Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 3, 16 January 1869 — Page 1

Page PDF (1.62 MB)

This text was transcribed by:  Noe Hokoana
This work is dedicated to:  E ku‘u ‘ohana Hokoana - mahalo nui loa no

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

BUKE VIII.  HELU 3

 

"KA NUPEPA KUOKOA,"

HOOPUKA MAU IA MA HONOLULU

I kela Poaono keia Poaono.

$2.00

No na mahina he UMIKUMAMALUA!

$1.00 no na mahina eono.

ME KA HOOKAA MUA MAI.

----------

NA OLELO HOOLAHA—aole i oi

mamua o 10 laina no ka hoopuka hookahi

ana, $1.00; alua komo ana, he $1.50;

hookahi malama, $2.00. E uku mua ia mai

ke dala o na olelo hoolaha a pau e hoounaia

ana mai e pai.

KANIKAU—he hapalua dala ka uku

no ka aoao hookahi o ka pepa leta, oia hoi 4

keneta no ka lalani hookahi—penei: he 25

lalani, $1.00; 50 lalani, $2.00; a pela'ku.

NA UKU NO NA OLELO

HOOLAHA—ka uku pepa, a me ka uku o

ke Kanikau, e haawiia no ma ka lima o na

Luna o ke Kuokoa, a i oleia, e hoouna mai ia

Kauka Kulika.

O NA UKU PEPA A PAU E

HOOKAA MUA MAI NO—aole e kauia ka

inoa o kekahi haole a kanaka maoli paha, ma

ka inoa o ka poe lawe pepa ke ole e hookaa

e mai mamua. E pono ke hiipoiia keia mau

rula, no ka mea, he emi no ka auhau no keia

nupepa.

AIA KE KEENA O KA NUPEPA

KUOKOA—ma ke kihi hema o ka Hale

Hookipa Luina (Sailor's Home.) O na hora

hana, ma ka eiwa o kakahiaka, a i ka ha o ke

ahiahi.

L. H. KULIKA. (Luna Hoopuka.)

 

KA "NUPEPA KUOKOA."

Is published in Honolulu

EVERY SATURDAY,

$2.00 per annum, or $1.00 per six

months, in advance.

ADVERTISEMENTS not exceeding

10 lines, inserted once for $1.00; twice or

$1.50; and $2.00 for one month; all

advertisements must be paid for in advance.

KANIKAUS will be charged 1.00

per page, or 4 cts. a line. PAYMENTS FOR

ADVERTISEMENTS, Subscriptions or

Kanikaus, may be paid to any of the Agents

of the Kuokoa, or may be enclosed in a letter

to the Publisher.

ALL SUBSCRIPTIONS must be

PREPAID. No names, either of foreigners or

natives, will be inserted on the subscription

list, until paid for. This rule must be strictly

adhered to, on account of the low

subscription price.

THE OFFICE OF THE KUOKOA is

in the South corner of the Sailors' Home.

Office hours from 9 A.M. to 4 P.M.

L.H. GULICK.

For the Publisher.

Volume I, II, and III of the KUOKOA,

bound, for sale, $3.50 each.

Persons having complete sets of the above,

can have them bound by paying $2.00 each.

 

 

 

Ka Nupepa Kuokoa.

Kanaenae aloha no ka mea i make.

            Noho Hina i ka wao

            E laka ʻ na hana ia ʻ u.

            Laka noho kuu hoano

            I ke kuahoano,

            I ka uka pala kuehemee

            I walea la ia i kea -- ha?

            I walea i ka nahelehele

            I ka puana maile kaluhea,

            I nanea i ka lao ohia

            I ka liko o ka lehua kahi

            I ke anoano me he me

            O kuu ipo aloha i uka o Kali-u liona @@po e

            Lipo a haaloloku i ke ake,

            Loku me he paka ua la ke aloha

            Ka naholo i kuu pane honokua

            Kaakukua kunewanewa,

            Me he mai lou la ke hiki ina -- i.

            Huki mai he puka e wale no kana

            Me he pa na ka makani Kona la,

            Ka papa heahea ʻ noano

            Ka lele anoano mai a ke alo -- ha eha ia e

            Luhi- ka hanai - ka maimai kalau e.

            Lele opu ka ua iluna o ka laau

            Lu iho la halana i ka pua o ka lehua.

