Ka Nupepa Kuokoa, Volume VIII, Number 17, 24 April 1869 — Page 2

Page PDF (1.76 MB)

This text was transcribed by:  Jackie Mahi Erickson
This work is dedicated to:  KS '58

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

 

English Column.

 

            We take the following article from the February number of the "Mission Field." published by the "Society for the Propagation of the Gospel."  London:

Hawaii.

 

            The Rev. T. Harris, S. P. G. Missionary,who writes from Honolulu, seems to have infused new life into our work in that city.  He has formed Bible classes--one of native men, and another of women.  In the latter, Queen Emma acted as his interpreter; for, having only arrived in July last, he had not acquired the language with enough accuracy to be independent of such help.  He reports that the native boys' school had doubled in numbers since his settlement in Honolulu, and had obtained an increased grant of 361. from the Hawaiian Board of Education; that the native offertory had also doubled, and that a number of catechumens were anxiously awaiting the return of the Bishop for confirmation.  Mr. Harris asks his Lordship's permission, being"fit, and desirous of being confirmed."  Queen Emma herself writing to the Bishop, now in England, begs him not to return without the means of redesigning the building of the cathedral.  We are glad to find, while speaking on this subject, that the venerable S. P. C. K., has granted 100l. to this object.  Honolulu is becoming more and more a place of call, and next year steamers will run between San Francisco and Australia, touching there and at New Zealand, and in correspondence with the new line of railway between New York and the California coast.  It is most important that, with a continued influx of white settlers attracted thither, as well as of the floating maritime element, England and her Church should be fitly represented.

            The female industrial schools at Lahaina as well as at Honolulu, under the care of Sisters of Mercy, are as highly appreciated as every by the people.  They are "fully to overflowing."  More buildings are absolutely needed.  Lahaina has been the educational colony of the Mission, so to say.  Here is the boys' boarding and day school together, numbering near 100 of the most promising youths of the kingdom, all taught in English.

            Archdeacon Mason, writing from this town, says that there, too, fresh dormitories must be erected, while the condition of his Church, a wooden shed, not even capable of being made waterproof, is greatly against his success.  The neighbourhood is exceedingly poor, and without help from home can hardly be expected to build a suitable stone fabric.

            The Rev. G. B. Whipple, S. P. G. Missionary at Wailuku, priest of the American church, who has been in part maintained by its alms, reports fresh openings of usefulness and accessions of support, especially in the valueable co-operation and liberality of American sugar planters in his neighbourhood.         

            With regard to the Mission in Kona (where Captain Cook perished,)  in Hawaii, under the Rev. C. G. Williamson, it will be remembered that the district was visited last year with fearful earthquakes; still Mr. Williamson's church, school, and house were not thrown down; and according to a letter recently published in the "Net," he was having a reasonable amount of success.  Queen Emma had been visiting the neighbourhood, and rode twenty-four miles on horseback to attend Divine Service.  The need of Christian influences and better education in this district will be illustrated by a tragedy which recently occurred there, and excited no little fear among the while settlers scattered up and down.

            A native called Kaona declared himself a prophet inspired by the old heathen gods to establish the faith and upset the existing Government.  He drew a body of natives after him, as fanatical as himself, and when summoned by the sheriff, an Englishman named Neville, to surrender for the disturbance, they seized him, and with clubs cruelly beat him to death, having first allowed him to witness the murder in cool blood of his chief officer.  Mr. Neville was the great supporter of the Church in Kona, and a truly Christian man.  The fanatics have been taken, and brought to Honolulu for trial.  It is believed the murderers will be hanged.  Yes! people make a great mistake when they say there are no heathens now (using the term in its literal sense) in Hawaii.  In the country districts the old beliefs are strong.  Christian schools alone can uproot them.

 

NU HOU KUWAHO

 

            He hookahi wale no haneri mile i koe, ma ka lohe hope, alaila, paa pono loa i ka hoomoeia ke alanui hao, e moe nei ma kela aina nui o Amerika Huipuia a hele aku la e bookui me na kapa kai o ka Pakipika, a me he mea la, mamua o ka hoea hou ana mai o na lono hou, e lohe ananei kakou, na paa loa.  Ke olelo nei kekahi poe e paa pono ana iwaena o Aperila, a o kekahi hoi iloko o na ia mua o Mei.  Pela paka ka oiaio.

            O ka mokuahi Amerika e holoholo ana ma na kai o lapana, oia "Hermana" uo ka Hui Hooholo Mokuahi o ka Pakipika, ua poholo ilaio o ka moana, he kanahiku paha mile ma ka Akau aku o lokahama, me na puaii koa inpana maluna o ua mokuahi la.

            Ke hooikaika nui nei kekahi poe ina ke alo o ke kuianakauhale of Wasinetona, e lilo o Generala Makuke i Luna Nui no na Hale Hana Dala ina Kapalakiko, ma kahi o Swain i hoopauia.

