Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 9, 27 February 1869 — Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii. [ARTICLE]

Na Hunahuna o ka Moolelo Hawaii.

HOI O KALANIOPUU I KAU. Iaia e hoi ana, aole ia i lawe pu i ua keiki nei ana me kona kaikaina, aka, ua hoonohoia iho no me ka makuahine a me kona mau kahu hanai, oia hoi o Keaka a me Luluka, ma Puu, i Holualoa. Ua manaoia, ua kamaaina ka noho ana malaila, mai ka wa mai ia Alapai a mamua aku. Ma ia mau Holualoa no kahi i noho mau ai na'lii i ka wa kahiko, mai a Keakamahana a mamua aku no paha. Pela no paha kela papohaku nui ma uka ae o Keolonahihi, ua olelo ia o ko Keakealani wahi ia i noho ai, oiai malaila kona mau makua i noho ai, a he mau aina noho mau ia ia e na'lii, no ka maikai o ka nalu; a he ai nui no hoi ia na na'lii o ka wa kahiko. Pela no hoi o Kamehameha e ao ia ai i ka heenalu a me ka pakaka waa i ka nalu a i na ale, me ka malama pono ia e ka nui o na kaikunane o Keaka, mamuli o kana mau kauoha. No keia akamai i aoia ia Kamehameha, nolaila, ua oi kelakela loa oia ma ia mau hana, a me ka holo waa ana. LAWE O KALANIOPUU IA KAMEHAMEHA. I ka hiki hou ana mai o Kalaniopuu mai Kau mai, mamuli o kana mau hana. Me he mea la hoi, ua make paha ka makuahine o Kamehameha ia wa, a oia paha ke kumu o ko Kalaniopuu lawe ana ia Kamehameha mai kona mau kahu ae, iloko o kona la i hoi ai i Kau, e like me ka Keoua kauoha iaia, mamua ae o kona make ana ma Waiolama, Hilo. Pela i haele pu ai laua i Kau. Ua oleloia hoi, o Kalanimamahu pu no kekahi ma Kau. I ko laua hiki ana ma Kau, ua hoonoho ae o Kalaniopuu ia Kamehameha me Kanekapolei, a pela oia i waiho ae ai ma ka lima o Inaina ma kona mau kaikunane. A pela iho la ko Kamehameha noho ana me lakou, mamuli o ke kauoha a kona makuakane. Ua lua wale paha ia noho ana iho, a ua maopopo ia ano noho ana alo alii ia Kamehameha a me ka launa pu ana me me Kiwalao kona kaikuaana. He mea mau no hoi ma na alo alii na hana lealea, oia ke kukini, maika, pahia, noa, ke kui, ka heenalu, heeholua, kaua paani a me na hana lealea e ae he nui. Ua ulu mai keia mau hana lealea no ka wa maluhia o ke aupuni, no ka mea hoi, o Kalaniopuu ke'Lii, ma ka waiho ia ana o ke aupuni iaia, mai ua keiki (Kamehameha) nei ae a laua. He mea mau no hoi na kaua paani ma ke alo alii i na manawa a pau, i mea hoi e makaukau ai na kanaka ma ke ano o ke kaua ana, nolaila, ua hana ia no pela iwaena o na kanaka, a ua maheleia elua poe, ma kela aoao mai a ma keia aoao aku, e kaua ana me na ihe hau. A e like no hoi me ka mahele ana i na kanaka, pela no hoi i hoonohoia ai na'lii, ma kela a me keia aoao. Ua oleloia iloko