            Ka wai kumu ole puna i ka lani,

            Ka haki hana wai ua a ka manu,

            I lahui nana nae no e inu

            Inu ka mau kena na ʻ na ho-i la e,

            Ana ka maloeloe i ke kuko e

            Me he kanaka hele pii mauna pali-la e

            A ma keia mele, e ike ae ai kakou e na hoa i kekahi hua mele o laila e i ana, "I lahui nana nae no e inu," pela no kakou

i ike ai mamua ma ka nupepa, e pili ana i ka lewa ana o Kekuanaoa ia Pauahi ma ka la 28 o Nov., i hala aku la, a make kela, lawe no ia Kinau na Kekuanaoa nui, ia ia la i wahine nana, oiai ua make aku la o Kahalaia, a e noho kane ole ana Kea.

            A no ia mea, e makemake ana pahana hoa lawe nupepa Kuokoa e ike iki i na holoholona a me na haninanina o ia lawe ana.  A ua oleloia ma ia pepa, ua lawe ia o Kinau mahope o ko Kekuanaona lilo ana i luna koa no na koa kini a puu o ka Moi, a ua manaoia, o ka A.D. 1828 paha ia.  A ma pela, alaila, o ia makahiki no paha ka wa i lilo ai ka mea no na nei pulima akau i hoahanau ma ka ekalesia o Kawaiahao, a o ke komo alua ana no ia mahope iho o ko Kaahumanu ma komo ana, elima keia poe.

            Kamakahiki k.  Ieki k.  J. li k.  Ana Waiakea w. A. Wahinealii k.

            A o ka mea no na nei pulima, ua hoonoho ia oia hoa no ka wa ai a me ka wa moe, ala ana o ka Moi, a me kahi kahu ekalesia ole nana e haiolelo imua o ko ka Moi mua hoa hele me ka Moi, mamuli oke kauoha ana a Kaahumanu iaia, no ka mea, ua manao ia o leki kana mea i manao ai mamua e hele pu me ka Moi i kana huakai makaikai me kona kaikuahine ma Hawaii a i Kilauea.

            Pela oia nei i hele pu ai me ka Moi, a i ka wa i huli ai ka Moi mamuli o ka Ka@@ ma mau pono, a no ka Moi maliu o@@@@@i, ua waiho aku ia i ka Moi, a hoi ae me na ʻ lii haipule, me Kekauluohi a me Kinau ma.  Nolaila, ua ane maopopo

iki iaia keia wehewehe iki ana na mea i koe ma na hahaina mua elua i hala, o ka mea nona @@ moolelo a hiki ae i ka haule

ana i Kaeleawaa o laua o Kinau ke alii wahine.

            Ka noho pu ana o ke alii wahinne me ka Moi ma ka hale hookahi. Ia Kinau e noho ana ma ka hale o laua me kana kane mua oia o Kahalaia, aia malaila ka Moi e noho pu ana ia hale, ma kekahi hapa oia hale i ka Moi, a i ke alii wahine kekahi hapa, a oia ko ka mea no na keia pulima kamaaina iki ana ma keia mea, a pela aku, a oiai oia e komo mau ana malaila, i kela a me keia po.  A

oiai oia e launa pu ana no hoi me ke alii wahine ma ke kuka pu ana me ia ma kekahi mea a na alii wahine la e manao ai.  Lehulehu iki no ko ka Moi mau hoa moe ma kona hapa, pela no hoi ke alii wahine ma kona hapa, a oiai aohe koa kiai o ka

Moi e kiaia ana ia wa, a pela mau no ia mai o mai, nolaila, ua mehameha mau no ia ano.

            Hoomaka ana o na koa kiai e malama i ka Moi.

            I kekahi po i komo ai e like me na manawa mamua, oia mau ke anoano ana ma kahi o ua mau alii nei, no keia mea,  ua noonooia e kuka pu me kona mau hou ke hiki oia ma ko lakou wahi ma Kapuukolo,  a aia ka hale alii ma ka aoao akau o loko o ka pa nui o Pohukaina a Kalaimoku i kukulu ai, kokoke ma Haliimaile.  I ko lakou nei kuka ana no ke kiai poo maloko o ia pa e pili ana i ka hale alii, a ua pela like ia e lakou ia manao he maikai.

HOOMAKA ANA PELA.

