Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 3, 16 January 1869 — Naue ana e ike i ka Mokupuni o Kaululaau. [ARTICLE]

Naue ana e ike i ka Mokupuni o Kaululaau.

Koena mai keia pule mai. Hala i hope ia wahi ia makou, hiki ana i Kahue, Lae o Wahie a me Kahua, ke pili pu la no keia mau aina; holo aku no a hiki ana i Hokunui. Ka mea i kapaia ai ka inoa o keia wahi o Hokunui, mamuli o ka haule ana o kekahi hoku nui i ka wa kahiko, pela ka olelo mai a kamaaina. Aka, aole nae makou i ike i na hiohiona o ka hoku, he lua nui nae ke "hamama ana ka waha o Kaena i ka makani," a he wahi maikai no hoi keia. Aole nae he nui o kauhale a me na kanaka malaila, aka, he mau wahi pupupu hale no e ku ana me na wahi ohua no nana e hoopumehana; o ka mau no hoi o ke kuehu a ka Maaa mahope, holo aku no a hala ana o Maunalei-kai ia makou, ku ana iluna o Lae o Kahoomano. Kaulana hoi ia wahi no ka hoopunipuni ana o Kaululaau i ka ohana akua a pau i ka make ia ia; aole i emo kamumu ana makou iluna o na keiki a Naiwi [Naiwi]. Kaulana keia wahi no ka uwe haaloulou ana o na keiki a Naiwi i ka make a ka ono i ka wai, no ka mea, ua puehu ka wai o ka huewai, i miki aku hoi ka hia i ka punawai o ia ana no, "Ua hala ka Puulena aia i Waikiki i kahi nui o ke ahuawa." Mai laila makou i holo aku ai a hiki ana i Moanauli a me Kaa, e pili pu ana keia mau aina; i laila i ike iho ai makou i ka mahuahua loa o na kanaka o Lanai nei e kuku ana ma kahaone, mai ka haumakaiole a i ka bebe e hiiia ana. Eia ka he mau wahi kauna iliulaula no koe o keia wahi mokupuni uuku. O ka lawe wahi nupepa ole e ike ia ai ka lehulehu o na kanaka. A he mahuahua no hoi na hale, me he mau halekua la kekahi i ka makou ike aku, me na pani puka maikai, a i hoonaniia hoi o waho me na pili opala wiliia e ka puahiohio, no ka mea, iluna no lakou nei o na lio, ke kokoke aku la ka la e huna i kona malamalama olinolino, a nolaila, haawi aku la no na malihini i ko lakou aloha i na kamaaina oia wahi e okuu ana. O ka mukiki iho la no ia i ua wahi lio, aohe koekoe-e a koe aku ma ka poinanalu; ke hihio nei ka Land Breeze ma na papalina akau, he keu aku ka huihui e hukiki ai; e loa hoi Waimea aina mauna lua ua apuu-puu-e. Me ia makani oluolu no a kakahele ana i Kahea poeleele loa iho la. He heiau ia e like me Puukohala i Kawaihae, Hawaii. Ilaila i hinalipi aku ai ka la a paku ae la i kona mau kukuna malamalama. O ka pa ikaika loa ana iho hoi a ka land breeze poikaikai loa ana iho hoi a ka land breeze poholua aku la na pea hekeluna, he kauli wale no ka lakou nei hana a hiki i Kahalapalaoa [Kahalepalaoa] hora 7 1/2 paha ia. Ko pono aku la hoi o Mr. Robeta ia makou a ma ko Mrs. Paahana home ponoi. Ia makou i hiki ai ma kona home, ua hala kana wahi alii kane i Lahaina, a i puoho ae hoi ko makou hia i ke kakahiaka nui, ua hiki mai kona koolua o na po kehau anu, a he mea ole wale mai la no ia ia Mrs. Paahana. A ua hookipa pono ae kela ia makou eono iluna o kahi moe koki hikiee Hawaii. W.H. Robeta, S.E. Naihehau, P. Kauhi, J.M. Naeole, S.H. Paliopio, Mr. Makulu, a hookahi mea o makou i malele aku o Mr. Punika. A hoomakaukau lakou nei e moe, he mau wahi leo mele ka lakou nei i ulele iho i olu mai kamaaina, a he mea hou no hoi wahi a lakou ka himeni. Me ka hoomaikai mua nae i ka Haku mamua o ka moe ana. Kakahiaka Sabati la 15 o Novemaba ae hele i ka pule, aka