            Ua hiki ae o J. L. Motley ma Wasinetona e like me ke kauoha.  Oia nei kekahi o na kanaka kaulana o ke aupuni Amerika.  He kakau moolelo kaulana oia, a me he mea la mamuli o ko makou hoomanao ana, ua noho Kuhina oia no Vienna.  Ke manaoia nei e hoouna iaia i Kuhina ma ke aoi alii o Ludana.

            Ua hiki ae ma Cuba kekahi mau kanaka mai Amerika mai, i lako pono i na mea kaua, a ua komo aku lakou iloko o ka aoao kipi.  He mau moku lako kaua kekahi i ku ae, a ua komo aku ia me ka honene oleia.

             Ma ku la 26 o Maraki, he lehulehu wale na halawai nui i malamaia ma ke kulanakauhale o Parisa.

            U a hoopuka ae kekahi nupepa o Farani, ua noi aku ka Emepera o Farani i ka Moi o Perusia, e wehewehe mai i ke kumu o ko Perusia houluulu ana a nui i na koa ma kona mau palena aina ma ke komohana.

            Ma Parisa, ua kauohaia na koa a me na koa moku i hookuu mua ia iho nei, e hui hou mai ma ka la l o Aperila.  Heaha keia piipii kai o Farani?  He lele e paha euanei?  Na ke au o ka manawa e hoike mai i kona hopena.

            He paikau nui ma Dovera i ka ia 29 o Maraki.  He 30,000 paha ka nui o na koa e ku ana i la laina.  He anaina makaikai nui ka i akoakoa ae malaila e nana ai, a he mau kipu kekahi mai na moku mai, a mai ka aina aku.

            Ua lokahi ke Suletana Tureke e hooponopono i kona hihia me Peresia, ma ke koho ana i mau Komisina Hui. a na lakou e hoo ponopono.

            E kohoia ana paha o Montepensier i Moi no Sepania.  Pela ka hahai ana o kekahi mau pepa.

 

HUNAHUNA HUIKAU

 

            Ua hiki ae na palapala mai Buenosare ae a i Nu loka, e hoike ana, ua haawi aku o Lopenza i ke aupuni o Paregua ia Amerika Huipuia.

            Eia kekahi lono; i ka wa i alualuia ai o Lopenza e na koa o na Aupuni Hui e kue aku ana iaia, ua haule iho kana mau pepa malu iloko o na lima o ka peo e kue aku ana iaia.  Mawaena o ia poe palapala, ua loaa kekahi palapala hooilina, e hooili aku ana i kona mau waiwai a pau laluna o kekahi wahine, no na malama maikai ana a kela wahine.  Ua hanauia e kela wahine nana, he mau keiki, aka, aole nae he mau keiki i hanauia mai maloko o ka noho mare ana.  O keia wahiine a me keia mau keiki, ua haawi aku ua Lopenza nei i ke Kuhina Noho o Amerika ka malama ana.  Ua kauoha pu ia mai hoi ua Kuhina Amerika la, e nana pono i ka hooko io ia ana o kela kauoha.    Ua hele aku na Kuhina la me Lopeza, a haule aku la kela mau palapala maluna ae, mai a Lopenza aku, a iloko o na lima o kona poe enemi.  Eia ka ninau; e hooko io ia ana anei kela kauoha, ina o kana palapala kauoha hope iho ia ia?

            Ua hiki ae ma Nu Ioka kekahi moku, mai Hamebuga mai, a ua lawe pu mai oia i na dala Farani, he elima miliona ma ke dala auka.

            Ke hoomakaukau nei ka Moi o Aigupita, i ke kukulu ana i hale, i wahi e hookipa ai i ka Haku o Wale a me kana wahine alii, ke Kuma Alii Wahine o Denemaka.  Ke kukulu nei oia he hale nui ma kahi kokoke i ka Piremida o Gizeba, i wahi e hookipa ai i ka huakai Alii a me na ukali.  Ke kukuluia  nei no hoi ka mokuahi Alii, no lo laua makemake, ina paha e holo ana iuka o ka muliwai o Nile.

            Ke hele mau nei o Kosuta, (Kossuth) kekahi o na kanaka kaulana o Hunegari ma kana mau hana, ma na lua kupapuu o kana wahine a me kana kaikamahine, ma ka Pa llina o Genoa ma Enelani.  E hoonana ana i kona aloha ia laua.  No kona ilihune loa, ua hiki ole iaia ke kukulu i mau kia hoomanao no kona ohana i make.  Ua haawi mai kona mau hoaloha he nui i na dala e kukulu ai no keia mea, aka, ua hoole kela.  Aole oia i ike i kona ilihune a ae wale aku.

