Ka Nupepa Kuokoa, Volume VII, Number 49, 5 December 1868 — Page 4

Page PDF (1.71 MB)

This text was transcribed by:  Kahealani Kaiama
This work is dedicated to:  Clement and Victoria L. Kaiama

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

See Daylight is coming.

------     Silver Lute.

1.       E @ae ke Alaula.

Me ona maikai;

      Ka hau me ke anu,

            Ua pau i ka hee;

      Ua nalo ka pouli,

            Ua hee na hoku,

      Ua poha ka lama,

            Ua nani ke ao.

 

2.       Ke pii la a nani

Ka la ilona’e,

                                                                  Ua oia ka lani.

                                                                        Olino ke kai;

                                                                  Hulili anapa

                                                                        Na kukuoa la

                                                                  Ma na puu, ma na mauna,

                                                                        Ma na aina paaa.

 

3.       Lelele na manu

A memele pu

                                                                  Ma na puu uliuli.

                                                                        Ma na lala laau;

                                                                  Kakani ke oli

                                                                        Ke oli maikai

                                                                  Mai luna a lalo

                                                                        Mai uka a kai.

 

4.       E noho malie

A nuha anei

                                                                  Na keiki kula,

                                                                        Na haipule e?

                                                                  Ku pu a o oli

                                                                        I ke Akua mau,

                                                                  Na @ la i haawi

                                                                        Ke ola, ke ao.              HAWAII.

 

 

Ke aloha o ke Akua.

 

Ma ka Palapala Hemolele, ua ike palahalahaia ka nui lua ole o ko ke Akua aloha a me kona lokomaikai mau loa.  Ke haliu kakou e o’u hoa lawe lau oliva o ka halelana o N@a, a hoomaopopo me ka ike i loaa ia kakou ma ka heluhelu Baibala ana, a me na @ e aku he nui e kokua ana i ka Baibala okoa, ma ka hooiaio ana i ka nui, ka loa, ka laula o ko ke Akua aloha, kona ahonui a me kona lokomaikai.  A aole no paha ia he mea na na haipule oiaio e hoole mai ai i ka’u mea e hoolele pouna mau nei i na la o keia ola ana ae, no ka mea hoi, ua maopopo mau no ia.  He oiaio!  He oiaio!!  “Ua piha ka lani a me ka honua i ke aloha o ke Akua.”

     1.  No ka mea, o ke aloha kona mea i piha ai i na manawa a pau, a ua like kona aloha me ka moana nui i uhi i ka honua a hiki ole i ke kanaka ke ana i ka hohonu, a me ka palahalaha o ia mea nui, pela no ko ke Akua aloha i na mea kino a pau malalo iho o kona noho Alii lani, a maluna hoi o ka poepoe honua.  A e like hoi me ke kiekie o ka lani iluna a me ka palahalaha o kona Ilihualala, alaila, pela no ke kiekie o ko ke Akua aloha a me ka palahalaha o kona lokomaikai, me na ao ua o ka lani e ninini ana i na wai maluna o ka honua, a hoohua mai ka honua i kona hua ma na wahi a pau, pela no ko ke Akua aloha a me kona lokomaikai e ninini ana i ka pomaikai maluna o na mea kino hanu ola a pau e maalo ana ma ka ili honua.  A owai ka mea hiki ke ana i ka loa, ka laula a me ke kiekie o ko ke Akua aloha?  Aole loa!  no ka mea, e like me ka hiki ole ana i ke kanaka Akeakamai, a naauao hoi ma na mea o keia ola ana ke ana i ka loa a me ka laula o ka poepoe lani, pela no hoi paha keia?  A oia ka Davida i hauoli ai, “Ua piha ka lani a me ka honua i ka lokomaikai o ke Akua,”   “Ua paapu ka honua i ka lokomaikai o lehova,” Halelu 33:5.