nae lohiapa wale iho no makou a hiki e ae nae, o Rev. N. Pali i ka luakini, hiki ae kona hana aole wahi mea a kanaka iki o loko, oia mea wale iho la no. He luakini maikai keia a keia poe o Lanai i hooikaika iho nei iloko o kekahi makahiki i hala iho nei. A iloko o keia mau la e naue nei, ke ai nei lakou i ka hua o ko lakou luhi ana i ke anu, ka wela o ka la a me na pilikia ili mai maluna o lakou, aka, ua kaa ae ia luhi mea mahope, a ke noho nei lakou iloko e hoomana ai i ka Haku Iehova Sabaota. E like me ka mea i hoikeia mai ma ka Baibala, Me ka hou o kou lae e ai ai oe i ka ai, a hoi hou aku oe i ka lepo. Pela no hoi lakou, me ka luhi lakou i hooikaika ai e kukulu i hale no ke Akua, ano i keia wa me ka oluolu e hoomana ai. Ekolu puka komo, eono puka makani, aole i paa i ka papahele, he noho iho no iluna o ka opala, halii hoi ku-moena o kahi poe. Hiki pono ae la paha i ka hora 11 hoomaka ke Kula Sabati. Hookipa loa ia ae la hoi lakou nei iluna o kahi amokemoke noho, pau pono nui no nae iluna. Ke noho mumule nei makou, eia ka anei he Kula Sabati keia e hauwalaau nei. Puuluulu ae no na wahi elemakule, pela no hoi na luahine, a o ka okuu mai no hoi kana ui. A mea nui ia mai ana e hookapeke iho i mau wahi himeni no ke Kula Sabati, he mea oluolu loa iho la ia ia makou Sabati, he mea oluolu loa iho la ia ia makou

malihini i ko makou hoohanohano ia i ka himeni. Pau ia, kono ia mai ana na malihini e kamaaina e hai aku i ko lakou manao, no na hana e pili ana i ke Kula Sabati ma ia kakahiaka. Hai mai o Mr. Naeole, Mr. Naihehau, Mr. Pali-opio, aole i maopopo ia makou na hana i hana ia iho nei, nolaila, aole makou i mahalo. Aole noho i holo pono na hana oia Kula Sabati, no ke kahu paha ka holo ole, no ke kahu Kula Sabati paha, a i ole no na kumu papa paha? Aka, ua mahalo no na malihini i ka ikaika o ke kahu nana e alakai ana ia poe hipa uhane, no ka mea, he makua elemakule oia. A ua hoolohe ole na hipa i kona leo wahi ana. Pau na pule elua, paina iho. Ua hoomakaukau mau na kamaaina o Kahalapalaoa i ai i ia me na wahi hunalimu. O keia mau mea ai ua hoomakaukau ia no na hoahanau o uka o Kihamanienie a me kela aoao mai. I ole lakou e "houpolewalewa wahi a ka olelo kahiko," no ka mea, he "au-we loa." E kuhi ana hoi makou akahi no a hoomaka ia keia hana lokomaikai, eia ka he mea mau, me hoi kau la i ka ike iho he uuku kahi ai, oiai, aia wale no i Lahaina kahi ola oia poe a aua iho, haawi no, ko ke Akua poe kanaka iho la no ia. Ina hoi pela ko Lahaina poe a me ko na wahi e ae ke hele mai ko Olowalu a me Kaanapali; pau ae hoi ka pule e ku ana na kio poi, ka makamau iho la hoi me kahi akimona, e uho no la hoi paha ia, aole hoi e nahonaho na maka ke hoi aku i ka loa, "heuku maoli hoi ha ia he ia no Kahoolawe." Ma ia auina la no, haalele makou ia Kahalapalaoa a me ka malu hale o ka mea i mahaloia e na malihini Mrs. Paahana a me ia ohana holookoa; a ke haawi aku nei na malihini i ko lakou aloha. Lulu-lima pu iho la me ka makua Rev. N. Pali a me kona ohana pu, kau iluna o na lio a holo aku ma ke ala e hiki ai i ka home o W.H. Robeta [Robeta]. Ke hele aku la ka la i lalo, ke holo la makou me na kamaaina o kahi a makou e holo aku nei. Kulu pakakahi iho la ka mea paka-ua, "pukukui i ke anu e, me na kihei Sekotia," hiki ana i ke awa ekule, hookipa ia iho la makou, aole nae i loaa i na malihini ka inoa o na