Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 6, 6 February 1869 — Kumumanao a Rev. J. H. Moku i heluheluia imua o ka Aha Lunakahiko o Mani ma Wailuku, Oct. 22, 1869. Heaha la na hana kupono a na makua e hana aku ai i ka lakou mau keiki? [ARTICLE]

Kumumanao a Rev. J. H. Moku i heluheluia imua o ka Aha Lunakahiko o Mani ma Wailuku, Oct. 22, 1869.

Heaha la na hana kupono a na makua e hana aku ai i ka lakou mau keiki?

lioko o ke kummnanao. Ua īli iho ma-| 1 una o wa makua a me na kahu hanai ka poe na lakou n.i keiki na hana nui, o ke uo una, ka malama ana, ke alakai ana, a me ka hooponopono ana i ke kino a me ka manao o na keiki ma ka aoao e pomaikai ai lakou, no ka mea, " E ao aUu i ke kamalii i kona aoao a 1 kanaka makua oia, aole ia e huli oe mai laiU ae. M O na keiki, he waiwai a makamae ia a ke Akua i haawi like 010 mni ai i na makua mai o a o. Ua hoonoho ke Akua i kahu a i puuku na lakou e inalama pono i ka ke Akua waiwai oia na keiki—Mai kuhihuwa na makua na oukou iho nn keiki, nokamea, ua make kahi poe me ke keiki ole, makemake hoi kekahi poe i eha a i elima keiki, hookahi no nae i hanwiia (imi, noiuila, ma keia mau hoike, ua akaka, aole na knkou na keiki na ke Akua no, a ina na ke Akua »a keiki, pono na makua ke nmiama pono i ka ke Akua waiwai. Nolailn kakou e ninau ia mai nei e keia kumumanao, Heaha la na hana kupono a na makua e hana aku ai i ka lakou mau keiki? Ekolu mea e noonoo ai iloko o keia kumuinanao. 1. O na hana kupono n na makua e hana aku ai i na keiki. 2. O ka manawa e hana akuai na inakua. 3. O ka hope oia mau hana. E wehewehe a e hoomaopopo ma ka manao mua, oia boi. I. 0 na hana kupono a na makua e hana aku ai i na keiki. (I.) E hoonaauao \ na kciki,me keaoaku ia lakou ma ka Paiapala Hemolele. Kc ae nei kakou i kti pono ke hoouna i na keīki ma ke kuia kahi e ao ia ai i ka ike a me ka naauao, nole nae e pono i ka makua ke pihoihoi a paulehia wale maluna oia mea, roe ka noonoo ole i ke kahua a ine ka mole kahi e hookumu ia ai ka waiwai o ka ike a ine k* noiau, no ka mea, "E imi mua i ka naauao a loaa, me na inea a pau au e imi ai, e imi pu i ka ike a loaa, O ka maka'u ia iehova oia ka mole o ka naauao/' a me ka ibo o kan ponoai ka nanuao o ka mea nona ia. No īa men, elua mea nui a ka makua e noonoo ai mamua ae o kona hoouna ana i ke keiki i ke kub, kahi e ao ia ai ka naauao. O ka ioaa o ka ike a me ka naauao. 0 ka lilo hoi o ka naauao i uiea e pomaikai ai ke kino a ine ka uhane o ke keiki, oo ka mea, he waiwai nui ka uhane o ka mnkua a me ke keiki i ko ke Akua manao. \o!aila, mamua ae o ka hoouna ana o na makua i na keiki i ke ku!a, e pono ke nana i ke ano a me ka noho ana o ke kumu, no ka mea, i na he ona mina a he moekolohe ke kumu, e pono anei i na makua ke hoouna i ka iakou mau keiki maialo o keaoanaa ia komu? Kehoole aku nei au, aohe pono, no ka mea, e !i!o auanei ke ano a me na hana a ia kumu i aniani hooleleaka, a i hao makcneta e pipiii ai iioko o ka nnau a me ka manao o na kei. ki i ko lakou wa opiopio, o ko iakou poino no ia, e hke me ke ano o ke kumu pelaaua» nei na haumana. TeU hoi i na he hoahanau, a he haipule ouio na makua no keia aoao £udnelto, ke inaaao nei au, aohe pouo i na m«kua ke hoo*