o ia mau kaua paani a Kiwalao no ke alii ma kekahi aoao a o Kamehameha no ma kekahi aoao. Iloko no nae o ia mau kaua ana, o ko Kamehameha aoao wale no ka lanakila mau, no ka mea, ua makaukau oia i ka alo ihe. A no kona lanakila mau, ua kuaki loa kekahi aoao. I ka hoouka kaua paani hou ana, ua koa maoli aku no o Kamehameha a hee kela aoao, nolaila, ua kokua ikaika mai kekahi poe e ae, a o ke komo mai la no o kekahi alii o ka aoao e pio ana, a o ke kaua iho la no ia o na poo kaua o na aoao elua. A peia wale no ke ano o ke kaua ana. A no ka lanakila mau o ko Kamehameha aoao i na wa a pau, nolaila, ua alu like mai la na'lii o ko Kiwalao aoao; a pela iho la e pau ai ke kaua ana, no ka mea, haalele iho la o Kamehameha i ke kahua kaua, a holo pololei aku la i ka hale o ka makuakane, a pii ae la maluna o ka puka pa uai o kona hale, a komo maloko. A oia wale iho la no kona mea e pakele ai, iloko o na wa a pau e alualu ia ana oia e hoopaa. PILIKIA UA KAMEHAMEHA NEI No ka uuku o ka ai i kekahi manawa, o kona kino ke kumu ai e oia ai, no ka mea, ua pii ae kona kino i ka wa kupono, a ua maikai hoi na pua, mohaha na hiohiona a ka makemake, nolaila, iini nui na wahine ano makaleho wale iaia nei a me Kaleimamahu kona kaikaina, a o laua wale iho la no na oi o ia mau la, nolaila, ua nui wale na makana a na alii wahine e haawi (hookuli) mai ai ia laua nei, no ka mea, o ko laua nei mau oiwi nani a mau hiohiona maikai hoi, oia wale iho la no ka maunu i loaa wale mai ai ia mau mea, a no loko mai o ko laua nani e loaa ai ko laua ola, a hala hoi ka la pilikia, a pela no ma kekahi ano e ae. A ma keia ano, i pilikia ai laua i ka makuakane, no ka mea, ua lalauia mai kahi o laua e Kanekapolei, nolaila, ua hoomaau loa ia laua nei, aohe ike aku i ka maka o ka makuakane. Elua ano o ka loohia ana, no Kaleimamahu ka mua, a no Kamehameha ka lua, aka, hookahi wale no kalahala no laua, o Keawemauhili, a nana wale no e olelo aku ia Kalaniopuu, e hoopau i kona manao hoomaau i na keiki, no ka mea, ua ike no kakou, he ipu huai wale ia no ka hope o ka wahine, me he poi ipu la i hookapekeia. A ma keia mau olelo a Keawemauhili, ua hoopau koke ae la o Kalaniopuu i kona inaina, a ua kii ia na keiki e ike. Pela no

paha, aka, pela no ka mea e oleloia ana, a me he mea la paha. ma keia ano i loaa ai o Kaoleioku. Hoouna ana o Keaka ia Kemahauluae, kana keiki me Luluka, a Mulehu no Maui, oiai ua hoi na keiki ma ko laua alo me ke'Lii a laua, a ua launu pu ia poe keiki me ke alii mai ko lakou wahi mai. A oiai ka mano e piha ana iloko o ua mau kahu nei, i ke aloha haehae no ka laua hanai alii, i nalo mai ko laua maka aku, nolaila hoouna aku la laua i ka laua keiki e holo i Kau, maluna o ka waa, me na ukana pili i ke kino o ke alii, a e noho pu oia me ke kaikuahine, o Ululani ka inoa, he wahine na Keaweaheulu, a e noho pu ana me Kalaniopuu i Kau. Ua hoakaka aku ua Keaka nei i na ano a pau o ka hana a ua keiki nei, ke hiki oia ma Kau, a me na hailona no ka hoi ana mai, i ike mua ia mamua o ka pae ana mai iuka nei, i ka maikai a me ka maikai ole o ke ola o ke'Lii. I ka hiki ana o ua keiki nei i Kau, ua hele mua oia iuka e imi i wahi kupono iaia e like me ke aoaoia ana mai. A loaa iaia kahi kupono, nolaila, ua kauohaia ka waa e pae mai, no ka mea, ua loaa ka hale e hookipaia ai lakou. KA HANA A UA KEIKI NEI. Ia la, e kau aua ko ia nei kilepa ma kahi kokoke i ke kahua heenalu, oiai paha e hai maikai ana ka nalu, a he kahiko mau no hoi ia no ia wa. A no ka mea, he puni no hoi ka nalu na Kamehameha, a pela paha keia i maa ai ma ia ano, a i mea paha e ike koke mai ai ke'lii iaia. A kai no a hala. HALAWAI PU KEIA ME KAMEHAMEHA. I ka hiki ana o Kamehameha ma ke kahua heenalu, o kona ike aku la no ia i ua keiki nei no ke kilepa, ku ana ilaila ua hanai nei ana, a honi ana i ka ihu, a aloha. Ninau iho ua alii nei, "Ua pae mai ka oe?" Ae, wahi a Kamahauluae. I nahea nei? Inehinei no. Pehea la o Kalopelekei ma? (Keaka me Luluka) He maikai no, a i aloha mai no lakou a