            Mai ka malama mai o lanuari  o keia makahiki, ua kau iho ke aupuni o Rusia i auhau, he iwakalua kumamalima hapa haneri maluna o na loaa makahiki, mailoko mai o na loaa waiwai.

            Ua hoouna aku ke aupuni o Farani, i kona Kuhina Noho ma Madarida, Sepania, hepalapala, a maloko o ia palapala ia, ua kauohaia ua Kuhina la, e hana i koua ike a mekona ikaika a pau, i mea e pale aku ai i kekahi kue e ala ae ana o ka hooponopono aupuni ana.  Ina hoi pela ia aupuni e kauoha ai i kona Kuhina, pehea hoi na aupuni e ae?

            Ma ke kanawai o Kina, e mau ana no ka mana o na makua mlauna o na keikikane i oi aku mamua o ke kanakolu makahiki; a malena hoi o na kaikamahine i oi aku mamua o ke kanaha makahiki.

            He kamakamailio loihi hoi mawaena o ke Kuhina Noho o Amerika Huipuia a me ke Kuhina o ko na aina e ma Parisa.  Ua manao wale ia ke kumu o ko laua kuka ana, no ka makemake o ke aupuni o Farani, e lohe pono i ko Adimarala Faragu holo makaikai ana ma ke Kai Waenahonua.

            Ua lono wale ia, i ka wa hoi a ka Haku o Wale a me kana Aliiwahine, e hoi mai ai mai ka laua makaikai ana i ko ka Hikina, e holo ana laua i ka mokupuni o Irelani.

            He elua miliona dala Amerika Huipuia i hoomahuahuaia a hoolahaia aku ma ke kulanakauhale of Monatariolo, Canada.  Eia nae ka mea kupenaha, aohe i ike na kanaka e noho la maluna iho o Canada, i ka mea e hana aku ai no ia mau dala.

            I kekahi mau makahiki i hala, ua hoahewaia kekahi haole e ka Aha Jure o Miami, Ohio, no ka pepehi ana i kekahi Lunahooponopono.  Mai ia manawa mai, o na Jure a pau nana i hookolokolo a hoahewa, ua pau wale nae ana no i ka pupule, a ua make lakou ma ke make ano e loa; a ua kaawe wale iho kekahi poe.  O ka Lunakanawai hoi e noho ana ma ka Noho Hookolokolo ia la, ua make koke mai nei ma ka Halemai Pupule.  E olelo mai paha auanei kekahi poe, "I pau lakou i ka make, no ka hoopai ana i kela haole."  He kuhihewa ia manao ana peia, oiai he manawa ko na mea a pau.

            Ua pau iho nei ka unuhi ana a ka Moi o Sakone (Saxony) i ka buke a Uilauia Hoonaueueihe, no Hameleta, a ke manao nei no toi oia e unuhi i ka buke a Romeo, no lulieta.  Ua olelo aku ua Moi ia i kekahi mea Halekuai Buke, ina oia (Moi) e ola loihi aku ana, alaila, e pau ana paha ka Uilama Hoonaueueihe buke hoiookea i ka unuhiia.  E aia ana ua Moi la i ka bora 6 o ke kakahuka, a e hana mau aku ana a hala ka hapalua o ka po.  He alii nanueo loa keia o ko Geremania mamo alii.  He alii elemakule keia, aka, aole i emi kona naauao a me kona manaoio hana.

           

            I kekahi la, komo mai la he wahi lede uiopiopio ma kahi o na Poo Makai e noao ana ma Nu Ohoa.  Mai ke kulanakauhale mai o Saparinatila, Iiinoe.  O ke kumu o kona hele ana mai, he makemake oia e imi a loaa kana kane.  Penei ka olelo a ua wahine la;  "I na hooilo a pau, e hele pinepine ana kuu kane i ka hema, a ina oia e hoi mai, makena ua mea he dala, a me ia dala e malamaia ai ko maua ola.  I keia hele ana hoi a ua kane nei a'u, o i kakali mai nei au a leihi loa, aohe hoi ae, nolaila, hele okoa mai nei au e huli."  I ka imiia ana aku o ua kane nei, loaa aku ua hoopuaia oia no ka aihue.  O keia hoopaaia ana no ka aihue, ke kumu i haohao ai a kana wahine, no ka loihi o ia hele ana.  Ua nanea wale paha oia i kela hana, aka, aohe nae ia i manao, o ka hele ana keia e paa ai.  He haawina keia e ao mai ana i ka poe o ia ano; e hooki, o like auanei me ia nei.

            Ma keia hope mai nei, ua hoopii kekahi wahine e noho ana ma kekahi wahi o ka mokuaina o Mikikana, i kekahi haole kuai rama, i loaa ai ka nui o na dala i uhauhaia e kana kane no ka rama; a mahope hoi o ka hookolokolo ana i keia hoopii malihini, ua hoopaiia ka mea hoohainu rama i na dala he kanaono kumamaiwa, no ka pomaikai o ua wahine nei.     

