Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 4, 23 January 1869 — Page 4
| This text was transcribed by: | Leiali'i Mano'i-cuban |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
The Lord my pasture shall prepare.
KE AKUA KUU KAHI.
- 1. Ua hana kuu Akua maikai
I wahi no’u e hanai ai.
Kuu Kahu ia kuu Alakai
A nana e hoolako mai;
A ma ke ao a ma ka po,
Na mala e hoomalu ia’u.
- 2. A maule au la no ka la,
A makewai ma kahi a,
Na ia la wau e alakai,
I kahi kula uli e.
I kahi o na kahawai
E owe kolonahe ai.
- 3. Ina auwana ino au
Ma kahi anoano po,
He ala kee a apuupuu,
He wahi neoneo no.
Na ia la wau e kai maikai
I kahi uli, kahi wai.
- 4. A hele a kokoke no
Ka lua make ale o’u,
Aole loa o’u makau,
Me a’u no oe a mau no,
Ma kou kookoo a paa ai au
A ku ma kahi laelae mau.
HAWAII
Kaapuni ia Hawaii ma ka Hele
MALIHINI ANA.
LA EEHIA!
Okatoba 19. He la eehia keia no ka makai nui o Kona Nevela Esq., e hele ana ma kahi o Kaona ke kaula o Kainaliu, “kaula mana no, ua poho la hoi ka waa, no ka nui o ka @a, aia ka i Kawa kahi i nahaha ai.” He mea e ka nui o na nui o na lio i kau ia e na kanaka. Ua houluulu mawaho o ka pa hale o Raita.
Owau no kekahi a me ko’u mau hoa lawehana Rev. Kupahu a me H. Aea a me na kanaka o ke alii, mai Kona Akau a Kona Hema; nana aku i kahi haole o Hoaeae e hiki wale mai ana no, e olelo ana kekahi poe a pau ana ka poe kipi i ke pio, no ka mea, makena ua nui o na kanaka maluna o ka lio.
Ua weheia na laina elua ma ka hai ana mai o ko L.K. apana o Kau J. W. Kupakee Esq., ma ka hele ana e hoopuni i na laina elua apuni na hale o Kaona, alaila, hele ka Luna makai e kamailio ma kana oihana, a i haunaele, e hopu aku a hoopaa ka poe haunaele.
Kahea aku ka huna lepo o ke alii, ke koena a na puna o Kauai. Eia kahi ninau. Pehea la ma e hele kakou a okalakala mai me na pohaku? I mai la Lunakanawai o Kau e hana aku.
E hopu aku no makou i na alopeke, i na alopeka lulu, na mea i ino ai na malawaina; Pela no ka ke’lii manao o Iseraela.
A pau ka hoomaikai ana a H. Aea i ke Akua, o ka hele no ia o ka huakai, ma Kona Akau kekahi laina, a ma ka aoao o Kona Hema kekahi laina.
I ka hele ana a hiki ma ka aoao pono o ka lanai o ka hale pule o Kaona ma, o ka pahi no ia o ka pohaku a pa ka Luna Makai Nui Nevela Esq., a me kona mau hope, a me na mea e ae o Napoopoo, a pakele mai na mea a pau, o ka Makai Nui no kai make anaa.
Ia manawa no i loheia ai ka make ana o Nevela Esq. Puehu luhi na laina a hoi hope. Ua hoomanaoia ka hana a ka poe kahiko, ae no i ke koa, ao no i ka holo.
E noke mai ana na kanaka o ke’lii i ke puhi i kau hale i ke ahi, aia ma na pakeke o na kanaka ka nui o ke ahi e puhi ana, o makou wale no koe H. Aea a me Rev. Kupahu, aole he ahi koe ma ka pakeke o na ‘ole wawae a me kekahi poe e ae paha.
Ua ike makou he wahine e holo mai ana maloko mai o ka hale, ua a ia ma ke kala o ka hale ke ahi, ua komo maua me kekahi kanaka o Kona o Kamai, e huki ana e lawe i waho, aia puka mai ka mai potoo wiwi io oe i waho, o ka hiki mai no ia o kanaka me ke kaula paniolo maluna o ka lio hulu ulaula, a hoonei mai, hala wale ae no. Ia manawa ike aku au i ko’u mau hoa, aia i kai aku o kahi o Kaona ma e hopuhopu ana i ka wahine, oia o H. Aea a me Poheepali.
Ua pomaikai ke kanaka he iwi ka nui, mai paa i ke ahi, ia mau po no ka make ana a ke kanaka mai potoo ma ia mahele.
Ko makou holo no ia a hiki i Waikiki, o ka ua wale no ia i ke ahuawa a kuka puolo. Aole i hopuhopu aku i ka enemi.
ALUNA AHIAHI.
No ka nui o ka uwe o na kanaka i ka Luna Makai, kii hou no makou i ke kupapauo Nevela Esq., e lawe mai, aole no i loaa, make hou no kekahi o makou o Kamai ma ka aluna ahiahi.