            Ia po mai, hiki ana lakou mai Kapuukolo aku, a i ua pa hale alii nei, noho ana a hooponopono ana i na moena a me na lako e ne e pono ai ka moe ana malaila ia po.  A ia lakou e okukuu ana, ma ia hope koke no, puke mai ana ka Moi, a ninau nui ana, Owai la keia poe?  o makou no, a lohe maopopo mai la kela i ka leo o ka mea e pane aku ana, alaila hiki loa mai la kela, a ninau hou ana, i kela i keia o lakou, a maopopo ia ia, eia lakou e noho pu ana:

H. Hewahewa k.  N. Kamauu k. J. Ii k.  M. Nawelu w.  A. Lilinoe w. S. Hiwauli w.

NINAU HOU ANA O KA MOI.

            Heaha ka oukou hana i manao ai e moe maanei?  No ka mau o ka mehameha o keia wahi no na po, a o ia wale no, oia ko makou mea i pii mai nei e kiai poo la i kela po i keia po.  Ua pono maoli ia manao ana, a o ko ʻ u mau kanaka no hoi auanei kekahi e hele maanei e like me oukou wahi a ke alii.  E pono e kamailio pu me ko makuahine, (Kinau,) a me ko kahu (Kaahumanu.)

OLELO PU ANA ME KINAU.

            I ka hoi ana aku o ka Moi a me kona kamailio akahele, olelo aku la ke alii ia Kinau i na mea a pau ana i lohe ai, a ia ao ana ae haiia ia Kaahumanu ia mau mea a pau, ia po leo ua lawa na kini poo ma kela a me keia pa elua o ka hale, a ma ia hope iho, ua hoonohoia na papa koa kini no ka Moi elima papa, pela ke ao a me ka po, a na kela mau alii keia mau alii koa kini e nana i ka pono a me ka hewa o kela koa kiai keia koa kiai o na papa a pau, a o na alii papa o kela  a me keia papa, maloko lakou o ka pa hale alii, a o ka mea pono i ke alii ke komo mai, o ka mea pono ole iaia ke komo ole mai ma ia hale, a ua haawiia ka leo ualo i na po a pau i na papa koa kiai, i na wa e ku ana kela o keia papa i na leo ualo la i mea e maopop ai ka makaala ana o kela o keia papa koa kiai i na po, a pela aku.  A na kela alii keia alii papa e malama i ka maluhia o ko ke alii noho ana ma ko laua hale alii.

            A pela ka noho ana o na koa kiai malalo o Kaahumanu laua o Kinau a hiki wale i ke kukala ana o ka mea nona keia moolelo.

            HAIOLELO ANA O KEKUANAOA.

            I ka hala ana o na malama o na koa kiai e malama ana i ka maluhia o ka Moi a me ke alii wahine, ua akoakoa mai na alii papa koa kiai e like me ke kukala ana, a pela o Kaahumanu ma ia halawai ma ko J. Ii ma lanui waha mano mauka koke no o ka pa hale alii.

            A oiai hoi e hooneoneo ana ke anaina e lohe, ku no la ua o Kekuanaoa a hai mail la.  E lohe oukou i nei la i ka olelo, e na alii papa koa kiai o ke Alii, a iaia la (Kaahumanu.)  Ua hoihoi ae nei i ke Alii a laua i ke kaikunane on a, (Poki) ia ia ka malama o ke alii a laua, a ua hoonoho mai oia ia ʻ u i luna no na koa kiai a pau o ke alii, a na ʻ u ka hooponopono ana maluna o lakou a pau.

            A no keia mea, ke hai aku nei au, penei ka hooponopono ana o na papa koa kiai, o na alii papa a pau, e noho pu no lakou mawaho o ka puka pa hale alii me kana papa koa kiai, a pela na papa a pau A o na Okaka, a o ia ano ka hoonohoia ma ka ka pakahi o lakou i kela a i keia papa koa kiai, a ia lakou loko o ka pa hale alii.  A oia ka pono ma keia hope ae la.

            A ia ia la e haiolelo ana, ua ike kekahi o kela mau alii papa koa kiai mua ia ano, no ka mea, ua puka mua he hauwawa no na mea haiolelo nei, i ko laua hui mua ana me ke alii wahine Kinau ma ka po i waihoia ai o Pauahi ma ka hale kupapau alii, a kokoke i ke ao mai ke ahiahi mai, hoi mai i ka hale alii, a mawaho ae o ka hale kona moe ana, pela ka ʻ ike mai ia e na koa kiai kakahiaka i kona hana ana pela.