| una i ka lakou mau keiki inaiaioo ke ao ana. ■ a me ka hoonaauao aoa a na kamu Kato!i-; ka a me na kumu Bihopa Enelani; o 2i!o ia I inea i a i pahele e hei ai ka pun-i o ka Jmakua a me kana keikī a haule i*ua i ka j hoahewa ia e ka Haku, no ka mea, pela na jkeiki a kekahi poe i hoouna iho neiiiokooia ! !maa kuia, no na makahiki ekolu a eha, a | j pela aku. Mai kuhihewa ew e ka makua o ■ na mea heiu a ine na buke hoonaauao e ae ; na inea nui e ao ia mai la i ko keiki, aoie pela, no ka mea, e pu-a mau ia ana ko keiki j i na manawa a pau i keia mana ai mulea j awahia ioa, o ke ao ia ma na inea piii i ke ano hoomana, ka hoopaanaau ana i na puie, e kuawiii ana i na Anela a i ka poe haipuie, ka iei ana ī ke kii me na pupu, ke kuhi-! kuhi ana la mea, a me na oihana he nui wa- ■ Je, ua pau ioa ia mau mea i ke ao ia i na keiki a kekahi poe ī hookomo iho nei noko ; oia mau kuia. i No la mea, ua hoohuii a paipai kekahi | mau keiki i ko iakou mau makua e haaieie [ i keia aoao, e lilo na makua i poe Kato(ika, | a iiaumana no ka aoao Eneiani. Oia ke aka-1 mai o kela mau aoao e hopu nei ī na keiki i ko iakou wa liiiii, a hoonoho iloko o ka lakou la mau kuia; i hiki ke pu-a i ko lakou wa liilii, a ao īa ma na mea pili \ ke ano: hoomana, no ka mea, ua ike iakou aoie e i ioaa oui na makua ma ka hnohuii ana i mau | haumana na iakou, nolaila, hooikaika loa ia> kou ma na keiki, no ka mea, ma keia hope aku, e iiio nuanei na keiki a na makua i hoouna iloko oia mau kuia i mau lala no ia mau Ekalesia. No keia hana a na makua i ka hoouna ana i na keiki malalo o ke ao nna a na kumu Katoiika a me na Hihopa, ua kue maoii no )a- j kou i ka berita o ka inanaoio, no ka men, i | ka wa a lakou i iawe inai ai i na keiki imua o ke Kahunapule e bapetizo ia lakou, ua hoohiki iho na makua e hooiiio a e hooiaa ioa i ke kino a me ka uhane o na j keiki na ke Akua Manaloa. E like me ka { ke Akua i ao mai ia ia kakou na makua, "O j oukou hoi e na makua, mai heonaukiuki i; na keiki a oukou, aka, e aiakai ia iakou ma j ka hoopono a me ka hoonaauao a ka Haku." j aka, ina ua ike oe ka makua he kumu naau- j no, haipule, noho pono, mai kaunlua i ka j waiho aku i ke keiki maiaio o ke ao ana a ia kumu, i na ua hiki ole i ka makua ke ao a ke mnlama pono i ke keiki, ua oi ka pono ke waiho ke keiki malalo o ke ao ana a na kumu haipule, i piha ka noau a uie ka manao o ke keiki i ka Mane lani. E like me Timoteo i liio ai i keiki hookama na Pauiol i kona wa opiopio, a piha ka naau o Pauio i j ka hauoli no kana keiki Timoteo. Nolaila, j i ka manao ana o na makua e hoouna i ka iakou mau keiki l ke kula, kahi