Ma ka hookipa maikai a ko’u hoa imi naauao S. Makaike, ma kona hale no au i noho ai a ike i na hana a ka poe kipi, i ka pomaikai o na moopuna a Kamehameha I, i o a ia nei e ka poe kuaaina hilahila ole. E oni wale no oukou i kuu pono a aole e pau wahi a ka Lani mua imua o Kaikioewa. Ua kipi ia no e Kekuaokalani ma Kuamoo aole no i hiolo ka pono o Kamehameha I.
Ua kipiia no e Kiaimakani ma Kauai aole no he lanakila. E hiolo anei ke aupuni palapala o ka Moi Kamehameha III, ia oukou e na kuaaina?
I mai o Paulo, E hiolo anei ka oiaio o ke akua i ko lakou hoomaloka?
KUAPEHU.
Malaila ka noho ana o ke Kumu makua Rev. J. D. Parisa. He wahi maikai, oluolu i na makani mai uka mai o ka nahelehele (peehu nainai i na makani mai uka mai o te vao). Ua kupuia o waho e na laau haole a pani ka pa hale, e kuhi ana au he mau kumu koa iau kani, eai ka he mau laau no ka aina e.
KEALIA.
Okatoba 20. Haalele ia Kuapehu a hele ma Kealia, malaila kekahi ekalesia o ke Kahu makua o Kona Hema, ma ka hookipa ana o D.H. Nahinu ma kona hale. Ua hoomaka ia ka halawai ma kakahiaka, he nui no ka poe i hele mai i ka halawai me ka manao maikai, me na maka oluolu, a hiki mai ka pau ana o ka halawai.
KAPALILUA.
A pau ka halawai ma Kealia hele no au ma Kaplilua ma ka la 22 o Okatoba. Aole he kahu aia no ma Napoopoo, no ka pilikia o na keiki i ka mai. Ua hookipa mai kekahi hoahanau J.W. Kuaimoku ma kona hale me ka malu maikai.
Ma ka Poalima ae Okatoba 23. Hele nui na kanaka o Kaplilua me J.H. Koni ma ke kaua kipi a J. Kaona ma Kona Akua. Ua noho au a Poakolu, hele ma ke kaapuni malihini, no ka mea, ua loaa ka lio. Ma ke Sabati 25 Okatoba. Hele mai ka aoao ma Kona Akau o Kapalilua i ka pule, a o ka aoao hem aole au i ike i ka hele nui ana mai i ka pule, ina ua hele mai a makapo au no kuu ike ole ia oukou.
Ua piha no ka hale ma ka pule kakahiaka, aka, he loihi ka hele ana mai a na kanaka, a loihi no hoi kahi i ku ai ka hale pule.
I kuu hele ana ma ka Poakahi 26 Okatoba, a komo i ka mala ohia lehua, aole he ike ia aku o ke kai, loloa ka ohia lehua, nani i mea laau hale koa no Fatuhiva. Ina hoi ilaila pono loa, he ole loa no, aole lehua loloa.
Pau ka mahalo ana ia luna, i huli iho ia lalo, makena ua awa ihu, he mau mala nui e kupu ana, oia ka mea nui o lalo e kupu ana ma ka lepo. Ina e pau i ka inu ia, makole loa na maka, nakaka ka ili, aole loa iho la.
NO KAU.
Aia a hala ka okana o na Kona, alaila, haupu ae au i kona mau pohaku pele, a me kana mau pohaku pahoehoe pele, mai Kona Akua a Kona Hema, he nui loa mai o a o.
ALANUI HOU O KAU.
O ka hoomaka ana e kaawale o Kona me Kau, he pohaku pele ka mea nui mawaena, a hele aku ma ke alanui hou o Kau he pololei maoli, mamuli o ka hooponopono ana a ka Luna alanui Mr. Toma.
A no ka pololei loa a me ka maikai o ke alanui i uhiia me ka lepo a nalo ke a pele, he hikiwawe ka holo ana a ka lio, me ka hopohopo ole o ka manao o eha ka wawae o na lio.
E holo ana oe a hiki ma ke oioina, nana aku no oe o kela oioina, a pela mau aku ka pololei me he rula la na ke kamana. “E pono no e mahaloia ka luna alanui o Kau.” A e hoohalike kekahi poe Luna hana alanui e like me ko Kau, i makepono na dala o ke aupuni. O ka inoa o ia—a, a ka pele nona keia alanui pololei Papaleokamaewa.
KAHUKU.
No Kau no ia he ahupuaa, aia malaila kahi i pau i ka pele i ka malama o Aperila 1868. I ka nana aku i kahi i puka mai ai ka pele, he uuku ke kumu, he palahalaha loa ka puka ana i kai, ua hele kekahi pele ma kahi kanaka ole, a ua hele kekahi ma kahi o kanaka, ua poaiia kekahi hale a puni e ka pele, aole i a mai i ka hale a puni e ka pele, aole i a mai i kahale a pakele pu ka hale a me ke kanaka, pela no ka hale pule o Kahuku ua puni no i ka pele. E hoomaikaiia ke Akua ma na mea a pau ana i hana ai.
