Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 12, 20 March 1869 — Page 1

Page PDF (1.55 MB)

This text was transcribed by:  Bryson
This work is dedicated to:  I dedicate this page to my Soares and Bueno f

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

@@@@@@ MA@ ia ma Honolulu

I hela Poaono keia Poaono

$2.00

No na mahina he @ʻo umikumaalua!

$1.00 no ma mahina eono,

ME KA HOOKAA MUA MAI

 

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

 

"KA NUPEPA KUOKOA."

@@ Published in Honolulu

EVERY SATURDAY

$2.00 per @@@@@, or $1.00 per six months, in advance.

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@

 

Ka @upepa Kuokoa

He inoa no A. Kunuiakea

A ua waimaka lehua Hilo na ka Moani,

Ina kaheue ua o Makakilo

E hehi ana i ke one o Hanakahi

Akahi au a ike i ka maikai o Hilo,

He maikai ha hala ka ohia o Haili,

@@@@ @@@ nei au i ka nui o ka lehua,

I ka pu-a wale mai no i ka laau,

Hoolaau ka namu a no mai @@@@

Ina no o @@ @@@@ @@@a,

Ike no la oe i ka nani,

Mahalo wale no la oe i ka niaikai,

He maikai Ohelo a hiki o Punahoa,

I hoa no'u ka hala me ka lehua,

I lei kahiko i ka nalu o Huia,

E hui no @a@a me kuu manao,

Me kuu uop lehua la i Mokupane,

Ke alawa iho ia Kolopulepule,

He pahee ke alo ka poli o Wailuku,

Ue ea Hilo e ka lehua a o@i

Pau ole ko'u makemake ia Panaewa,

I ka nahele paoa aala i ka hinano,

I haha mai e ka makani Puulena,

Ai@ ku la ka manao i Hopoe,

I kahi a ke onaoono i noho ai,

O ka hala o ka lehua pau no iluna,

Nuanua ka lae hala o Kookoolau,

Ua paa kuu manao ia Kumakahi,

I kahi a ka la i puka mai ai,

Pelaka ka ike ia Waiakaea,

E ae mai oe e Haloanuani,

E hooko ae ia Papalauahi,

I pau ke kuhihewa ana i Maukele,

Haila au ike i ka ua Leikoeula,

Manai lehua o Kaekahao,

Oiai he loa ka pali o Holei,

O mua pu no i Moeawakea,

Me kuu hoa kuilima i Kapohakau,

Kaunu wale mai no Nakiakaunu,

Aohe hana i Ohiaokalani,

Ua like no laua me Wahinekapu,

Kapu mai la Puna iu i ka wahine,

Wahine kui lehua o Kauinukupukupu,

Ike aku oe malamalama ka ohia,

I ka holoa e ka noe mamae ka nahele,

Maemae ka liko o ka Ohinapane,

Ke ike aku i ka nani o He@ia,

Puia wale la no i ke onaona- i ke ala-e

                                    Kuaiwa.

 

No Keoni.

 

Oni ana iluna ka pali o Leahi i ka malie,

Ku kalakila i ka lai a ka makani,

Haliu pono aku la ke alo i ke kai,

E k@ei iho ana i ke awa o Ele,

I ike i ua maka o Makaaoa,

Elua no laua me Makehuna,

Na wahine pili lua i ke kula o Kalahu,

Ua like wale ka manna me Kuialaahi,

Lelelea ka aka ka lalahela ana,

Ua walea i ka olu o ka makani,

He makani holo uha nu Kekaha-e,

Ua piha loko i ka makemake ia Waio-

Hiaai i ka nani o ka nahele,

Nahele lipo i ka ua Kilihau,

Ua lililehua Kilik@libu-ne.