            Ua hooholo ka Ahaolelo o ka mokuaina o Wiseconasina, he olelo hooholo, ma ka la 25 o Ianuari, penei:  "E hoomahuahuaia ae ka noho ana maemae iloko o ka Hale Ahaolelo, ma ka papa ana i ka nau baka maloko o ia Hale Hanohano."  Nani wale ka maikai a me ka hanohano ina pela kekahi rula o ka Hale Ahaolelo Hawaii, aole e ikea'ku ka pua mai o ka uahi mai na puka ihu ae, a me ka ukele o ka papahele, mai na kuha ulaula a pelapela hoi o ko lakou baka nau.

            Ua make mai nei ka Moi o Siama, i ka la 1 o Okatoba 1S68, e like me ka hai mua ia ana mai, iloko o ke 64 o kona mau makahiki, a i ka 1S hoi o na makahiki o kona noho Moi ana.  Ua loaa iaia he kanawalu mau kamalii, a hookahi o lakou i liko i Moi.  O ua Moi hou la, he 15 wale no ona makahiki, a he ekolu ana wahine e noho pu nei   I ka wa o ka Moi mua e nana ana i ka pouli, (?) aia hoi, loaa koke iho la ia i ka mai piva hiki ole ke hoolaia, a o ka make no ka hopena.  He mau Moiwahine lehulehu kana he nauupo no nae paha, ke lawe la a lehulehu.

            Ua haawi aku nei ke aupuni o Inia Hikina, i $7,000, i na kulanakauhale o Bomabe, Culeatta a me Madarsh, no ke kukulu ana i mau Kulanui no na wahine.   E ohiia ana paha ma Enelani kekahi mau dala kaulelel no keia hana.

            Ma ka la 1 o Aperila nei, he elua haneri ka nui o na Kakauolelo o ka Oihana Waiwai o Amerika Huipuia i waihoia ae; a he poe hou no paha kekahi e hookuuia aku ana.

            Ma ke ahi nui i pau ai ke kulanakauhale o Valaparaiso, ua hiki aku na poino a me na poho i ka akahi hapaha miliona dala.

            Ka hele laulaha la ka mai piva olenalena ma na kaiaulu o Peru, ma ka hema nae.  Ua puka ae keia mai, mailoko ae o ka manuwa Amerika "Tuscarora," a ua make kona Puuku no ia mai.

            Ua make ka Loio Kuhina Nui o Amerika Huipuia, i ka wa a' Aberahama Linekona e noho Peresidena ana, oia hoi o Hou.  E. Bates.  Ma Sana Lui kona wahi i make ai.

            Ke pepehi wale ia nei a make kekahi poe ma ka Anemoku o Iukatana, me ka hookolokolo ole ia.

            Ma kekahi kulanakauhale hoi o Amerika Huipuia, ua hoopaaia kekahi mau negero ma ke Hale Paahao.  Ia lakou e paa awa, puhi kolohe ia ae i ke ahi ua hale paa la.  A mamua o ka hiki ana mai o ka poe kokua, ua aneane e pau kekahi hapa o ua hale la i ke ahi.  E make ana paha ekolu o lakou.

            O ka nui o na Misionari Hoolepope o Beritania i hoounaia, a e noho nei ma na aina e, he haneri kanalimakumamawalu, a he kanalimkumamawalu mau kahu ekalesia.  Ua loaa ia lakou he akahi baneri kanakolukumamakolu mau halepule e ku la ma na aina e, koe aku na hale halewai liilii, aohe i helu puia.

            He ekolu paha na makahiki i hula, ua oi aku mamua o elima tausani mau buke o na Euanelio a me na Episetole a na Lunaolelo i hoolahaia aku mawaena o na Iudaio e noho ana ma Polani.  Maloko o ke olelo Hebera ka paiia ana.

            Ua hai ae na alakai o ka Ahahui Misionari o Ladana, he nui na makahiki i hala a ka aoao Pope i hooikaika ai e loaa ke keehina paa mawaena o ka kakou Oihana Misionari ma na mokupuni o ka Hema.  Ua hoonohoia kekahi poe ma Tahiti, Samoa a me Loyalty.  Aka, ina lokou e hana like ana me kakou me ka oiaio, aohe a lakou wahi eo mamua ae o kakou.  Ma Tahiti a ma Samoa, o ka hapa nui o ka poe i hoohuliia, ke huli nei lakou i ka olelo a ke Akua, aole i ka buke Manuela a ka Pope.

 

KA LUNA HOOPONOPONO.  L.H. KULIKA.

KA HOPE LUNA HOOPONOPONO, J. KAWAINUI

            POE HAKU MANAO NO KE KUAKOA.

Rev. L. Laiana (Lyons)                                   :           S. M. Kamakau.

Rev.M Kuaea.                                     :           Rev. C. B. Anelu.