He aina momona o Kahuku a me na wahi a pau o Kau, he mea ole i ko ke Akua manao, e like me kana hana ia Sodama a me Gomora.
WAIOHINU.
Malaila kahi i noho ai o Rev. J.F. Pogue, a hiki mai keia olai nui ka Kau, alaila, ua ikeia ka hana a ke Akua malaila, ua pau ka Hale pule i ka hiolo, ua hiolo pu hoi me na hale noho, aka, o na hale pohaku ka hiolo nui ame na pa pohaku, he wahi poino uuku no na hale laau a me na hale pili, ma ka pa hale o J.F. Pogue ma he momona i na alanui, he uliuli i na mauu ano like, me ka wai e kahe ana mai luna mai.
Hookahi no ano nui o na olelo a kanaka no ke olai. Aole e hiki pono i ke kanaka ke ku, ke hele, he luli wale no me he kanaka e hele ana ma ka moku, a luai, pela no ke olai ka luai.
ULUKUKUI O WAIOHINU.
Okatoba 29. He Poaha ia. Ua launa mai na kanaka malalo o keia ulukukui a malamaia ka halawai me ka malu maikai a hiki i ka pau ana, aole no he mau paka-ua mai luna mai.
Ia manawa no lohe aku au i ke Komite Mr. Toma e kii koke na hoahanau i ka papa o ka halepule e houluulu a lawe mai i uka, no ka mea, aia no ma kahakai ka waiho liilii ana. Ua ae kela mea keia mea o lakou me ka oluolu.
Ma ke awakea o keia la, haalele au i ka hale o Mr. Toma kuu wahi i hookipa kino ia ai i na la elua, me kona haawi pu mai i hoki e hele ai a hiki i Puna.
Nani ka maikai a me ka oluolu.
O ka noho lokahi pu ana o na hoahanau.
HONUAPO, NINOLE, PUNALUU.
Ma keia mau ahupuaa, he kakaikahi na kanaka i koe ma kai, ua pau ka nui i ka holo a noho mauka. No ka mea, ua pau ka nui o lakou i ka make i ke kai mimiki i ka malama o Aperila i hala aku. I mai na kamaaina, he mea weliweli ka hiki ana mai o na hana a ke Akua maluna o na kanaka ma keia mau inoa e kau ae nei maluna.
HALE KUAI BAKA.
Ua kukulu ko Honuapo, he hale kuai leka, nui ke dala loaa mai ia lakou ma ka leka, a he akaiki ko lakou, no ma mea, he nui ka waiwai e loaa mai.
Mai keia mau aina no, ua hoomaka no lakou mamua aku e hoowahawaha i na hana a ke Akua e holo ai kona aupuni. Ua kaupaona ia e ke Akua ko lakou waiwai ino, a hooleiia maloko o ke kai mimiki a pau no i ka minute hookahi ko lakou hale kuai baka he 30 kanaka e make pu.
MAHINA HOU.
Ma keia mau aina ekolu, a o ko Honuapo paha. Aia a he pule mahina hou aole e hele i ka pule, o lilo ke dala i ka mahina hou. Pela lakou e minamina ai a hiki mai ke oiai a me ke kai mimiki a pau koke na dala he $80.00 kekahi, $100.00 kekahi, $200.00 kekahi a pela aku. O ke dala a ka poe haawi pinepine i ka mahina hou, ke waiho la no me ka lilo ole.
Nolaila, mai pi, mai ke, mai auwaeoo, mai lae oo, mai lae paa, mai lae ula, mai ihu pi, mai ihu nana, mai puhalauoo, mai puikaika, mai oolea, mai paakiki, mai ike ole, mai nana maka, mai a-oa, mai opu keemoa, mai opu loa, mai opu heha, mai namunamu, mai namu, mai nawa, mai huli paia, mai ououkuono, mai ku wale, mai hele wale, mai moe wale, o moe loa ke kane, o nana wale ka wahine, o moe loa ke kane, o kie wale ka wahine, o moe loa ke kane, o pupuu wale ka wahine, o moe loa ke kane, o hapuku wale ka wahine.
E ala e na makamaka i koe! E hoomanao i ka hapaumi o ko waiwai, a hhawi no ke aupuni o ke Akua.
KEAIWA, KAPALIIUKA.
Okatoba 30. Aia a kakahiaka o keia la ike pono ia ka aina, he maikai, palahalaha k@pono no ke nana aku, aia mauka, he kakai lapa e moe loihi ana.
O ka mea kupanaha a’u i ike ai, o na hana weliweli a ke Akua ma keia wahi, ua uhiia e ka lepo maluna o ka aina, ua olelo mai na kanaka e noho nei i ka poe i make 31, he 13 kane, 18 wahine.