I huna iho hoi i ke aloha pili iloko,

Hainaʻe ka puana a ka moe o ka waimaka,

I ikea i ka hanini ana elo wau-e,

A ka luna au o Kaau kilohi i ka nani,

He nani io no he maikai he hemolelo

Pahee ka poli o ka pali i ka palai,

Lilipo i ka noua e ka ua noe

Apopohe wale iluna o ka laa@,

Lamalama iluna he opuu rose,

U i ke ala ka hanu o ka Awapuhi,

Lanei no au e noho ai e nana'ku ai,

E niahalo aku ai i ka nani o uka,

Aohe mea e nele ai o ka makemake a loko,

A he nani okoa no oluna,

Puapua lua i ka waokele,

Onaona biehie lua ole,

O ka oi no oe o ka nahele,

O@ihia ae nei i ka niakemake,

E hoomalu i ka manao a na ka leo,

I hoa pili no Huewa ka ua Paupili,

He ua lokoloku i ke kualono,

Pulu elo a koekoe i ka ua,

Pukukui lua i ke anu,

I hoopumeha ai e ka leo naheua--he,

He loon new ua hike mai,

 

 

Ke kina e la o hahoiwai,

E hoao laua me ka ua Kuahine,

Me ka ua haliha! ala Kupaoa.

Hoope ala i ka poli o ke hoa.

Hooko ia ka makemake i pono ai.

I pau kuhihewa ia Waiakekua,

I ike i ka puia ke onaona o ke kuahiwi,

i hoi pono ka manao a lai pono iho,

Loaa ia hale kipa a ke aloha,

O ka noho ana no o ka lokomaikai,

O ka noho a maalo aku heahea ma-i,

Alo-ha-e.                     Kekahiwalʻli

 

He Palapala Hoike haua Wawaena

O NA PAKE MA KA MOKU PUNI

o Maui. na S. P. Ahiona.

 

Ke kaapuni hou ana i ka Mokupuni o

Maui a me ka ke Akua

Hana Malaila.

Dek 10.-- Ma Haiku, launa ho@ me

na pake mialaila.  Ma kou ninau aoa ia

Me. Geo Brook, i ka hana no ko lakou

kula, hai mai ana kela, "ua haalele ka

nui o na pake i ke kula, a koe wale no

ekolu haumana e kula mau nei."  Ma

ka lokomaikai no hoi o ua o Geo Brook

new, ua kokua wale oia i ekolu mau pa-

papaohaku ia lokou, me ka hoomanawa-

nui ana i ke ao aku ia lakou, nolaila, ua

loaa ia lakou ke heluhelu a me ka-

kaulima ana.

Ua launa oluolu maua me Mr. W

Goodale, a ua kuka pu no hoi i na mea

e holo pono ai ka ke Akua mau hana

iwaena o kuna mau pake paahana.  Ike

aku au i kekahi mau pake ma ka hale

puhi-ko, a o kekahi mau pake hoi ma ko

lakou hale noho no.  Ua kamamailio

au me lakou no na mea e momaikai ai

ka noho ana ma keia ao a me ka hele

ana aku ma kela ao.

Ua kakali no hoi au a hiki i ke ahiahi,

hoi mai ana ka nui o na pake mai ka ha-

na mai.  I ko lakou akoakoa ana mai,

au haawi au i kuu manao paipai no na

mea e pili ana i ko lakou kula a me @@

mai no kekahi mau pake e hoi hou i ke

kula.  He oiao paha ?

Dek 11.-- Iho aku la au ma Paholei,

e halawai me na pake paahana oia ka

mahiko o Capt. Hobron.  Ua launa mua

au me Hobron wahine.  Ua hoike mai

nae oia i kona minamina, no ka hiki ole

i na pake malaila ke malama i ko lakou

kua.  I kuu ninau ana aku hoi i na pake,

hai mai lakou, no ke kumu kula ole.  O

ke kumu kula mua a lakou, he hiki ole

iaia ke malama pono i ka manawa kula.

Eia nae kekahi hemahema nui; aole

hale, aole ipukukui, aole papa eleele a

 me kakahi mau kumu e ae he nui e kea-

kea ana no ka lakou kula ana.  No ia

mea, ua halawai pu au me Capt. Hobron,

ua hai aku no na kumu pilikia o ke kula

o kanu mau pake.  A no keia mea, ua

kahea koke ua o Papt. Hobron i kela

kumu kula pake, a ninaniauia-- a ua ae

hoi e kukulu hou i ke kula.  Me kona

i mai no hoi, "no na haumana ka pala-

leha maniua-aka, he hopohopo no hoi

koʻu no keia kula, no ka mea, ma kuu

ike ana, he nui na mea i koe e pono ai, a

he hiki ole hoi iaʻu ke kokua aku, aka, o

ka paipai wale no kaʻu, e hoeueu i ko

lakou manao, me ka pule i ke Akua no

lakou."

