Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 5, 30 January 1869 — Ka naenae aloha no ka mea i make. [ARTICLE]

Ka naenae aloha no ka mea i make.

Hookahi kani a ka leo o ka manu, Walaau ana iluna o Kahalauaola. I ao ae auanei aole keia, pa i o a ia nei aole, aka, lohea mai la aia me ke'Lii i Paiaina, pela ka hoka ana o na mau kaikamahine a ua Kaahumanu nei, a o ka hoka akahi keia. Hiki ana o Kaahumanu ilaila. I ko Kaahumanu lohe ana i keia mea, hiki ae la ia i kahi o ua mau kaikamahine nei ana, e hoka ana lakou la i ke ahuawa. I i aku ka hana o ka makuahine e kii hoi i ke keiki a lakou, aole nuku pane, a he kulou wale no ka kela keia o ua mau kaikamahine nei. Ia wa no hoi komo ana Ii ilaila mai ko lakou wahi mai, a pae ana ko Kaahuma-

moe mai ana ma ka hikiee, komo aku la o Kaahumanu mawaena o laua la, a hookahi ka moe pu ana mai o lakou i kahi hookahi, mai ka hora 10, a i ka hora 2 paha, aohe ae mai o ke Alii e hoi, a e hookaawale ae i ka wahine e moe pu nui la. A me he mea la e olelo ana iloko o ke alii. Ua haalele mai kau kaikamahine ia'u e like me ke kauoha a ko kane, nolaila au e ae ole ai i kau. Pela paha, laua i lawe ai i ka olelo a na Nene, i ka hoi ana Inele, Inele. Aka nae, he mea pono nae ke noonoo i keia mea, i ka pilikia maoli o na makua i na keiki hoolohe ole la, a o ka hope o ua mau keiki hoolohe ole la, he hopena omino o ka hanau ana, i mea e ko ai ka ia la olelo, o ka haalele i ka ulaula waiwai a lilo i ka ulaula waiwai ole, aole no hoi o ka ole a koe mai. Hao koala ka makani la pau loa. E waiho ike ae paha kakou e na hoa i ka noonoo i ka moolelo o ka Mea Kiekie i hala aku la. A e kamailio ae kakou no Kaahumanu. A no ka mea, ua ike ae nei kakou i kona ano makee haku. A owai ia haku ana e ao aku la i kana kaikamahine hookuli. A he kuli io no i ka kakou ike. O keia paha, o Keopuolani, he poolua ia Kamehameha me Kiwalao, a me Liliha, a me he la me ia o Kamehameha i kapae ai i na keiki a ka lakou kaikamahine, he mau keiki na Kamehameha II a me Kamehameha III no kona manao hoomau i ke alii ma na moopuna a laua, mamuli o lakou iho na kupuna, na makua ma kekahi ano alii, a pela paha oia i kau-

nu leo ia ia, "Ma–i." I i aku nei ka hana ia lakou nei e kii hoi i ke keiki a lakou e hoi mai, aohe pane; ka mea o ka lilo i ka ulaula waiwai ole, haalelea iho ka ulaula waiwai mai ka makua mai, a ke kulolou nui nei. E haele kaua i ke alii a kaua, ua hiki ole ae nei hoi lakou nei. HAELE ANA O KAAHUMANU LAUA O II. I ka hiki ana o laua ma Paiaina, ua lua-u! loko o ka hale i na hulumanu, a aia no ke alii me H. K. Kapakuhaili, e

oha ai i kana mau kaikamahine i loaa ia ia me keia mau kaikuwahine ona, oia ua Kaahumanu nei a me kona mau hoahanau nana ua mau kaikamahine nei, oia o Kamamalu a me Kinau, no keia mau mea e ike ai kakou, ua kupono no ko Kamehameha hoonoho ana i kana mau kaikamahine i mau wahine na kana mau moopuna, i mau ai ke alii ana ma ona iho, a ma o lakou iho, e like me na hahaina mua ana ma keia wehewehe ana. Nolaila, ua hoopololei loa o Kaahumanu i kana mau olelo ana imua o na kaikamahine ana, ua hewa ko lakou hoole i ke kauoha a ko lakou makuakane, aka, ua apono ae oia ia Kamamalu i kona hooko ana. Nolaila, ke ike nei kakou, ua ane kaawale e like me ka Kaahumanu, no ia mea, ua pono no lakou e hooko i mau ai ke alii ana o lakou a mau aku.

No ka mea, ua like no na ano alii ana o lakou ma kekahi ano, a pela ma kekahi ano, pela no na kapu, ua okoa a ua okoa, o ke kapu moe la, aole ia kapu e hele pinepine i ke ao, o pilikia ua kanaka, nolaila ma ka po wale no ka wa kupono ia kapu e hele pinepine ai. Aka o ua kapu moe la, no ka wa kaua hoahanau e pili hahana ana na aoao elua, e like me ke kaua ia Kakanilua nei, mawaena o Kahekili a me Kalaiopuu, a o Kiwalao ka mea nana i hoopau, no ka mea, iaia ua kapu moe la, a moe kela a me keia aoao, o ka pau no ia o Kapu ohi, elua keia o na kapu.