I mai na kanaka, i ka hoonaue ana a na olai i ka aina i na la ekolu, ua ike no lakou he ano lahilahi ka aina e holu wale ana me he pili holu la i ka makani. I ka naha ana mai o ka lepo mai luna mai o kahi kiekie, o ka lele mai la no ka ia me manu la a loihi loa, haule like maluna o na hale a pau na kanaka i ka make i haiia maluna. Ua like paha me 3 mile ka loihi, mai kahi i puka ai a hiki i ka pau ana. Apreila 2, 1868.
He lepo wale no mamua, aia a ua ia e ka ua pau ka lepo koe ka pohaku nui, alaila, hoi ikeia na kumu ohia lehua me ke kumu pu mai no. Ke kahe nei ka wai ma kela wahi i puka mai ai ko lakou hoomainoino, aole i ikeia nakupapau o ka poe make.
Ehiku, ewalu, kapuai ke kiekie o ka lepo ma kekahi wahi, a he emi mai ma kekahi, eono a elima kapuai ke kiekie ma kekahi.
MALAMAIA KE SABATE.
Novemaba 1. Ua hele nui mai ko kai poe a me ko uka iho i ka pule Sabati ma Keaiwa. Ua piha pono ka luakini, aole no i pau loa mai no ka mai kunu, ua ike hoi au ia lakou ua makaala pono, no na hana o ka po; a me ka puka ana mai o kakahiaka ma na aina Pegana.
Ua haawi mai lakou he mau dala ekolu a me akolu hapaha $3.75.
Ma ko’u mau la ekolu ma keia kihapai e hoonaue ana no ke olai, ma ka hale no au o kuu hoa lawehana ka noho Rev. J. Kauhae, ma ka malama ana S. Kawaa kekahi hoahanau a me kona mau makua. A ia Rev. J. K. ma Kona Hema no ka mai o kana keiki ko laua noho malaila.
KA LUA O PELE.
Nov. 2. Monede. Haalele au ia Keaiwa, Kapaliiuka a hele akua ma kahi i kapaia ka lua o Pele; a ma ke awakea hiki malaila.
Ma ka lawe pololei a kekahi mau hoahanau ua pupu, Iakoba, Kaonohi a me Aua. Ua hiki pono makou maluna o Uekahuna, oia kahi kiekie e ku ai a nana ia lalo o ka lua ponoi o Pele.
I ka nana pono ana me ka ike maka, ua hoopiha pono ia kalua a piha e ka Pele, ma ka pali o Kamohoalii a ku pono ilalo, ua koe ia wahi aole i piha i ka Pele, aia ma ka aoao makai kahi e a nei ke ahi a ka faafio tatu o te ua, (luahine kahiko o ka lua.)
HALE O MR. KAINA.
Malaila ko makou hookipaia e moe. Aia mauka o ka lua o Pele ka hale, he mile paha ka loihi mai ka lua aku. Ma ka hora eono o ke ahiahi, o ko maua iho no ia ma ka lua ponoi me Mr. Kaina e nana i ka a ana o ke uahi. E hele aku ana maua, e punohu ana kona uahi ula loa maluna ae o Uekahuna, a hiki pono maua i ke kae o ka lua,makena ke ahi e pii ana iluna, e kokolo ana ma na aoao e haku nua mai ana me he nalu la o kai o Makaiwa.
Aiwaiwa ka halulu o lalo, ka hakiu lua, ka nakeke, ka nakolo me he pu kuniahi la e nakolo ana i na pali o Makana.
He makana no ka’u mailaila mai, he pohaku pele a me kona hala lepo, eia ma kuu pakeke.
Aole i pau.
Naue ana e ike i ka Mokupuni o Kaululaau.
(Ka pua ana keia o keia Hele Malihini.)
MAUNALEI-UKA.
Poakolu la 17 ae hiki i Maunalei. Ia makou i hiki ai i laila a ku iluna o ka pali, lele iho la o Mr. Naeole a me Mr. Naihehau mai luna iho o ka lio, olelo mai ko maua mau kamaaina, “heaha ka olua mea i lele iho la i lalo,” aohe o maua ekemu aku, hmo ke ae la ko laua nei kamaa. “I wehe ia ae la ke kamaa i ke aha?” ke ino nei laua nei i lalo o ka pali a mahope ae laua. Ua mile a oi ka loa o keia pali.
Ua aneane like me Wainanu i Hawaii ke ano o keia aina kahawai ka noho. He aina momona o Maunalei, uala, ko, maia, alani, karo, ua ai makou i kekahi o na hua momona o keia wahi, a ua nonoi na kamaaina o ka hale, karo, alani, ko na mea i hoihoi ia.
Ma keia wahi wale no o Lanai i ulu ia e ke karo. Ua paa i na kaupapaloi karo, ma kai iao o kahi i hu mai ai ka wai a kahi i nalowale ai. He mau hale maikai no ke ku ana, he mau wahi luahine wale no ka i loaa aku ia makou. O ka hora 11 ia kakou, me he la he kakahiaka ia i ko laila poe, no ka mea, kiei ae no keia a me keia kela paii malu iho la no. Nalo se la ka la i ka pali, haalele makou ia lalo, uwalu aku ia me na lima a hiki iluna, kau iluna o na lio a hoi aku.