Ua launa au me na pake a Mr. Spencer

ma Laluanui, Makawao.  Ua ike au i ko

laua hooikaika ana i ka imi e ike i ka

heluhelu.  Ua holo no ko laua ike, me

ke kumu ole no hoi nana e ao ia laua.  A

ua hiki loa ke heluhelu hookui i na hua,

me ka eleu loa.  Ua paipai no hoi au ia

laua e pii aku ma ke halepule p Pokela,

e kula Sabati ai i ka la Sabati.

Ua launa no au me na pake mea Ha-

lekuai ma Kokomo, Hamakualoa, me

kuu ao aku ia laua i na mea pono o ka

Uhane, me ka kauoha ia laua e pii i ka

pule kanaka ma Pokela, i na la Sabati a

pau.

 

Dek 13.-- Sabati ma Hamakualoa.  A

ma ke kakahiaka o ia la.  iho aku au ma

Haiku e malama i ka halawai pule pake

ma kahi mau.  He 20 a oi na pake i hi-

ki mai ma keia halawai.  Ua ike au i ko

lakou ano maopopo, a ua ike no hoi au i

ke ano oiaio o ko kakou hoomana, me ke

kupu mai o ka naau makemake e hoolo-

he i na mea pili i ko ke Akua ano a me

kana mau hana a pau.

Ma ke ahiahi oia la, ua lilo ia'u ka

malama ana i ka pule ma Paholei no na

pake malaila.  A no ka nele i ha hale

kupono ole, nolaila, ʻua hoomana makou

i ke Akua ma ko lakou keena moe kupi-

likii.  Ua maikai no ko makou hana me

ka maluhia.  He 15 ka nui o na mea e

noho ana ma ia halawai.

 

Dek. 14-- Ma kuu kauohaia ana mai

e ka LUna Makai Nui o ka mukupuni o

Maui new, nolaila, ua hole aku ma L@ha-

in a, no ke Kau J@re, i maheleolelo no

ka hihia a keʻLii vs i na pake 1, no ka

pepehi kanaka.  Ma ka lokokaikai hoi

o Rev. J.H. Moku. ua hookipa aku ke-

la iaʻu e luana ma kona home oluolu.

Eha la okoa kuu noho ana ma ke ano

maheleolelo no ke aupunui.  A hike ma

ka la 18, ua pau kuu hana no ke aupu-

ni ; aka, i ka wa kaawale no nae iloko o

ia mau la, ua launa no au me na pake

ma keia kaona, me ka paipai aku hoi ia

lakou e hana i ka hana a ka Haku.

 

Dek 19-- Pii pu aku au me Mr. Mo-

ku i Lahaianaluna, e launa pu me ko laila

mau kumu.  Ua noi mai no hou o Rev.

C. B. Anaru iaʻu, e noho a noa ke Saba-

ti ma Lahaina, alaila hoi i Hamakua, a e

haawi no iaʻu ka ha@olelo ana imua o ke

anaina halwai ma Lanainaluna i ke ahi-

hi Sabati, a ua ae aku au i kana noi.  Ua

hoi aku no nae au i Lahainalalo e paipai

ni i na pake, no ka halawai pule pake i

ka la apop@.

 

Dek. 20.--  E like hoi me ka noiia ana

mai e Rev. J. H. Meku, ua lawelawe pu

maua i ka halawai pule kakahiaku ma ka

luakini o Wainee, no na kanaka, a iaʻu

no ka haiolelo.  A pau hoi ka halawai

pule kanaka, ua hapai koke au i ka ha-

lawai pule pake.  Ewalu pake i hiki mai

ma ia halawai a he ano maka haehae

nae i ko lakou lohe ana i ka olelo a ke

Akua ; a me he mea la ua komo kekahi

hopuna olelo iloko o ko lakou naau.