Aole no hoi i like keia kapu me kela aku la, ua manaoia, ua maikai ae keia, no ka mea he kapu hele pu no me na kanaka, a me na wahine, a me na kamalii. Ina hele mai ke kapu moe imua o keia kapu, alaila, he mea ole ka moe ana o na kanaka o keia kapu i kela, oiai e hele ana imua o keia kapu lakou. Aka, ma ke kua o ke alii nona keia kapu, kona wahi kapu he mau anana elua paha, aole kanaka e maalo ae malaila, o ka mea wale no e hali ana i na mea pili i ua alii nei no na ua kapu la. A ua kapaia he Kuapala ia wahi o ua alii la, no kona haawe ana i ka paia Ieie no na akua i ka wa pono oia wa. A pela no ke kowa ma ia wahi, a me na mea hele ae mahope o ua alii wohi la. A o ka mea e hali ana i na mea pili i ua alii la, e alo iki ae oia mai ka aoao mai o ua akua la.

A o keia kapu kai ili ae ma o Kameha-

meha I la, a i na Kamehameha hoi a pau e noho Moi nei, ua haawiia nae ua mau kapu la i ua mau Kamehameha nei. A ina paha e mau ana ia ano a keia wa, ike la oukou ia mea lapuwale, no ka mea aole o kana mai ka pilikia, aka nae, ua malama nui ka wa kahiko i nei mau mea no ka wa kaua. E pono paha e imi ae kakou i kahi i laha mai ai keia mau mea, a me ke alii ana e olelo nui ia nei mai Haloa mai, e like paha me Iuda iwaena o ka Iseraela.

A e lawe mai kakou ma kahi ao kanaka mai no. A ua oleloia ua hui keia mau kapu elua ia Keakealani wahine, ke'lii kapu o Hawaii. A o ke kapu wohi hoi, mai a Kanukanaiwilani aku mai Oahu nei aku, a noho ia Keakealani wahine hanau o Kalanikauleleiaiwi, he wahine, a no ia mea, ua ili ae ua mau kapu la i ka laua kaimahine, no ka makuahine ke kapu moe, a no ka makuakane hoi ke kapu wohi.

KA MAHELE ANA O NA KAPU. Noho ae ua Kalanikauleleiaiwi nei ia Keawe hanau o Kekuiapoiwa w., Keeaumoku k., Kekelaokalani w. Noi mai o Keawe i kapu no kana keiki hiapo no Kaeamamao i ua Kalanikauleleiaiwi nei, haawi oia o ke kapu moe, koe ke kapu wohi no kana mau keiki a pau. PII KE KAPU MOE IA KEOPUOLANI. Kaeamamao noho ia Kamakaimoku, Kalaniopuu, o Kalaniopuu noho ia Kalola, Kiwalao, noho o Kiwalao ia Liliha, loaa o Keopuolani. MAHELE ELUA. Kekuiapoiwa noho ia Kekaulike o Maui, hanau o Kamehameha, Kalola. Kahekili. Kekelaokalani noho ia Haae, Kekuiapoiwa elua. Keeaumoku noho ia Kamakaimoku, o Keoua noho ia Kalola, Liliha, Keoua noho ia Kekuiapoiwa elua Kamehameha, noho o Kamehameha ia Kaheiheimalie o Kamamalu a me Kinau. NA KEIKI HOU A KALANIKAULELEIAIWI. Kalanikauleleiaiwi noho ia Kauaua, o Alapai, Kalanikauleleiaiwi noho ia Lonoikahaupu, o Keawepoepoe, noho o Keawepoepoe ia Kumaaiku, o Keeaumoku Alapai Kaulunae. Keeaumoku noho ia Namahana hanau o Kaahumanu, Kaheiheimalie, Kaeaumoku, Kuakini, Piiia. Eia hou keia: Kaneikaheilani, he alii wahine ia no Kauai mai, e pili ana i ka mooalii o Lihue a me Kukaniloko, ua hiki mai oia i Oahu, a i Maui ma ia ano no paha, a hala i Hawaii kona hele ana; a ua loaa iaia he kane ma ia hele ana. A ua olelo ia, no Kekaha kana kane mua o Kahalio, a mahope, noho oia ia Kaaloapii, hanau o Kalelemauli. O Kalelemauli ka i noho ia Haae, loaa o Kamakaheikuli a me Haalou he mau kaikamahine laua. O Keoua noho ia Kamakaheikuli, hanau o Kalanimamahu. O Kalanimamahu ka i noho ia Kaheiheimalie, hanau o Kekauluohi. O Haalou noho ia Kekaulike, hanau o Namahana i haiia ae la maluna a me Kekuamanoha. O Kekuamanoha, noho ia Kamakaheikuli, hanau o Kalanimoku k, o Kamoonohu w, a me Poki k. Ma keia mau kuauhau alii, ke ike nei kakou, ua kupono no i ka Kaahumanu hoohaku ana i ka aoao mua a me lakou na muli; mai a Kalanikauleleiaiwi mai, a mai a Kekaulike ae, a mai a Haalou ae hoi. "Ka noho aupuni io o Kalaniopuu a me Kiwalao," i oleloia ma ka Moolelo Hawaii, mamua iho nei, a he kapai hoi o Kamehameha, wahi a ka mea nana ia moolelo. Aka, e ike ana kakou i ka oiaio o ia moolelo, no ua Kalaniopuu la ke aupuni o Hawaii. A no ka mea, ua ike ae nei kakou i ka mea nona kapu elua a kakou i kamailio aku la, mai kona mau makua mai, a ia Kalanikauleleiaiwi. A o ua Kalanikauleleiaiwi la ka i noho ia Kauaua, loaa o Alapai. A keia Alapai ke alii o ka mokuaina o Kona, ma Hawaii. Ua holo pinepine o Kekaulike kona kaikoeke e ike iaia, me kona mau wahi kanaka, e like me ka piha pono o ka waa-kaulua la, pela ka nui o kona mau kanaka.