******** ******** noho ana, alaila ****** a hoi mai. He nele ae ****** wahi malo no nae paha ko'u? Ae, ua hele mai nei no wau me ka makaukau, i na mea a pau e pili ana ia oe. l ka pau ana o ka Kamehameha heenalu ana, i hoi mai ka hana, ua makaukau ka ipu waiauau a me ka malo maloo a o ka malo wai, lilo mai la iaia nei, hoi ana keia i ka hale. Noho mau keia malaila i kela la keia la, a pela no ko laua halawai mau ana i na la a pau. NUNE NA KAHU O UA 'LII NEI. No ka hoi ole aku o Kamehameha ma kahi o kona mau kahu iloko o na la lehulehu wale, nolaila, ua haohao ko lakou manao, a no ia ano, ua hai ae la lakou ia Kanekapolei, a me ia ano hoi i hai aku ai oia ia Kalaniopuu. A ma ka ninauia ana, ua hai ia mai ke ano o Kamehameha a me kona wahi i noho ai, nolaila, ua kauoha ae o Kalaniopuu ia Keaweaheulu, e halawai pu laua. A i ko laua kamailio ana, hahai aku la o Keaweaheulu i ke ano o Kamahauluae, he kaikunane no kana wahine. Pela i maopopo pono ai ia Kalaniopuu, a pela no hoi i waiho ia ae ai ke keiki ia Keaweaheulu, a mai laila mai ka mau ana o ka Halemanawa a hiki mai ia Keohokalole ma. KA PUIWA ANA O KEMAHAULUAE. A no ka mea, ua loohia oia no ke ake nui e ike i na kupunakane ona, ai iuka o Keaa. A no ke kau nui o kona manao ia laua, ua pii aku oia. Mamua nae o kona pii ana, ua hai mua aku oia i ke'lii, no kona pii a hoi mai a me ke anu no ia pii ana. Pii aku la oia a halawai pu no laua, a noho pu iho la no na la ekolu a eha paha, me ka hoolohe hoi i ka laua la mau olelo e hahai mai ana iaia nei, no ka mea, ua hiki aku imua o laua kekahi mea me ka maunu a me na mohai makana ia laua, i mea e make ai o Kamehameha. I ko laua hoao ana nae, aole loa he hiki ke alu ke a, i ka wa e hia ana ka aulima me ka aukaki, a kokoke e a ke ahi, a mai kahi e no ka pueo a kapai ana i na eheu, a o ku pio iho la no ia o ke ahi. A pela mau aku no a ane hiki ole ke hoomau aku, nolaila, oki pu wale ino no, me ka haohao o ko maua manao. A no ia haohao, ua hoao maua ma ka hailona ana, aia hoi, ku mai la ke kahoaka o ke 'Lii au, nolaila, maopopo ae la ia makou, ua holo mai ke Akua i ka maua hana. A no keia ano, ua noi aku maua i kekahi mau lauoho o ua kanaka, a oia no ia maua ia mea, me ko maua lohe ole nae ua hiki mai oe. Ua manao no hoi maua, he nui ka poe i hui e manao ino i ke'Lii au. Nolaila, ina e hoi aku oe a halawai me ua alii la au, e ninau aku oe iaia, ua loaa paha ia i ka maihehe, a malamaia ia no keia wa, aka, e pau ana ia poe i ka make ma nei hope aku. A no keia mea, ua manaoia, oia no ke kumu i pau ai o Inaina ma i ka nake, i ka wa i kaua ai me Kahekili ma Kakanilua nei, wahi a ka wahahee o keia wa, a pela no. A i ka pau ana o ia mau la, hoi aku la oia i kai, a kuka pu me ke alii no kana mea i lohe mai ai i na kupunakane, a ua maihehe io ia no ua alii nei. HOI O KEMAHAULUAE I KONA AKAU. I kona ike maopopo ana i ke ano o ko ke'Lii noho ana, ua loaa hoi ke kulana kupono e hoi hou mai ai oia a me kona poe hoahanau. Hoike a*** ia i ke'lii i kona manao hoi, a e hai *** i na kahu ona i kana mau mea a pau i ike ai no ke 'lii. A me he mea la, ua oluolu ia no hoi ana i ko ke'lii manao. I ka wa nae e haawi ana na aloha hookaawale o laua, pane aku la o Kamehameha mahope o ko ia kua. "Ike aku ia Kalopelekei, Ku la o Kalaieha i Kona, A no keia mau mapuna leo o ke 'Lii, huli hou aku la keia a hoolohe, i ka heluhelu mai a ua hanai i ka inoa o ua kahu wahine la ona a pau. Pela no keia i hahai aku ai ia Keaka ma. Aole i pau. Ua hana ʻia ma Veremoneta, kekahi waa nui, na ka uila e hoohele i kona mau mea paahana, me ka luhi ole i ke ki aku a me ka hoohele ae. Ua hooholo ka Ahaolelo Nui o Amerika Huipuia, e hoakea, a eli hou a hohonu i ke awa o ka mokupuni Brook, i wahi e hoahu ai i na lanahu a me na lako e ae o na moku kaua a kalepa o Amerika Huipuia.