Ma ka hora 3 o ke ahiahi o keia la,

ua pii aku au ma Lahainaluna, e malama

i ko laila halawai pule ahiahi, me ke ko-

kuaia mai e Rev. M. Kuaea.  A pau ke

haiolelo ana, ua hookuuia ae lake ana-

hale o Mr. Moku e moe ai.

 

Dek 21.-- Haalele iho la au ia Laha-

inu, a hoi aku la a hiki ma Hamakualoa,

kuu home oluolu no kekahi wa.

 

Dek 25.-- Iho aku la ma Wailuku, e

lawelawe i ka ke Akua mau hana ma ia

mau wai eha.  Ua hookipa maikai ia aku

au e kuu makamaka hahiko Mr. Akolo-

ka a me kana wahine me ka hoihoi o na

maka ma ka hookipa ana, e hoike ana i

ke aloha oiaio.

I keia la no, ua launa koke aku au me

na pake ma ko lakou mau hale kauliilii

no aʻu i ike au mamua.  Ua oluolu no

lakou ma ka launa ana mai, me ke kuka

pu hoi ma na mea pono e pili ana i ke

ola o ka Uhane a me ke kino.

 

Dek 26.-- E mau ana no kuu komo

 ana aku ma kela a me keia hale o na pa-

ke ma Wailuku, me ka hai aku i ka ole-

lo o ke ola

Ua launa aku au me Rev. W. P. Ale-

kanedero a me kuna ohana ; ua lokomai-

kai no hoi lakou a pau ma ka hookipa

ana aku iaʻu e paina pu me lakou ma ka aina awakea.

Ma ke ahiahi ana iho, holo aku la au

ma Waihee, e launa pu ai me ko laila

põe pake, a paipai aku ia lakou i na hana

a ke Akua a me ka halawai pule i ke ahi-

ahí o ka la apopo.

Ua launa au me kakahi kumu kula o

na pake, oia hoi o Papalimu. Ua hai mai

oia, ua pii aku ka nui o kana mau hau-

mana pake i ka 15, no ke komo hou ana

mai o kekahi mau haumana pake maho-

pe mai o kuu paipai mua ana.  Ua ano

makaukau loa kekahi mau hau mana i ka

heluhelu buke ; eia nae ka pilikia, no ka

nele i ka Baibala ole, e hiki ai ia lakou

ke heluhelu.  He manaolana koʻu, e lo-

aa ana ia lakou na buke Baibala, ma ka

makana wale ana aku a ka Papa Hawaii,

ke hiki i ka wa e loaa ai na buke Baibala

kupono no ka makana ana.

 

Dek 27.-- Sabati ma na Waieha.   Ma

ka hora 9 kakahiaka, malama au i ka ha-

lawai pule pake, ma ka luakini haole o

Wailuku.  He 20 ka nui o na pake i hi-

ki mai ma ia halawai.  Ua haeolelo au

ma na olelo elua, me ka pule ana, no ka

mea, elua ano pake e noho mai ana, a

ua like ole hoi na olelo, nolaila, ua hai-

olelo au ma na olelo elua, i lawa like ai

lakou ma ka lohe ana.

Ma ka hiki ana ae i ka hora 10, ua li-

lo iaʻu ka malaina ana i ke anaina pule

nui ma ka luakini nui o Wailuku, me ke

kokua pu ia mai no hoi e Rev. W. P.

Alekanedero, ka kamua o ka pono ma ia

wahi.  Ua nui no hoi na pake i noho pu

mai iloko o keia anaina.  I ka pau ana

o ka Haiao, ua hookuuia ke anaina me

ka maluhia, ma ka pule ana Mr. Ale-

kanedero.

Ma ka hora 31 o ka auina la, ua holo

aku au ma Waihee, no ka pule pake ina-

laila.  He 20 a oi na pake i hiki mai ma

keia halawai.  Ua lilo i na haumana pa-

ke a Papalimu, ka himeni no keia anaina

pule pake.  Ua mahalo au i ko lakou wi-

wo ole ma ka himeni ana.  Hoomana-

wanui maoli lakou ma ke ao ana a loaa

ia ike.  I ka nana aku no, ua ane makau-

kau io lakou, a e akamai loa ana paha la-

kou ma key hope aku, ke hooikaika loa

lakou ma imi ana, me ka hoomau ia

o ia hana maikai.