KA J. II HAIOLELO ANA.

            I ka ia la noho ana iho ku ana Ii iluna a pane ana.  E ke Alii, ua apono au i ka noho luna koa kiai e like me ka ko kaikunane hoonoho ia ia i luna, aka, o kona hoole i ke kuleana o na alii papa maloko o ka pa hale alii a lakjou e malama nei, aole au i apono, no ka mea, o kela papa koa keia papa koa o lakou, ua aloha no ia oe a me ke alii no au, no ko olua ai e ko kane hanai ai (Kamehameha I,) a pela no na aialo o keia alii au, a pela no hoi makou o kela alii au (Liholiho,) nolaila heaha la ke ano o keia kipaku ana ia makou?

            Pane ana no o Kaahumanu; kai noa ua holo pono keia ia oukou a pau, ku no ia a hoi ana ua o Kaahumanu nui i kona hale.  O ka pau no ia o ka halawai ana, ua hoi aku la kela.

            A maanei e nana ae kakou i ko Kaahumanu hoihoi ana ia Poki ka malama o ke alii a laua.  Ua manao paha ia ua like pu me kona kaikunane ke aloha iaia, Aka, aole no paha i mapopop iki iaia ka olelo hoohiki a na makuakane o lakou, aole o Poki e hume i ka malo maoli, a hume ia i ka naau o Kamehameha I.  Pela ka pilikia ana o ka mea waha a i ka mea pono, nolaila, e nana kakou ma ka haina elua o keia moolelo, e na hoa lawe nupepa Kuokoa.

            Aka, o ua luna koa la, aole ia kapae ae i ko Ii ma noho luna koa ana mai ka hale alii ae, e like me na papa koa e ae a pau mawaho lakou, e like me kana olelo, no ke aha la hoi?  no ko Ii olelo ana paha, pela ka manao wale ana.

            OLELO PU KA MOI ME II.

            I ka hora 4 ahiahi komo o Ii maloko o ka puka hale alii ma ke kala mauka oia e noho ana i ka lakou papa e nana i na koa kiai o ia papa mawaho, a me ka hoolohe aku i na kauoha ke oleloia mai iaia.  Puka mai ka Moi, a ninau ana, o ka oukou papa keia?  Ae, wahi a Ii.  I mai la ke alii iaia, ke ao nei makou i ke kakapahi.  Owai ka oukou kumu nana e ao nei?  O Kekuanaoa.  E akamai auanei oukou ia hana maikai.  Ae, e akamai io ana no makou, aka ea.  aole makou e ike i ke akamai ia o ua kumu nei a makou, ina o makou wale no, aka, ina o ke alii wahine kekahi e noho mai ana, aohe akamai a koe aku i ka nana aku.  Aia la e na hoa ike no kamalii ia ano apuhi la.  A mea o ike hou no paha kakou i nei la.

            I lahui nana nae no e inu.

            OLELO PU HOU KE ALII ME KINAU.

            E like no ia wa kiai puke ana mamua pela no hoi keia, oiai Ii e noho ana ma ia puka no, no ka malu i ke aka o ka hale, puka mua mai la o Kinau a noho pu me ia,  Ike mai la ke Alii ia laua nei puka mai la ia a noho pu ana me laua nei. Olelo mai la ke ʻ lii ia Ii.  E, ua like loa na kapa o kakou, owau, a me oukou na alii papa koa, ka lipine mawaho o ka lole wawae a me ka lakeke ulaula.

            I ke ʻ lii e hahai mai ana ia mau mea, pane mai la ke ʻ lii wahine ia Ii, owau no ka mea lole ulaula, o ko ʻ u haawina no o Kawaihae nei, oia no ka A.D. 1520 paha, no ka mea, ua ku ae ma Kawaihae kekahi moku kalepa Amerika, o Kapena Waina ka luna waiwai, a he kakimea ke aon o kela a me keia lole, a ua pakahi apa ia ia i na ʻ lii wahine ia wa.  Ina e imu au a loaa, alaila nou ia koena.  Alii.  No maua pu no paha ia mea?  Ae, wahi a ke alii wahine.