e loaa ai Ua ike a me ka naauao, e hoouna i ke kuia ka* hi e ao ia ana ka Baibala. (2.) E ao aku na makua i na keiki i keia! a me keia hana e pomaikai ai ka noho ano. j No ka mea, e pono no na makua ke ao a | ke hoomaamaa ; na keiki i ko lakou wa lii-1 lii i na hana e pono ai ka noho ana, i maa a j walea na keiki i ka laweiawe me ko lakou i lima īho, i lilo hoi ia mea i mea e kaohi ai i | ke keiki i k» hele auwana ana i o a ia nei, j ke akamai a ke maalea ka makua i ka imi j ana i na mea e hoolakaiaka ai i ka manao o i na keiki, ma ke alakai ana ma ka pono. No ka mea, o ka nnau o na kamalii, ua like ia me ka aina i mahi ole ia, kupu mai ke kakalaion, ka puakaia a me na mea ino he nui wale. Inu mahi pono ia keia aina,; palau ia, hooknhe i ka wai, ulu na mea ka- J nu, uliuii, iiua mai i ka hua, pa kanakolu, i pa kanaono, pa hanrri, nui ka olioli o ka īnea ; nona kela aina, peia no ka naau o ke keiki ke ao pono m i kona wa opiopio, hoohua mai oia i na hua maikai he nui wale. E hoowahawaha loa aku kakou i ka hana a na makua naaupo, hoomiiiiani hoopuoahele i ka lakou mau keiki, a nawai e maiama, ia lakou ke make na makua? E lilo anei la- i kou i poe aloha aina a aloha iahui? Ke hoo-; ie aku nei au, noie ion, no ka inea, e lilonua-! nei lakou ! poe aea haukae me ka makilo.! He oiaio, u 0 ka iima hoopaialeha i ka ha-: na, he mea ia e ilihune ai." O ke poo o ka ! mea palaualelo he hale paahana ia no Dia-: boio. | Nolaila, i mea e pono ai a e pomaikai ai na keiki, pono na makua ke hoomaamaa i na keiki i kela a me keia hana e pomaikai j ai ka noho ana, i miki a eien lakou ke hiki ; aku i ka wa kanaka makua, a pomaikai !a-; kou. | (3.) E hoo|>ai no na makua i na keiki ke; hewa ka iakou hana ana. ! No ka mea, ina waiho wale ia ka hewa o| ke keiki me ka hoopai oie ia, ua like no ia 1 me ka ae o ka inakua i kana keiki ouku na- j aupo e koio ma'kae pali a hnuie make loa. | O ka iaau hnhau ka huipa kiani ma ka luna ; 0 ka makuakane a inakuahine pahn, e hoopololei ana 1 ka naau o ke keiki ma ka aoao i e pomaikai ni oia, he naaupo he paakiki, he : pakike ke keiki, aole e hiki iaia ke maiama j iaia iho, nolaila.ua oi ka pono i ke keiki ke 1 hooiohe i ka makua, ka mea i ike a i maa i j ke ano o ka noho ana; a i ole ke keiki e hoo* | iohe pono i ka ieo o ka makua, e hoopai no : ka makua me ke aloha a me ke kupono. | 0 ka hoopai ana i ka hewa o ke keiki ke- j kahi mea pono ole i ka mauao o na makua o i keia iahui; ina i hoopai ka makuakane oiai ua hewa ke keiki, huhu hoi ka makuahine, 1 na hoi ua kulike ka manao o na makua no ia hoopai ana; nuku hoi na kupuna a me na knhu hanai, no keia hana iapuwale iwaena o na makua, ua kiekie a haakei maoli ka manao o kahi mau keiki i ko iakoumau ina» kua, ua lilo ke kanawai o na makua i mea ole. O ka lehuiehu o na makua a uie na kahu