Ua konoia mai au e Mr. Kahelema-

una, ka Lunakiai o ia kihapai, e malama

i ka pule kanaka, mahope iho o ka pau

ana o ka halawai pule pake.  No ka nui

lua o na hana i hanaia e aʻu ma ia la, ua

i Wailuku

Dek 28.-- Ma ke kakahiaka o ia la, ua

komo hou aku au iloko o na hale o na

pake ma Wailuku, e paipai hou ia lakou

e malama i ka olelo a ke Akua, a e imi

hoi i ka pono o ka Uhane, a pela aku.

He oluolu no kekahi poe pake ma ka lo-

he ana mai i na olelo ao, a o kakahi poe

hoy, he ano mau no ma na hana o kona

aupuni kahiko.

Ma ke ahiahi o ia la, ua hoi aku au i Ha-

makualoa, kahi o kuu ohana e noho ana. 

Mak Dek 29, a hiki Ianuari 1, 1869,

he mau la ua nui keia ma Hamakualoa

a me Makawao, nolaila, ua hoopanee au

i koʻu hele ana aku i Ulupalakua.

Ian 2.-- Holo aku au i Ulupalakua.

ma Honuaula.  Launa koke au me Mr.

P. N. @@@@@@@@ no oia e noo-

kipa aku iaʻu e noho pu me lakou i ke-

kahi mau la.  Ua lanna koke au me na

pake malaila me ke aloha.

I ke ahiahi ana iho, hele aku la au e

makaikai i ko lakou kula pake.  Ehiku

wale no haumana i hiki mai i keia po.  I

kuu ninau ana aku nae ia Mr. Napela, ke

kumu kula a ua poe pake la, hai mai ana

oia, "mai ka eha a hiki i ka ewalu wale

no pake e kula nei-- a o ke kumu o keia

uuku ana, no ka pilikia o kekahi poe i

 ka hana po."  Ua manaolana ka oia, aia

a pau ka wa wiliko, alaila, e mahuahua

ana paha na pake no keia kula.  O ka

põe e kula new, he ano makaukau no la-

kau i ka heluhelu ; a ma ka himeni nae

ko lakou oi loa, a ua holo lakou ma ia

ike.  Ua hiki ia lakou ke mele mai i na

leo paanaau he lehulehu, me ka pololei

loa.  E eleu ana paha keia poe pake i ka

hemeni ma keia hope aku. 

 

Ian 3.-- Ma keia kakahiaka, ua mala-

maia ka halawai pule pake, maloko o ka

hale halawai o na kanaka.   He 16 pake

i hui mai, a na lakou no i mele mai na

himeni o ia halawai.  He nui wale na pa-

ke e noho wale mai new ma ko lakou mau

hale.  Ua paipai au ia lakou e hele i ka

pule, aka, no ka noho mamao loa paha o

ka Uhane o ke Akua me lakou, nolaila,

ua komo ole ka makemake iloko o ko la-

kou naau.              ( Aol i pau)

 

Na Huna huna o ka Moolelo Hawaii

 

HIKI O KEKUHAUPIO I O KAMEHAMEHA MA.

 

A no ka mea, ua hoololi ae naʻlii o

Kau i ka manao a me ka olelo ana, e la-

we loa ke kupapau a Kailua i Paoumi, i

nui kahi o Kona ia lakou, pela ka nui o

kahi pohu e noho ai lakou, pela ka nui o

kahi pohu e noho ai lakou.  A no ia mea

pilikia maoli naʻlii mea kuleana ma Kona

ia manao wale ana, a nolaila ka holo wi-

kiwiki ana o Kekuhaupio i Kohala e la-

we mua mai ia Kamehameha a hiki e

ana lakou nei i Keei, mamua o ko Kau

põe ali hiki ana ma Kona.  A oiai ma

Kau no o Kekuahupio, a lohe no ia mau

olelo, pela kona haalele koke ana ia hua-

kai, no ka mea, o kekahi Keei kona aina,

a pela naʻlii ap pau o Kona. 