     2.  O ka Palapala Hemolele kekahi mea i piha ai ke aloha o ke Akua ma kona manawalea ana mai i na mea kino uhane a pau, ke hoomana aku iaia me ka uhane a me ka oiaio.  Nani ka lokomaikai o ke Akua i na kanaka ana i hana ai!  no ka mea, e like me ka nui o ko ke kanaka hemah@na maoli ana, pela no ka nui o ko ke Akua manao ana mai ia kakou nei na kanaka, a me ka hu wale ana o kona lokomaikai ia kakou kanaka.  A ke kahea mau mai nei oia i na lahui kanaka a pau ma ka Palapala Hemolele.  “E hele aku i ona la,” o kela a me keia kanaka loohia e na pilikia ino ma ke kino a me ko ka uhane, e hele aku no me ka makemake io e hoomaha ma ka poli o kona lokomaikai.  A ke kauoha mau mai nei oia ia kakou a pau ma o Davida la, i ka i ana, “E waiho aku i ko lakou kaumaha a pau maluna o lehova, a nana no e kokua mai ia lakou.”  Halelu 35:22.  Nolaila, o ka mana a me ka lokomaikai o lehova, ua kupono maoli no i ua poino a me na popilikia i loaa i ke kanaka ma ka honua nei.  Ina nele ke kanaka pono no iaia ke hele i ka mea lako loa, a hiki no iaia ke hoolako mai.  Ina nawaliwali kekalii.  mahea la ia e holo ai?  ke ole i ka Mea Mana Loa?  Ina pilikia kakou no ka ike ole, pono no ia kakou e nana i ka la, no ka mea, He la no o lehova no ka poe pono.  Halelu 84:11.  Aohe pouli iloko ona.  He malamalama wale no.  He nui no na haipule oiaio o na kau i maalo aku.  Ua halawai no me na pilikia.  Nawaliwali.  Ilihune.  Naaupo a hemahema hoi, aka, i ko ke Akua aloha a me kona lokomaikai, ua halawai oluolu no lakou me ua pomaikai he nui ma keia ola ana, a oia no piha kona hooko ana i kana mau olelo hoopomaikai he nui, e olelo ana, “Aole loa au e haalele ana ia oukou a nele.” ua like no hoi ka lua me ia, “Aole loa au e hoo@ele aku ia oe. aole hoi e haalele ia oe,”  He@ 13:5.  He alakai ke Akua no ka poe makapo.  He makua hoi no na keiki makua ole A he kookoo hoi no na elemakule a me ka poe nawaliwali a ikaika ole.  He kokua no na wahine kanemake, a he puuhonua hoi no na kanaka a pau i loohia i na ino o keia ao, a he puuhonua oiaio mau loa no na ino weliweli o kela ao.  nolaila, ua waiho akea mai ke Akua i ka Palapala Hemolele.  he ai e maona ai na uhane o kona poe haipule a me ko ke ao holookoa ke makemake, a ua hoopiha makamae ia ka Baibala okoa i na wai hooluu like ole o kela a me keia pomaikai, i mea e pau ai ka pioo o na uhane lauwili.  koe nae ka poe kue Baibala.

     3.  O ko ke Akua haawi ana mai i kona mau kanawai he nui a me kana mau kauoha i panana a pailata hoi nana e hooholo pololei i na waa alo uhane a pae pono i ke awa lani.  kahi hoi a na  moku uhane e ku loa nei iloko o na wa a me na kau.  He paku oiaio na kanawai he nui o ke Akua, he mea e pono ai no ka hoomana ana i ke Akua.  a he palena maikai e lauwili ole ai ka noonoo haipule, he mea nana e alako mai ia kakou ma ka uhane, a he kiai oiaio no na uhane hiamoe.  a he kui houhou hoi no na uhane kananuha, he mea maikai e hoike maopopo mai ana i ka pono a me ka hewa ke kue i ke kanawai, he mea no hoi e pono ai ka hoomalu aupuni ana mai ke kai a ka aina.  A auhea ke aupuni ke ole ke kanawai?  A auhea hoi ka hoomana ke ole ko ke Akua mau kanawai?  Nolaila, ua maopopo ke aloha o ke Akua i ka haawi ana mai i na kanawai i mea e pono ai ka hoomana ana aku iaia, a me ka hilinai oiaio ana iaia me ka naau a pau, a me ka oiaio.  A he hoike maopopo maoli no ia, o na makana lani mai ke Akua mai, no ka nui o kona aloha i ko ke ao nei a pau.