            Hoopuka aku la o Ii i kona manao; he wahi manao hakui wale no ko ʻ u, aole paha e pono ke olelo ae.  Ke ʻ lii wahine.  Pono no ke olelo mai.  Ae o olua no a elua, kane no a wahine la, oia ka manao Ke ʻ lii wahine.  Aole paha keia e makemake mai ia ʻ u he luwahine.  Ke ʻ lii.  Aole o ʻ u mana ʻ o pela.  Ike e aku la Ii i ka nele maoli o ke kauoha no laua, no ka mea me he la ua paa mua ka manao,

                                                                                                I o wale

                                                                                                I alo wale laua

                                                                                                I ke alo Kapo

                                                                                                Wahine a puanui

                                                                                                I nui ko aloha

                                                                                                Makahia ia ia la.

            A pela no paha ka mea i hanau i o Olepau.  Olelo mai paha kekahi poe, pehea hoi keia hoole ana no ke kauoha ana?  Aka, ua olelo kakou no na wahi kahu wahine a kahu kane o Pauahi, no ka houpo lewalewa i lilo ai ia na Kekuanaoa, a me he la pela no paha keia, ua oleloia o Kapau ka mea paipai pela i ke ʻ lii wahine, a no ka mea, he kaikuwahine ia no ka mea no na keia moolelo, a oia no ka Kalaimoku wahine mua, na makua hanai o ua alii wahine nei.  A pela paha kakou e ike ai i ka make e i ola honua.

OLELO PU HOU ME KE ʻ LII WAHINE.

             A hala he mau la ma ia hope mai, i kekahi po, ike mai la ke ʻ lii wahine ia Ii mawaho e ku ana oia wale no, puka mai la oia a halawai pu laua, a olelo malu mai la ke ʻ lii wahine ia Ii.  E, ua makemake mai o Kekuanaoa ia ʻ u nana, pehea kou manao?  Aka, ua hai mua aku au i ko ʻ u manao ia olua, a oia no ka ʻ u ia oe, aka, aia no ia ia oe wahi a Ii i ke ʻ lii.

HAULE LAUA I KAELEAWAA.

            I loa no ka ia Kaahumanu i ka noho mai, i hala e ko ia hana i kaapuni, o ko laua nei hoao ae la no ia, no ka mea, ua hinalo e loko o laua iho ia mea o ka hoohui ana, a kapaeta ae la ka pono.  Aka nae hoi, i mea e ike maka ai hoi.

                                                                                                I ke kane o Mana,

                                                                                                I ka hao a Limaloa

                                                                                                I ka liula

                                                                                                Pau ka liula,

                                                                                                Maka ke ainako,

                                                                                                Pu oie na hale

                                                                                                I Kaunalewa,

                                                                                                Ilao mai koi,

                                                                                                A Lolamauna

                                                                                                Kupa i ke kalio

                                                                                                Kalamakopii.

            A laila pau ae la ka noho pu ana ma ka hale alii o ua alii wahine nei a Kaahumanu laua o Kaheiheimalie, a noho hoopili wale aku i ka mauu puukoa

            O ka puukoa ka haku i hoohaku ai e

            I hoohaku i na makani o kalua

            He puulena, he awa ko Wahinekapu,

            A pau no hoi ka launa ana mai o ua alii wahine nei e like me mamua, no ka mea ua haalele koa waa i koa kanaka, pela no paha ia mea he mamala ku i kahakai wahi a ka olelo.                                                                                   Aole i pau

He Palapala Hoike hana mawaena

O NA PAKE MA KA MOKUPUNI

o Hawaii na S.P. Ahiona.

           

            HOOMAKA MA KONA HAWAII.

            Okatoba 6, 1868.  Holo aku au ma Kalepolepo i Mau e kau ai i ka mokuahi oia o Kilauea, me ka ukaliia mai e kuu kanaka o Palau kona inoa, i hoa hele no ʻ u i Hawaii, a mahope iki ae o ka aina awakea, kalewa ka mokuahi ma ke awa o Kalepolepo, a ua hoouna mai no kahi waapa iuka no ka ukana me na ohua, nolaila, ua kau aku no maua i ka waapa o ka moku i ka wa o kona hoi ana i ka moku.  I ko ʻ u hiki ana ʻ ku iluna o ka moku, halawai au me Rev. G.W. Pilipo kahu ekalesia no Kailua Kona Akau Hawaii, a me Mr. H. Aea Misionari no Maikonisia i hoi mai nei e hoomaha, ua lulu lima makou me ke aloha, ninau aku au, ua hai mai o Rev. G.W. Pilipo, o kona wahine kekahi iluna o ka moku, me ke kino kupapau o ka laua kaikamahine makahiapo i make aku nei ma ke Kula o Miss Binamu ma Kawaiahao Honolulu, a e hoihoi ana ma Kailua e haawi ai iaia i ka opu o ka honua, no ia mea, owau pu kekeahi i komo iloko o ko laua naau kaumaha, no ka "ako" kokie ia o kela pua rose opuu a laua i manao nui ai, aka ua hai pu mai no o Rev. Pilipo no ke ano haipule o kana kaikamahine mamua mai o kona make ana, nolaila, ua lana ko makou manao, aia me ka Makua nui ma ka lani e noho nei.  Pomaikai ka poe i make iloko o ka Haku.  Okatoba 4, hora 8 o ke kakahiaka pili ka mokuahi ma ka uapo o Kealakekua, he oluolu wale no ko makou holo ana ʻ ku, aole makani nui o ke kai o Alenuihaha a hiki wale i ka lai o Kona, malaila maua i lele aku ai me kuu hoa hele pu no.