 

HIKI AKU MA KONA KE KUPAPAU

 

I ka hiki ana o ia huakai i Kona Ka-

palilua, lohe e lakou ua hiki mua aku o

Kamehameha aia i Keei, a pela paha i

hiki ole ai i Kailua ke kupapeu, nolaila,

pae ke kupapau ma Honaunau e like me

ka mea i ae pu ia.  Aka, in a paha ua

oiaio kela olelo, alaila o na hoomaka ana

no ia o ka hewa a me ka noonoo lapu-

wale ana o ia aoao.

 

HOLO O KAMEHAMEHA E IKE I KE KAI-

KUAANA

 

A liuliu iki ae ko lakou noho ana mai

holo aku la o Kamehameha ma kona wa-

hi kau-kahi o Noi-ku ka inoa, me kona

mau hoe waa, a pae hope aku la i Aka-

hiapapa, he puu papa pahoehoe ia, a i

loa no hoi a ku na wawae o ia new ilaila.

aia hoi, ua makaukau na ihe hau o uka

e oo mai iaia new, a pela lakou i hana mai

ai, a ua lilo ia e mea mahalo na uka mai,

a me he wai auau la ia mea iaia new i ka

lakou la nana mai, a anoho ana kekahi

mea mai kahi mai o ke alii lu ipu wai

auau no ia nei, pau na hoa oo ihe i ka

noho ilalo, a pela i pau ai ka oo ana o na

ihe, a pau ka ia nei auau a hume ka ma-

lo maloo, pela ia i pii aku ai a ike i ke

kaikuaana, pela mau ko Kamehameha

ano ke hiki malaila i na manawa a pau.

I kona wa e ike ai i ke kaikuaana, aia

ka ua makaukau na mea ai, a pela laua i

launa mau ai me ka oluolu.

A e like me ka ia nei hele ana aku ila-

ila, pela no ke kaikuaana i hele mai i

Keei, a moe a moe, a ua olelo ia, ua no-

ho a aipuupuu, a lawelawe o Kamehame-

ha na ke kaikuaana, a no ka hoi wawe

ole aku o Kiwalao i Honaunau, kii mai

e Keawemauhili e hoi, a hoi aku la.

A no keia ano mau a Keawemauhili e

kii mai ai e hoi, ua hoopuka o Kiwalao i

ke kaikaina i ka ano e o ko Keawemau-

hili manao ia laua i ka launa pu me ka

oluolu. A no ia mea e pilikia ana paha

ko kaua noho ana, wahi a a ke kaikuaana

kai no a hala

 

OKIOKI IA NA AINA O KAU.

 

Ua okioki ia na aina o naʻlii o Kau

ma ko lakou mau moku aina, a e haawi

ia ana i kela a me keia o lakou, a e noi

ana lake e like me kona makemake.

No keia mau mea, kamailio ae la keka-

hi mea akami i ke kaakaua @@@@@

E hele paha oe i ke alii e noi i aina no

kaua i ka la apopo, ia Waiakea a me

Keeau ka ipu, a Olaa ke poi na kaua e

ai ai .  I ka pau ana o ka ahaaina kaka-

hiaka, ku ae la ua alii opio nei a imua o

Kiwalao pane ana, E kalani, o mai la ke

alii, pane hou keia, o Waiakea, Keaao,

ka ipu, Olaa ke poi na kaua e ai ai .  O

ka hooleia mai la no ia e laʻlii e ae, a

haawiia na huaolelo pono ole i ua keiki

nei. 

A i ka hiki ana o ua keiki nei i ka hu-

le, ninau una ke kumu olelo a ua keiki

nei, pehea kau hana?  hai aku la keia e

like me na mea a pau i hanaia mai ai iaia

nei.  Alaila, hoopuka ua canapa nei i ke

kumu hana.  "O ka naha o ka ipu e paa

ana i ka holo, (humuhumu) aka, o ka

nahaha o ka hoonua, e paa ana i ka

holoia.