     4.  O ko ke Akua hoouna ana mai i kana Keiki Hiwahiwa lani hanaukahi e hele mai a make i ke ao nei.  oia maoli no kekahi o kona aloha pookela, a he lokomaikai lua ole hoi, no ka mea, ua paa ka uku hoopai eleele o ka hewa “he make” e mau loa ana mai ke kumu hiki mua a i ka ukali hiki hope o ke ao holookoa, aka, i kona aloha, kona lokomaikai, kona ahonui.  Ua haawi oiaio mai la oia i kana mea poni ia Kristo i mohai hookalahala, a i alana hookahi, i mea e pau ai ka lepo o ka hewa, mai na uhane lauwili aku, a mai laila mai a hoea ia kakou kanaka o keia mau la.  Ua hoohui ia na mohai he lehulehu wale o ka wa ia Aarona ma i hookahi wale no, oia hoi, i hookahi kalahala, a i hookahi uwao o Iesu Kristo ka Mesia ke Keiki a ke Akua Ola, a iaia wale no ka mohai ana ma ka pule, a ma ona la e hele aku ai na lahui kanaka a pau, mamuli aku kona Makua, a he mea pono ia kakou ko olelo ae, “Owai ke alii a mau alii paha i haawi aku i kana keiki hanaukahi e make ma ke kea, i ola na lawehala o kona aupuni iho?  Aole loa, aka, o ke’Lii wale no o na lii, ka Haku o na haku maluna o ka honua a pau kai manao mai e hana pela, i ola na lawehala uhane a pau ma ke koko o kana keiki hipa, i hookaheia no na miliona uhane he lehulehu wale, a he hoike oiaio maoli no ia o ko ke Akua aloha oikelakela i na mea kino uhane a pau a kona lima i hana ai.  A ke kahea leo aloha mai nei kela i na kanaka a pau e holo aku i ona la, e kuai i na wai me ka uku ole, aole hoi me ka dala, no ka mea, o ua wai la ke lilo ia oe, e lilo ia i waipuna iloko ou e pipi aku ana i ke ola mau loa.  A nowai ka hemahema i loaa ole ai ua waipu na la ia kakou?  No ka mea, aohe kumuku ai, aka, he makana wale no, Ea!  ke manao nei au no kakou ka hemahema i loaa ole a ia wai olu i kekahi o kakou, a ke aahu paa kiki kumu ole nei kekahi poe ia mau hema hema la, o ka naaupo a me ke kuhihewa a hiki i keia mau la, mamuli paha o ke alaka lauwili ia e na kumu ao hewa.  He aloha no nae ko ke Akua ia poe, a ke kau mau loa mai nei ke aloha o ke Akua i na mea kin@ uhane a pau ana i hana ai malalo iho nei @ ka lani.  maluna o ka ili honua, mai ke al@ a i na makaainana, mai na haku a i na kau wa, mai ka poe waiwai a i ka poe ilihune mai na kanaka a na holoholona, pau loa, ao le mea ana i hana ai i aloha ole ai oia. Eli ke me ke ao eleele e hoopuni ana i ka poe poe honua i kapaia “he lani,” pela no ko ke Akua aloha e hoopuni mau mai nei i kel@ wa keia wa o ko ke kanaka noho hoomana@ ole ana iaia.  Nolaila ea, o ko ke Akua alo ha kona ahonui, kona lokomaikai a me ko na mana.  Ua kupono maoli no ia i kela a me keia kanaka i loaa i na poino weliweli he nui wale.  ke mihi a ke noho haipule me ka paulele o ka naau iaia wale no, alaila, @ loaa ana no na pono a me na pomaikai h@ nui wale, ma ke kino i keia ola ana, a ma ka uhane i kela ola lani ana, e like me ka hana i loaa i ka lima e hana me ka ikaika loa, no ka mea, a hala ka huina o na la ma keia ola ana, hele aku i ke ala hoi ole mai nolaila, he aloha a he lokomaikai ke Akua a o ke kanaka no ka lokoino.

     5.  O ko ke Akua hoouna ana i kana poe kauwa hoolaha  Euanelio ma na aiua a pau a puni ka honua nei, oia maoli no kekahi o kona aloha kupaianaha, no ka mea, ua hala na kaula a me na lunaolelo, ka poe ikemaka i ko ke Akua mana, aloha, ahonui a me kona lokomaikai, ma ko Iesu make a ola hou ana mai a pii aku i ka lani, aka, ua mau mai no ia maawe kaula, o ko ke Akua makemake hoouna i kana poe kauwa hoolah@ malamalama ma na aina pouli a pau e mo@ ana i ke awaawa malu o ka make, aka, aol@ paha pela ka manao o na kupuna lokoino @ me na pilikua pepehi uhane o ke ao, me k@ manao e hoolilo i ka malamalama i pouli @ o ka pouli i malamalama. A i ka wa oi@ poe pilikua e holapu ana i ka nani o ka Ekalesia me ka manao e hoopio loa i ka malamalama o ka ke Akua olelo, aka, o ke aloha o ke Akua lilo no i mea ole, ia mau hana hua ole la o ka pouli.  A he nui nae o na haipule oiaio a me na kanaka paauao i pepehi hoomainoino hala ole ia, a hoomaewaewa lokoino ia hoi, i ke kau e halaoa ana na pilikua maluna o ka Ekalesia o ke Akua.  A he hooko maoli ana @o ia a ke Akua i kana olelo “Me na poino a me na popilikia e loaa ana ia oukou ma keia ao, e komo ai iloko o ke aupuni o ka lani.”  A me ia mau popilikia he nui i mahuahua mau ai ka Ekalesia o ke Akua a hiki i keia wa, o Maretina Lutela, ua kaawale ka mana o na pilikua, a ua lanakila ke aupuni o Kristo a hiki i keia mau la, no ke aloha o ke Akua, a ua hoouna ia mai kana poe kauwa ma keia Pae Aina, me ka lamaku pakahi o ke ola ma ko lakou lima, i mea e hoomalamalama mai ai i ka poe e noho ana i ka pouli a ka hoomanakii, a kaili ae i na pio a ka naaupo mai ka pouli a i ka malamalama a ka Baibala, oia paha ka M.H. 1820.  A mai laila mai a hoea i keia mau la, ua ikea o Hawaii moe one ke ku nei iluna, a ke nana ia mai nei e na aupuni o ka honua, ua naauao, a ke hana nei kela kanaka keia kanaka i pono nona iho ma ke ano kuokoa.  Nohea mai ia mau pono?  A ke kapa aku nei i na kauwa a ke Akua, “He poe ilio ahai,” a pela aku.  Ea! mai manao lapuwale kakou pela e o’u hoa oiaio ma ke koko hookahi, aka, e malama i ke kauoha a ke Akua e piii a na ia kakou.

Me ke aloha.                                                                                                    T.M.K.

  Waiohole.

 

He Wanana ana.