            He kanaka malihini au no keia mokupuni, oiai, a kahi wale no au a ike i keia mokupuni nui o Hawaii nui o Keawe, aka, aole no au e hai aku i ka hiohiona o ka aina a ʻ u i ike ai, no ka mea, aole ia o ka ʻ u moolelo e ghai aku ai ia oukou, no laila, ma na mea wale no i pili i ka ʻ u oihana e hai aku ai ia oukou.  I kuu wa i lele aku ai iuka, a ku ma ka uapo, ua hele mai kekeahi mau kanaka ia ʻ u, a ninau ma. "E hele ana ka pake i hea?"  olelo aku au ia lakou, e pii ana au ma ka hale o Rev. Parisa, i mai lakou "eia ka lio he hapalua dala ka uku ke lawe ia oe a hiki ilaila," aka, no kuu lohe mua ana he mile mai ke awa ku moku a hiki aku ma ka hale o Rev. Parisa, nolaila. ua hoohalahala aku au no ka pipii loa o ke kumu hoolimalima o ka lio, a ua hooemi ia mai no na lio, no ʻ u a no kuu kanaka he 75 keneta, aka, ia ʻ u e kau ana maluna o ko ʻ u lio, a hoomakaukau e pii aku, hele mai kekahi kanaka elemakule nona na lio, a olelo mai ia ʻ u, "Ka he mau lio kokua wale no keia aole make uku," i aku au; heaha keia ou, i mai ua elemakule nei.  "A kahi no au a lohe, o oe ka ka Mikanele o na pake i hele mai nei e kaapuni ma Hawaii nei, nolaila, pono ia makou ke kokua wale ia oe, no ke aloha i ke kanaka o ke Akua," a ma kuu hoomaopopo ana he hoahanau oia no ka ekalesia o Rev. Parisa ma ka hale pule o Napoopoo, maanei no kuu hoomanao i ka olelo o ko dakou Haku, ma Ioane 13:35, penei kana.

            Ma keia mea e ike ai no kanaka a pau he poe haumana oukou na ʻ u, ke aloha aku oukou i kekahi i kekahi.

            I kuu pii ann aku a hiki ma ka hale o Rev. Parisa, halawai koke no au me ia a me kona ohana a pau me ke aloha, ua hookipa oluolu mai no o Rev. Parisa ia ʻ u e noho pu ma kona hale, e like me ka loihi o na la o kuu manao e noho ana malaila, aka ua noi koke aku au iaia e kokua mai i holoholona i hiki aku ai au me kuu kanaka ma Kailu Kona Akau, no ka mea, ua lohe au, he lehulehu na pake malaila, a ma ka lokomaikai o Rev. Parisa ka makua o ka pono malaila, nolaila ua haawi mai kela hookahi hoki hookahi lio, mahope o ko makou paina ana o ka aina awakea me Rev. Parisa, ua haalele au me kuu kanaka ia Kaawaloa.  No Kailua.  Ia ʻ u ma ke alanui e holo ana i Kailua, ua ike no au he mau hale kuai no na pake, a me na pake no lakou na hale kuai, e noho mai ana ma kekahi hale hookahi pake, a ma kekahi hale hoi elua pake; a pela no hoi, he mau pake paahana kekahi no na haole, aka, ua halawai liilii no au me ka hai aku i ko ke Akua ana a me kuu haawi aku ia lakou i na Buke Baibala pake i ka mea ike i ka heluhelu.  Ua kauoha au ia lakou e heluhelu mau a hoomaopopo i na olelo maloko, me kuu kauoha pu no ia lakou e hele i ka pule kanaka i na la Sabati a pau, ma na halepula hoi e kokoke mai ana i ko lakou wahi i noho ai.  Ua ae mai no na pake a pau loa i ka ʻ u mea i paipai aku ai.  Pela no kuu hele ana e halawai liilii me na pake ma ke alanui, a hiki i ke ahiahi loa, hiki aku i Kailua, a ua hookipa ia maua e kekeahi makamaka pake mea Halekuai malaila, o Mr. Ako kona inoa, a ua malama pono i ka ai, ka ia a me kahi no hoi e moe iho ai.  Ma ia po no, ua lohe na pake e kokoke ana malaila, ua hiki ae au, nolaila, ua hele mai ka hapanui o lakou e ike ia ʻ u, a ua kamakamailio au me lakou no ke alanui e alakai ai ia lakou ma ka pono o ka Haku.