D. Malo. (Lokoino.)                            :                       (Andrews.)

 

Ka Nupepa Kuokoa.

 

HONOLULU, APERILA 24, 1869.

 

Na Hana Misionari no Kilipati.

 

            Ua noi mua ia mai i ka makahiki 1867 ko kakou Papa Misionari Hawaii maanei, e na Misionari o Samoa, e houna mai i ko lakou mau misionari ina ka pae aina o Kilipati, a e hapai i ka hana maikai a ka Haku, ma ka hookomo ana iloko o ia pae aina i ka malamalam o ka Euanelio.  Ua hai aku ka Papa Hawaii i ka pane maikai, e aloha aku ana no ia lakou, no ko labou ikaika e alu pu mai i ka hooholo ana i ka iamaku o ke ola; aka, ua ka-ua aku nae ko kakou Papa, no ka manao e ikaika ana no kakou na Ekalesia Hawaii, i ka hoouna ana aku i ko kakou mau Misionari ponoi, a e hoopihaia na mokupuni o ia Pae Aina; a no ka mea hoi, hookahi no olelo.

            O ke kumu o ke noi ana mai o na Misionari o Samoa, no ka hala loa o kekahi mau mokupuni malalo o ka Poai Waena, a no ka pilikoke aku no hoi i ka Pae Moku o Samoa.

            Ina e nana aku kakou ma ka Palapala Aina o ia Pae moku, i paiia ma ka Aoao 2 o ka nupepea "Alaula," ma ke Helu o Maraki 1868, e ike no kakou i ka moe ana o ia Pae Moku, maluna a malalo o ka Poai Waena.

            I keia manawa, ua noi hou mai nei no ua Papa Misionari la o Samoa, e komo mai lakou ma kela pae moku.  Ua kukakuka iho nei ka Papa Hawaii, a ua ae aku ia lakou, e komo mai a e hoolaha i ka malamalama ma na mokupuni ma ka hema mai: a o kakou hoi ma ka Akau aku nei, a hiki i kahi e hui ai.

            Ua hoonoho aku kakou ia Mr. G. Haina a me kana wahine ma Tarawa; a ia Rev. J. H. Mahoe a me kana wahine ma Apaiana; ia Rev. J. W. Kanoa me Mr. R. Maka a me ka laua mau wahine ma Butaritari.  O keia mau Misionari a me na mokupuni kahi a lakou e noho la, aia wale no ma ka Akau o ka Poai Waena.

            I ka holo mua ana aku nei o ka "Hokuao" ma ia Pae Aina, ua lawe aku lakou ia Rev. W. B. Kapu, Mr. G. Leleo a me ka laua mau wahine a i ka mokupuni o Tapiteuea, aia ia mokupuni ma ka hema o ka Poai Waena.  He elima paha mau mokupuni aku i koe, alaila, pau mai na moku o ia Pae Aina.

            Ua pau na mokupuni ma ka Akau i ko kakou mau Misionari, a ke lele aku la i ka Hema, aka, ua ae aku nei nae ka Papa Hawaii i kela poe Misionari e komo mai, a e hapai pu i ka hana.  O ka aoao hoomana a lakou e malama nei, ua like loa no me ko kakou aoao hoomana.

            Aia no ma ka ikaika o na Ekalesia o Hawaii nei, ke kumu e hiki loa aku ai i ko kakou mau mau Misionari, ke hoonohoia aku ma na mokupuni hema, no ka mea, aia no ia oukou ka hookuukuu aku i ke aho, a o ka lele wale no ka ka lupe; a ina e hemahema a nawaliwahi paha kekahi wahi kaula e paa ai, alaila, o ke kipoho no ia.

            I na keiki hoi kekahi o ke Kula Kahunapule o Wailuku, ke aumeume mai nei na kihapai waiho wale o Hawaii nei, a ke lawe aku nei ia oukou malaila; a ma ia mea, e nele paha auanei ko kakou mau kihapai kuwaho, e kahea pinepine mai nei i "Kumu, i Kumu na makou."  Me ka peo hea la auanei kakou e hoolawa aku ai i na leo kehea, a ko kakou poe e noho ana iloko o ka poeleele a ka naaupo a me ka noho ana pegana.  E nana iho e na keiki Kula Kahunapule, a e noonoo a kaana ae, a e hoomaopopo iho, ua lawa ka aina hanau i ka malamalama, o kahi poeleele ma na aina pegana, oia kau e Hawaii e ake aku ai e lilo oe i makua, a i hoonaauao no ia poe.

 

NU HOU KULOKO

Oahu

 

            Ma ke ahiahi Poaha iho nei, ua holo aku ke Kiaaina o Oahu a me kana wahine i Molokai, maluna o ke kuna o ka Moi "Kamaile."  Malaila aku paha i Lanai a me Maui.