I KE KILOHANA KE ALOHA:

 

  Eia malalo iho nei he wanana e kau ae la maluna, he kumumanao e manaoia ua ku e like me ko Katolika ma aoao e kapaia la lakou ka ekalesia kumau wahi a ka poe o Pahipahialua.  Aia no nae i ka poe heluhelu “Kuokoa” ka oiaio o nei mea he manao a kumumanao paha, ka oiaio a o ka ole paha, ka like a me ka ole no.  A no ka mea, ua i ke kakou i ka noho ana maemae a hala ole na ekalesia ole wale la, a pela maoli i ke kipi a me ke kue ole i na kanawai a me na apana kanawai o ka Palapala Hemolele.  Eia hoi la.

Hokukamaialua,

Hokeke wainae,

Kuk@i a Kahaloa,

Kahua holili aku la Ewa.

He oiaio paha nei i kauia maluna’e, no ka mea, ua puka keia wanana i ka wa i lilo ae ai keia mokupuni o Oahu nei ia Kahekili mahope o ke pio ana a me ka make ana o Kahahana ke alii mua.  A mahope o ka ua Kahekili kipapa pono ana i na makaainana, a ua hoonoho aku la ua Kahekili nei ia Hueu kona hoaloha, iaia ekolu kalana, o Koolauloa, Waianae, a me Ewa, koe ia Kahekili elua, o Kona a me Koolaupoko.  A no nei mea he manao kipi, ua hooholo malu ikea oleia ia manao kipi e na apana makaainana a pau elima, oia o ka make o Kahekili a me Hueu i ka manawa hookahi, a ua maheleia, o na apana ekolu malalo o Hueu, na lakou no e pepehi ia Hueu, pela hoi e hanaia’i o Kahekili e kona mau apana malalo ona.  Holo keia mau manao, alaila hoa la ae la ka aoao o ke pookela o ka apana o Koolauloa i ka manawa a i ka la e iho aku ai o Kahekili e komo i ka hale a me na mea i hoomakaukauia no ia la.  Ua loihi no nae ka manawa o ke kali ana a na apana ekolu i ka makaukau pono o ka Koolaupoko.  I ka wa nae e hoomaka ana keia ohumu ino, pela no ka puka mau ana ma ka waha o ua kaula wahahee nei ua mau huaolelo la maluna.  O Kaakau ka inoa po Molokai.

  A kokoke mai ka la e komo ai o Kahekili i ua hale nei, ia po make o Hueu.  @e ike nei ua wahine nei ia mea a me ka mea e hanaia mai ana ia Kahekili e like me Hueu.  Ia la’e o ko ia la make ana, iho aku la ke ‘Lii Kahekili a auau ana i ka wai o Hauliwai e Kailua me kona lohe ole i ka make o kona hoaloha.  A oiai aole i liuliu iho ka auau ana, ku ana ua Kaakau nei ma kae o ka wai, pane ana keia.  E ka lani, ua ma-u iho la ka auau ana, hoi mai i kapa eia ka malo maloo, (o kekahi uauke pa-u ona mai kona hope ae,) me ko ia nei pane hou aku.  Ua make Hueu ko hoaloha i ka po nei, ua komo hale hou ae la no, ua hiki mai la i Koolau nei, e hoi a akau aku i ka nuku o Nuuanu pale-kana.

     I loa no a pau ka ia nei mau oleloao la ka paa’ku i ka ma@ao mua, ku ana ma kahi a ua wahine nei e ku ana, lalau i ka malo maloo a hawele i ka hope, lilo i ua wahine nei ka malo wai.  E wawe e wawe hala Kaanakamakohua, e wawe e wawa pii ana i Kahoowahapohaku, e wawe e wawe a kau ana i ka nuku o Nuuanu, hoomaha ke ‘Lii ilaila, olelo ua Kaakau nei.  palekana ua kau mai nei i kahi haiki kakou, he hookahi hookahi alo, na ka pali no e luku.  Alaila kuhikuhi pono aku la ua Kaakau nei i ke Lii i na huakai ai e hele ae ana i Kailua.  Aole kela he ai wale no, he pohaku nana oe e luku, no ka mea, ua makaukau ko lua iwaena o ka hale nou, i ko wa e komo aku ai oe a ku ma ia wahi, o ka manawa iho la no @a e kuua mai ai ka moena mai ka lima o na kanaka e paa ana ia mea, pela e iho pu ai oe me ka moena i ka pilikia.

Aka o ka haimu,

I makamaka ole,

Hoomu na lehua,

Haka liwa i Mana

  Ka lakou la e ike ia lakou hoaia, aole wahi manu i komo aku iloko o ka lakou mau upena, no ka mea, ua hoolohe koke mai oe ke ‘Lii.  Ma ia pakele ana mai, ua imiia na mea nana i pepehi o Hueu, a loaa no Waipio i Ewa kahi poe, oia o Konomanu ma.  nolaila kaulana mau kela aina Waipio kimopo no keia moolelo no.

     E like hoi me ko ia la pakele ana mai ka make mai no keia Kaakau.  Pela no ka ili kuapapanui ana mai ia ia, a i na moopuna kuakolu ana.