Ua paipai nui keia alii o Maui ia Alapai, e kaua paani me kona mau kanaka, me ko Hona poe kanaka, a ua hana no laua pela. A i ke kaua ana, ua pau i ka eha na kanaka o ua alii nei o Maui, i ko Alapai mau kanaka. KE KAAPUNI ANA O KEKAULIKE IA HAWAII A PUNI. I ke ola maikai ana o kona mau kana-

ka, haalele iho la ia ia Alapai ma, a hiki aku la i Kau, a launa pu me ko laila poe alii; a no ka mea hoi, ua hai mua ia aku paha kana hana i o lakou la. A i kona launa ana me lakou, ua ae oluolu mai ko laila poe i kona makemake o ke kaua paani. A i ka hookoia ana, ua lanakila na kanaka o Kekaulike maluna o ko laila poe koa. A pela kona lanakila ana ma na mokuaina e ae a hiki i Hilo. Pela kona olelo ia lakou a pau, a mai kaua me Alapai kekahi o lakou, me kona hahai

aku, ua eha lakou i ko Kona poe. Ma keia ano paha kona waiho mua ana i keia mea i kana mau keiki, ke ku mai ka pilikia ma Oahu mai, e ku aku ia Alapai mamua o kona make ana, nolaila, ua kaulana maoli na kaua kokua ana a ua Alapai nei, i ke kaua ana a na keiki a kona kaikuahine o Kekuiapoiwa me kona mau koa, o kana mau keiki o Keoua a kona kaikuaana o Keeaumoku. Pela o Kalaniopuu i haele pu ai ia mau kaua, no ka mea, oia ka oi kelakela o ka ikaika, mamua o na kanaka a pau o keia pae aina i kela wa. Ma keia moolelo, ua kaulana ke'lii o Alapai no Hawaii, a malaila kakou e ike ai i ka mea nona ke aupuni o Hawaii, a penei no. I ka hiki ana o Alapai ma Hawaii me kana mau keiki, ua hanau o Kamehameha ma Kapaakai o Kokoiki ma Kohala, a ua lilo ia Naeole ua keiki la mai kona hemo ana mai ka makuahine ae; a mahope, lohe o Alapai, lilo iaia ua keiki nei me kana wahine o Keaka, a na laua i malama. HELE O ALAPAI A ME KEOUA I HILO. I ka hiki ana o ua mau alii nei a noho ma Waiolama i Hilo, ua loohia o Keoua i ka mai a make oia malaila. Mamua o ko Keoua make ana, ua hiki mua mai o Kalaniopuu mai Kau mai, mamuli o ke kauoha a kona kaikaina e ike laua, a pela no laua i ike ai. Mamua no hoi o kona make ana, ua kauoha e no oia ia Kalaniopuu, e nana mai ia Kamehameha ka laua keiki. Ua kauoha no hoi oia i ke kaikuaana, mamuli o ka ikaika e loaa ai kona pomaikai, me ka nana mai i ua keiki nei a laua, no ka mea, aohe makua e ae. A oiai o Keawe a Kunipo e koli ku ana i ka ihoiho kukui maluna pono o laua, a no ia mea, i hou ae la o Keoua i kona kaikuaana, E nana oe, aole loa i manao ia mai oe a me a'u ka lakou mea i hanai ai. (Aole i pau.)