            Ua loaa mai i ko kakou nei aupuni, he mau ipu kukui hoomalamalama awa, no na awa o Honolulu, Kawaihae a me Hilo, me na lako e ae e pili ana ia mau mea.

            Maluna o ke kuna "Kona Pakeke" i ku mai nei, ua ike iho makou, he awa ka ukana nui, mamua o na ukana e ae i lawe mai nei.  Ke hue la mai ka Poakahi a po.

            Ma ke kakahiaka onehinei, hoi hou mai ke kuna "Prince," no ka ikeia ana o ka liu mamua mai o ka ihu, iaia mawaho ae o ka lae o Kalaau.  I ke ahiahi Poaha iho no kona holo ana aku.

            I keia mau po, ua hoi mai na po mahina konane o ua kaona lai nei, ma ka haawi ana mai o ka mahina, ke'lii wahine o ka po.  Aohe no nae ia he mea malihini ma Honolulu nei.

            Ua lohe makou, e makemake ana na makua mea keiki o Waianae, ehoolimalima i kumukula e aoia ai ka lakou mau keki ma ka olelo Beritania.  He io Hawaii ponoi paha ka lakou i makemake ai, a he ilipuakea paha o Mareka?

             I keia pule aku nei, ua ike iho makou i na pai ai he lehulehu wale mai na pali koolau mai, e hoo ia ana iloko o na pahu ma ka hale kupa pahu o Lewis.

            I ka Poaha iho nei, ua holo ako ke kuna "Prince" i na awa o Kau a me Kona, a ua lawe aku hoi i kana mau ukana mau o ka ohua a me na waiwai e ae.  O kana hoakai mua keia malalo o na agena hou, C. N. Spencer & Co.  Ua hoi hou mai.

            Ua ike iho makou maka auina la Poaha iho nei, e hio ana ma o a maanei na kaa kauo lima a me na kaa lio, me he ano pilikia la ke ano, aku, i ka oomaopopo ana, eia ka he pioioke no ka holo o ka mokuahi.

            Ua hookohuia o Hon. C. R. Bihopa, H. A. Widemana a me J. Komoikehuehu e ke Kuhina Kalaiaina i mau Komisina e helu ai i ke kuinukua; o na kuleana aina e waho nei inaluna o ke Alanui Kula, e manaoia aku nei e wehe, i hiki aku ai hone huina i ke Alanui Liliha.

            Ma kekahi a ko makou mau hunahuna kuloko o kela pule, ua alo i ka maka o ko makou poe hoonoho lua ka inua "D. C. Murray" ma kahi i oleloia.  "Ma ke Poalua e hiki, mai ana e holo ai oia mai keia awa aku."  Oia ae la no.

            Eia ma ka Halekuai Buke o Mr. Wini kekahi ipu-pu nui poepoe, i hoouluia ma ka pa mea kanu pua o ka Ahahui Mahiai Alii, ma ka aoao Komohana o ka huina o ke Alanui Ema a me Alanui Kula.  He kokoke 80 paona kona kaumaha.

            Mai ka la mua mai o keia pule a hiki i ka wa a makou i hoi ai e ape i ko kakou pepa, aole i loaa he moku nana e lawe aku ia J. Kaona a me ka poe me ia no ka hihia nui a loakou i lima koko ai, a pepehi aku i ke kanaka o ke aupuni.  E laweia ana lakou i Hilo e hookolokolo ai, he luaa ka mokou nana e lawe aku.

            Ua loaa mai i ko kakou Kamalei Alii Kamakaeha kekahi makana, he huipa lio me ke kumu gula a he onohi lepo gula mahope loa.   O ke kumukuai paha ma ke koho ana aku, he kanaono dala maoli.  Mai kekahi haole waiwai mai o Kapalakiko keia makana, a he ona hui hoi iloko o ka laina mokuahi e holoholo nei mawaena o kakou a me Kaleponi.

            No Manoa.  I ka po Poakahi, Aperila 26, e huolele kii ana maloko o ka Hale Halawai o Manoa, a nolaila, ke polaiia nei na keiki a me na makua a pau o ua awawa la, e apu nui ae e ike me na pupu lau oliva a ke aloha, i mea e hoopauia ai na polohuku a ke kaumaha maluna o ua poe la.

            Ua lohe wale mai makou, ehoohuiia ana kekahi mau puuwai opiopio o na ili keokeo ma keia kulanakauhale, he kaikamahine i hanauia ma Hawaii nei, a he keiki Amerika.  I kekahi mau la pokole ae e hiki mai ai ka manawa.

            Ma kekahi mau nupepa o keia kulanakauhale, ua ikeia iho, ua powaia kekahi moku holoholo ma na kai o Kina e na powa o ia mau kai, a ua haoia na wahi opeope a me na wahi moni a na eepakeke, aia hoi maluna o ia moku o Akana, kaikaina o Akaka pake kalepa ma Honolulu nei.  Inoino no ka powa la.