     E waiho ae paha kakou ia kakou i ka holo hou ana i ka mea nana ia e kakau, aka, e huli paha a nana ia Katolika ma i ka ekalesia maemae kipi ole.

  I ka A.D. 1824 paha ua ikea wale ia ia mau kumu ma Honolulu, a ua haohao nuiia ke ano o laua, no ke Akua mai paha aole paha, oia ka imi ana i ka mea e maopopo ai.  A e maopopo auanei paha i ka poe kaohi Kauoha Hou. Luk. 10:5-7.  A no ia mea hoi me he mea la ma ia mau kauoha a ka Haku i hoouna aku i na haumana he 70 e ao aku ai, a me keia mau kanawai pu o ka hoolauna aku i na wahi malihini a pau ia lakou.  A ma keia mau mea a ka Haku i ao ai i ka launa ana, me ia maoli no paha ka aoao mua i hiki mai i keia Pae Aina.  a ua oleloia ma Kailua Hawaii ko lakou pae mua ana, no ka mea, e ake no e ike maka pu he maka he maka.  A ua hanaia pela, a ua ae pono ia e noho mai lakou, a ua puunaueia ma o a ma o e ao aku ai, a me ka haa.  wiia o na wahi kupono a lakou e noho ai a me na hale pu.  A no ko lakou ano kipi ole ke mau nei ia hoomana i keia wa, aka, o ka ikaika i ke ao ana a me ka hoonaauao ana i ka mea e ike maopopo ai, a nolaila ua nele loa makou i ka laweia o ia poe a o kekahi paha o lakou ma ke kanawai a mau kanawai paha o ka aina a me ka uku hoopai hoi.  E mahaloia o Katolika i ka Aha Kanawai nana i hoopai a me ka uku hoopai.

     Na moku Kaua Amerika. 

     He nui na moku kaua o ia aupuni i ku mai ma keia pae aina mai ka wa o ka III, ka IV, ka V.  Ua hoopiiia anei ke aupuni Hawaii imua o ia poe moku a o kekahi paha o ia ano moku, no ka lakou ano hoomana?  Aka na Katolika ma ia e hai ka poe i ike ia ano hoopii, no ko makou ike ole keia.  Aka, o ka ike akahi, ua ikeia kekahi moku o ia ano, aole nae no ka hoomana o lakou, no ka aie i na haole kalepa, a ua pau i ka hooponoponoia i ka wa o Kaahumanu I, mamua iho o ko Poki ma haalele ana mai i ke one hanau.

     Ka laweia ana o na kumu mua a Katolika ma.

     I ka hoi ana mai ke kaapuni ia Hawaii Kamehameha III, i ka A.D. 1821 e mau ana no ka haohaoia o ua mau kumu la, no ka hoomana o ka wa i hala, a no ka mea, ua hoopau aku o Kamehameha II, i na kii a me na lele kahi e waiho ai na mohai a me na heiau.  A pela i hoolahaia’i ma na Kiaaina a pau a me ka ai-noa pu.  A no ke ku mai o ka laua mau kii e ao ana i na kanaka a me na wahine ma ka laua hoomana.

     I ka makaukau ana o ka moku o Kamakauwahine a me ke kapena o Wiliama Sumner, pela laua i lawe ia’ku ai ma na aina ma Kalio o Amerika Hema ko laila kaona ku moku i kai pono o Lima ke kulanakauhale nui o ia kalana.

     Hoi hou ana mai o laua.

     A hala na makahiki elima ma ia hope mai ma ka aina e, hiki hou mai laua i Apr. A.D. 1837.  A ua manaoia ko laua hoi ana no ka make ana o Kaahumanu I.  aole la he Kaahumanu II.  No keia mea, ua nui ka hana ana mai ka la mua mai o Mei a ka la 20, no ka mea, ua hoolahaia ka olelo hookipaku na Kamehameha III, i ka la mua o Mei me ia ka hooko ana ma ua la 20 la.  Ia ahiahi nae puhi iho la ke Kanikela Beritani i ka hae o kona aupuni ma kona lima iho me kona olelo ae ua kuuia ke aupuni o Beritania Nui e ke aupuni.  No ka mea, me ia wale no ka hoopili kino ana i ke aupuni nona mai ia mau kanaka, he Farani kekahi o laua.

     Ia mau la. ua hoouna na Kanikela elua, he mau palapala hoopii no ke kue ia o na kanaka o ko laua aupuni, oia o Mr. Falane he kanaka Amerika ma ke ano kalepa, no ka mea, ua hoolimalima ua kanaka Amerika la me kapena Kuakua ka mea moku i hiki mai ai laua la, i ka la 9 mahope o ka laha ana o ka ka Moi palapala i unuhiia’e ma ka olelo Beritania.  A o ua mau palapala la, ua unuhiia e kahi mau Misionari, e halawai ana lakou ia makahiki malaila, a ua hoehaia mai ma ka lima o Kaahumanu II, i Honolulu nei.

     Halawai palapala ana o na Kanikela a me ka Moi ma na palapala wale no.