Aia hoi, ia lakou nei i hiki ai i ka hale, ale mai la ko makou wahi pee poni. I ka i ia ana mai, e kali ia ana oukou e ka liihune. He aha wahi a makou? Hai ia mai la. Ua hoomakaukau oia he wahi mea pana, he mau wahi palena me na barela poi, no ka mea, ua makemake oia e lohe i kekahi mau leo himeni. Ua hele makou i laila e hooko i kona makemake. I ka poelele loa ana iho, piha mai la o loko o ua wahi hale kua nei a hu i waiho kanaka, e hoʻolohe i ka hoene o na leo o na manu o Harona.
No ka mea hoi, he mea hou ka himeni i ko laila mau wahi ili-ulaula. He wahi kahuna ka keia Kailihune nana i hoomakaukau i keia mea pama, pela kana olelo ma kona mau manao hoi. Aole ia he kahuna ma ko kakou aoao hoomana, aole ma ka Pope, aka, he Molemona oia, oia hookahi ka mea o Lanai i koe ma ia kuhihewa.
He mahalo ka lakou i haawi mai no makou, me ko lakou paipai mai ia lakou nei e hele ma ke ala e hiki aku ai i ke awa lai o ka lani, a pela aku. He mahalo ko makou no ia mau olelo paipai a na kamaaina. Ke haawi aku nei nae na malihini i ko lakou aloha lua ole no ka mea nana ia mea paina a makou i nuu iho ai a koe aku, me ka poe hoi a pau i akoakoa ae i laila.
Poalima la 16, haalele na malihini ia Pawili, a o
LAHAINA KA IHU
Owehewehe mai la kaiao, haalele i ka malu hale o Mr. Robeta a me Mrs. Perisetila, a me ka ohana holookoa a pau. Ma ka lokomaikai no o keia ohana a me Pr. Pali-opio, ua hooili ae i na malihini iluna o na lio, a nolaila, no na ohana ka hooilina pau ole o ko na malihini aloha a kau i ka pua aneane, no ka mea, na ia ohana i malama lokomaikai mai i na malihini iloko o na la i hoike ia maluna.
I ka makaikai ana a puni ka mokupuni o Kaululaau, he mahalo wale no ka naau, aohe mea a ka naau e hookuemi hope ai a ku nana. Eia kekahi mea i mahalo loa ia e na malihini o na kamaaina a puni. Eia ke ano o na kamaaina, he oluolu, he aloha a me ka hookipa. I ka nana ana i na kamaaina a puni hookahi o lakou ano, me he ohana hookahi la a ka makua; ke maalo ae oe ma ka ipuka hale, o ka heahea ia mai la no ia, aole no ka uuku o ka ai a aua iho, oiai he uala ka ai nui malaila.
I hiki mai hoi ka hana i kalu i olelo mua ia ae nei no ke ino, e hana hou ia ana. O Mr. Henry ka Luna aupuni; ua aneane 20 paha anana ka loa, a elua anana ka laula o ke alanui. Ua kipapa@a me na pohaku, a he keu aku ka maikai. Ina e hiki loa ae i uka e hiki ana ke kaa i kai o Manele.
Kau mai la no maluna o Talulu Lani, i hoe wale ia mai no no ka makani ole, a ike pono ia mai ana ka hale kau kukui o Lahaina, o mai la ka pea o ka waapa o makou, pa pono iho la hoi ka makani Maaa mahope, “Wehe i ka lau o ka Ulu o Lele, Kani e Molokai Bell.” Me ka mahalo.
Maua na Malihini {M.
K.
Snow Hill, Olowalu, Nov. 27, 1868.
Pau ka noho pili ana me na hoa a ME KE KUMU.
E KE KUOKOA E; ALOHA OE:
He leo aloha e koi ana, i na la hope o Novemaba, hiki ana ua leo la imua o ka’u kumu Rev. W.P. Alexanedero Wailuku. Mai kekahi haole mahi ko o Hana. A. Uaua, e hele aku kekahi me ia lawelawe pu me ia ma ka oihana kula, a me ke kokua pu me na kamaaina o ia ekalesia, ma na hana a ka Haku, ke oluolu pu na kamaaina.
Ma ka la 10 o keia malama, haalele au i ka malu he Kuawa o Wailuku, honi aloha pu na lima o ke kumu a me ko’u mau hoa kula i hoomanawanui ai ia aina malihini o ka noho ana.