            I keia pule, ua hoonee aku o Mr Holo a me kana keiki i ko laua Helekuai mua, a ma ka Hale kiekie o Lui Kamana ma, ma ka aoaoa makai o Alanui Moi.  Malaila laua e malama ai no ke kuai ana aku i ko laua mau waiwai mua, a hiki i ka wa e hoopomaikaiia mai ai laua, ina ka paa ana ae o ko laua Hale Pohaku hou, e kukuluia aku ana ma keia mua koke iho.

            Ua hiki mai ma Honolulu nei kekahi mau mea kanu o lapana, a me kekahi mau mea nani e ae o ia aina, a ua kuai kudala e Waila ma. maloko o ko laua hale kudala.  I keia mau la koke iho nei no ke ku ana mai o keia mau mea maluna mai o kekahi moku kalepa mai Kina mai.

            NA ALANI O KONA.   Ua ike iho makou ma ke ku palua ana mai o na kuna o Kona, i ka ukana nui he alani , he oia mau o ko Kona ukana mau no ia, he hiki mai i ka wa e pala ai ia hua momona o ko kakou nei mau kaiaulu.

            I ka Poalua iho nei, ku mai ka moku kiapa 'Felorena" mai Kapalakiko mai.  A e kali iki ana oia ma keia awa, no ka hoopiha ana iaia me ka paakai, alaila, holo aku ma kana huakai kupi Ia ma na kai Akau, i ka ia i kapaia e na haole ke Codfish, he Pakii-hao'e paha kona inoa i kanaka Hawaii.

            O ka hale kupapau o Keohokalole i waihoia aku ai ma ka ilina o Kawaiahao, oia kekahi o na hale nani i kukuluia maloko o ia wahi, malalo o ka hana a Mr. Hulipahu.  Ua hanaia ma kekahi ano maikai e ae i ku i ka mahaloia.  O ka lilo no na hana ana a pau no ia hale, he kokoke $500.        

            NA KE KUOIOI HOI KA LOAA, AOLE KA!  Ua ike iho makou i ka hai lalau ana ae o ke "Au Kahuli" o kela aoao mai, aia ke poo olelo a ke Kahu o Kawaiahao ma ka pauku 7 o ka mokuna iwakaluakumamalua o Hoikeana o ka haiolelo hoolewa i ka makuahine alii.  O ka makou keia e hoole nei a me ka lehulehu e ae i lohe pono.  He olelo kahiko hoi keia, "Na ke kuoioi ka loaa," eia ka aohe hoi he loaa o ia haawina maikai ia ia la.  Pono no i ke kukue e hoopololei, a i ka humebaki e hoonee.  Hoikeana 22:12, ka pololei, i lohe mai e ka mea hiamoe.

            NA MAIA HAWAII.  Ma keia mau kakahiaka aku nei, ua ike iho makou i ka hooihaiho mai o na lio i kuapapaia i na maia o ko kakou nei mau aina; a e lawehi ana maluna o ka mokuaihi "Idaho" i hooilua aku ae no ko Kalephoni mau makeke.

            HAOLE HONI PAHI.  Ma ka Paaono iho nei, ma kahi makeke kuai ia o na kanaka Hawaii, ua hoao ae hekahi haole malihini, i ka moni ana i ka pahi iloko o kona pua, a koe ke kumu o ka pahi wale no kai wahe.  Me ka menemene a me ka manaonao eia i hana ai, a ka no ka maa loa paha o ia haole i kana hana, nolaila, ua hele wale oia a wiwowiwo ole iho, oia hoo ae, a iho loa aku ka pahi i ka puu.  He hana akamai no hoi ia a kela wahi kanaka.

            Ua hookolokolo ia iho nei imua o ke kiure kahi haole nona ka inoa Keoni Barauna, i manaoia ai nana i puhi ka moku kalepa "Moi Piilipo" e ku nei ma ke awa.  Mamuli o ka noonoe o na opu he umikumamalua, ua hoahewaia oia, aka, ma ka manao o ka loio o ka paahao, ua noi hou na he maukumu e kapae ae i ka hoahewa ana.  E hookolokolo hou ia ana imua o ka Banco.

            HALE PAU AHI.  Ma ka la 15 o keia malaina, ua pau kekahi hale mawaena o ka mahike o Waila ma Kualoa.  O ke kumu o ka pau ana, aole makou i lohe mai.  He puhi koloheia paha, a he pau wale ae la paha.  O ka nui o na poho mamuli o ka lono, ma ka pau ana o kela hale, he elua haneri dala paha.