hinai o na keiki kekahi reea pono ole. ina e ' hoopai na makoa do ka hewa o ke keiki, o ka hoio oo ia o ke keiki t ka haie o na kupu«i na e ai ai, a i ole ī kahi o na makamaka.! Auh«®a ii ka noaoa i koe o ke kanawni o oa; makoa? | (4.) E kiaī a maiama pono na makua i na| keiki i r>3 manawa a pau. \ Ina ua manao ke kaaaka fae kuieana a be I pomaikai kona iloko o kekahi waiwāi, hiki! no hoi iaia ke kiai a malama pono 1 ua waiwai la. Pela hoi ua keiki, ka momi a ke Akua i haawi mai ai ia kakou na makua. I mai !a ke Akua i na makua o ka Iserae!a, u E ao pono aku oe ia mau mea i au rnau keiki, e kamailio aku ia mau mea i kou dobo ana ma kou hale, i kou hele ana ma ke aia, i kou moeana ilalo a me kou ala iluna.** Ma keia pauku, ua akaka ko ke Akua manao, he pono na makua ke kiai a maiama pono i na keiki i na manawa a pau. Aka, ua palaka !oa kekahi poe makua ma keia hana, ua auwana wa!e na keiki i o a la! nei, ua ako ia ka maiuhia o na kaikamahine; i ka wa kupono ole; koe ka poino a me ka ? lapuwaie maluna o ke kino o na kaikamahi-! ne! Ina he iiio, oi aku ka punaheie i kahi j poe makua mamua o ke aloha a me ka ma-1 kemake i na keiki, ina e na!owa!e ana ka > i!io mai ka hale aku, o ka huli hele no ia o| ka inakua pa i o pa ia nei. O ka nalowale > nae o ke keiki mai ka hale aku mai kakahiaka a po ka la, aole wahi inea a manao ia aku, na ke keiki no i hoi mai, aole no he wahi olelo ninau iki a ka makua i ke ano a me ke kumu o ka heie ana o ke keiki a po ka la. Ina he ninau ka ka makua ia manawa, I hea oe? 1 o mea ma la no au, o ka j pau ae la no ia, ua like me ka lapuwale. ( (5.) E lilo kela a me keia makua i kumu hoohalike maikai no knna mau keiki. He mea makehewa na hana maikai i olelo ia iho nei, ke ole e liio na makua i kumu I alakai no na keiki. Pehea la e hiki ai i ka ; makua ona rama a moekolohe ke ao a kc j alnkai i ko keiki ma ka pono? Ao!e loa ej hiki, no ka mea, i na he makapo ka mea ala- j kai i kahi makapo, e haule auanei iaua i ka j lua hookahi, pela hoi i na e kekee ka ruia, c' kekee ana no ka laina, a poioiei ka ruia, e, pololei no !ioi ka laina. , Ua ike no kakou, ina e lepo ke poowai a kiowai paha, e iepo no auanei ka wai o ke : kahawai a o ka auwai hoi. Pela ke ano o i na makua pono oie, no ia mea, ina makeroa-| ke na makua e aiakai i na keiki ma ke aia- j nui o ka pono a me ka pomaikai, e hoolilo i mua ka makua iaia iho i kuniu alahii mai-| kai no na keiki e pono ai. J (6.) E pule na makua i ke Akua i hoohu-j liia ka naau o na keiki ma ka pono. i\'o ka mea, ua oielo mua ia iho nei, aoie na kakou na keiki na ke Akua no, no ia j mea, ua pono ia kakou ke puie i ke Akua, e [ kokua ia kakou ma keia iiana nui. 0 ka pule he kamakamailio ana ia o ke kanaka me Ue Akua, e like me ke keiki uuku e kama- ( knmaiho ana me Uona makua iho. O ka pu- ! le ka ke kanaka palapala hoopii knpono e; noi ana i ke Akua no na mea a pau a kona j naau i makeinake ai. E like me ka palapa- j la hoopii a ka iehulehu e noi ana imua o ka | Ahaoieio o ke