ka uhai hele ana, i ke komo ana aku, he kuu a kane, aohe i liuliu iho mimo iho ana kela hele ana ma ka hale noho Oleorono Kahunapule Farani, ilaila kahi i kamailio mai ai a pau, mailaila aku, a kokoke i ka luakini hoole pope, holo loa laua i Waikapu, aia paha i Maui hikina i nei wa, a hoopupu iho la au, a kipa ma ko Rev. W. P. Alexander wahi, lulu lima pu iho la.

            Ma ia hope iho, kani ana ka hele halawai puka mua mai la au, a hiki i ka luakini, ua akoakoa na haumana kahunapule, o kekahi o lakou, he mau hoa oiaio no ke kula iu ano o Lahainaluna, a kuka iho la, a hoike ia mai ia he kanakolu ko lakou nui a oi aku, nui no. I ka hoomaka ana o ka hana, ua aneane e piha pono ua noho o kekahi keena o ka luakini i ka poe makemake i ka ke olelo. A pau ka halawai ana, he wahi hana okoa mahope iho, oia ke kahea ana ia Rev. J. Kauhane e noho mai la i Hawaii, ka aina hoi a ka pilikia i ka pele, a me ke kaua i nei mau la, a holo ia mea me ke kakau inoa ana; kuka ia ke ola o ke kiai ma ka ekolu haneri dala, mamuli o ko W.P Kahale Esq. mau manao; hookuu ia ka hana. Ia wa, hoi pu mai la mau me Mr. Kahale a mauka iho o kona hale noho, he wahi hale laau malaila, hoohuoi aku la au, he poe aha la hoi kela e akoakoa mai la? i mai la kela "he poe kumakahiki paha." I ko maua kokoke ana ku he huakai pope, mawaena na kumu o ka huakai. Oleorono me Auberete o Lahaina pane mai la nae ia maua. "Aloha wale oukou, i ka lilo i na hanohano o keia ao, aole e loaa ka nani o kela ao," aole maua i ekemu aku, a hiki maua i kona hale ponoi, o ka hiki mua no hoi ia ko'u komo ana ia hale, i ka nana ana i na helehelena o kona wahi, ua maemae, he kohu pano ke oleloia ua helu pu ia oia e ka papa akahi o ka poe waiwai. E nanea ana no au i ka nani a ka maka i ike ai, hoea ae ana nei wahi kanaka, i hoopii ae i kana wahi Eva, ua heo aku me ka mea e, a ua haalele iho iaia, aka, he wahi ukana no hoi ka'u ilaila, i mai la kela, apoapo hoomaopopo," haalele iho au iaia ma ka hora    8 o ka po.

            Ma ka mehana ana o ka la 22. Mahaoi loa aku la au, hiki ana ma Waikapu, no ka iini nui no e nui na mea e ike ai ma keia hele ana, a ma ka hale kula a Makahinu, a olioli iho no ka launa ana, a pane mai la kela he ai no ko kau-hale, aole a'u hana malaila, noho iho la e hoolono i ka himeni a na haumana, e mea iho ana ua pau, ka paipai no hoi ka'u, a hala paha he hora a oi, hoi mai la au, aka nae, elua ano nui o ka himeni, mamuli o ka hakuia ma ka noonoo, a ma na buke. A hiki mai la ma ka Hale Hookolokolo, hele pu mai la i ko W.P.K home a kamailio hou no ka'u mea i kukia ai, aka, ua hale iho la nae, oni hele iki ae la ma ia wahi hookahi, ma ka hale kula a Pake, a like me ka mea mau, me ka launa ana mamua olelo mai la kela ia'u, e ninau ma kekahi mau mea i na keiki, aka i ka hoao ana, ua uleu no, aohe i liuliu iho hoolale ae ana keia e himeni, hoene lua na leo o na opio. E kuhi ana au e pio ana ka himeni ma na kula aupuni, aole ka! O nei mau kumu a pau i launa pu ai me a'u he poe Lahainaluna wale no. E oia ka Lahui Hawaii me i ke Akua Mana Loa.                                                                                  S.ANAPU.

            Honolu, Oct. 30,1868.

Ikaika I ka Hoapaanaau.

E KA NUPEPA KUOKOA E: Aloha oe:

 

            Mai owala oe i ka'u wahi puolo e kau aku nei maluna o kou kua ahonui, e ike ole mai auanei hoi na hapauea, (elemakule) e noho mai la, mai ka la puka i Makanoni, a i ka welo ana a ka la i Kaula; i ka hana ikaika a keia hapauea o Napoopoo nei. Eia malalo iho.