A ia po iho no, kukala ae la na luna i

na kanaka a pau o naʻlii e pii iuka o Ho-

 

 

naunau i ka aimaka a hoi mai.  la po no

hoi koa paka ae la ua kanaka nui nei ia

Keoua i na mea a pau ana i hana ai ma

khi one o Hauiki Mokuohai ma ka la

apopo.

I ke ao ana ae, ua pau loa na kanaka

iuka i ka wa po okoa, no ka loa o ka pi@

ana a me ka iho ana. A pela o Keoua

ma me kona mau hoa hele i makaukau

ai i ka lakou hana, i ka pau ana o ka la-

kou paina ana, ku ae la lakou a pau a

haele ae ma kahakai i ka auau koi, ma

he ano lele kawa kai, a pela ko lakou le-

le kawa hele ana ma na kahakai, a hiki

ana ma Hauiki i Mokuohai.  A hina ka

niu, a wela ka hale, a make ke kanaka.

O na wawae ia o ke kaua, pea ae ana la-

kou nei ohi ana, aka lilo ae la ia i hana

ne hai, o ke kaua iho la no ia o ua mau

ahí nei, no ka mea, ua hiki ae la ka lohe

i na aoao ahi a elua, alaila, pela ka ma-

kaukau ana o na aoao kaua, aka ua olelo

ia o ko Kiwalao aoaokai hiki mua i ke

kahua kaua, me na kanaka o keia aoao

aku e kaua ana, a oiai e hoomakaukau

ana o Kamehameha ma, aka, puka e ana

o Keeaumoku ma, ma ke kahua kaua.

I ka makaukau ana o na w@a kaua a

elua, o ko Kamehameha aoao o Kalaime-

mehu ka alihi kaua nui, ua hele makau-

kau no lakou me ke alii a kahi i hoomo-

ana ai no ka ninau i ke akua, a ia lakou

e hoomoana ana, hiki mai ana ka lohe,

ua pio o Keeaumoku i kela aoao, a aia

ke oo ia la i ka pahoa, ma ke aoao koko-

ke ia Kiwalao.  Eia kana olelo i ka poe

e pepehi ana.  E malama ae oukou i ka

niho palaoa ma ko Keeaumoku a-i.  A

no keia olelo a ke alii, manao ae ia o

Keeaumoku, aohe o ke alii manao mai i

ka hulu makua.

A no key make o Keeaumoku, o ko

Kamehameha @u @@@@ ae la no ia a ke

kahua kaua, a mai e haawe pu ia @na o

Kaahumanu ma ia huakai ma ke hua o

Pahia.  he kanaka akamai loa ia i ka nou

ala.  A i ko lakou kokoke ana ia Kiwa-

lao.  huu koke o Pahia ia Kaahumanu i

lalo, a ia wa ua loaa ma @o Paha mau

lima ha ala.  pela i nou haalele ae i @a ala

a pa i Kiwalao maha.  a hina ae la a luna

o Keeaumoku, o ka loaa ae la no ia i No

Keeaumoku mau lima ka pu-ai o Kiwa-

lao me ka leiomanu.  (niho mano) o ka

make loa iho la no ia o ke alu.  A hiki

hoi o Keahia no hela aoao mai.  akaaka

mai ana ia Kamehameha, a oia hoi he

hoa aloha ia nona, a ua manao o Kame-

hameha o kana ala ia.  aka i kona huh

ana i hope mai on a aku.  manao ia aole

ka he makamaka, alaila nana pono aku

la ia i kana mea e hana mai ai iaiai.  A

oiai aia no imua on a ka maka o ka ia la

polulu, aka, ike mua aku la ia i kona h@-

puai wawae akau a hema paha mamoa o

ka ia la omelo ana mai iaia nei ia mea. 

oiai aia no ko ia la mau maka i o.  ua @u

iho la nae a maalo ana ha maka o ka po-

lolu imua oia nei.  polaila alo @o@e o @@@

puai wawae akau a hema paha manua o

ka ia la omelo ana mai iaia nei ia mea.