Ma keia hele malihini ana, owau a me ka’u wahi alii wahine, me na puolo ma ke kua e hele kuoe ana i ke ala me ka waimaka. Ma ka hora 10 o ke kakahiaka oia la i hele ai, hiki ma ka ae-kai o Koiele, kuu na wahi puolo, a hoomaha malaila, nonoi mai kuu wahi hoa hele, e hoomaikai kaua i ka Haku ka mea nana i alakai i keia ala malihini, ua pono ia manao imua o maua. Ma ka lokomaikai o kekahi keiki o ia wahi, ua hookipa kela ia maua ma kona hale e ai; a honi lima aloha pu me lakou a haalele aku la, me ke kamaaina ko maua mahalo.
E huli ana ke alo i Ulupalakua, me ka manao e pae ahiahi ko maua mau wahi waa i ke awa o ke keiki oia uka io ano, aole ka ! e haule ana ka ka manaolana e ike ao ia home lai aloha a na manu. Ua ike ia aku ka pewa-laau o uka, haalele mai ana ka la i ka mea mehana.
“Hookui po ana Kamehameha,” ia maua, ma ka hora ewalu o ka po, hana maua i ka pili pa o Ulupalakua iloko o ke kalai o ka pouli, halawai kekahi kamaaina oia wahi, me ka ike ole aku he maka he maka, ma ka leo ka papa leo ana a hoike aku maua he malihini. Ua hookuuia maua ma kahi o Puu kekahi Luna ekalesia o laila. Ma ka la 11 ae, ua aua ko laila mau kamaaina e noho a pau ke Sabati malaila. Ua akoakoa mau mai na haole, pake, ka poe kanaka o Maikonia a me na kanaka maoli ma na halawai iloko o ia mau ahiahi a me ka la Sabati. Ulu pono na hana a ka Haku ma Ulupalakua, ua kokua na hoahanau o laila i na malihini hele wawae i ka lio, ke dala, ka mea e oluolu pu ai ke ola kino.
Poakahi la 14 o Novemaba, haalele ia Ulupalakua, ma ia hele ana, he nui ke ino o ke ala hele, he ao, he pali, no laila hoomau ae la au i ka olelo o lohea i kana wahine, “O ka maikai wale no anei ke loaa i ke kanaka, aole o ka ino pa kekahi? E hoomaikaiia ka inoa o ke Akua.” Nani ka hana a ke Akua i na mea ulu o ke kula a me na puu, na awaawa, manomano na mea a Iehova i hana ai, ma keia huli o Maui Hikina.
Ma hora 4 o ke ahiahi hiki ma Nuu, ua kokua mai o Luka Manu i na malihini ma ke alakai ana i wahi e hoomoe ai na poe o kanahele ia po, ua hookipa aloha mai o J.W. Kawaakoa ia maua ma kona home. No ka mea, he hoa aloha pu ia no na malihini ke kipa malaila, me ia ko maua mahalo.
Ma ka la 15, haalele ia Kaupo, ma ia hele ana ua nui na pali, ua kahawai hohonu a ahe luhi maoli. Ma ka lokomaikai o Iosepa, ua hookipaia ia malihini ma kona home, me na mea Kupono e hooluolu ai i ke ola kino o keia noho honua ana, ua moe malaila ia po, ma ka la 16 ae, ua halawai me ka hila Kahu ekalesia Rev. Puhi, ua launa oluolu pu me ke aloha. E like me ka mea i papapapa ia ma Halela “Nani ka noho oluolu pu ana o na hoahanau, ua like ia me ka poni maikai, ka mea i kahe iho ma ka umiumi, ma ka umiumi hoi o Aalona, e like hoi me ka hau o Halemona, ka mea i haule iho ma ka mauna o Ziona.” Ma ia la, haalele ia Kipahulu, hiki ana ia Hana, hora 4 halawai me ka halo wili-ko. A Ununa, a kahi no a honi pu ua maka a me na lima, a aloha aku a aloha mai me ka oluolu pumehana, e like me ka makamaka Hawaii, pela no keia haole. Oia ka mea nana ka hana i alakai i ko oukou wahi makamaka Hawaii, e hapai pu mk ua kamaaina i ka hana nui a ka Haku.
Aloha e na hoa Karistiano a pau,
D.S. KAHOOKANO.
Hana, Maui, Dekemaba 17, 1868.