     A oiai ua kue na hapa nui o na haole i ke aupuni Hawaii mai ka 20 i haiia maluna.  I ka malama o lune mai, hiki mai la ka Moi mai Lahaina mai laua o John Gowng ma ka moku o Kai he kiapa.  Ina la 7 paha ka ka Moi hoolohe ana i ka ka aoao hoopii no Kaahumanu II.  A mai ka la i kakau inoa ai ka Moi i kana palapala e like me Kaahumanu I, oia paha ka la 29 o Apr. i oleloia aenei maluna, mai ko kakou ikena ana i ka wanana a Kaakau la.

Hokuku Waialua,

Hokeke wainae,

Ku kii o Kahaloa,

Kahua holili aku la Ewa.

     Aka, hoomanawanui aku la ka Moi i pau pono mai na haina palapala, a hiki i ka palapala hope mai a kela aoao, ikeia ka kee o ua aoao la i ko lakou ike mua ana i ka olelo kukala a ka Moi.  I ka hala ana’ku o ia palapala pane hope a ka Moi i kela aoao, mamua’e paha o ka wa ai-na awakea.  ua manao wale ia, aole e palapala hou mai ana ka aoao hoopii.

     Hoi ana o ka Moi a me kona hoa.

     I ka hora 2 paha o ia la kau ana i ka waapa mai ka moku mai laua, a haawi aku, a pela laua i ka ukana mau he aloha.  a kaawale aku la laua me ke aloha huihui maoli.

     Hiki ana mai o ka moku Kaua Farani i Iulai mai o ia makahiki no.  A oiai e ku ana no ka moku imi aina no Beritania Lepopele kona inoa.  a me kona hoa imi aina no kahi haiki.  I ko ia la ku ana mai, ia la ae hui mai ia na alii a pau o ua mau moku la, i ka lele aua mai ioka a me ua mau Kanikeia nei, na laua ka hoopii i kamailioia mamua’e nei, a komo ana ina ko Kaahumanu II. hale. alaila ua @niia ka mahele olelo kupono, a ua manaoia o L. Anaru.  aka aole hiki ia ia ke olelo mai.  no ka mea. ma ka unuhi palapala wale no kona makaukau.

     No ia mea, poho na’lii mamua ia Petero.  hoole na’lii, a koho lakou ia Binamu, no keia mea, ua poka koke ae ka olelo huhu o ke kapena o Lepopele no keia hana ana, haunaele koke na haole no ka hoowahawahaia o ka hoomana Farani, oia ka inoa mau ia manawa.

     Eia ka o Pope a me Katolika ka oiaio.

     A ina haole e kuku ana iluna, ua hoopuka ae o J. A. Kuakini ke keiki Kiaaina o Hawaii ia wa, oia kekahi e lohe ana i ka lakou la oieio, pela ia i olelo ai ma ka lakou la olelo, ua hoowahawaha io makou no ka like ole me ka Vanekouva kuhikuhi ana ia Kamehameha I.  Aia ke Akua ma ka lani, oia hookahi wale no, maluna o na lahui a pau, aole o keia akua au e malama nei.  A i ka hiki mua ana mai nei o keia poe, ua like me ka ia la kuhikuhi ma ka lani, nolaila ua paa ko makou manao ua oiaio kana.

     A lohe lakou la i ka ia nei olelo ana, hoolai like ae la lakou la, a oiai e ku pu ana uo ka Adimarala, a no ko ia nei hoi la, pane koke mai ke kapena o kahi moku, ahea imi aina.  Ina me ia ea.  ua pono no na’lii aia no i ko lakou makemake.

     Huli koke ae la o Adimarala i ke ‘Lii wahine a noi mai la.  E ae mai ia’u e paipai koke ia laua i ka aina a loaa ka moku mua e holo ana i na aina e mai Honolulu nei aku e holo no laua.  Ina e waih’o mai oe i palapala hoopaa no laua e like me kau e hai mai la e ae no au wahi a ke ‘Lii wahine, alaila pau koke ua haunaele nei, a hoi aku la lakou.  Ia manawa poina ae la ua wanana nei a Kaakau.

     Ka hiki hou ana mai o kekahi o ko Katolika ma aoao.

     Mamua o kona hiki ana ua pa-e ia mai ia ano e hiki mai ana mai Tahiti mai, oiai ua ku mai i Kona i ka malama o Sepatemaba oia makahiki no, he moku kaua Beritania o Kapena Brown ke alii, he kanaka launa mau me na alii i kona mau la ea nei, launa no me ka aoao hoole Pope.

     Mamua o kona haalele ana i keia pae aina, ua halawai maka no ia me ke ‘Lii Kaahumanu II, a ua kuka pu no ka lono i hiki mai maluna’e la, a eia ka ia la mai.  Aia no i na alii noho o ke aupuni e like me na kanawai o na aina ka ae ka ole.

     Nolaila ua loaa ka palapala hoopaa mai na mea moku mai e ae ana i ka uku $1,000.  ke lele mauka ua mea la.  Pela i paa ai ma ka moku i ka wa i ku mai ai, a hiki i ka wa i holo pu ai me laua la ma ka moku e ae.  No ka hoole i kana oihana i hele mai ai ma keia pae aina, aka, o ka hoole a me ka hoike mai ua like no.