kamaaina oia wahi, aka, ke haawi aku nei na malihini i ko lakou aloha no na hookipa oluolu aia poe, kau iluna o na lio a holo aku. Ia makou e holo haanepu la ia kula maikai, ke olelo ae la ke kauwahi kanaka, Kokoke pau e ka nani. A ka lio e holo ai, Kapekepeke ka piina." Hiki ana i Mano, hookipa no hoi ko laila poe ia makou, aka, waiho aku na malihini i ka ai, no ka mea, ua piha mai la no hoi ka lua inaina o ko makou mau wahi palapaa. He thank you ka makou i haawi aku ia lakou. Holo aku no a hiki i Kapoho, he awa ia, pii i ka pali. Ke pii la makou, aole hikiwawe aku, no ka mea, he pali me ka haoaoa o ke aa, he nani wale no ia la i kamaaina e holo nui ai me ka lio, he keu ke aloha ole i ka holoholona, naue malie iho la makou e manao ana i ke ola o ka holoholona. Hiki mai la i Hakelokelo [Hakelokelo], he kahawai nanao ia; e loa hoi "Hilo paele ku." Ke pii la no me ke kupakupaoi o na lio i ka ka mea o ka pii ku o ke alanui, a hiki pono aku la i luna o Pohakulalani he oioina ia, ku iki uo a pii aku, e anoai ai ka io a luhi ae la ke kino i ka mea o ke kuhi kee o ke alanui, he loihi loa no ia piina aku a hiki iluna o Kuia he oioina no hoi ia e hoomaha ai; lele i lalo hooluolu i na lio. llaila pau ke ino holo wale aku ia kula maikai a palahalaha hoi. Ke olelo ae la ke kauwahi keiki, Ia nei pau ka lohe i ka leo, l ka nehe o ka leo o ke kai, I ka haki owa mai i na pali, Hookahi mea nana o na hoku." Kau ae no iluna o na lio holo aku a ku ana i Keaohia, he ihona olu aku ia o Kamao [Kamao], Palawai, Pawili. O Pawili ka home ponoi o Capt. W. H. Robeta, i laila hoi i nohoo ai na malihini iloko o na la eha me ka hapa. Me ka pailani ia eia ohana, me he la he keiki punahele na ka makua, "e like me Iakoba ia Iosepa kona pokii muli loa." O keia Pawili, he ahupuaa nui la e kahelahela la me ka uliuli i na launahele o kela a me keia ano mauu e ulu ana. O Palawai ma o aku e pili pu ana laua, aia i laila elua mau haole, na keiki a Kipikona (Giposn,) he kumu Moremona ia, ka mea hoi nana i oleio i na makahiki a me na pauku manawa i hala ae i auwale ka la, "E pau ana na mokupuni a pau o ka Pae Moku o Hawaii nei i ke poholo i lalo, a koe o Lanai wale no." He keu aku ua mea o ka hoopunipuni o na kaula i palamimo aku la i Amerika. Ke ku la ka hale i kapaia o "Ziona," he ekalesia i manaoia e na kaula kukahekahe a Poiheke ia, aka, aohe wahi mea a molemona i koe, he hale moe i keia wa e ku la. He 3 mau pake o Kina a me na Iapana elua e noho la; moe iho ia po a ao ae Poakahi la 15, iho i kai o KAUNOLU. He ahupuaa no keia o Kaunolu, hookahi kanaka i halawai pu me makou i laila o Mr. Makaena, ke kamaaina ia oia wahi, nana i kuhikuhi pololei mai i na mea kaulana oia awa. Nana no hoi e malama ana i na mea kanu a ko kakou Haku Lani Kamehameha V., a wahi hoi ana. e hoi ae ana ua Imi Haku la i laila e lawaia ai, ke hiki ae iloko o Maraki, Aperila na malama kaili aku. Na mea kanu e ulu ana, ipu-haole, ipu-ala, kuliaa, uala, a pela aku. A e kukula ia ana ka i hale no ua Imi Haku la. NA AKUA LAWAIA. Kunihi, Hilinai, penei kona wahi moolelo