            Ia'u e noho pinepine ana ma kekahi papa kula Sabati, o ke kula Sabati o Kealakekua nei; mamuli o ke alakai ana a K. Kamauoha ke kumu oia papa. Ua ike pinepine au i kekahi hoahanau o'u, (he elemakule oia) nona na makahiki he kanaono a oi, o Palake kona inoa. Ua hoopaanaau maikai oia, hookahi mokuna a ka Palapala Hemolele, i keia a me keia Sabati. O kahi o ka P.H ana e hoopaanaau nei, aia ma Kinohi, e hoomaka ana ma ka mokuna mua, ana nee papa aku no a hiki i ka mokuna 18 i keia Sabati, la 8 o Novemaba nei. Ua hoomaka kona hoopaanaau ana ma ka malama o Iulai o keia makahiki, a ua mau no ia hana a hiki i ka pale elua e Novemaba nei. Ua mahalo pinepine au ia ia ma ia hana, me ke kahaha no nae; a me na ninau he lehulehu iloko o ko'u naau, no kona ikaika lua ole, e hoopaanaau iloko o kona mau makahiki a kakou e olelo ae ai. "Ua no" no ka mea, ua maloo ka puahue, a ua "kahiko hoi," no ka mea, ua ulu ka hulupuaa; a i ko'u hoomaopopo nui ana i keia, ua olelo au iloko o'u, penei; I hooikaika paha ua hoahaumana nei o'u i ka hoopaa ana, no kona hoomanao i kana huakai hope loa,i ole ai e nele oia i ke-o no ia huakai hele mai anei aku, a iluna iluna o ke ao eleele la, oia luna lilo aku. Pela iho ia au e nalu ai iloko o'u me ka manalo, no ka mea, ke hoomau nei no keia i ka olelo a ke Akua, Ka Mea Mana Loa; iloko o ka ipu poina ole. Ua kamailio au i keia mea he mau la pokole wale no koe, a kaawale aku au a hele a noho malalo o na paka ua Hano, (ma Waiohinu i Kau) a noho iho no ia e lu i na leho a maua i ke kai makahiki o ua aina lai nei.

            Auhea oukou e na hapauea (na elemakule) a pau, mai ka la hiki a ka la kau, Eala! Eala!! a hoohalike me ka hapauea o Napoopoo. Ka monimoni alealea i ka olelo a ka Mea Mana maloko o ka naau. A e hoomanao no hoi oukou i ka oukou huakai hope loa, no ka mea, elua alanui imua ou, hookahi, epii ana iluna iluna i ke ao eleele la o ia luna aku; a hookahi e iho ana ilalo, ilalo i o Milu la o lalo lilo aku. A mai hoohalike oukou me na haumana a ke kaula wahahee o keia mau la, J. Kaona, ka hii i ka Baibala ma ka aoao. Aole auanei oe e kupono no ke alanui iluna. E hoopaanaau ka pono a me ka oiaio. E na Opio a me na Iwa kiani, na opuu rose, i popohe i ka hau kakahiaka; no na hapauea hoi a kaua ka paipai ana, liuliu e hoi kakou, a ala like, a hapai pu; aohe mea nui i ke alu. E aloha auanei.                                        J.W. KUPAKEE.

            Napoopoo, Novemaba 10, 1868.

 

Make ma Kaleponia.

E KA NUPEPA KUOKOA E; ALOHA OE:-

            E oluolu mai oe e hookomo i kela mau hua maluna, ma kahi kaawale o kou waihona, a ma ou la hoi e ike akea ia ai, malia aia no hoi kona mau kini pili kino ke ola la. Ua make iho nei o Pita Kaaihuepuaa, ma ka la 5 o Aperila aku nei. O ke kumu nae o kona make, penei no ia: Ma ka la 29 iho o Maraki, hiki mai la eono ilikini ma kona hale, a nonoi aku la i waa e holo ai ma kela aoao o Butte Siongh, he kahawai nui keia, e hele huhu ana ka wai me ka ikaika loa; a o kahi no hoi e ku ana ka hale o ia nei, oia iho la no ka nuku o ua kahawai nei. Haawi aku no keia i ka waa, he eha kupita paha ka loa, a hookahi kupita me ka hapa ka laula o ua wahi waa nei. Lawe mua ia eha, a koe hookahi a me ka mea hoi nana e hoe, aka, o ke kahuli iho la no ia. A oiai hoi ka ilikini e lumalumai ia ana e na ale o ka wai, a e kokoke mai ana hoi ka wa e haalele mai ai i na noho u ana o keia ao, a e paiauma ana ko lakou poe ma kula no ka pilikia, nolaila, holo koke no keia kanaka Hawaii e hoopakele, maluna no o kekahi waa e ae i like pu no me ia ka loa, a loaa aku lakou la. Kahea koke aku keia, "Mai hopu mai oukou i ko'u wahi waa, o kahuli pu auanei kakou. E paa no oukou i na waa, a na'u hoi e kauo i kula." Aohe nae he hoolohe mai o ua poe ilikini nei. Hopu koke mai la no lakou i ko ia nei wahi waa, a o ke kahuli aku la no ia, a hookahi ka au pu ana i Waialoha. Hooikaika no keia i ka hoopae ia lakou i kula, a ua lilo hookahi mai kela. O kona mea nae i pae pu ole ai i kula, i kona wa i hoopae ai ia lakou, no kona kaa ana mawaho o kahi ikaika o ka wai. Ua hooikaika no oia e loaa kahi e pae ai, aole nae e hiki. Ua lilo loa oia a hala ekolu mile, loaa i na haole. No Honolulu no keia kanaka, a ua kamaaina wale no iaia na Kaleponi a pau i hoi aku i Hawaii. Me oukou a pau ke aloha.

J.A. KAPAHUKULA.

West Butte Sutter Co., Cal. Aug 31, 1868

[END]