Hoike Kula Sabati ma Kaanapali i Maui
Ua hoike no ke Kula Sabati o Kaanapali nei ma ka la mua o Ianuari, oia ka Poalima. Ua ane kanalua iki no ka manao no ua la nei. Oia ke keakea ana mai o ka ua me ka makani iloko o ka bebedoma hope o ka makahiki i hala, a hiki i ka la pau, oia ka Poaha; e pupuhi ikaika ana ka makani me ka ua pu. A ma ka wehe ana ae o ka wanaao Poalima, oia hoi ka la mua o ka makahiki hou, akahi no a ikeia aku e kanahui iki mai ana ka makani a me ka ua, a mamao iho la makou, ua ae la no na h@@a o ka la hoike Kula Sabati. A ma ka mehana ana ae o ka ka la i hoikeia maluna ae, ua akoakoa pu mai na kumu me na haumana Kula Sabati ma ka luakini h@@lep@p@ ma Kahana i Kaanapali nei. Aole no hoi i pau loa mai na haumana ma ia la, ua noho aku no kekahi poe, a he auwana wale iho no hoi kekahi poe. Aole i kai huakai na haumana. Kula Sabati e like me ka mea mau; ua akoakoa no na haumana, a hoomaka koke ia na hana. Hoomaka ka hana me ka himeni ana, “Holo ka moku.” A pau ka himeni pualu ana o na haumana, ua pule o Rev. J. H. Moku, Kahu o ka Ekalesia o Lahaina, a pau ka pule ana, ua hoomaka ia ka hoike pakahi ana i kela papa keia papa e like me ka makaukau a ke kumu i ao ai ia lakou, a me na Kimeni i hakuia no ke Kula Sabati. Ua pii ae no ka makaukau o na haumana ma keia hoike ana, i ko ka hoike mua ana. Aka ua oi aku nae na haumana oia hoike ana mamua o keia. Ua nani no kekahi mau himeni i meleia mai e kekahi mau papa Kula Sabati ia la, ua lena, a ua olioli ka manao. Aka, hookahi nae o’u mea i mahalo loa ai, o ka himeni a ka papa o na elemakule, oia ka Himeni 2 ma na buke hou; a pau keia himeni, ua hoomaha iki ua papa hapa@ea nei, a pau ka naenae o ia himeni ana, ua ku hou a himeni i ka Himeni 76 ma ka buke hou. Nana aku nunulu loa ka leo o na elekule. Ua umi a oi aku na himeni i meleia ia la. O ka lua o na mea a’u i olioli loa ai; o ka paanaau loa o na pauku Baibala i ka papa o na luahine, ua hoopaa kekahi he mokuna okoa, a ua heluheluia me ka pahee loa. Ua nani a ua maikai na hana ma ka la hoike Kula Sabati. He mau haiolelo kekahi i hookaawaleia no ia la, o ka haiolelo mua oia o W. Kahookaumaha, a o kana kumumanao, “ No ke Kula Sabati. 1. Kona ano. 2 Ka waiwai oia hana. 3 A me na mea e holo ai ke Kula Sabati. A o Mr. H. Gonant. Ka lua o na hailelo, o kana kumumanao “E lilo e ka lani a me ka honua,” aka, o ka’u mau oelo aole loa ia e pau.” A o Mr. Mahoe ka hope loa o na haiolelo. “No ka Wai.” kana haiolelo. Ua alakai oia ma ka wai maoli, a ua hoopili ae ia Iesu Kristo ka wai e pipii mau ana i ke ola mau loa. A pau ia, ua himeniia ka himeni hope, “Mai Paupaualo Oe.” A pau ia himeni, ua paipai mai o Rev. J.H. Moku, a me Rev. M. Kuaea. Ke aie nei na haumana Kula Sabati i ka laua mau olelo paipai momona. A o ka pau ia o na hana.
W.K. KUALILILEHUA.
Kaanapali, Ian. 6, 1869.
Na Dala Kokua aloha a na Ekalesia KRISTIANO, A ME KA POE I PIHA I KE ALOHA, NO NA EKALESIA NELE LUAKINI OLE O KAU, HAWAII.
O wau o ko oukou Komite ohi dala no na Luakini o Kau, Hawaii. Ke hoike akea akua nei au mai Hawaii a Niihau, iike mai ai oukou e o’u mau hoahanau aloha i ka nui o na wahipana dala i loaa mai ia’u. A eia malalo iho nei.
Na na hoahanau o Waikapu, Maui, 93 25
“ “ “ Lahaina, “ “ 62 50
“ “ “ Kaanapali, “ 11 50
“ “ “ Kawaiahao, Oa 108 20
“ haole o Polelea “ 40 00
“ “ o Waialua, “ “ 31 00
“ “ o Lihue, Kauai 10 00
“ “ o Waimea “ “ 20 00
Na A.F. Judd (Alapaki) o Honolulu 10 00
“ E.O. Hall & Son “ “ 20 00
“ E.P. Adamu. “ “ 10 00
“ John Ii “ “ 10 00
“ I. Baretiett “ “ 5 00
“ J.T. Waterhouse “ “ 2 50
-------
436 95
Oia ae la no na wahi apana dala i loaa i ko oukou Komike huli dala, aole nae hoi i pau mai ka nui o na ekalesia i ke kokua mai. Ke manao nei au, ina paha e alu like mai kakou e o’u mau hoahanau i koe ma Hawaii a Niihau. Ke lana nei ko’u manao e piha ana no na dala i mamao ia ai e ka oukou mau Komike. Nolaila ke kahea aku nei au ia oukou e o’u mau Hoahanau Karistiano a pau i koe. E alu mai kakou i keia pilikia o ko oukou pokii ma Kau; e hoanu oukou i ko oukou mau dala. A e hooili mai ma Honolulu ia E. O. Hall ka Puuku o ka Papa Hawaii, a nana no e haawi mai @’@ mai kali oukou ia’u; aia hoi a pau ka oukou mau waha puolo i ka hooili mai ia E. O. Hall; ilala au e ike ai i ka lawa a me ka lawa ole, alaila, ma a hope aku e @@ @ kino aku ana wau iwaena o oukou e hula wahi dala hou ai, a @ paha oukou e kuupau mai ai i ka oukou mau wahi makana aloha no ka poe pilikia o Kau. Ua pau au maanei: a ke nane hele aku nei au ma ka ua ukiukiu a hoi mai, alaila, huli hoi aku ma ma ko’u Home oluolu i hope ia e ka ua haao hele kunihi mai e na pae pali o Waiohinu. Owau no ko oukou Hoahanau.