aiai aia no ko ia la mau maka i o.  ua @u

iho la nae a maalo ana @a maka o ka po-

lolu imua oia nei.  polaila alo koke @@@

a hala i hope o ia nei.  alaila puh@ paa

loa keia i ka pololu.  manao kela ua ku

mai keia.  alaila, kalele ikaika loa mai la

kela i ka pahu i ka polulu i puka.  E

hoohakahaka koke ae ana keia i ka i olo-

lu, o ko ia la kahae mai lo no ia a @@@

lu, o ko ia la kakae mai la no ia a @@

ana i ko ia nei alo.  A make na Kame-

hameha o Keahia, iluna no pau ke ola,

a waiho an ilalo ke kino make.  O ko

ia nei lanakila mai la no ia.  ko niaoli ka

olelo o kela kanaka nana i ao ia Keau@

Kuohoula, o ka @@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

@@@@@@@@@@@@@@@@

hiki ana ma Kau.

A no keia mea hoi la ua hoku ae Ka-

aulumoku he pauku mele no ke kaua hou

ana o Kamehameha ma Waiolama me

ua Keoua nei, ua ikea ke kon nui ana o

Kamehameha ilaila.     Penei:--

O Hawaii kahua ilalo e Kalani

Ehaka ai o ka mea mahi,

Hakau ka lani kaulahiwa

Ka moa la po i ke kaua.

Haka kaehehele o lo au a Keoua

Walu ke kakalapeka wai,

Hua i ke kahua o Hilo ne

I ke one o Waiolama,

Hoonoho ka uli hoa iluna

Hoahoa kalaua ka leop,

Iho kohi ka hou i ka lae

O he ka lani @@ mahi ia,

O kao uli kahiko no ia

I hao ni i kuu,

I ko ai Mokuohai

I khi one o Kauihi

O ka lani kela o ka lani keia,

Koi moku no ilaila

Koi kaa kumukela,

Koi kaa i ka poho

Pa i ke kumu helu palua,

Helua koke no i ka puni @ o

E o ia koi moku o Kalakuikeaouli.

 

Ala lilo mai welawela

Mai puniu mai,

Waihoa ko ia nei ko

Me ko ia nei o@@@

I oholi ae ana a pili kamau

Nahoa kahu lau aua,

I ka moa i hana ia a oki

A kani o e ka hulu.

Ohiohi me he hoe pano la

Me he puu kauila la ka @@

Ka hulili lapa iluna ka poku

Paku ka hema paku ka akau,

Hookahi no ka paku na iho

Ku no i ka iha holo ana.

Pela no o Keoua Kuohoula ma @@@

ai a Kau, a malaila oia i houpuupu kaua

mai ai me Kamehameha, aka, aole nae i

huliu ae, keke ana @a huamoa i @@@@,

a kau ana i puukohula iaia nei, a aohe

no ka he kipi e pakele, ka mea o ka ma-

nao i ka puni waiwai a me ka hanohano

Aka nae, ua ane pono paha kona ka ana

i ka pohuehue, a e holo mihi ia no oia i

O Kamehameha la, in a ua make ole no o

paha.

E oki ae paha kakou no keia mau @@@

no ka mea, malama paha ua maopopo i

ua hoa lawe Kuokoa ko Kalaniopuu ku-

leana noho Moi ana malalo o Kamehame-

ha, pela no o Kiwalao kana keiki

            (Aole i pau)

 

Ua koho aku ka Peresidena ia T.S.W.

 son o Kaleponi o lilo i Kuhina @@@

Amerika  Hiupuia, ma ke alo Aua o @@

hagena, ma Denemaka.  O kona hooiao A

maai koe. 

E aneane ana e pau loa na Luna Ab@@

lo Nui o Amerika Huipuia, ma ke alo Alu o @@

Kuikahi Ae Like, no ka hihia o ka Alaʻa

ma, " kela moku powa i kapol@a ma na iwa

kapili moku o Meritania. 

Ua hoopaa ia, o ka la A o Marahi @@@@

oia ka wa e hoopaapa oia ai ka Bila, e @@@

ana i ka ekalesia aupuni, maloko o ka @@@

Abaolelo o Beritania.