     Ka hiki ana mai o ka Atemika.

     He moku kaua keia Lapalaki hoi ke lii mai Tahiti mai, ua kikoo aku oia ia aupuni he $10,000. a i kona ku ana mai i Honolulu nei, Iulai A.D. 18@9, kikoo mai la he $20,000.  a ua hoihoi mai no nae i A.D. 1846.

     Ka hiki ana mai o ka Adimarala Farani.

     Ua hiki mai ia ma Hilo a me Liholiho pu mai Hilo mai, a he mokuahi kona lua.  Kali iki oia a hiki mai ka Moi mai Hilo.  Ua manaoia he Adimarala oluolu keia.  Aka, mahope o ka ike ana ma Hale Alii o laua ua puka ae ka he palapala noi i ka Moi e kukakuka pu laua wale no, no na kumu hoopii a na Kumu Katolika iaia he 10, wahi a ia palapala no ka hoinoinoia wahi ana e na luna aupuni, a no ka ae oleia o ia nonoi, ua wawahiia na pu nui hao a omole na pekekeu, a koe wale iho no o na pu keleawe, no kona uaua, a laweia aku na mea e ae o ke aupuni a me ka moku, a me ko ke Kiaaina mau pono ponoi aku i ka A.D. 1849 o Aug. paha.

     A malaila ala hou ka wanana a ua Kaakau nei i Iulai 1839, a me 1849 mai la hoi, a no ka mea o na Kumu Katolika io no na mea nana i hoala i keia mau ano kipi i ke aupuni Hawaii o na Moi na Kamehameha. 

     Ninau 1.  Ua like io anei ka aoao hoomana mua e oleloia he kipi me Konomanu ma nana i pepehi Hueu, a pakele wale Kahekili ia Kaakau?

     Ninau 2.  Pehea hoi ka aoao hoomana oiaio ku mau a maemae hoi, ua kipi io no paha ia?

     Ninau 3.  Pili ka hoomana Kaona ia wai o laua la?

     A ua waihoia keia mau ninau na ka poe e ike ana mai ka mua a ka hope o keia mau kumumanao a pau.

     E oki no, ua pau na wahi a ka manao i kau nui ai.                         J. I. Kaninau

 

Kumumanao.

 

Ka poe e pomaikai ana mahope aku o ka make ana.

 

     Elua mau pomaikai a ke Akua i waiho mai ai ma ka honua nei, i mea e pono ai, a e oluolu ai hoi ka noho ana, oia hoi:  “Ka pomaikai kino, a me ka pomaikai uhane.”  Ke huli nei kela a me keia mea, i na mea e pono ai oia ma ke ao nei, mamua ae o kona make ana, me he mea la, aia malaila ka hapa nui o na kanaka o ke ao nei, e hoopapau nei.  No ka mea, “O ka mea ma ke kino no ke kino no ia, O ka mea hoi ma ka uhane, no ka uhane ia, e ohi auanei i ke ola mau loa.”  Nolaila, he mea akaka; o ka poe i hoomakaukau mua ia lakou a lako.  ma @ ae o ko lakou make ana.  Owai la @ @.

     1.  O ka poe haipule io.  No ka mea.  o ka haipule io;  oiai kona mau la ma ka honua nei; mamua ae o kona make ana.  E loaa ana no ia ia ka pomaikai pau ole ma kela ao.  no ka mea.  I ka noho ana o ka haipule oiaio ma keia ao; e hui mau ana oia me ke Akua i kela a me keia pauku manawa.  me ka pule ana aku iaia ma na wahi a pau.  Aole no hoi i hoohaiki ia ka pule ana i ka mea hookahi wale no, aka, ua pono ka pule no na mea a pau; aoie no hoi e lohe ana ke Akua i ka pule ana me ka l@he wale no, aka me ka oiaio maoli maloko o ka naau.

     Ma ia mea, ua akaka, he kuleana kupono ko ka  haipule oiaio ma kela ao.  no ka mea.  eia ka Iesu Kristo.  Ma kahi i hui ai na mea elua a ekolu paha ma ko’u inoa.  owa@ pu kekahi.  A no ka mea no hoi.  O ka pule.  oia no ke kama kamailio pu ana me ke Akua  He nui hoi na mea a ka haipule oiaio e hoike aku ai imua o ke Akua;  i akaka ai @ haipule io i ke Akua. a me kona @nai ana maluna ona, a i akaka hoi kona pono me ka hoomanawanui, a hiki i ka lanakila ana.  @. 5:16.  O ka pule ikaika a ke kanaka pono e lanakila nui ia.

     He nui na wahi e hiki ai ke pule aku i ke Akua.  Ka pule mehameha.  @ pule ma ka naau, ka pule anaina a pela aku.

     Ma ia mau mea.  ke hoomakaukau nei ka haipule io i na mea e pono ai a e pomaikai ai oia mahope aku o kona make ana.  He nui no ka hoomaaula o na haipule io ma keia no. aka, no ka nui paui@hi@ mam@ o ka Haku, nolaila, ua pakele kona uhane ka hoowalewale ia.  A me kona manao @ @ haku maikai kona aia i ka lani.