W. Thomas Martin
Komite ulu Dala no Kau
Honolulu Ian, 14, 1869
MEA HOU?
Hookahi Tausani Dala Makana
I HOOHOIHOI IA AI
KA MEA HOOMAU
HANA KULOKO HAWAII NEI.
$1,000!!!
Ma kea mea, ka @@@ Hookahi Tausani Ddala @@@@@@@aku @@@ e h@@@@ ai i ka waiwai ia m@@@ ka @@ @@ @@ LU SI AILANA ma keia Pua A@@. @@@
- 1- I ke kanaka maoli, a haole paha, i @@ ke kana a@@@@@@. Pulupulu @1 Ailana iloko o ka ma@@@. I@@@@@ (p@lup@lu) @@@@@ 20,000 p@@@ @@@ hua @@@ @@@ @@@@@@@@@@@@.
ELIMA HANERI DALA MA KE GULA:
($500.00!)
- 2- I ke kanaka @@@ a @@@ paha, ka ina @@ o @@ @@ @@@@ nui i ka Palu@@@ @@@@ @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ paona me ka hua no@@@@ i uku kaulele.
EKOLU HANERI DALA MA KE GULA:
($300.00)
- 3- I ke kanaka maoli a haole paha, ke kula @@@@@@@@@@@@@@@ Pulupulu @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ uku kaulele.
ELUA HANERI DALA MA KE GULA:
($200.00!)
O UA @@@@ NUI WALE @@ HAAWE @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ Ina he ano kanalua, “@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ aka nae wehi ia ai. @@@@@
H.M. W@@@
NA BUKE
I HOOLAHA@ E KA PAPA HAWAII.
Baibala Hemolele Nui ili gula nani no
Na kuhikuhi ma na aoao - - -$12 00
“ “ Nui ili eleele k@@@@ wai gula 7 00
“ “ uuku iki ih@ “ “ “ 8 00
“ “ Panana iki iho ili eleele “ “ @00
“ “ “ “ “ “ 2 00
Kauoha Hou ili gala nani me na hui @k@@@ 8 00
“ “ “ eleele k@@k@@ wai gula “ @ @@
“ “ “ “ “ “ “ @ @@
Ka@@oha Hou Hapa Haole, - - - - 75
Baibala Ohana nui nae na kii @@@hana,
“ “ ili eleele, M.H. 1843 - - - - -5 00
“ “ ili kea, M.H. 1843 - - - -2 50
Lima Hawaii 1848, me ke kanawai - - 25
“ “ 1855, - - - - - 25
Umu Leo Mele ili manoanoa me ke kanawai - 25
“ “ “ lahilahi - - - 12@
Moolelo Ekalesia - - - - 50
Haiao - - - - - - - 25
Hele Malihini ana, - - - - 25
No ko ke Akua ano - - - - 25
Lira Kamalii - - - - - 25
Hoike Palapala Hemolele - - - 25
Moolelo o Henari Opukahaia - - - 25
Hoike Akua - - - - - 25
Wehewehehala, - - - - 25
Ninau Hoike ili manoanoa, - - - 25
“ “ “ lahilahi - - - 124
Ui Kamalii Kula Sabati, - - - 124
Kumumua Kula Sabati, - - - 124
Haawina Kamalii Buke 2, - - - 124
Buke Lawe Lima, - - - - 124
Eia na buke haawi wale
Ui.
No Ka Aoao Pope.
Hoike Pope.
Ka Ekalesia Oiaio.
Palapala Liilii—
Helu 4 – Makemake anei oe i ke ola?
Helu 6 – E hele i o Kristo la.
Helu 7 – Ka hoi ana mai e ke Keiki Uhauha
Helu 11 – No ka hoohiki wahahee i ke Akua
Helu 16 – Ka Eehia ana o ka Ahaaina a ka Haku a me ka Papekiko@@@
Helu 17 – Mai hana ino i na Holoholona
Helu 18 – No ka mahi ana, kuai ana, a me ka inu ana i ka Awa.
Ka Davida Malo Kumumanao.
Ka Moolelo o Betimea Puaaiki.
L.H. Kulika.
Kakauolelo o ka Papa Hooko o ka Ahahui Euanelio o ko Hawaii Pae Aina.