            OKATOBA 8, A.M.  Ma Kailua, ua hoakoakoa mai na pake a pau ma ka hale o Mr. Ako, he ehiku ka nui o lakou, a ua haawi aku au ia lakou i na Buke Baibala pake.  Ma ia manawa, ua hapai koke au i ka halawai pule pake.  Mahopde o kuu haiolelo ana, ua hoike mai kekahi pake i ko lakou hauoli i ka lohe ana i na mea hou mai kuu waha aku, a lakou hoi i ike ole ai mamua.

            A pau ia halawai ana, hoomakaukau au e hoi i Kaawaloa, e hele aku e ike hou i na pake, me ka paipai hou aku ia lakou, e malama i na olelo a ʻ u i hai aku ai ia lakou a me kuu haawi aku i ke aloha hope loa ia lakou.

            Huli hoi mai la maua, me ka launa pu no hoi me na pake kauliilii ma ke alanui, me kuu manao e hoi aku ma Kaawaloa, eia ka auanei aole e hiki ana ilaila.  Ia ʻ u nae e holo ana a hiki i Kahaluu, nui na hoahanau a me na luna ekalesia ma ke kihapai o Helani, e ana ia ʻ u e noho malaila, e hapai ai i halawai no lakou maloko o ka luakini o Helani.  A no kuu aloha hoi no ka lakou noi ana mai, ua ae au ia mea.  Holo aku au a hiki ma Keauhou, a malailau au i halawai pu ai me Rev. S.D. Kupahu, (oia ke Kahu Ekalesia hou o ka ekalesia o Helani ma Kahaluu i manaoia ai e kahea) ua launa oluolu no maua, me kona hookina ia ʻ u e moe malaila ia po.  Ua hoouna aku hoi oia i mau elele, e lawe aku i ka lono ma na kihi a pau o keia kihapai, he halawai pulena ke Kahuna Pake i ka la apopo, hora 9 o ke kakahiaka.

                                                                                                                                                                        Aole i pau.

Mai kuhihewa e na makua mea keiki.

E KA NUPEPA KUOKOA E; Aloha oe:

            He wahi ukana ka ʻ u e hooili aku ma ou la, a me oe ka hoopuka ae ma kahi kowa o kou mau kolamu, ke oluolu ia.  Ke hoike lea ae nei au ma ke akea me ke kanalua ole, oiai, he nui a lehulehu o na makua mea keiki e noho nei, me ka manao he mea palaueka wale no ka hoonaauao ana i na keiki o keia lahui ma na palapala kiekie.  A ma ka ʻ u ike aku ma kekahi mau Apana, me he la, o na makua mea keiki maluna o ke kumu i hoonoho ia mai e ke Aupuni me ke kupono ma kana hana, he opala loa iho la ia he mea puhi na ka makani, me ka hoopuka aku i na huaolelo hoohenehene imi hala, i ku ole i ke kulana o kahi a lakou e ku nei, me he lepa la e hoike ana i ka lehulehu, he inoa i ka paia ma ke ola, aka, ua make nae ma na hana hookaanani, kue a me na mea like.  A nolaila, o keia mau mea i hoike lea ia ae nei maluna, he uwila nui ia nana e hoopiwa i ka noho oluolu  ana o ka poe akahai.