     Ua ike nui ia keia maloko o ka Moo@ Ekalesia.  He nui na haipule i hoom@ mai.  No ka haipule o Romano.  ua puh@a oia i ke ahi, aka, aole ia i hookau@ua iho no ia pilikia.  Pela no o Ioane @ a me na haipule e ae, ua loaa i kela poe ka pomaikai ma kela no.

     2.  Ka p@e i mihi io i ko la@ @ @ ma keia ao, mamua o ko lakou make ana.  Aia a mihi ke kanaka i kona ma@ hewa a pau i hana ai ma keia ao, mamua ae o kona make ana; me ka hoike ana aku hoi imua o ke Akua, a imua hoi o ka poe ana i koho ai i poe kauwa lawelawe naoa.  i na hewa nui.  na hewa liilii ana i hana’i me ka oiaio a me ka hookamani ole, alaila. e olelo iho kakou ia kanaka, “Ua maemae, a ua ka@ ia hoi hona hewa ma ke koko hala ole o Kristo.”

     Eia kekahi mea e akaka ai ko ke kanaka mihi io, i mea e hoomakaukaukau ai iaia mamua o kona make ana:  I ka wa e hele ana ke kanaka iloko o na hana ino a pau.  me kona manao ole, he hewa paha keia a he pono paha; aka, mahope @.  @ oia i ka ino o keia mea ana e han@ @. alaila.  ano hou ia kona mau mea a pau.  a huli hou @ oia ma ka mihi oiaio ana.  E like me ke keiki uhauha i hoolohe ole ai i ka o@elo a kona makua.  I kona wa nae i hele ai, a ike oia i ka pilikia o kona hoolohe ole, nolaila, huli hou oia i hope i kona makua la, me ka hoohaahaa aku imua ona.  A ua hookipa aloha no oia iaia.  Pela no kakou a pau.  Ina ua ike kakou i na hewa a kakou e @ nei, a holo aku i o Iesu la, alaila, e hookipa no kela me ka oluolu ia kakou.  alaila, e loaa no ia kakou ka pomaikai pau ole ma ke la ao, mahope aku o ka make ana.

     He makaukau kupono no keia mamua ae o ka pale ana o ke ola, no ka mea, o ka mea mihi ole.  alaila, e mau no kona hewa a me kona paumaele, aka, a mihi ke kanaka, a lilo oia i kanaka hou, a e mau ia pono iaia a pau kona ola ana, a komo i kela ao.  A oia poe la, o lakou ka poe e pomaikai ana ma kela ao mahope aku o ka make ana.

     He hana nui no keia, a he hana kaumaha, aka, ua kauoha mau kela, “Aia a mihi ke kanaka, alaila, lilo ae la ia i kanaka hou.  a hana mamuli ona.”  E kokua mai ana no ke Akua i ua poe la.  He lehulehu no ka poe mihi hookamani, me ka hoomaopopo ole i ka waiwai o ia mea.  No ka me.  aole wa pono e ae a kakou e mihi ai.  ano wale no, “No ka mea, ma ka luakupapau kahi au e hele aku ai aole hana.  aole ike, aole noonoo,” a pela aku.  A ke olelo mai nei no hoi o Iesu, “E mihi oukou, no ka mea, ke kokoke mai nei ke aupuni o ka lani.”  A @ mihi ole kakou, pela kakou a pau e make ai.  Pela ma Luka 13:3.  Ke hoomanawanui nei ke Akua i ka hewa o na kanaka, aka, aia a mihi, aiaila ola.  Luka 15:7.  E ola ana ko kakou mau uhane ma kela ao, e omo aaa i ka momona lani.

     O ka poe manaoio i ke Akua, oia poe ia i pili aku i ko ka lani puali hemolele.  Aole i ike maka maoli, aka, ua lohe i ke Akua oiaio, a manaoio me ka hooia maoli ana aku.  He pano ke kapaia aku ia he Ka@ oiaio ia, no ka mea, ke kahea mai nei oia, “O kela a me keia kanaka e holo mai io’u nei, me ka paulele a manaoio, alaila, e ike no oia ia oe, a pela oe iaia.  A apo ia malalo o kona malu.”  Keakea ia no ka noonoo ana o kela kanaka keia kanaka, a hoaa wale iho no.  Ke manaoio aku nei kakou i ua mea ike maka ole ia nei.  Pehea la e hiki ai ia kakou ke manaoio aku i ka mea i ike maka ole ia?  Aole hiki.  O Aberahama kekahi, a me kekahi @ @ e ae.  Ke hoonuu la lakou ma ka lani, me na pomaikai i hiki ole ke hoohalikeia me kekahi waiwai popopo wale o keia ao.

     Nolaila, e pono kakou e huli iho a hoomaopopo i keia.  E pule hooki ole.  E mihi me ka oiaio a me ka manaoio, oiai kakou ma keia aoao.  E hoomakaukau i na mea e pono ai kela ao, alaila pomaikai.

                                                                                                                        S. W. K@