Ina he lawaia nui au, he lawaia kamaaina nae, a he lawaia malihini kekahi, a hoi mau mai ka lawaia, alaila, oiala i ka la hu'i kokua me ka'u kaohi i loko ke alo i waho ke kua; a o ka lawaia malihini me kana kaohi i waho ke alo e hilinai like ai, a oia no kona mea i kapaia ai o Hilinai. O Lahe ke kolu o na akua. i 1 i«'u wahine a uktuki au, ai.ul.n, noh-> iho ( U au a lioi ntai oe mai ka l.iwau mat. a!.n. : !w, pee ae {a au m* ke k«ht o k i h»*tau me ko ike oie mai la'u. Aw iioko v !ui.i o k.v nemaku tka4 o na akua. A nanea mai la i kela i ka hele, he peku iki waie aku no ka'u a pa ūt ia Lahe, oh hele no r* ka lohe a na | pepeiao o ka ra, o ka pau aku li no ii i ka ; bolo, al„nia, aoie e loaa hou kana ta ke holo |hou, a hana hou ia e ke kahuna. O Namakaok.iia ka o o na akui. faakua ;e mohai tnua ni ke kahuna, t mea e oiuolu mai ai tu inau aumakua )a. aUila, ka ;ta a K*!ani ke'Lii. A iele wn.'e ka puie ;nna a ke kahuua me ka mkaU ol« oka ■ puaa, aiaiia ua maikai, h«>|o ke'iii i ka hi|aku, iv:!i aku !a hoi ke kahuna i kr k ij<i eleuli, a lohe ua kahuiia ia e u\v.t m«i mi* ;na kanaka. a penei: •• A uia» ke aku • Kaiani e! alnla, hi»-a iki *e ke knhuna, n m.iu hou ke aku n Kaiani e." puohoioa kel.», p.iu ka pilikia. aka hoi. ina noie o !t»aa ke aku a ke'lii, alaiia, m»ke ke k 'huna, a » clch«*o'«>o ia ae la ka waha o kekuhi kauaku i ka ma. kau a kau i ka iele i pnmUakahaka no keka* huna." Pnu kana hai ana mai i ka niooieio. pu ae ia makou ma ja pali a hoea ae la liunn o ; kaihaiulu, he hoiau la oia kahi e kau la ai ' kanaka i ka !cle mo ho aluii maia !a, alni.:, ;aiakai ioii aku k'ela ia mnkou m.ikai nku a I hiki i ke kaiiuahale kul i o Nahionai'ii »,«» •! Koiokolo ka paii kahakai, kt* kawa a k'alie • kiii i hoiamo ai ke'lii o Alau«, me he lu fu* S0 kapuai ke kiokio mai k.i i., kai a iuu.i. i Hai maoli no ka a-i k«* uaua ae maiaio | Kuhikuhi mni U kela i k«!u «« pii ai :!uua j o Kaneapua, ke ono iu o t»u ukua lawiin, kv •ku la ka mak«»u ohu uui maluna iho o konn aku.». Hp puni o lalo ike kai ika w » honu. Ao!e hilii u kamanina ke pn, no kn mea, ua hanee ke alanui; \ kein maii kupueu onmni w«k ia at» do. Hoi mai nuau kai a hoi mai e hoopau i ka hea-kai o ka ili. O Paao U inoa oia lunwni. kakahe mai la o Mr. Ta!i mamua, a iho iho i !alo o ka lunwai; e kahea mni nna uu wahi kamiai. ua la me ka leo puiw;. pem :: li ] mai ilio oe i lalo me kou kai." Eia ka he puuawai eepa kei i. Na ua o Alr. .Makai>na i hnau* au mua ia l'ali-opio, n na Pali-opio hoi i hoauau inai ia mnkou. % inn no ua m.iloo La mui kai o ka ili, n ino oe i lalo e ukuiii ai, he awaawa loi ka wai e like me ke kai maoli. Aia ka huihui a hana hou ia e kit i poe akanial e kaloknlo aku ai i ua aumakun, al tila ono ke inu ae. | Pau ae 1«, kau iluna oua lio a hoi ma»; ke haawi aku nei no na malihmi i ke nlolm nona, no kona kuhikuhi pololei i na mea hou o lail.i, Hiki mni la umkou ike kula, i lailn o Makauwnhine ka hiku o na nkua, ke kaikuahine o Knneapuo, mai Kmiwi mm kona hele ana e īke ike kaikunuue; loaa « i ka mni wahine, ku ka hnie i laila, P a *u »nui la no ika puakaia. A oia ka mea i ooi ole ai ka puakala oia wahi ke iei a«* « a-i, ika ike kumaka maoii nna nku nei, hr like nie ka pohaku a kakou e ike muu n«*i, peia n« ke anoo keia poe pohaku, hookahi no mea nui o Kaneapua, aole.uo hoi nno nui, eia ka hoi he akua iho la ia. He keu no hoi ka hana naaupo o ka wa kahiko. ka hoomanainameaana iima o ke Akua Mana Loa Honkahi i hana ai; a ke kamau mai ; r»ei no ia hana na«upo ann kupuua o kakou i hala aku ia i kekahi o na hanauna opi<> o kaua e noho mai nei. Aole i pnu loa m niKmno in» o ke kuhihewa. i pnu.)