Aupuni, e wehe i ko lakou ; mau pilikia, a i ole e loaa ia lakou kekahi mau pomaikai ma ke kanawai. ! Peia kakou na makua, mai hoopoina i ke; noi no na keiki i ke Akua, no ko lakou noho ann, heie ana, moe ana, a ina manawa no a pau, e ao aku no ia lakou e pule, a e noi i ko iakou mea nana i hana a i malama, e knhikuhi i na keiki i ke ano o ke Akna oiaio, a me kona mau kanawai, i ike a i maa la-; kou aia i ka lani ko iakou mea nana i hana. j i2. I ka manawa hea ka wa kupono i na makua e ao aku ai i ka iakou inau keiki? Ina makemake ke kanaka e hoopio a e; hoopololei i kekahi laau, e kali nnei oia a oolea ke kino o kela laau aiaila e hoopio? Aoie, i ka wt» opiopio no ka wa paiupalu o keia laau, alai!a hiki ke hoopio a hoopoiolei. Pe!a no na keiki, i ko lakou wa opiopio ka manawa kuprno e ao aku ai na makua īa lakou ma na mea o ke kino a o ka uhane. L mai la o Solomona, "E hoomanao oe i kou mea nana i hana i na la o kou noho opiopio; ana." i ISo ka mea, i ka manawn a kekahi kumu-; kuia Sabati i ninau aku ai i na hauinana o kana papa kula i ka i ana aku, A hea oe imi • i ke Akua? 1 moi ia ka mua, a hiki aku i ka 20 o kuu mau makahiki, i ka lua hoi, a I hiki aku i ka 10 o ko'u mau makahiki, i ke; koiu hoi, a hiki aku i ka S o ko'u mau ma- ■ kahiki, o ka ha o lakou, be wahi kaikama-; hine uuku loa, o Liiia kona inoa, ninau aku ia kana kumu inia. E Liiia, a hea oe imi i ke Akua Pane mai la o Liiia, '• Ano, ano i no, i kuu wa opiopio e imi ai au i ke Akua," ■ piha ka naau o ke kumu a Lilta i ka oiioli, no ka mea, ua pane o Liiia i ka haina oiaio; mc ka pololei o ko ninau a kaoa kuniu. Pela no. aole e loaa ia Lilia ka haina o. keia ninau maluna i na aole i ao ia o Liiiae | kona mau makua ī kona w% opiopio, ina ma-1 kemake na e kanu i ka pono iloko o; ka naau » na keiki, e kanu i ka wa opiopio, ; ka wn palupalu o ka naau a me ka maoao o, oa keiki, i ulu ka pooo, a hua.a oo.apomaikai Ukou. 3. O ka hope o kau hana e ka makua. Xo!e e hiki i ke kanaka ke hooikaika wale i kekahi hana ke ote oia e ike mua i ka : hope oia hana, o ko ka makua waiwai nui, | a he waiwai puka maikai ioa ia ma ke ao | unn, a me ke aiakai ana i ke keiki ma ka | aoao e pomaikai ai; o ka ike iho ua hoolohe , ke keiki i kona leo, ua e!eu, ua miki, ua ano j haipule, a maka'u i ka wahahee, oia mau j mea a pau au i ike aku c ka makui, ua ka< | uu ia iiuna o kau mau keiki. O ka hope

Lupono mo ;.i r.o u o kau hooikaika aoa i keia mea e ka nukua. i No h*a m,ii ke kaulani oka inoa o Wasi|cetona. a o Ahenhama Linekooa « pom kc , ao ne? ? a me n,i kanakn kiuiiaa e 2e«paa, | no ka noho pono a haipaie o na makot. pela |e iuo ai na keiki a ka poe Laipule oiaio i kia. i hoomanao na ko ke ao a pau e na- ; oa mai ana, a poma:kai ka ama a rae ka !a* hoi eiai oao la idkou. 4 No niea, "£ iiaoa i ke kanuka heinoieie. e nana hoi i ka mea kupono, oo ka inea. o kn hop<.* o ua ka* uaka la he ponwikai no ia."