            Eia kekahi wahi ano pono ole iwaena o kekahi poe makua mea keiki o Hawaii nei, i na ua ike lakou a ua lohe wale he wahi paewa iki ko ke kumu ma kekahi mea, o ke okalakala mai no ia o ka lakou la mau olelo i ku ole i na rula o ka poe keonimana, me ka hele ole aku a kukakuka, ninaninau i ike ia ai ka oiaio a me ka ole. Ina paha e hoi holo ia ka bila kanawai e ae ana he @ ai leo ko na makua e koho ai i kumu@@@ no lakou, o ko lakou la noho maoli ae no paha ia me he Peresidena la, a he lani iluna he honua i lalo.

KE AO ANA A ME NA KUMU E HOLO OLE AI KA IKE O NA KEIKI.

            1. Mai manao mai oukou e na makamaka he mea uuku loa, a maaluhi ka imi ana i na mea e holo ai ka naauao o na keiki a me ke ao ana.  He mea kaumaha loa ia, aia ma ka hoomalielie ana a me ka haawi ana i na huaolelo e palupalu ai ka naau, a me na manao kolohe o ka haumana, me ka hoolohe i ke ao ia ma na rula e loaa ai ka naauao a me ka ike, alaila, e lona auanei nei mea he naauao.  E nana aku kakou i kekahi o na holoholona hihiu, aole e laka ma ka lawelawe ino aku a me ka hoike ana i na mea e puiwa ai a me na mea like, aka, aia no ma ka lawelawe malie ana a me ka hamohamo ana ma kona kino a me kekahi o kona mau lala.  Pela auanei na keiki o keia lahui, aia no ma ka hoolohe i ke ao ia mai, e like me ka olelo i kakauia ma na Solomona.

            2. O ke kuikahi o ka manao o ke kumu me ka haumana a me ka makua ma na mea e pono ai ke ao ana i ka naauao, aoia na palapaloa a me na mea like.  E like me ka kanaka e holo ana i ka lawaia, makehewa kona holo ana i ka moana ke lako ole i na mea e pono ai ka lawaia ana, oia ke aho, ka makau, ka maunu a me na mea e ae.  Eia keia mea mau i kekahi poe keiki o keia lahui, i ka wa e hoounaia ai lakou i ke kula, ua lalau wale aku i ka lealea i o i anei me ka hele ole i ke kula i kekahi mau la, me ka olelo ana ua hele no i ke kula i na la a pau, eia ka auanei he epa a he lalau maoli.

            3. O ka hoonioni mau ia o na alakai o ua mau kula la.  I kekahi manawa he mau malama, a he makahiki ke ao ana a kekahi kumu, alaila, hoonoho hou no i kumu hou, a pela wale aku.  Ina pela ke ano o ka hana, alaila, i lehulehu na kumuao e pono ai, a i ole ia makehewa ka hoonoho ana i kumu no ia Apana.  I kekahi wa, ua koho@@ Ke kuamuao mamuli o ka hilinai ana i kona inoa, i na he Lahainaluna, a no na kulanui e ae, koe nae ka halo ana aku i kona mau helehelena kupono, a me ka hiki pono iaia ke lawelawe ma ua oihana la, a o kekahi mamuli o ke ano pilikoko no lakou iho.  Eia ka uanei he hawae kai nui, aohe ia o loko, aka, aole au i manao iho e pepa aku ia oukou e na makua mea keiki i ke koho ana i na kumu poloko mai o na kulanui, no ka mea, o ka inoa Lahainaluna he mea @@@@  @@@@  ana i ke kanaka he naauao, he haumana no ke kula kiekie, a pela aku.  Aka, eia iho ka nani loa, e pono e ka paia ke kanaka ma ua inoa la ma ka mea i makemake nui ia oia ka noiau; a na keia mau kumu i alakai i na keiki iloko o ka naaupo i kekahi wa, a he mau puka liu ia e holo ole ai ka naauao iwaena o keia lahui.  A ua noho au ma na kulanui i kekahi wa, eia ka ʻ u mea i ike mau o ka haumana hoolohe a malama i na mea i ao ia me ka hoolilo ana i na mea i ao ia e na kumu me he ai la e moni ia ana, pela e moni ai i ka ike iloko on a, oia no ka mea pakela naauao.  A o ke keiki mau no o ka molowa, pela mau aku no ia a na kulana kieki.  Me ka mahalo.

                                                                                                            H.K. KAHOPUKAHI.

Kohala, Hawaii.