            KULA PAKE MA KUALOA.  Eia ke aoia nei ma Kualoa, kekahi poe pake, ma ke ao ana i na hua mua o ka ike, maialo o ke alakai ana a kekahi mau Hawaii ponoi, a i kekahi la kaawale o ka pule, e kiei aku ai ke kahu o ia ekalesia no ka nana pono ana i ke ao ponoia ana o kela poe malihini ma ka olelo Hawaii.

            Ua hoopiiia iho nei imua o ka Aha Kiekie, e hoopau i ka palapala loio o kekahi kanaka Hawaii nona ka inoa Kailiaukea e noho ana ma Kikihale, no kona kakau ana i kekahi palapala kope hoolilo aina mamuli o ke koikoi ana mai a kekahi kanaka nona ka inoa Kamealoha.  Mamuli o keia hoohihia wale ia, ua hoopiiia iho nei aoi, aka, mamuli o ka ninaninau kupono ana, ua hiki ole ke laweia ae ka laikini, o ka Loio hanohano loa e noho ana ma ka Papa Loio o ke Aupuni Hawaii.

            Ma ko makou mau kolamu Olelo Hoolaha o keia pule, e ikeia ai, ke kono mai nei of Benefila haole hana kaa, a kapili kamaa lio, a me kela mea keia mea oia laina ma ka uku hana emi loa, e hele aku ma kona hale e hanaia mai ai na mea hakihaki, a hana hou paha, a me ano e ae.

            NA RULA A KA PAPA OLA.  Mamua ae o ke ku ana mai o ka "Idaho" i kela Poaha aku nei i hala, ua hoopau, a kapae loa aku ka Papa Ola  i ka lakaou mau rula hooponopono, no na hoomalu ana i na moku ku mai ma Honolulu nei, maloko o na la he umikumamalima, mai na awa mai i loheia a i ikeia he mau  mai lele malaila.  Nolaila, ua hiki ole ke hoomaluia na ohua o ka "Idaho," he ekolu wale no ka nui.

            HOOLELE KII.  Ma ka po Poalua e hiki mai ana, Aperila 27, malako o ke Keena nui o Kawaiahao, e hoikeikeia ana kekahi mau kii, ma ka hooleleaka ana.  He mau kii hou ke hooleleia ana, pela ka lono, a nolaila, ke kono nei makou i na kamalii puni mea kii, e hele ae me na wahi hipuu a ke aloha, i mea e hoopauia ai ko lakou mau hekau e ma-u nei.

            HOIKE KULA O LAHAINALUNA.  Ma ka hoolaha mua ana a ke Kumukula nui o Lhanaluna i kekahi wa i hala, maloko o keia pepa, ua ikeia o ka Poalua, Poakolu a me ka Poaha, la 4, 5, a me ka la 6 o Mei, oia ka wa e hoike ai o kela kulanui o ke aupuni Hawaii, a nolaila, me he mea la no paha, aole no e nele ka hele ae o na makua a me na makaikai e ike i ka hoikeia ana o na keiki, ma na mea ike o ka naauao.

            PAKELE WALE.  Ua lohe makou me ka menemene, i ka Poaono aku nei i hala, i ka wa a ka Moi a me Hon. W. P. Kamakau e holoholo ana malalo iho o na kumu niu, ma Kona wahi noho ma Waikiki-kai, aia hoi, he halulu ka laua i lohe me-ka wi ana, a pahu ana ke kumu mu mahope o laua.  Pakele maoli ke ola o ka Moi.

            NA MAKA ALOHA.  Maluna o ko kakou moku kiapa "D. C. Murray," i holo aku nei i Kapalakiko, ua kau aku o J. S. Walker a me kana wahine, C. P. Ward (Pepee)  a me Mareko Robikana, Mrs. Makaru, C. H. Lui, C. C. Bennete, (haole oopa kuai buke) me kekahi mau maka aloha e ae, i hiki aku ka huina pau i ka iwakalua kumainaha.  E holo ana kekahi poe o lakou nei no ka imi waiwai, a o kekahi hoi no ke ola kino, ike makamaka a no na mea hoohoihoi manao.

            I ka Poaha iho nei hoi, maluna o ka mokuahi "Idaho," ua lawe aku ia ia J. T. Walakahauki, kana wahine a me ka laua kaikamahine, J. Worth, (Kanikela Amerika) J. S. Low Esp., J. L. Lewis, C. S. Bato, J. M. Oat, a me kekahi mau maka aloha e iho, i hiki aku ko lakou huina i ke kanakolu a keu.  O na ohua mua ekolu, e holo loa ana i Enelani, a malaila e nanea ai no kekahi wa o keia ola kino ana.  Aka, ke lana nei no ko makou manao, he oiaio no paha, e nanea ana, e oluolu ana, a e lealea ana oukou, aka, aole no paha e poina ana oukou i ka hoomanao ana ae i na home mokupuni o oukou ma na kaiaulu o Hawaii nei, kahi i malama loa ia, ai ka maluhia o ke kanaka a me ka lopa kuewa wale.